Научная статья на тему 'КЛИНИК АМАЛИЁТДА КОГНИТИВ ФУНКЦИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ ПСИХОДИАГНОСТИКАСИ'

КЛИНИК АМАЛИЁТДА КОГНИТИВ ФУНКЦИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ ПСИХОДИАГНОСТИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
271
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
когнитив функтсиялар / когнитив бузилишлар / тиббий психодиагностика / нейропсикиятрик касалликлар / нейропсихология / деманс / стресс / клиник психометрия. / cognitive functions / cognitive disorders / medical psychodiagnostics / neuropsychological diseases / neuropsychology / dementia / stress / clinical psychometry.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Мелибаева, Рузахон Насировна

Мақола когнитив бузилишлар муаммоси ва уларнинг психодиагностикаси бўйича материалларни таҳлил қилишга, шунингдек, терапевтик чораларни аниқлашда клиник ва психометрик усулларнинг аҳамиятига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PSYCHODIAGNOSTICS OF COGNITIVE FUNCTIONS AND THEIR DISORDERS IN CLINICAL PRACTICE

The article is devoted to the analysis of materials on the problem of cognitive disorders and their psychodiagnostics, as well as the importance of clinical and psychometric methods in determining therapeutic measures.

Текст научной работы на тему «КЛИНИК АМАЛИЁТДА КОГНИТИВ ФУНКЦИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ ПСИХОДИАГНОСТИКАСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КЛИНИК АМАЛИЁТДА КОГНИТИВ ФУНКЦИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ ПСИХОДИАГНОСТИКАСИ

Мелибаева Рузахон Насировна

Тошкент тиббиёт академияси Педагогика ва психология кафедраси доценти, психология фанлари буйича фалсафа доктори.

АННОТАЦИЯ

Мацола когнитив бузилишлар муаммоси ва уларнинг психодиагностикаси буйича материалларни таулил цилишга, шунингдек, терапевтик чораларни аницлашда клиник ва психометрик усулларнинг ауамиятига базишланган.

Калит сузлар: когнитив функтсиялар, когнитив бузилишлар, тиббий психодиагностика, нейропсикиятрик касалликлар, нейропсихология, деманс, стресс, клиник психометрия.

АННОТАЦИЯ

Статья посвящена анализу материалов по проблеме когнитивных расстройств и их психодиагностике, а также значению клинико-психометрических методов в определении лечебных мероприятий.

Ключевые слова: когнитивные функции, когнитивные расстройства, медицинская психодиагностика, психоневрологические заболевания, нейропсихология, деменция, стресс, клиническая психометрия.

ABSTRACT

The article is devoted to the analysis of materials on the problem of cognitive disorders and their psychodiagnostics, as well as the importance of clinical and psychometric methods in determining therapeutic measures.

Keywords: cognitive functions, cognitive disorders, medical psychodiagnostics, neuropsychological diseases, neuropsychology, dementia, stress, clinical psychometry.

КИРИШ

Шахс бузилишларининг мухим томони баъзан когнитив функциялар билан узвий боглик;. Айрим уринларда шахсдаги психик касалликлар ёки психоневрологик касалликлар белгилари сезги, идрок, хотира, тафаккур, хаёл, нутк ва диккатнинг бузилиши билан богликдир. Махаллий психологик тадкиколарда кейинги йилларда когнитив жараёнлар билан боглик тадкикотлар кам эътибор каратилаётган муаммолар тоифасига кириб колмокда. Когнитив функцияларни урганиш ва уларга боглик илмий натижалар олиш

мутахассисларнинг эътибоиридан четда колаётгандек таассурот уйготади.

928

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Тиббиёт сохасида эса мазкур масала катор когнитив функциялар бузилишидаги беморларни диагностикаси ва даволаши билан машгул булади. Когнитив функциялар меъёрдаги холати ёки унинг бузилишлари диагностикаси эса тиббий ва психологик диагностиканинг узаро алокадорлигига зарурат тугдиради. Чунки психологик тадкикотларда татбик этилаётган методикалар, уз навбатида когнитив бузилишлар диагностикаси учун хам фойдаланишни таказо этганлиги билан характерланади. Бир катор изланишлар мавжудки, уларда айнан когнитив бузилишлар ва уларнинг диагностикасига доир тадкикот натижалари кулга киритилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда тиббиёт ва тиббий психологияда когнитив бузилиш муаммосига алохида эътибор берилади, умр куриш давомийлигининг ошиши билан интеллектуал функцияларни саклаб колиш муаммоси купрок фавкулодда булади. Бу борада олиб борилган тадкикотлар, техник хизмат курсатишга багишланган маколалар, кулланмалар ва клиник тавсиялар инсоннинг когнитив функцияларини саклаб колиш борасидаги халкаро тиббий адабиётларда ва махаллий журналларда нашр этилмокда. Когнитив бузилиш купинча кария ва кекса ёшда ёки психик травмалар окибатида учрайди. Испаниялик муаллифларининг тадкикотларига кура когнитив бузилишлар 13-22 ёшдан 6069 ёшгача 43% дан ортикрокни ташкил этади ва 85 ёшдан катта инсонларда бундай холатлар купрок учраши кайд этилган.

Клиник амалиётда когнитив бузилишлардан безовталаниб мурожаат килган инсонлар унутувчанлик, диккатни жамлашнинг кийинлиги, аклий кобилиятнинг пасайиши, шунингдек интеллектуал мехнат пайтида чарчокнинг кучайиши билан боглик холатларни акс эттирган. Куп холларда тиббиёт ходимлари, хусусан, ташхис куйувчи врач, санаб утилган когнитив функциялардаги узгаришларни бемор эмас, балки унинг якинлари томонидан билдирилган муносабатлар натижаси эканлигини таъкидлаганлар. Когнитив бузилишга дуч келган беморларнинг даволанишида унинг аломатларини диагностикаси бирламчи хисобланади. Бундай холларда диагностика учун когнитив бузилиш хавф омиллари, яъни карилик ва кексалик ёши, оилавий тарихидаги касаллик аломатларининг мавжудлиги, кон томирлари, кандли диабет, кориндаги ортикча семизлик ва айникса, омилларнинг узаро уйгунликдаги холати мавжудлиги хакидаги маълумот мухим хисса кушиши мумкин.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Замонавий тиббиёт муаммоларига багишланган тахлилий маълумотларда когнитив бузилишлардан бири деменция юзасидан фактлар такдим этилади. Ушбу тахлилий маълумотга кура бугунги кунда дунёда деярли 50 миллион одамда деменция касаллиги кузатилган ва хар йили ушбу касалликнинг 10 миллионга якин янги холатлари кайд этилган. Мутахассисларнинг фикрича, 2030 йилга келиб деменция касаллигига чалинганлар сони икки баробар, 2050 йилга келиб эса уч баравар купаяди ва 130 миллиондан ортик кишини ташкил этади. Деменцияли беморлар даволаш ва парваришлаш катта харажатларни талаб килади ва уларнинг кейинги усиши тенденцияси мавжуд.

Юкоридаги тахлилий маълумотлар когнитив функциялар диагностикаси мазкур муаммо юзасидан куриладиган чора-тадбирлар учун мухимлигидан далолат беради. Бизнинг тадкикотимизга кадар когнитив бузилишлар диагностикасини амалга ошириш борасидаги изланишлар куплаб утказилган. Уларда когнитив бузилишларнинг тиббий ва клиник диагностика воситалари хакида тухталган жихатлари кайд этилган. Тадкикотларда когнитив бузилишларнинг нейропсихологик текширувида кулланиладиган Мини-Ког (англ. Mini-Cog) тести, Психик статусни бахолаш киска шкаласи (Mini-mental State Examination, MMSE), Енгил когнитив бузилишлар скиринги учун мулжалланган Когнитив бахолаш Монреал шкаласи (Montreal Cognitive Assessment, МоСА), Скрининг когнитив шкаласининг IQCODE суровномаси (Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly), ADL суровномаси (Activity in Daily Living — "хар кунлик хаётдаги фаоллик") каби методикалар тафсилотланган. Бизнинг тадкикотимизда эса мазкур бахолаш шкалалари ва суровномлаарига мос тарзда когнитив функциялар ва уларнинг бузилиш диагностикасига доир психодиагностика методикаларининг татбикий хусусиятларини ёритишдан иборат эди. Когнитив функцияларнининг диагностикаси учун кулланиладиган методикаларни таснифлашда тушунчанинг таркибий тузилмасига таянилди. Натижада когнитив функциялар клиник диагностикаси учун бир катор методикаларнинг саралаш имкониятига эга булинди.

Хотира муаммолари куплаб омиллар томонидан кузгатилиши мумкин. Энг кенг таркалган сабаб-бу кундалик психоэмоционал стресс, хавотирнинг кучайиши, жисмоний безовталик туфайли келиб чикадиган астеник синдром. Хотира функцияларининг аник пасайишининг патологик асоси Марказий асаб тизимининг органик касалликлари ва аклий патологиялардир.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ХУЛОСА

Фикрлаш бузилиши-бу вокеликни билвосита ва умумлаштирилган билиш, хукм ва хулосаларни шакллантириш жараёнининг бузилишларини бирлаштирган патопсихологик аломатлар гурухи. Улар фикрлаш жараёни динамикасининг бузилиши - тафаккур операцияларининг тезлашиши ёки секинлашиши, шунингдек унинг максадга мувофиклигини бузилиши - узилиш, фикрлар хилма-хиллиги, теранлик ва мулохазалиликдаги номувофиклик билан намоён булади. Самарали аломатларга обсессив фикрлар, алданишлар ва ута кимматли гоялар киради. Махсус диагностика патопсихологик тестлар ёрдамида амалга оширилади.

Рухий касалликлар деярли хар доим диккат бузилишларини уз ичига олади ва иккинчиси жуда хилма-хил булиб, уз навбатида хотира, фикрлаш ва бошка аклий жараёнларнинг иккиламчи огишларига олиб келиши мумкин.

REFERENCES

1. Ахмедова, M., & Нарметова, Ю. (2022). Neyropedagogika va neyropsixologiya rivojlanib kelayotgan yangi fan sohasi sifatida. Общество и инновации, 3(2), 103-

2. Боголепова А.Н. Постинсультные когнитивные нарушения и возможности их коррекции // Медицинский совет. - 2015. - № 5. - С. 24-27.

3. Вахнина Н.В. Когнитивные нарушения при артериальной гипертензии // Медицинский совет. - 2015. - № 5. - С. 34-39.

4. Вахнина Н.В. Современные подходы к диагностике и лечению деменции // Справочник поликлинического врача. - 2014. - № 4. - С. 49-53.

5. Жмуров В.А. — Внимание. Нарушения внимания//Введение в клиническую психиатрию, 2009 //https://www.psyclinic-center.ru/biblioteka-kliniki/vvedenie-v-klinicheskuyu/vnimanie-narusheniya-vnimaniya.

6. Мелибаева, Р. (2021). Тиббий психодиагностиканинг методологик муаммолари.

7. Мелибаева, Р., & Абдиназарова, И. (2020). Тиббий психодиагностика: муаммо, мулохаза ва ечимлар.

8. Мелибаева, Р. Н. (2018). Проблема умственного развития в трудах психологов советского периода. In International scientific review of the problems and prospects of modern science and education (pp. 127-129).

109

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

9. Нарметова, Ю. К. (2016, July). ОСОБЕННОСТИ ПСИХОКОРРЕКЦИОННОЙ РАБОТЫ С БЕРЕМЕННЫМИ ЖЕНЩИНАМИ. In Контактная информация организационного комитета конференции (p. 35).

10. Нарметова, Ю. (2020). Бронхиал астма билан касалланган болаларнинг узига хос психологик хусусиятлари.

11. Нурматов, А., & Бекмиров, Т. (2021). Развитие креативности будущего учител в процессе (Doctoral dissertation, Тошкент).

12. Akhmedova, M., Narmetova, Y., & Alisherov, B. (2021). Catigories of person in conflict and methods of conflict resolution in the occurrance of conflicts between medical personnel.

13. ASKAROVA, N. A., & IBRAGIMOVA, N. N. (2021). STEPS OF PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN PERSONS WITH LOSS SYNDROME. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и прикладная наука, (9), 527-529.

14. Nasirovna, M. R. (2022). Features of the Implementation of Psycho diagnostic Surveys in Clinics. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 4, 519-

15. Melibaeva, R. N. (2021). Status and Prospects of Medical Psycho-Diagnostics in Uzbekistan. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 5(12), 555-565.

16. Nurmatov, A. (2021). Psychological features of the formation of professional identification in medical staff.

527.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.