ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ- САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ Текст научной статьи по специальности «Математика»

УДК 1

Елубаева А.Н.

Караганды каласы. КММ ЖББО №53 мектеп-лицей

Билялова К.К.

Караганды каласы. КММ ЖББО №53 мектеп-лицей

ФУНКЦИОНАЛДЬЩ САУАТТЫЛЬЩ- САПАЛЫ Б1Л1М НЕГ1З1

Аннотация: Мацалада функционалды сауатты тулга цогамныц цундылыцтарына сэйкес, цогамдыц ацуалдыц цалыптасцан мYдделерiне царай эрекет етед1. БYгiнгi ^нге цажетт1 мамандыцты тацдап дурыс шешiм цабылдап, заманауи ацпараттыц технологиялардыц тшн бшп кез келген элеуметтт ортага бейiмделедi деп тужырымдаган.

Ключевые слова: тэлiм-тэрбие, функционалды сауаттылыц, тулга, тэрбие, цундылыц, взтдж таным

Казакстан жаца гасырга дYниежYзi елдерi катарында терезеш тец ел ретшде келш

отыр. Жаца гасырды бастаган ^рпак келер ^рпакка карыздар болып калмас Yшiн колдан

келген игiлiктердi жасайтыны анык. Кашанда бiлiмi мол, рухани байлыгы бар халыктыц

^л - кыздары ешкашан да жYдемесi хак. Бiздiц басты байлыгымыз - бшм. Казiргi жас

^рпактыц бiлiмi мен тэрбиес кандай дэрежеде болса, елiмiздiц ертецi де сондай

дэрежеде болмак. Сондыктан когам талабына сай, когамды кeркейтетiн, дамытатын,

Казакстан Республикасыныц шю жэне сырткы iстер байланысында мемлекеттщ

eркениетi Yшiн ецбек ететiн, шетелдермен еркш гылыми жэне мэдени карым-катынас

жасай алатын, окыганын eмiрде колдана алатын, ана тiлiн жетiк бшетш, ^лтжанды

азамат дайындау - бYгiнгi ^стаз кауымыныц басты максаты.

¥лттык жоспардыц максаты - Казакстан Республикасындагы мектеп

окушыларыныц функционалдык сауаттылыгын дамыту Yшiн жагдай жаса.

Функционалдык сауаттылык окушылардыц танымдык кабiлеттерiнiц децгейiн жэне

окушылардыц eнiмдi ж^мысыныц кeрсеткiшiн бшм децгеш ретiнде карастырады. Б^л

11

децгей eмiрдщ эртYрлi саласындагы тапсырмаларды шешуде мектептiк бiлiм мазм^ныныц колданбалык сипатына жэне окушылардыц игерген бшмше негiзделедi. Сондыктан, когамдагы eмiрлiк пен практикалык ю-эрекеттердщ дагдылары мен элеуметпк iс-тэжiрибеш мецгеру Yшiн окушылардыц бiлiм алу барысында негiзгi жэне пэндш к¥зыреттiлiктерi калыптасуы тиiс. Бiздiц ойымша, функционалдык сауаттылык дегенiмiз — сапалы бiлiм берудiц кепiлi [1;2].

Жалпы, барлык зерттеушiлердiц болжамы бойынша адамдардыц сауатсыздык децгейiнiц тeмендеуi, оларга д^рыс бiлiм берiп, тиянакты окытпаудан, окырман болуга Yйретпеуден болган кершед^ Осыган байланысты 1997 жылдыц езшде-ак Казакстан Республикасыныц орта бiлiмдi дамыту жeнiндегi Концепция жобасында адамдардыц сауатсыздыгын жою елiмiздiц жалпы орта бшм беру жYЙесiндегi реформалануга тиiстi стратегиялык нысан екендiгi атап кeрсетiлдi. Осы мэселеш аныктау кYн тэртiбiндегi непзп мэселеге айналды. Сараптама нэтижесiне ^з салсак, бiлiм к¥рылымдарыныц бiлiм алушыларды когамдык- шыгармашыльщ eмiрге араласуына багытталмаганын байкаймыз. Баскаша айтканда, дэлел бар да, оныц iске асыру жок. Содан болар мемлекет басшысы Н.Назарбаевтыц eзiнiц жыл сайынгы Жолдауында «функционалдык сауаттылыкты арттыруды» негiзгi тапсырма етш жYктеуi бекер емес. Елбасы д^рыс айтады, «бшм беру тек кана окытумен гана шектелмей, оны керiсiнше, элеуметтiк адаптация процесiне бейiмдеу кажет». Аталмыш тапсырманы орындау Yшiн Бшм жэне гылым министрi Б.Ж^маг^ловтыц басшылыгымен окушылардыц функционалдык сауаттылыгын арттыруга багытталган бес жылга арналган ¥лттык эрекет жоспары к¥рылды.

Функционалды сауатты т^лга когамныц к^ВДыльщтарына сэйкес, когамдык акуалдыц калыптаскан мYДделерiне карай эрекет етедг БYгiнгi кYнге кажеттi мамандыкты тацдап д^рыс шешiм кабылдап, заманауи акпараттык технологиялардыц тiлiн бiлiп кез келген элеуметлк ортага бейiмделедi. Осы т^ргыда функционалды сауатты адамныц негiзгi белгшерш т^жырымдауга болады: когамдык ортада eмiр CYре бiлетiн, тiл табыса бшетш, белгiлi бiр сапалык касиеттерi бар, жалпы непзп жэне пэндш K¥зыреттшктердi мецгерген адам болып саналады [2;3].

Заманауи мектептщ ец басты мшдет окушы eмiрiнiц барлык белецдершде бiлiм алуга деген к^лшынысын калыптастыру Yшiн, оган эрбiр кадамыныц мацыздылыгын тYсiнуге мYмкiндiк беруден, тэсiлдер мен таным кeздерiн тацдауда багдар ^стай бiлуге Yйретуден тирады.

Жалпы казак тш пэнiнен окушыныц функционалдык сауаттылыгын дамыту мэселесiне мынандай т^жырымдарманы ^сынуга болады:

1.Окушыларды бiрiншi сабактан бастап сeйлесiм эрекетiнiц тYрлерiн (айтылым, жазылым, тыцдалым, окылым, тiлдесiм) мецгерте бшу;

2. Окушылардыц алган бiлiмдерiн eмiрде, кез-келген жагдайда, элеуметтiк ортада колдана алуга Yйрету;

3. Мемлекеттiк тшде ауызша, жазбаша карым-катынас жасау;

4. Элеуметлк талаптарына сай келу Yшiн окушыныц акпараттык технологияларды колдану жэне проблемалардыц шешiмiн таба алуга Yйрету;

5. Окушыларды eзгермелi eмiрге бешмделуше Yйрету;

6. Окушылардыц жеке бас кабшеттерш дамытуы;

7. Окушылардыц элеуметтж-мэдени дагдыларын дамытуы;

8. Казак халкыныц салт -дэстYрi, мэдениетi, тарихын тYсiну жэне к¥рметтеуге баулу;

Халыкаралык PISA, TIMSS зерттеулершщ нэтижесi бiздiц елiмiз бойынша тeмен

нэтижелер кeрсетiп т^р. Элемдеп eзгерiстерге сэйкес к^ВДыльщтар мен бшм мацызын

кайта карауды кажет етедг Осы мэселелердi шешу Yшiн м^гаимдердщ

ж^мыс жYЙесiне eзгерiстер енгiзу керектт туындап отыр. Элем елдерiндегi бшмнщ

азыгы - Сингапур, Жапония, Финляндия елдершщ бiлiм жYЙесiндегi ерекшелiктерiн

бiр-бiрiмен салыстырар болсам, бiлiм сапасын ^теру мэселесi карастырылатынын

кeруге болады. Ондагы максатым дамыган елдердiц басым жактарымен, элсiз жактарын

калай бакылайтынын аныктау болды. Соцгы кезде ресми дерек бойынша, мектеп

жасындагы балалардыц 40%-ы эдеби мэтiндi тYсiнуге киналатындыгы дэлелденген.

Б^лар мектептен бiлiм алса да, кызмет жасауга келгенде карапайым жазу Yлгiсiн

бiлмейтiндiгiн кeрсеткен. Тiптi олар эр тYрлi жагдайда кездескен бланюш толтыра

алмай, ондагы акпараттыц мэшсш тYсiне алмапты. Бiр кызыгы, олар теледидарда не

13

айтылып жатканын, жалпы айтканда, кYнделiктi eмiрдiц есебiн бiлмейтiн болып шыккан. Соныц салдарынан ж^мыссыздьщ, eндiрiстегi апат, жазатайым окигалар, жаракат алулар кeбейiп кеткен. Жалпы, барлык зерттеушшердщ болжамы бойынша адамдардыц сауатсыздык децгешнщ тeмендеуi, оларга д^рыс бiлiм берш, тиянакты окытпаудан, окырман болуга Yйретпеуден болган кeрiнедi. Сактанбау, ^кыпсыздьщ, байкаусыздык, апаттар: м^ныц бэрi ереженi д^рыс окымагандьщтан, тYсiнбегендiктен, санага сiцiрмегендiктен орын алып отыр[1;3]..

Бiлiм беру жYЙесi жыл сайын эр тYрлi eзгерiстерге ^шырап отыр. Б^л eзгерiстердiц басты максаты - eсiп келе жаткан ^рпакты жан-жакты дамыган, кузыретп азаматтар етiп тэрбиелеу. Осы максатка жетуге функционалдык сауаттылык кeмектеседi. Жаттанды бшм жарга жыгады. Халык арасында окымысты деген тYсiнiк бар, кeпшiлiгiмiз б^л тYсiнiктi кате тYсiнемiз. Окымысты сeзiнiц аныктамасы (менiц ойымша) - ^п окыган, жазу манерi тYсiнiктi жэне катешз, кeп нэрселерден хабары бар, мэмшес д^рыс адам. Сондай-ак, б^л адам кейбiр пэндер мен гылымдарды мецгерген болмаса да, б^л кемшшкл eзiнiц окымыстылыгымен жоя алады. Ал сауаты тeмен (тeмен децгейлi сауатты ешкандай функция аткармайтын) адамныц болашагы карацгы.

Кортындылай келе, окушылардыц функционалдык сауаттылыгын калыптастыруга багытталган бiлiм мазм^нын игерген окушылардыц бiлiмдерi мен бiлiктерi eмiрлiк жагдаяттарда колдана бiлудi, эртYрлi акпарат кeздерiмен ж^мыс iстей бiлудi жэне алынган акпараттарды сыни т^ргыдан багалай бiлудi, eзiнiц болжамдарын ^сыну жэне зерттеулер жYргiзу, eзiнiц ойын негiздей бiлудi; iскерлiгi мен дагдыларын адами ю-эрекеттердiц эртYрлi салаларында, сондай-ак т^лгааральщ карым-катынас пен элеуметпк катынастарда eмiрлiк мiндеттердi шешу Yшiн пайдалануды камтамасыз етедi.

Список литературы:

^азакстан Республикасыньщ Президент - Елбасы Н.Э.Назарбаевтьщ «Элеуметпк-экономикалык жацгырту - ^азакстан дамуыныц басты багыты» атты ^азакстан халкына Жолдауы (2012 ж. 27.01.). -Астана, 2012.

Окушылардыц функционалдык сауаттылыгын дамыту жeнiндегi 2012-2016 жылдарга арналган улттык iс-кимыл жоспары /^азакстан Республикасы Yкiметiшц 2012 ж. 25.06 №832 ^аулысымен бекiтiлген. Ергешбаева Ш.Н. «МYДде мен максат - жаркын болашактыц кепш».// Эрлеу - Шымкент №1 (7) 02.2014ж.