Научная статья на тему 'КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА ТЕКИСЛАГИЧИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА ТЕКИСЛАГИЧИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
19
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экиш / текислаш / комбинациялашган / куч / тупроқ / механизм / текислагич / этувчи / тортқи.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Ш. П. Шарипов

Мақолада экиш олди текислагичлари ва мола текислагичлар дала юзасини экиш олдидан текислаш ва талаб даражасида зичлаш учун қўлланиши ва экишдан олдидан ишлов бериш учун қўлланиладиган комбинациялашган машина ва машиналар тупроқни экишга тайёрлаш бўйича бир нечта технологик операцияларни қўшиб бажарарилишни тахлил қилинган. Натижада тракторларнинг тупроққа кўрсатадиган салбий таъсири камаяди, иш сифати ва унуми ортади, тупроққа ишлов бериш муддати қисқаради ва ундаги намни сақланиб қолишига эришилинади, ёнилғи ва бошқа ҳаражатлар сарфи камаяшига эришилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА ТЕКИСЛАГИЧИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 2 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА ТЕКИСЛАГИЧИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН КОНСТРУКЦИЯСИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ

Ш. П. Шарипов

Катта укитувчи, ^арши мухандислик иктисодиёт институти

АННОТАТЦИЯ

Маколада экиш олди текислагичлари ва мола текислагичлар дала юзасини экиш олдидан текислаш ва талаб даражасида зичлаш учун кулланиши ва экишдан олдидан ишлов бериш учун кулланиладиган комбинациялашган машина ва машиналар тупрокни экишга тайёрлаш буйича бир нечта технологик операцияларни кушиб бажарарилишни тахлил килинган. Натижада тракторларнинг тупрокка курсатадиган салбий таъсири камаяди, иш сифати ва унуми ортади, тупрокка ишлов бериш муддати кискаради ва ундаги намни сакланиб колишига эришилинади, ёнилги ва бошка харажатлар сарфи камаяшига эришилган.

Калит сузлар: экиш, текислаш, комбинациялашган, куч, тупрок, механизм, текислагич, этувчи , тортки.

Кириш. Чигит экишдан олдин тупрокка сифатли ишлов бериш гузадан юкори хосил етиштириш буйича утказиладиган агротехника тадбирлари орасида мухим уринни эгаллайди. Бунда бажариладиган асосий вазифа - ерларни белгиланган чукурликка юмшатиш, дала юзасида майин тупрок катламини хосил килиш, уни текислаш ва зичлаш йули билан пайкалларда куз-киш ва эрта бахорда тупланган намни саклаб колинишига эришиш, униб чикаётган бегона утларни бартараф этиш ва энг мухими, чигитни бир текис ундириб олишга шароит яратишдан иборат.

Экиш олди текислагичлари ва мола текислагичлар дала юзасини экиш олдидан текислаш ва талаб даражасида зичлаш учун кулланилади. Ерларга экиш олдидан ишлов бериш учун кулланиладиган комбинациялашган машина ва машиналар тупрокни экишга тайёрлаш буйича бир нечта ёки барча технологик операцияларни кушиб бажаради. Натижада тракторларнинг тупрокка курсатадиган салбий таъсири камаяди, иш сифати ва унуми ортади, тупрокка ишлов бериш муддати кискаради ва ундаги намни сакланиб колишига эришилинади, ёнилги ва бошка харажатлар сарфи камаяди.

Комбинациялашган машинанинг мавжуд текислагичи унинг юмшаткич ва укёйсимон панжалари томонидан дала юзасида хосил буладиган дунглик ва эгат куринишидаги нотекисликларни етарли даражада текисламайди. Бунинг асосий

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 2 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

текислагич таъсирида тупрок асосан олдинга яъни буйлама йуналишда сурилиши хисобланади. Ушбу таъкидланганлардан келиб чиккан холда комбинациялашган машина текислагичининг конструкцияси такомиллаштирилди. Яъни иш жараёнида тупрокни хам буйлама, хам кундаланг йуналишларда сурадиган этиб ишлаб чикилди.

Иш жараёнида тупрок сургичлар ва укёйсимон панжалар томонидан хосил булган нотекисликлар дунгликлари тупрогини ён томонга суриб, уларнинг эгатларини тулдириб кетади, текисловчи кисми эса буйлама йуналишдаги дунгликларни пастликларги суради. Буниг натижасида машина томонидан ишлов берилган катлам юзининг буйлама ва кундаланг йуналишларда талаб даражасида хамда бир текис текисланишини таъминлайди.

Комбинациялашган машина текислагичининг буйлама-тик текисликдаги харакатини тадки; этиш жараёнида тупрокнинг физик-механик хоссалари узгарувчан булганлиги сабабли комбинациялашган машинанинг иш жараёнида текислагичга таъсир этадиган Rx ва Rz кучлар (расмга каралсин) иш жараёнида доимо узгариб туради. Шу сабабдан машинанинг иш жараёнида текислагич илгариланма харакатдан ташкари тик йуналишда, яъни Z уки буйлаб унинг тупрокка таъсирини узгаришига олиб келадиган мажбурий тебранма харакатда хам булади. Бу дала юзасининг текисланиш даражасига салбий таъсир курсатади.

Уз-узидан равшанки даланинг юзаси бутун пайкал буйлаб бир хил даражада текисланиши учун текислагич тик мажбурий тебранишларининг амплитудаси мумкин кадар кичик булиши лозим. Бунга эришиш учун расмда келтирилган хисобий схемаларга биноан текислагичнинг тик мажбурий тебранишларини ифодаловчи дифференциал тенглама тузилди. У куйидаги якуний куринишга эга

mTZ + BbTZ +

i \ ва+с d

Z = ARX (t )tgÇT +^RZ (t ), (1)

V v J

бунда тТ-текислагичнинг массаси, кг; 5-текислагичнинг камраш кенглиги, м; вТ-тупрокнинг текислагичнинг бир бирлик камраш кенглигига келтирилган ёпишкоклик коэффициенти; СТ-тупрокнинг текислагичнинг бир бирлик камраш кенглигига келтирилган бикирлик коэффициенти; /-параллелограмм механизм буйлама торткисининг узунлиги, м; d-параллелограмм мехнизм шарнирлари орасидаги тик масофа, м; ARX (t), ARz (t)-RX ва Rz кучларнинг узгарувчан ташкил этувчилари (кузгалувчан кучлар); «^параллелограмм механизм торткиларининг горизонтал холатдан огиш бурчаги, градус.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

а

б

а, б - мос равишда текислагичнинг мувозанат ва мувозанатдан огган хрлатлари 1- расм. Текислагичнинг буйлама-тик текисликдаги харакатини тадкик

этишга доир схемаси

ARx (t) ва ARz (t) кучларни гармоник конуният буйича узгаради деб кабул киладиган булсак, (1) тенгламанинг текислагичнинг тик мажбурий тебранишларини ифодаловчи ечими ва унинг амплитудаси куйидаги куринишларга эга булади [1]

1 ni z(t)=—i

(ARxtgçT + ARyz)cos(n© t - ôn)

m

Т n=1

BC.^l2 + d2 + Cnd

m^l2 + d2

(n©)2

+

(ßb

V mT J

(n©)2

ва

Ат = - I

mT n=1

(ARxtgçr + AR> )

i

BCT^l2 + d2 + Cnd

mr-yjl2 + d2

(n©)2

+

<Bb.

V mT J

(n©)2

(2)

(3)

бунда n = 1,2,., n1 - гармоникалар номери; m - узгарувчан ташкил

-i.

этувчиларнинг айланма частотаси, с ;

ôn = arcg

кТ bT (n©)V4Td2

(4)

кТ CT + Cn

d

- mT^jl6m + d2 (n©)2

J

(2) ва (3) ифодалар буйича текислагичнинг дала юзасига бир хил даражада

2

2

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

таъсир курсатиши асосан параллелограмм механизм босим пружинасининг бикирлиги хамда торткиларининг горизонтга нисбатан огиш бурчагини тугри танлаш йули билан эришиш мумкин. Параллелограмм механизм буйлама торткилари иш жараёнида горизонтал холатни эгаллаб ишлаши таъминланса, ARx (t) узгарувчан куч ва демак тупрок физик-механик хоссалари хамда агрегат харакат тезлигининг узгариши текислагичнинг иш курсаткичларига таъсир курсатмайди ва натижада дала юзасининг бир хил даражада текисланиши учун макбул шароит яратилади.

1 - параллелограмм механизм; 2 - текисловчи кисм; 3 - сургичлар 2-расм. Камбинациялашган машини такомилаштирилган текислагичининг

схемаси.

Иш жараёнида комбинациялашган машинанинг такомиллаштирилган текислагичига куйидаги кучлар таъсир этади (2-расм): ^„-параллелограмм механизм босим пружинасининг таранглик кучи К; С=т£-текислагичнинг огирлик кучи, N; т - текислагичнинг массаси, кг; £-эркин тушиши тезлиги, м/с2;

Я„ь-тупрок томонидан текислагичга тъсир этувчи буйлама реакция кучлари, N Яс* - тупрок томонидан сургичларга таъсир этувчи тик рекция кучларининг тенг ташкил этувчиси, К;

Ясь - тупрок томонидан сургичларга таъсир этувчи буйлама реакция кучларининг тенг таъсир этувчиси, N

Р - параллелограм механизмнинг торткилари томонидан текислагичга куйилган тортиш кучи, N

ЯтТ - тупрок томонидан текислагичга таъсир этувчи тик реакция кучи, N.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

3-расм. Иш жараёнида такомиллаштирилган текислагичига таъсир

этувчи кучлар.

Хулоса.Машинанинг иш жараёнида тупрок сургичлар юмшаткич ва укёйсимон панжалар томонидан хрсил булган нотекисликлар дунгликлари тупрогини ён томонга суриб, уларнинг эгатларини тулдириб кетади, текисловчи кисм эса буйлама йуналишдаги нотекисликларни кесиб пастликларга суради. Бунинг натижасида машина томонидан ишлов берилган катлам юзасини буйлама ва кундаланг йуналишларда талаб даражасида х,амда бир текис текисланиши таъминланади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Тухтакузиев А., Калимбетов М.П. Ерларни уруг экишга тайёрлашда кулланиладиган комбинациялашган машина // Узбекистон кишлок хужалиги. -Тошкент, 2014. -№ 4. - Б.32.

2. Шухрат Шарипов., Маруфжон Эргашов. Комбинациялашган машинанинг такомиллаштирилган текислагичи //AGRO ILM. - Тошкент, 2022. -№3. - Б.83-84

3. Шарипов Ш.П. Такомиллаштирилган текислагичнинг комбинациялашган машинадаги иш жараёни // Материалшунослик, материаллар олишнинг инновацион технологиялари ва пайвандлаш ишлаб чикаришнинг долзарб муаммолари, Тошкент -2022. Б.484-485

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.