CC BY
39Вестник «Орлеу^-kst
Жусупова Г. С.,
«Эрлеу» бтктшкт1
арттыру улттыц орталыгы» АК, филиалы Костанай облысы бойынша
педагогикалыц цызметкерлердщ бшктытн арттыру институтыныц ага оцытушысы
Нег1зг1 свздер: функционалдык,, имплицит, экспли-цит, дедукция, когнитив.
Ключевые слова: функциональность, имплицит, экс-плицит, дедукция, когнитив.
Key words: unctionality, implicit, eksplicit, deduction, kognitiv.
ОЦУШЫЛАРДЬЩ Т1ЛД1К ФУНКЦИОНАЛДЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН ДАМЫТУДЬЩ БАГЫТТАРЫ
Ацдатпа
Макалада казак; тш мен эдебиет пэнш окыту Yрдiсiнде функционалды-коммуникативт кузыреттшк калыптастыруда окушылардьщ тiлдiк функционалдык сауаттылыгын дамыту мэселелерi карастырылган.
Аннотация
В статье автора рассматриваюся вопросы развития языковой функциональной грамотности через формирования функционально-коммуникативной компетентности в процессе обучения казахскому языку и литературе.
Annotatoin
Article author rassmatrivausa language development of functional literacy through the formation of functional-communicative competence in teaching of kazakh language and litertury.
Бшм беру когамныц экономикалык, элеуметлк жэне рухани ерлеу факторы ретiнде мемлекеттщ туракты дамуы-на себепшi болады. Эмiр сапасына жаца катынастыц дамуын болжайтын аукымды сауаттылык тYсiнiгi бшм берудщ осын-дай мiндетiн акикатка айналдыру шарттарыныц бiрi болып табылады.
Функционалдык сауаттылыкты дамытудыц жалпы
багдарлары КР бiлiм берудi дамытудыц 2011-2020 жыл-
дарга арналган мемлекеттiк багдарламасында айкындалган.
Оныц басты максаттары - жалпы бшм беру уйымдарында
Казакстан Республикасыныц зияткер, денi сау жэне рухани
дамыган азаматын калыптастыру, тез езгермелi элемде оныц
табыстылыгын камтамасыз ететш бiлiм алудагы кажеттш- ^
пн канагаттандыру, елiмiздiц экономикалык эл-аукаты Yшiн 5
бэсекеге кдбшетл адами капиталды дамыту болып табылады. щ
Осы устанымдарды жYзеге асыру барысында «Эрлеу» о^
бiлiктiлiктi арттыру улттык орталыгы» АК филиалы Коста- ^
най облысы бойынша педагогикалык кызметкерлердщ бшк- ^
тiлiгiн арттыру институтында бшктшкл арттыру курста- ^
рында окушылардыц функционалдык сауаттылыгын арттыру §
О
мшдетл дэрiске айналган. м
Мектеп окушыларыныц функционалдык сауаттылыгын ^ дамыту женшдеп 2012-2016 жылдарга арналган улттык ю-кимыл жоспарында мектеп окушыларыныц сауаттылыгын 3 дамыту тетiктерi белiмiнде мектеп окушыларыныц функци- о оналдык сауаттылыгын дамыту казiргi мемлекеттiк жалпыга мiндеттi бiлiм беру стандартын жацару шецберiнде бiлiм берудщ басым максаттарыныц бiрi ретiнде айкындалады.
58
Вестник «Oрлеу»-kst
т о
РЧ
О
и
О §
ш Е-
К
о
ш Е-
Функционалды сауаттылык - сырткы ор-тамен карым катынаска тYсу, бешмделу жэне жылдам калыптасу кабiлетi екендт белгiлi. Адамныц жалпы оку, тYсiну, карапайым кыска мэтiн курастыру сиякты сауаттылыгынан функ-ционалды сауаттылыктыц айырмашылыгы ке-лесiде: бiлiм децгеш, юкерлН мен бiлiктiлiгi, накты мэдени ортада жэне элеуметпк карым- ка-тынас жYЙесiнде тулганыц eмiрлiк эрекетiн жY-зеге асыру кажеттшктерш, калыпты жагдайда калыптастыруын камтамасыз ету.
Бул ретте функционалдык сауаттылыкты дамыту нэтижесi бiлiм алушылардыц бшм-дерш практикалык жагдайларда тиiмдi жэне эле-уметтiк бейiмделу процесiнде сэттi пайдалануга мYмкiндiк беретiн негiзгi кузыреттшктер жYЙ-есiн мецгеруi болып табылады. Непзп кузырет-тiлiк - бул мемлекеттщ орта мектептi бiтiрушi тулганыц сапасына МЖБС-да жэне оку багдар-ламаларында кeрсетiлген бiлiм беру нэтижелерi тYрiнде койылатын талаптары.
Орта мектептi бтрушшщ мынадай непз-гi кузыреттiлiктерi белгшенген: баскарушылык, акпараттык, коммуникативтiк, элеуметтiк, тулга-лык, азаматтык, технологиялык.Осы негiзгi ку-зыреттiлiктен баска жекелеген пэндiк салалар шецбершде пэндiк кузыреттшк: оку пэш шец-берiнде мецгершген ерекше бшм, iскерлiк, даг-ды ерекшеленедi.
Непзп жэне пэндж кузыреттшктщ бiлiм берудщ нэтижесi ретiнде накты, eлшемдi, шынайы жэне уакыты аныкталган болуы кажет.
Бiлiм беру жYЙесiндегi педагогикалык Yдерiстiц тиiмдiлiгi муFалiмнiц теориялык жэне практикалык эзiрлiгiмен, жеке бастыц адамгер-шшк касиеттерiмен, элеуметтiк белсендш-гiмен аныкталгандыктан окытушылардыц кэсь би даярлыгын Yздiксiз жетiлдiрудi талап етедi. Окушылардыц жогары децгейдеп дайындыгын камтамасыз ету Yшiн муFалiм мен окушы ара-сындагы эрiптестiк карым-катынасты кура бiлуге, окушылардыц практикалык жэне эксперимента жумыстарында ез бетiмен бiлiмi мен бшктшгш шыцдап, алган теориялык бiлiмiн ю жYзiнде колдану дагдыларын калыптастыруга зор мэн бершуде. Функционалдык сауаттылык окушылардыц мектеп кабыргасында алган бiлiм децгеш жэне окушыныц eмiрдегi эр тур-лi жагдайларда алган бiлiмдерiн колдана бiлу кабiлетi немесе жеке тулганы элеуметтендiру.
Бiлiм берудiц мацызды мiндеттерi мен кызмет окушыларды элеуметтiк бешмдеу болып табылады. Мектептiц мшдел - элеуметтенуге калыпты жагдай жасау. Элеуметтендiрудiц алгашкы шар-ты болып сауаттылык алынган. Окушылардыц функционалдык сауатын аныктаудыц мiндетi:
-субъект ретiнде кездесетш функционалдык мэселелердi шешуге кабшетц
-окыту, карым-катынас жасау, элеуметлк эрекет жэне мамандык тацдауына кемектесу;
-бул жумысты келесi кезецдер аркылы уй-ымдастыруга болады;
-багдарламаныц бeлiмдерi бойынша бiлiм маршруттарын куру;
-эдiстемелiк усыныстарды эзiрлеу; -диагностикалык инструментарийлердi айкындау;
-нэтижеш жинактау.
Мысалы, грамматикалык категорияларды тYсiну ережелердi жаттау мен оларды колдануга жаттыгу аркылы емес, бшм алушыныц белсен-дi когнитивт эрекетi Yдерiсiнде жYзеге асады. Бшм алушыныц когнитивтж бiлiмiн калыпта-стырып, оны уштай тYсу Yшiн окытушы грамма-тикалык жактарын окытудыц эксплицитл жэне имплициттi эдiстерiн терец мецгеру кажет. Им-плициттi тэсiл ретшде адамныц тiлдiк жYЙе мен тшдк норманы саналы тYрде Yйренбей - ак сeй-леу эрекетiн мецгеруi тYсiнiледi. Ал эксплициттi тэсiл грамматикалык дагдыларды дескриптивтi жэне прескриптивтi ережелер непзшде калып-тастыруды кeздейдi.
Окыту Yдерiсiнде косымша зерттеудi талап ететш бiркатар мэселелердi айта кетуiмiз кажет. Олардыц бiрi - топтастырыцыз, магына-сын аныктацыз, жiктецiз, сулба жасацыз жэне т.б. тэрiздi тапсырмалар орындатудагы киын-дыктарга катысты. Мундай кцындыктарга бiлiм алушылардыц сэйкестендiру (идентификация), салаластыру, жiктеу, дедукция, индукция, жрт-елеу, деталдау сиякты когнитивтiк стратегия-ларды жетiк мецгермендiгi себеп болады. Бшм алушылардыц ^бшде мундай стратегиялар сти-хиялык тYрде калыптасып, тшдш материалды толык жYЙелi тYрде талдай алмайды. Ал грамматикалык бiрлiктердi сипаттаудагы функцио-налды - парадигматикалык тэсiл кандай да бiр грамматикалык кубылыстыц бiржакты тYсiн-дiрiлмей, грамматикалык бiрлiктердiц коммуни-кативтiк мэнмэтiндердегi эрYрлi кьIЗметтерi мен
Вестник «Oрлеу»-kst
жумсалымдык элеуетiн тYCiндiруге мYмкiндiк бередi.
Демек, казак тiлi мен эдебиет сабактарын-да коммуникативтiк кузыреттшкт басымдыкка алу кежеттiлiгi туады. Коммуникативтк кузы-реттiлiк лингвистикалык сейлеу, элеуметпк, дискурсивтiк, стратегиялык жэне элеуметпк-мэ-дени кузыреттшк сиякты компоненттерден турады.
Оку YДерiсiнде осы кузыреттшкп жYзеге асыру барысында окушылардыц функционал-дык сауаттылыгын арттыруда мацызды рел атка-рары сезсiз.
Осы жYЙенiц жаксы тустарын атап ету-ге болады: бiрiншiден, бул тыцдалым, лек-сика-грамматикалык дурыстыгы, окылым, жазылым жэне айтылым сиякты сейлеу ю-эре-кетiнiц тYрлерiндегi мацызды орын алатын ком-муникативтiк кузыреттшп тексерiледi. Екшшь ден, жYЙелердiц курылымдык жэне мазмундык болмысы айкын традициялыкпен есiп отырады. Оку багдарламасында осы багыт усталынып отыргандыктан, мундай тэжiрибелердiц мацыз-дылыгын ескеру кажет.
Сейлеам эрекетiнiц тYрлерi: тыцдалым, окылым, айтылым, жазылым, тшдешм боса, Кдз-тест жYЙесiнiц ерекшелiктерi:
Бiрiншi блок- тыцдалым. Окылган мэтiндi тYсiну децгейi терт децгей бойынша багаланады:
- фрагментаралык тYсiну;
- жалпы тYсiну;
- толык тYсiну;
- терец, сыни тYсiнy
Екiншi блок - лексика-грамматикалык. Тш-дi тYсiну, тYсiнiп айту, карым-катынаста колдана алу, жазуда пайдалана алу, лексика-грамматика-лык материалды мецгеру децгеш функционалдык жэне коммуникативтк тургыда багаланады.
Yшiншi блок - окылым. Окылым бойынша бiлiктiлiк децгешн аныктау жэне багалау мына-дай терт нысандар бойынша тапсырманы орын-дау нэтижесiмен айкындалады:
- танысып оку;
- зерттеу элементтерiмен оку;
- жупртш оку;
- зерттеп оку.
Тертiншi блок- жазылым. Жазба жумыста-ры мынадай керсеткiштер бойынша багаланады жэне тексершедг
- жазба жумыстарыныц грамматикалык са-
уаттылыгы;
- жазба жумысыныц мазмуны;
- жазба жумысындагы тiлдiк куралдарды пайдалану сапасы;
- жазбаша тапсырманы орындау кезiнде ез бетшше тiлдi колдана алу дэрежеа.
БYгiнгi кYнi жалпы бiлiм беретш мектеп жагдайында тiлдiк жэне элеуметлк-турмыстык сауаттылыкты калыптастыру куралдары жет-кiлiктi.
Осыган CYЙене отырып, функционалдык сауаттылыкты калыптастыру практикасы Yшiн мынадай жолдарды усынуга болады:
- дидактикалык камтамасыз етудi жацар-ту, ягни дайын тапсырмаларды тацдау немесе окушылардыц белгiлi пэндiк бiлiмiн тексерiп кана коймайтын, сонымен катар окушылардыц белгш пэндiк емес жагдайды зерттеуге жэне одан шыгу жолдарын керсететiн жаца мэтшдер мен тапсырмаларды курастыру;
- окушылардыц сабактагы кызметш уйымдастыру формасын езгерту, ягни iзде-стiру-зерттеу, практикалык-багытталган кызмет-тердi тек сабактарда гана емес, сонымен катар сабактан тыс кызметте пайдалану;
- окушылардыц кузыретп-багытталган сипатка ие жоба кызметш кецiнен колдану; жо-бамен жумыс окушылардыц гылыми эдiстермен зерттелетш жэне шешiлетiн проблемаларды тар-тып алу кабiлеттерiн дамытуды, жеке шешiм-дерiн кабылдауды болжайды.
Осыган орай, жогарыда керсетiлгендерге негiздей отырып, мынадай тужырым жасауга болады: бYгiнгi тацда жалпы бшм беретiн мек-тептерде окушылардыц функционалды сауаттылыгын калыптастыруга жеткiлiктi дэрежеде жагдай жасалган, ал казак тш жэне казак эде-биетi сабагында тiлдiк жэне элеуметлк-турмы-стык сауаттылыкты дамыту мYмкiндiгiн колдана бшу мYмкiндiктерiн жузеге асыру кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1.Окушылардыц функционалдык сауаттылыгын дамыту женiндегi 2012-2016 жылдарга арналган улттык iскимыл жоспары//Казакстан Респуюликасы Yкiметiнiц 2012 жылгы 25 мау-сымдагы №832 каулысы.
2.Бiлiм берудщ тиiстi децгейлерiнiц мем-лекеттiк жалпыга мiндеттi бiлiм беру стандарты, 2012 жыл.
т
о
Рч РЧ
О о; х
1-4
о §
£ к
Рч
о
