CC BY
17УДК 1
Дюсенбаева Г.И.
бастауыш сынып M^raniMi Караганды ;аласы «№102 Мектеп-гимназия» КММ
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОКУШЫЛАРЫНЫЦ ФУНКЦИОНАЛДЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН КАЛЫПТАСТЫРУ
Аннотация: Мацалада бастауыш мектеп оцушыларыныц функционалдыц сауаттылыгын цалыптастыру теориялыц - эд1снамалыц нег1здер1 царастырылган. Функционалды сауатты тулга цогамныц цундылыцтарына сэйкес, цогамдыц ацуалдыц цалыптасцан мYдделерiне царай эрекет етед1. БYгiнгi ^нге цажеттi бшм алып заманауи ацпараттыц технологиялардыц тшн быт кез келген элеуметтт ортага бейiмделедi деп тужырымдаган.
Ключевые слова: тэлiм-тэрбие, функционалды сауаттылыц, тулга, тэрбие, цундылыц, взтдж таным
Бастауыш мектеп окушыларынын, функционалды; сауаттылыгын ;алыптастыру теориялы; - эдюнамалы; непздер алга ;ойылып отырган келелi мэселенщ бастау кездерш танытады. Бастауыш мектеп о;ушыларынын, функционалды; сауаттылыгын ;алыптастыруда мынадай мiндеттер туындайды:
- бастауыш мектеп о;ушыларынын, функционалды; сауаттылыгын жYЙе ретiнде таныса;, онда ол жYЙенщ к^раушы белшектерiн аны;тау керек;
- бастауыш мектепте окылатын эрбiр жеке пэн бойынша елiмiздеri жэне осы багытта ;арастырылган шетелдiк тэжiрибенi талдап - тану керек;
- бастауыш мектеп окушылары алган бшмш емiрлiк дагдысында тиiмдi пайдалана алу машы;тарын калыптастыру керек.
Неriзiнде, бершген мэселе бойынша осы кезге дешн жары; керген эдебиеттердi талдау барысында, кеп ретте, «функционалды; сауаттылы;», «функционалды; сауатты т^лга», «неriзri ;¥зыреттер», «жалпы бiлiмдiк бiлiктер» сия;ты ^тымдардын, кебiрек талдауга тYсiрiлетiнi бай;алады. Неriзiнде, «функционалды; сауаттылы;» терминi
10
езшщ 1957 жылы ЮНЕСКО енпзен уакытынан бастап «сауаттылык» жэне «минималды сауаттылык» ^тымдарымен катар колданыска тYсiп келедi. Осылардыц эркайсысына жеке-жеке тYсiнiктеме берiп токталып кету жен болмак.
1) Сауаттылык дегенiмiз - оку, жазу, санау жэне к^жаттармен ж^мыс жасай алу дагдылары.
2) Минималды сауаттылык дегенiмiз - карапайым хабарламаларды оку жэне жазу дагдылары.
3) Функционалды; сауаттылык дегенiмiз - адам езiнiц оку жэне жазу дагдыларын элеуметтiк ортада карым-катынас жасауда колдана бiлу кабiлетi, ягни адамга езiн коршаган элеуметтiк ортамен карым-катынаска тYсуге мYмкiндiк беретiн жэне сол ортага барынша тез эрi жайлылыкпен бейiмделуiне жагдай тугыза алатын сауаттылык децгеш. Б^л децгейде адам мэтшдерден езiне кажетт акпаратты, мэлiм iрiктеп алуы Yшiн жэне сондай акпаратты баскаларга жеткiзе алуы Yшiн кажетт болатын кабiлеттер калыптасады Функционалдык сауаттылык - адамныц сырткы ортамен карым-катынаска тYсе алу кабiлетi жэне сол ортага барынша тез бешмделе алуы мен карым - катынас жасай алу децгешнщ керсеткiшi. Олай болса, функционалдык сауаттылык т^лганыц белгiлi бiр мэдени ортада емiр CYPуi Yшiн кажеттi деп саналатын жэне оныц элеуметтiк карым-катынас жасауын камтамасыз ететш бiлiм, бiлiк, дагдылардыц жиынтыгынан к^ралады.
«Функционалдык сауаттылык» ¥ГЬ1мына катысты мектеп окушыларыныц
функционалдык сауаттылыгын дамыту женшдеп 2012 - 2016 жылдарга арналган
^лттык iс-кимыл жоспарын (КР Yкiметiнiц 2012 жылгы 25 маусымдагы .№832 каулысы),
Казакстан Республикасында бiлiм берудi дамытудыц 2011-2020 жылдарга арналган
мемлекетлк багдарламасын, пэндiк сауаттылык, функционалды сауаттылык, окытудыц
тYпкi нэтижесi ретiнде окушылардыц игерген к^реттшктерше байланысты
галымдардыц ж^рпзшген зерттеулердi карастыра келе, бYгiнгi тацда отандык жэне
шетелдiк галымдардыц ецбектершде «функционалдык сауаттылык» ^гымын колдануда
бiрiздiлiк жок екенi байкалды. Гылыми ецбектерде сауаттылык ^ымыныц белгiлi бiр
децгейде ана тiлiнiц грамматикалык нормаларына сай оку, д^рыс жаза алу дагдыларын
игеру екеш байкалады. Эйтсе де адамныц емiр CYPуiне кажетт деп танылып, мецгеруге
11
^сынылган бастауыш мектеп децгешндеп белгш бiр бшм, бiлiк пен дагдылардыц
жиынтыгы (оку, жазу, санау, сурет салу жэне т.б.) ретщдеп тшдш сауаттылык казiрri
кездегi элеуметтiк с^раным талаптарымен сэйкес келе бермейдг Эйткенi
функционалдык сауаттылыкка адам накты бiлiм алу кезецдершен еткеннен кейiн кол
жеткiзедi. Б^л орайда бiлiм белгiлi бiр сауаттылык децгешн камтамасыз ететiн к^рал
жэне накты ю-эрекеттердщ нэтижесi ретiнде карастырылады. ¥лттык жYЙеден - жыл
сайын ететiн оку жетiстiктерiн iшкi багалау мен ¥лттык бiрыцFай тестiлеу мэселеш.
2012- 2015 жылда да РКА, TIMSS жэне PIRLS сиякты халыкаралык зерттеулер етедi.[3]
Бiлiм берудегi бэсекеге кабшеттшктщ артуы ,сапалы бiлiм берудi камтамасыз
ету жолында сапалы бшм беруге колжетмдшкте адами капиталды дамыту Yшiн
Казакстан Республикасында бiлiм берудi дамытудыц 2011-2020 жылдарFа арналFан
мемлекеттш баFдарламасы эзiрлендi. ОндаFы басты максат жалпы бiлiм беретiн
мектептерде Казакстан Республикасыныц зияткерлiк, дене жэне рухани т¥PFысынан
дамыFан азаматын калыптастыру, оныц физикалык к^былмалы элемде элеуметтiк
бешмделуш камтамасыз ететiн бiлiм алудаFы кажеттшктерш канаFаттандыру болып
табылады.. Елiмiз Yшiн мацызды болып табылатын аталFан стратегиялык мiндеттi
шешу жаFдайында т¥ЛFаныц ец басты функциялык сапалары белсендiлiк, шь^армашыл
т^ыда ойлауFа жэне шешiм кабылдай алуFа, кэсiби жолын тацдай алуFа кабiлеттiлiк,
емiр бойы бiлiм алуFа дайын т^руы болып табылады. Б^л функционалдык даFдылар
мектеп кабырFасында калыптасады.
Бiлiм берудiц жацаша мазм^ныныц нормативтш базасы КР мектеп
окушыларыныц функционалдык сауагтылыFын дамыту женiндегi 2012 - 2016 жылдарFа
арналFан ^лттык ю-кимыл жоспары болып табылады.
¥лттык жоспардыц максаты - Казакстан Республикасындагы мектеп
окушыларыныц функционалдык сауагтылыFын дамыту Yшiн жагдай жаса.
Функционалдык сауаттылык окушылардыц танымдык кабiлеттерiнiц децгейiн жэне
окушылардыц енiмдi ж^мысыныц керсеткiшiн бiлiм децгей ретiнде карастырады. Б^л
децгей емiрдiц эртYрлi саласындаFы тапсырмаларды шешуде мектептж бiлiм
мазм^ныныц колданбалык сипатына жэне окушылардыц игерген бшмше негiзделедi.
Сондыктан, коFамдаFы емiрлiк пен практикалык ю-эрекеттердщ дагдылары мен
12
элеуметлк iс-тэжiрибеш медгеру Yшiн ок;yшылaрдыд бiлiм any бaрысындa непзп жэне пэндш кyзыретriлiктерi к;aлыптaсyы тшс. Бiздiц ойымшa, фyнкционaлдык; сayaттылык; дегенiмiз — сaпaлы бiлiм берyдiц кепш.
Фyнкционaлды сayaтты тyлFa к;оFaмныд кy:ндылык;тaрынa сэйкес, к;оFaмдык; aк;yaлдыд к;aлыптaск;aн мудделерше кaрaй эрекет етедi. БYгiнгi кYнге ;вжетп мaмaндык;ты тaцдaп дурыс шешiм к;aбылдaп, зaмaнayи aкпaрaттык технологиялaрдыц тшн бiлiп кез келген элеyметтiк ортaFa бейiмделедi. Осы тyрFыдa фyнкционaлды сayaтты aдaмныц негiзгi белгiлерiн тyжырымдayFa болaды: в^^ды; ортaдa eмiр CYре бшетш, тiл тaбысa бiлетiн, белгiлi бiр сaпaлык; к;aсиеттерi бaр, жaлпы непзп жэне пэндж кyзыреттшктердi медгерген aдaм болып сaнaлaды
Зaмaнayи мектептiц ед бaсты мiндетi о;ушы eмiрiнiц бaрлык; белецдерiнде бiлiм aлyFa деген кулшынысын к;aлыптaстырy Ymrn, OFaн эрбiр к;aдaмыныд мaдыздылыFын тYсiнyге мYмкiндiк беруден, тэсшдер мен тaным кeздерiн тaддayдa бaFдaр yстaй бiлyге YЙретyден тyрaды.
Сонымен к;орытындылaй келе 6í3 тeмендегiдей тyжырымFa келе отырып, фyнкционaлдык сayaттылык;ты к;aлыптaстырy м^рп тaддa о;ыту жYЙесiне койылып отырFaн элеyметтiк сyрaныс тaлaптaрымен сaй келу Yшiн бaстayыш сыныптaрдaн бaстaп о;ушыныд о;у, жaзy сayaттылыFын, жaрaтылыстaнy FылымындaFы сayaттылыFын, мaтемaтикaлык; сayaттылыFын, компьютерлж сayaттылыFын, денсayлык; мэселесiндегi сayaттылык;ты, ^у^ы^ты; сayaттылыFын к;aлыптaстырyFa бaFыттaлFaн aрнaйы жумыс aрк;ылы од нэтижелерге ;ол жетюзуге болaды.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
Казакстан Республикасыныц Президент - Елбасы Н.Э.Назарбаевтыц «Элеуметлк-экономикалык жацFырту - Казакстан дамуыныц басты баFыты» атты Казакстан халкына Жолдауы (2012 ж. 27.01.). - Астана, 2012.
Окушылардыц функционалдык сауаттылыFын дамыту женiндегi 2012-2016 жылдарFа арналFан ^лттык iс-кимыл жоспары /Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2012 ж. 25.06 №832 Каулысымен бекiтiлген.
Казакстан Республикасында бiлiм берудi дамытудыц 2011-2020 жылдарFа арналFан мемлекеттiк баFдарламасы /Казакстан Республикасы Президентшщ 2010ж.07.12. №1118 Жарлы^ымен бекiтiлген.
Ергешбаева Ш.Н. «МYДде мен максат - жаркын болашактыц кепш».// Эрлеу -Шымкент №1 (7) 02.2014ж.
