Научная статья на тему 'КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ДИСКЛИ БОРОНА ТЕКИСЛАГИЧ-ЗИЛАГИЧИНИНГ ПАРАМЕТЛАРИНИ АСОСЛАШ'

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ДИСКЛИ БОРОНА ТЕКИСЛАГИЧ-ЗИЛАГИЧИНИНГ ПАРАМЕТЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
39
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
комбинациялашган дискли борона / текислагич-зилагич / унинг горизонтга нисбатан ўрнатилиш бурчаги / текислагич тишлари / улар орасидаги кўндаланг масофа / ҳар бир тишга бериладиган тик юкланиш

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Эргашев Маъруфжон Мухаммаджонович, Турдиева Мадинахон Ёқубжон Қизи

Мақолада ерларни буғдой ва такрорий экинларни экиш учун тайёрлашда ҳамда серкесак ерларга экиш олдидан ишлов беришда қўлланиладиган комбинациялашган дискли борона текислагич-зилагичининг параметларини асослаш бўйича ўтказилган назарий тадқиқотларнинг натижалари келтирилган. Олинган натижалар бўйича текислагич-зилагичнинг талаб даражасидаги иш сифат кўрсаткичлари таъминланиши учун унинг горизонтга нисбатан ўрнатилиш бурчаги камида 60º, тишларининг узунлиги 5-7 cm оралиғида, уларнинг ўткирланиш бурчаги 90º, улар орасидаги кўндаланг масофа кўпи билан 10 сm, текислагичнинг баландлиги 21,2 cm ҳамда ҳар бир тишга бериладиган тик юкланиш 13,4-13,6 N оралиғида бўлиши лозим

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ДИСКЛИ БОРОНА ТЕКИСЛАГИЧ-ЗИЛАГИЧИНИНГ ПАРАМЕТЛАРИНИ АСОСЛАШ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ДИСКЛИ БОРОНА ТЕКИСЛАГИЧ-ЗИЛАГИЧИНИНГ

ПАРАМЕТЛАРИНИ АСОСЛАШ Эргашев Маъруфжон Мухаммаджонович

T^.PhD., к.и.х. ^ишлок хужалигини механизациялаш илмий-тадкикот институти,

Янгийул, maruf19840710@mail.ru Турдиева Мадинахон Ёкубжон кизи

таянч докторант, Андижон кишлок хужалиги ва агротехналогиялар институти, Андижон https://doi.org/10.5281/zenodo.7369195

Аннотация. Мацолада ерларни бугдой ва такрорий экинларни экиш учун тайёрлашда уамда серкесак ерларга экиш олдидан ишлов беришда цулланиладиган комбинациялашган дискли борона текислагич-зилагичининг параметларини асослаш буйича утказилган назарий тадцицотларнинг натижалари келтирилган. Олинган натижалар буйича текислагич-зилагичнинг талаб даражасидаги иш сифат курсаткичлари таъминланиши учун унинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги камида 60°, тишларининг узунлиги 5-7 cm оралигида, уларнинг уткирланиш бурчаги 90°, улар орасидаги кундаланг масофа купи билан 10 ст, текислагичнинг баландлиги 21,2 cm %амда %ар бир тишга бериладиган тик юкланиш 13,4-13,6 N оралигида булиши лозим.

Калит сузлар: комбинациялашган дискли борона, текислагич-зилагич, унинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги, текислагич тишлари, улар орасидаги кундаланг масофа, %ар бир тишга бериладиган тик юкланиш.

Аннотация. В статье приведены результаты теоретических исследований по обоснованию параметров выравниватель-уплотнителя комбинированной дисковой бороны, применяемой при подготовке полей к севу зерновых и повторных культур, а также предпосевной обработке глыбистых земель. По результатам исследований установлено, что для обеспечения качественных показателей работы выравниватель-уплотнителя на уровне требований угол установки его к горизонту должен быть не менее 60°, длина его зубьев в пределах 5-7 см, угол их заострения 90°, поперечное расстояние между зубьями не более 10 см, высота выравниватель-уплотнителя не менее 21,2 см, а также вертикальная нагрузка на его каждый зуб в пределах 13,4-13,6 Н.

Ключевые слова: комбинированная дисковая борона, выравниватель-уплотнитель, угол установки его к горизонту, длина зубьев, угол их заострения, поперечное расстояние между ними, вертикальная нагрузка на каждый зуб.

Abstract. The article presents the results of theoretical studies on the substantiation of the parameters of the equalizer-compactor of the combined disc harrow used in preparing fields for sowing grain and re-crops, as well as pre-sowing cultivation of blocky lands. According to the results of the research, it was found that in order to ensure the quality indicators of the leveler-compacter at the level of requirements, its installation angle to the horizon must be at least 60°, the length of its teeth is within 5-7 cm, their sharpening angle is 90°, the transverse distance between the teeth is not more than 10 cm, the height of the equalizer-seal is not less than 21.2 cm, as well as the vertical load on its each tooth in the range of 13.4-13.6 N.

Keywords: combined disc harrow, equalizer-compactor, its installation angle to the horizon, the length of the teeth, the angle of their sharpening, the transverse distance between them, the vertical load on each tooth.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 уИ 30 поуаЬг | 8о1еп11818.И2

Кириш. Х,озирги кунларда Узбекистонда ерларни бугдой ва такрорий экинларни экиш учун тайёрлашда хамда серкесак ерларга экиш олдидан ишлов беришда БДТ-3,0, ТДБ-3,0 каби дискли бороналардан кенг фойдаланилади. Аммо маълумки, бу бороналар кулланилганда тупрокни экишга талаб даражасида узил-кесил тайёрлаш учун уларни бир жойдан икки-уч марта утишига тугри келади хамда мола ва тишли тирмалар билан кушимча ишлов берилади. Бу ерларга ишлов бериш учун сарфланадиган харажатларни, шу жумладан ёнилги сарфини ортишига олиб келади.

Юкорида таъкидланганлардан келиб чиккан холда институтимизда ерларни бугдой ва такрорий экинларни экиш учун тайёрлашда хдмда серкесак ерларга экиш олдидан ишлов беришда кулланиладиган комбинациялашган дискли борона ишлаб чикилди (1-расм) ва унинг параметрларини асослаш буйича тадкикотлар олиб борилди [1,2].

Ишлаб чикилган комбинациялашган дискли борона осиш курилмаси билан жихозланган умумий рама ва унга икки катор урнатилган сферик диск куринишидаги иш органлари (дискли юмшаткичлар), текислагич-зичлагич ва планкали галтакмоладан ташкил топган. Дискли юмшаткичлар махсус кронштейнлар ёрдамида рамага кузгалмас урнатилган, текислагич босим пружинаси билан жихозланган параллелограмм механизмлар воситасида, планкали галтакмола эса махсус торткилар воситасида рамага кузгалувчан, яъни шарнирли бириктирилган. Иш жараёнида биринчи каторда жойлашган дискли юмшаткичлар тупрок ва усимлик колдикларини кесиб, майдалаб ва аралаштириб бир томонга сурса, иккинчи катордаги дискли юмшаткичлар хам шу жараённи бажариб, тупрокни иккинчи томонга суради. Натижада усимлик колдиклари ва тупрок яхши майдаланиб, майин катлам хосил булади. Текислагич ва галтакмола дискли юмшаткичлар томонидан ишлов берилган катлам юзасини кушимча майдалайди, текислайди ва зичлайди.

3 4 5

1 - рама; 2 - осиш курилмаси; 3,4 - сферик дискли иш органи; 5 -текислагич; 6 -босим пружинаси билан жихозланган параллелограмм механизм; 7 - галтакмола; 8 -галтакмоланинг торткиси; 9 -сферик дискли иш органларининг тупрокка ботиш чукурлигини ростлаш планкаси

1-расм. Комбинациялашган дискли боронанинг конструктив схемаси

Тадкикот оъбекти ва услубияти. Ушбу маколада комбинациялашган дискли

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

борона текислагич-зилагичининг параметларини асослаш буйича утказилган назарий тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

Комбинациялашган дискли боронанинг текислагич-зичлагичи текичловчи-зичловчи пластина ва унга урнатилган тишлардан иборат этиб ишлаб чикилган булиб, У комбинациялашган дискли борона рамасига босим пружиналари билан жих,озланган параллелограмм механизмлар воситасида урнатилади (2-расм).

1-текислагич; 2-тиш; 3-устун; 4-босим пружинаси билан жих,озланган паралеллограмм механизм

2-расм. Комбинациялашган дискли борона текислагич-жичлагичининг схемаси ва асосий параметрлари

Иш жараёнида текислагич-зичлагич комбинациялашган дискли боронанинг дискли юмшаткичлари томонидан ишлов берилган катлам юзасини текислайди, зичлайди ва унда майин тупрок катламини х,осил килиб кетади.

^уйдагилар текислагич-зичлагичнинг асосий параметрлари хисобланади (2-расм):

- текислагич-зичлагичнинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги в;

- тишларнинг узунлиги Ь ;

- тишларнинг уткирланиш бурчаги у;

- тишлар орасилаги кундаланг масофа а;

- текислагич-зичлагичнинг баландлиги Нт;

- х,ар бир тишга уни белгиланган чукурликка ботишини таъминлайдиган тик юкланиш Qt .

Комбинациялашган дискли борона текислагич-зичлагичнинг ушбу таъкидланган параметрларини назарий жихдтдан асослашда математика ва механиканинг асосий коида хамда усулларидан фойдаланилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Текислагичнинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчагини куйидаги ифода буйича аниклаймиз

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 уП 30 поуаЬг | 8с1епй818.И2

Р> 90-у,

(1)

бунда ф - тупрокнинг ташки ишкаланиш бурчаги.

(1) ифодага ф ни адабиётлардан маълум булган (30-35°) кийматларини куйиб [3], текислагич-зичлагичнинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги камида 60° булиши лозимлигини аниклаймиз.

Тишларнинг узунлигини уругларни экиш чукурлигидан келиб чиккан х,олда аниклаймиз. Бунга сабаб юмшатувчи тишлар тупрокка айнан шу чукурликда ишлов берилишини таъминлаши лозим. Буни ва тишлар дала юзасига в бурчак остида урнатилиши х,исобга олиб, тишнинг узунлигини куйидаги ифода буйича аниклаймиз

бунда hэ - уругларнинг экилиш чукурлиги.

Ишлаб чикилган комбинациялашган дискли борона асосан такрорий экинлар экиладиган ерларга ишлов беришда кулланилиши ва уларнинг уруглари 4-6 ст чукурликка экилишини х,исобга оладиган булсак, (2) ифода буйича тишларнинг узунлиги 5-7 ст оралигида булиши лозимлиги келиб чикади.

Тишларнинг уткирланиш бурчагини мавжуд БЗСС-1,0, БЗТС-1,0 ва БЗТХ-1,0 бороналарда кулланиладиган тишларнинг урнатилиш бурчагига тенг, яъни 2у=90° кабул киламиз.

Тишлар орасидаги кундаланг масофани улар томонидан ишлов берилаётган катламга тулик ишлов берилишини таъминлаш шартидан келиб чиккан х,олда куйидаги ифода буйича аниклаймиз

бунда уё - тупрокнинг ёнбош синиш бурчаги, °

(3) ифода буйича и = 5 ст ва уё = 45° [4] булганда утказилган х,исоблар тишларнинг орасидаги кундаланг масофа купи билан 10 ст булиши мумкинлигини курсатди.

Текислагичнинг баландлиги Нт ни унинг олдида уюладиган тупрок унинг устидан ошиб кетмаслиги шартига асосан куйдаги ифода буйича аниклаймиз [5]

бунда Zн, 1н - дала юзасида комбинациялашган машина дискли юмшаткичлари таъсирида х,осил булган буйлама нотекисликларнинг баландлиги ва узунлиги, т; / -текислагич-зичлагич олдида уюлган тупрокнинг киялик бурчаги (хдракат йуналиши буйича), °.

Zн=5 ст; 1н=45 ст; /=30°; Р =60° ва и =6 ст кабул килиниб, (4) ифода буйича утказилган х,исоблар текислагич-зичлагичнинг баландлиги камида 21,2 ст булиши лозимлигини курсатди.

Х,ар бир тишга уни тупрокка белгиланган чукурликка ботиб ишлашини таъминлаш учун бериладиган тик юкланишни унинг дала юзасига нисбатан урнатилиш бурчагини х,исобга олиб, куйидаги ифода буйича аниклаймиз

¡1 < кэ / БШ Р,

(2)

(3)

(4)

Q *

(1,390V - 0,581) h

[l + (0,055V - 0,139) h]sin fi

(5)

бунда V - комбинациялашган дискли боронанинг харакат тезлиги, m/s; h - тишнинг тупрокка белгиланган ботиш чукурлиги, ст.

V= 1,7-2,2 m/s, h=5 ст хамда в=60° кабул килиниб, (5) ифода буйича утказилган хисоблар текислагич-зичлагичнинг х,ар бир тишига 13,4-13,6 N оралигида тик юкланиш берилиши лозимлиги аникланди.

Хулоса. Утказилган тадкикотларнинг курсатишича комбинациялашган дискли борона текислагич-зичлагичнинг талаб даражасидаги иш сифат курсаткичлари таъминланиши учун унинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги камида 60°, тишларнинг узунлиги 5-7 cm оралигида, уларнинг уткирланиш бурчаги 90°, улар орасидаги кундаланг масофа купи билан 10 ст, текислагич-зичлагичнинг баландлиги 21,2 cm хамда х,ар бир тишига бериладиган тик юкланиш 13,4-13,6 N оралигида булиши лозим.

REFERENCES

1. Эргашев М.М. Комбинациялашган дискли борона // O'ZBEKISTON QISHLOQ XO'JALIGI журнали. - Тошкент, 2017. - №8. - Б.29-30.

2. Tojiev R. J., Tuhtakuziev A., Ergashev M. M. STUDY OF MOVEMENT UNIFORMITY OF MOUNTED DISC HARROWS IN DEPTH OF PROCESSING //Scientific-technical journal. - 2020. - Т. 24. - №. 3. - С. 28-31.

5. Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчет почвообрабатывающих машин. -Москва: Машиностроение, 1977. - 328 с.

4. Циммерман М.З. Рабочие органы почвообрабатывающих машин. -Москва: Машиностроение, 1978. - 296 с.

5. Утепбергенов Б.К. Обоснование параметров выравнивающего рабочего органа рыхлителя-выравнивателя: Дис... .канд.тех.наук. - Янгиюль, 2001. - 147 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.