Научная статья на тему 'КИНОШУНОСЛИК НАДИР?'

КИНОШУНОСЛИК НАДИР? Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
17
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
киношунослик / бадиий танқидчилик / адабиётшунос

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ойбек Вейсал Ўғли Копадзе

1914 йил 4 июнь сонидаги “Садои Туркистон” газетасида Абдулҳамид Чўлпоннинг “Адабиёт надир?” номли мақоласи чоп этилади. Бу мақола, туб маънода, бугунги кунда ҳам, миллий адабий бадиий танқидчиликга тамал тоши бўлиб хизмат қилади. Атоқли адабиётшунос олим Озод Шарафуддинов “Адабиёт яшаса миллат яшар” мақоласида Абдурауф Чўлпоннинг “Адабиёт надир?” мақоласи ҳусусида шундай ёзади: “Ёш мунаққид “Адабиёт надур?” мақоласида, биринчи навбатда, адабиётнинг ижтимоий моҳияти тўғрисида фикр юритади. Унинг фикрича, адабиёт миллатни тараққий эттириш воситаси, унинг маънавиятини таминлайдиган омил. Чўлпон бу хулосанинг чинлигига шу қадар ишонганки, мақолада хеч қандай эътирозга ўрин қолдирмайдиган тарзда “адабиёт яшаса миллат яшар” дея тасдиқлайди. (Чўлпон “Адабиёт надир” тўплам, “Чўлпон” нашриёти -Тошкент 1994й. 6 бет.)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КИНОШУНОСЛИК НАДИР?»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 6 / December 2023

КИНОШУНОСЛИК НАДИР?

Ойбек Вейсал угли Копадзе Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: 1914 йил 4 июнь сонидаги "Садои Туркистон" газетасида Абдулхамид Чулпоннинг "Адабиёт надир?" номли маколаси чоп этилади. Бу макола, туб маънода, бугунги кунда хам, миллий адабий - бадиий танкидчиликга тамал тоши булиб хизмат килади. Атокли адабиётшунос олим Озод Шарафуддинов "Адабиёт яшаса - миллат яшар" маколасида Абдурауф Чулпоннинг "Адабиёт надир?" маколаси хусусида шундай ёзади: "Ёш мунаккид "Адабиёт надур?" маколасида, биринчи навбатда, адабиётнинг ижтимоий мохияти тугрисида фикр юритади. Унинг фикрича, адабиёт миллатни тараккий эттириш воситаси, унинг маънавиятини таминлайдиган омил. Чулпон бу хулосанинг чинлигига шу кадар ишонганки, маколада хеч кандай эътирозга урин колдирмайдиган тарзда "адабиёт яшаса - миллат яшар" дея тасдиклайди. (Чулпон "Адабиёт надир" туплам, "Чулпон" нашриёти -Тошкент 1994й. 6 бет.)

Калит сузлар: киношунослик, бадиий танкидчилик, адабиётшунос

WHAT IS FILM STUDY?

Oybek Veysal oglu Kopadze Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: Abdulhamid Cholpon's "Literature is rare?" an article entitled is published. This article, in a fundamental sense, serves as a foundation stone for national literary and artistic criticism even today. Famous literary scholar Azod Sharafuddinov in the article "Adabiyot yasha - nation lives" Abdurauf Cholpon's article "Literature is rare?" about his article, he writes: "Young critic ''Literature is rare?'' in his article, first of all, he thinks about the social essence of literature. In his opinion, literature is a means of development of the nation, a factor that ensures its spirituality. Cholpon was so convinced of the truth of this conclusion that he confirmed in the article that "if literature lives, the nation lives" without leaving any room for objection. (Cholpon "Adabiyot nadir" collection, "Cholpon" publishing house - Tashkent 1994. 6 pages)

Keywords: film studies, art criticism, literary critic

Хакикатдан хам, 110 йил мукаддам эндигина 16 бахорни каршилаган Чулпоннинг адабиётга булган чексиз мухаббати ва ёркин ишончи, хозиргача барчани хайратга келтиради ва бу мунаккиднинг канчалар юксак маданий савияга эгалигидан далолат беради. Чулпон адабиётга юкори бахо бериб, маколада шундай ёзади" "Х,еч тухтамасдан харакат килиб тургон вужудимизга, танимизга сув, хаво накадар зарур булса, маишат йулида хар хил кора кирлар билан кирланган рухимиз учун хам шул кадар адабиёт керакдир. Адабиёт яшаса - миллат яшар. Адабиёти улмаган ва адабиётнинг тараккиётига чолишмаган ва адиблар етиштирмаган миллат охири бир кун хиссётдан, уйдан, фикрдан махрум колиб, секин-секин инкироз булур." (Чулпон "Адабиёт надир " туплам, "Чулпон " нашриёти -Тошкент 1994й. 36 бет.)

Чулпоннинг адабиёт хакида айтилган фикрлари, санътнинг барча турларига хам таалуклидир. Айинкса, бугунги кунда, кун сайин гоявий-маънавий инкирозга дучор булишдан кутилиш йулида баъзи бир харакатларни амалга оширишга интилаётган, йуколиб бораётган узлигини топишда изланишни бошлаётган кино санъати худди шундай даватга мухтож. Чунки, "адабиёт (муаллиф. кино) чин маъноси ила улган, сунган... ярадор кунгилга рух бермак учун, факат вужудимизга эмас, конларимизга кадар сингишган кора балчикларни тозалайдигон, уткур юрак кирларини ювадургон тоза маърифат суви, хиралашган ойналаримизни ёруг ва равшан киладиргон, чанг ва тупроглар тулган кузларимизни артуб тозалайдигон булок суви булгонликдан бизга гоят керакдир." (Чулпон "Адабиёт надир" туплам, "Чулпон" нашриёти -Тошкент 1994й. 37 бет.)

Узбек адабиёти ва санъатининг оташин жонкуяри - Чулпонинг иборасидан илхомланган холда, ушбу маколани "Киношунослик надур?" деб номлаб, кино санъатининг узулмас бугини - киношунослик хакида мулохоза килишни мавруди эканлигини инобатга олиб, бу борада фикр билдиришни лозим топдим.

Энг аввалом бор шуни такидлаш керакки, Узбек киношунослиги Марказий Осиё киншоунослигига тамал тоши куйган ва шу минтакадан куплаб киношуносларнинг етилиб чикишига асосий замин булган. Якин йилларгача Марказий Осиё киношуносолари хозирги Узбекистон Фанлар академияси Санъатшунослик илмий-тадкикот институти докторантура, асперантурасида тахсил олиб, илмий ишларни ёклаб келишган.

Узбек киношунослиги узок ва шонли тарихга эгадир. ХХ асрнинг 50 йиллари Санъатшунослик илмий-тадкикот институтида ташкил этилган Кино сектори, утган давр мобайнида ривожланиб келган, куплаб етук илмий-оммабоп китоблар чоп этилган ва якин йилларгача бир катор нуфузли халкаро киноанжуманларда, юкори савияда эътироф этилиб, Марказий Осиёда етакчилик килиб келган.

Узбек киношунослигининг салохиятига шубха йук. Лекин, сунги йиллар киношунослигимизнинг уз имкониятларида фойдаланмаётгани, миллий киномизнинг ривожланиши йуллари хакида оммавий-ахборот воситаларида фаол иштирок этмаётгани, кино санъатининг истикболлари хусусида фикр юритмаётгани, янги фильмларни профессионал даражада тахлил килиб рецензиялар ёзилмаётгани, кинотомошабинларнинг эхтиёжлари урганилмаётгани ва шунга ухшаш бир катор жуда мухим булган масала ва муаммоларни ижобий хал килмаётгани ачинарли холдир. Надоматлар билан такидлаш мукмиинки, бугунги киношунослигимизда булаётган ёки тугрироги булмаётган жараёнлар хакида фикр юритиш вакти анчадан бери келганлиги аникдир.

Я;ин кунларгача, "бемаза ковуннинг уруги куп булади" дейишгандай, "киночи"ларнинг бирдан купайиб кетиши ва хатто "^ишлок хужалиги институти" дипломи билан хам "режиссёрлик" килишлари, киножарённинг бошбошдокликка (анархияга) айланиб боргани, умуман киномухитнинг ёмонлашиб колаганилиги - эътиборга лоик муаммо. Мамлакатимиз киносининг бундай ахволга тушиб колишда, барча киночилар катори, киношуносларнинг хам хиссаси бор. Энг аввалом бор, биз - киношунросларнинг, утаётган киножарёнларида пассив позицияни эгалашимиз, бугунги кино назарияси ва тарихининг тугри ва керакли булган йулдан ривожланишига эътибор бермаётганимиздир.

Баъзи бир "профессионал" киношуносларни асоссиз тенденцияни такидлаб, экранга чикаётган фильмларни савияси пастлигини рукач килиб, танкидий маколлалар ёзишга дош бермаслиги хакидаги хакикатга ёндашиб, "бу картиналар рецензия ёзишга арзимайди", деган фикрлар, киношунослик обройига панд бермокда. Окибатда киношуносларнинг ижтмоий хаётдаги урни сезиларли даражада пастга тушиб бормокда. Бу эса уз - узидан бутун узбек кинематографини деградацияга, яъни емирилишга олиб келмокда.

Бундай холатда, азаллардан етиб келган - "нима килмок керак?" саволига жавоб топиш лозим булади. Бунинг учун киношунослик тушунчасини нимадан иборат эканлиги, кандай йуналишда фаолият курсатиши кераклигига назар ташлаш ва имкон кадар, мухтасар килиб кинематогарфнинг бу сохасидаги олиб бориши шарт булган баъзи бир вазифаларини такидлаб утиш кифоя булади.

2002 йили нашрдан чикарилган "Узбекистон миллий эниклопедияси" туртинчи жилдида киношуносликга багишланган маколада шундай ёзилган: «Кино санъати хакидаги фан, санъатшунослик сохаси; кино санъати назарияси ва амалиётини, тарихи, унинг тараккиёт йулларини, шунингдек, актёр ижоди, режиссура, кинодраматургия муаммолари, киномусика, операторлик санъати ва б.ни урганади ва тадкикот этади. Киношунослик сохасига, кино назарияси ва

тарихи, кино танкидчилиги ва кушимча булим сифатида кинобиблиография ва фильмография киради."

Юкорида келтирилган иктибосдан куриниб турибдики, бугунги кун киношунослик фани асосини - кеча, бугун ва эртага мамлакатимиз кинематографида булаётган жараёнларни, экранларга чикаётган янги давлат ва нодавлат фильмларнинг ютук ва камчиликларини кузатиб бориш хамда объектив бахо бериш ташкил этади. Бир суз билан айтганда, мустакиллик даври киношунослик фанининг энг биринчи вазифаси - мамлакат кинематографиясининг мухитини согломлаштириб, узбек киносининг истикболига уз хиссасини кушишдан иборатдир.

Табийки, бирон бир масалани ижобий хал килиш учун, энг аввалом бор пайдо булган саволларга тугри жавоб топа билишдир. Олдинига юкорида келтирилган иктибосдаги вазифаларнинг канчалик бажарилаётганига аниклик киритиб олсак. Бунинг учун баъзи бир ракамлар, аргумент ва фактларни киёслаб, бугунги киномухитнинг хакикий шакли ва мазмунини билиб олиш мумкин.

Миллий кино санъати назарияси ва амалиётини, тарихи, унинг тарацциёт йулларини урганиш хамда бу борада киношуносларимиз томонидан олиб борилаётган илмий - назарий тадкикотлар жараёнларига назар ташласак курамизки, унчалик катта ютукларга эга эмасмиз. Бундай холатни, нафакат мутахассислар, балки оддий киносеварлар хам такидлаши мумкин. Фактларга назар ташлайлик. Киношунослигнинг тамал тоши булиб хизмат киладиган кино тарихи йуналиши буйича, сунги йиллар халигача эътиборга лойик ишлар килинмаган.

Охирги 30 йил ичида, киношуносларимиз томонидан яратилган ягона фундаментал илмий-тадкикот иш натижасида "Мустациллик даврида уужжатли кино" (2009 йил. Муаллифлар: Ж.Тешабоев, Х,.Абулкосимова. М.Мизамухамедова, С.Хдйтматова.) китоби дунёга келди. Бу китобда мустакиллик йиллари суратга олинган хужжатли фильмлар атрофлича тахлил килиниб, мамлакатимизда кинонинг бу тури буйича истикболи йуналишлар белгиланган. Хакикат юзасидан, надомат билан такидлаш лозимки, сунгги йиллар айнан шундай фундаментал илмий-тадкикотга асосланган китоб, бадиий кинога башланиши кузда тутилган эди, аммо баъзи бир объектив ва субъектив сабаблар юзасидан, олиб борилаётган жараёнлар уз паёнига етгани йук.

Санъатшунослик иллмий-тадкикот институтининг театр булимида 2 томдан иборат «Зрелещное искусство Узбекистана» (2008 йил. Кино булимининг муаллифи: Х..Абулцосимова.) фундаментал илмий - тарихий китоб тайёрланган. Бу китобда карийиб 85 йилик томоша санъати, яъни театр ва кино тарихи атрофлича тахлил килинган. Лекин бу тадкикотда бадиий кинога

багишланган булимлар, маколалар - бошка санъат турларига нисабатан анча кам щрин олган. Албатда хар бир санъат турининг маданий-маънавий хётда узига яраша мухим урни бор, лекин кинематограф узининг оммавийлиги ва синтез санъат тури эканлиги, фильмни яратилишида катта маблаг сарф этилишию, куп сонли ижодкорларнинг иштирокини хисобга олган холда албатда Узбекистан санъатига багиланган китобда кенгрок урин эгаллашга хакли эди. Крлаверса, бошка санъат турларига багишланган китоб, илмий ишлар, рисолалар куп сонли чоп этилишини назарда тутсак ва аксинча кинематографга багишланган адабиёт жуда камлигини хисобга олсак, идоамиз хакли эканлигига икрор буламиз.

1986 йилда Республика кинопрокати идораси томонидан тайёрланган -"Художественные фильмы кинематографистов Узбекистана" илк узбек фильмлари аннотацияли каталоги Мустакиллик давригача ягона хисобланарди. Аслида шуролар даврида барча санъат турларига багишланган каталоглар Москва томонидан ишлаб чикариларди. Масалан 5 томдан иборат "Советские художественные фильмы» каталоги («Искусство» Москва - 1961 - 196гг.) кинематогрфанинг дунёга келишидан то 1960-йилларгача булган даврда суратга олинган барча фильмларни аннотацияли фильмографиясини уз ичига олган булиб, жумладан барча иттифок республикалари фильмлари хам тулаконли равишда ёритилган эди. Мусткаллик даврида бу йуналишдаги кинотадкикотга талаб катта эди. Саънъатшунослик илмий тадкикит институти, Кино ва ТВ булими томонидан тайёрланган ва чоп этилган «Аннотированный каталог художественного кино Узбекистана 1925-2008 годы» (Нашриёт: Санъат журнали. Ташкент - 2009.) китобнинг дунёга келиши, мутахассислар ва кино мухлислар учун албатда жуда кувонарли хол булди.

Агар шуралар даври узбек киноси, юкорида такидланган "Советские художественные фильмы» каталоги томлари оркали атрофлича кенг ёритилган булса, мустакллик даври фильмлари хакидаги аннотацияли каталогга талаб катта эди. Лекин, шу билан бирга бу кимматли (17.500 сум. Узбекистон марказий банкнинг 2009 йил курси буйича - 12 А^Ш долларидан ортик) китобнинг бир канча камчиликлари бор. Мисол килиб, ушбу китобдаги №048. билан белгиланган фильм - "По путёвке Ленина"ни, "Советские художественные фильмы» каталогида («Искусство» Москва - 1961г.) айнан шу картина аннотацияларини киёслсак, курамизки аннотацияли каталоглар учун жуда мухим булган ролларни ижро этган актёрларнинг исму-шарифлари хам келтирилмаган. Бунга ухшаш камчиликларни куплаб мисол килиб келтириш мумкин. Ахир энцклопедик йуналишдаги илмий-назарий ишлар учун бу китоб хар тамонлама мукаммал булиши такоза килинади, чунки ёш санъатшунослар учун илмий изланишлар айнан шундай китобларга асосланиб ёзилади. Лекин

энг аламлиси, таажубга келтирадиган холат, Мустакилликнинг даврига келиб, юкорида келтирилган барча китобларнинг хориж тилида чоп этилишидир.

Колаверса, бугунги кун талабларидан келиб чикиб, киношуносларимиз олдида турган мухим вазифаларда бири, бу - бой кино тарихимизга янгича ёндашиб, хозиргача, деярли 100 йил ичида олинган 300дан ортик бадиий фильмларнинг гоявий-бадиий савияси, ундаги драматургия махорати, режиссёр, оператор, рассом, бастакор ва актёрларнинг ижодлари янгидан, атрофлича куриб чикилиши лозимлигидир.

Маълумки, шуро даврида барча сохалар сингари, киношунослик хам, уша тизимнинг куллаб - кувватловчи гояларни олдинга сурган. "Санъатлар ичида энг мухими, биз учун кинодир", деган шиор хам айнан кинематографнинг сиёсийлашишига олиб келган. Шунинг учун хам бугунги миллий гоямизга тугри келмайдиган эски давр фильмларининг катта кисми социалистик реализм талабларидан келиб чикиб яратилган. Айникса уткан асрнинг 20 - 30 йиларида суратга олинган фильмлар, уша пайтда шуралар тузуми учун ута зарур булган коллективлаштириш, яъни колхозларни тузиш гоясига йуналтирилган булиб, ташвикот ("Агит-филъм") жанрида суратга олинган.

Биргина 1925 йили Узбекистонда суратга олинган илк филмларнинг фабуласига назар ташласак, курамизки, гуё, инкилобгача булган хаёт нохакликларини, совет тузими енгиб чиканлиги (" Улим минораси", Реж: В.Високовсикий.), ёки совет узбек адабиёти тарихида энг сийкаси чиккан фабула - Бой, камбагал кизни севган йигитидан тортиб олмокчи булганида, совет хокимиятининг "адолатпарвар"лиги туфайли икки ёш бир бирига ковушаганлиги, ("Муслима", Реж: А.Бассалиго.) ва нихоят, ёшларнинг комсомол оркали "эски саркит"лардан кутилиб, янги "бахтли" хаётга кадам куйишлари ("Пахта орол", Н.Шербаков.) оркали "овом" халкни таргибот килиб шуролар тузумига чорлаганлигини гувохи буламиз. Бундай "Агит-фильм"ларни ишлаб чикиш узбек киносида 1945 йилгача давом этади.

Карийиб, 65 йилик (1925-1991.) совет тузими мафкураси остида ривожланиб келган кинематографиямиз, асосан, марказдан идора килинган. Яъни барча фильм сценарийлари (гоялари) Москвада тасдикланиб, тайёр булган фильмлар хам айнан уша ерда курикдан утказилган. Албатда бу фильмлар орасида умуминсоний мафкурага хизмат киладиган гояли, хакикий киноасарлар хам булган. Бундай, совет мафкурасини четлаб утган фильмлар мустакиллик даврида телевидиние оркали намоиш этилишидан хам билиб олиш мумкин.

Лекин, бу ерда, узбек киноси тарихини урганишда катта муаммо булиб келаётган масала, айнан мана шу говий - мафкураси хатто булган, бугунги кун талабларига жавоб бермайдиган филмлардаги бадиий-эстетик ютукларини

тахлил килишдир. Киношуносларимизнинг бугунги кунда энг долзарб вазифаларидан бири, шу фильмлардаги ижодкорларнинг юкори махоартини эътироф этиш: режиссёр, оператор, рассом ва актёрларнинг такрорланмас санъатини такидлаш ва бу хакда маколалар, илмий ишлар яратишдир. Бошкача килиб айтганда, салкам 100 йиллик бой кино тарихимизга янгича назар ташлаб, миллий гоямиз барчамизнинг олдимизга куётган вазифалардан келиб чикиб, фильмларни тахлил килиниши керак.

Яъни, мамлакатимиз киношунослари "Узбек кино тарихи" буйича фундаментал илмий-тадкикот ишларини олиб боришлари зарур. Бугунги кунда миллий кинематографимизда олиб борилаётган (ёки олиб борилмаётган), барча жарёнларга маъсул "Узбеккино" Миллий агентлиги тассаруфидаги Узбекистон киноарбоблар уюшмасидир. Хрзирда юртимизда адабиёт ва санъатдаги ижодий уюшмаларга катта эътибор берилаётгани барча ижодкорларни кувонтираётгани сир эмас. Шу уринда киноарбоблар уюшмасини ислохат килиш ва янгича ишлаши талаб килинмокда. Жумладан, киномухитни согломлаштиришда мухим омиллардан бири, доимий равишда кино конференциялар, семинарлар, кино хафталиклари ва колаверса, хар йил сунгида, хисобат тарзида, турли номинациялар буйича бахоланадиган миллий кинофестиваль ташкил этилиши лозим.

Киношуносликнинг ривожланишида, ижод учун мухим булган мухитни яратишда киночларнинг уз матбуоти, журнали - газетаси булиши шарт. Маълумки, юртимиздаги барча ижодий уюшмаларнинг уз нашри мавжуд. Айтайлик, Ёзувчилар уюшмасининг "Ёзувчи" ва "Узбекистон адабиёти ва санъати" газеталари ва бир катор журналлари, Театр ижодий уюшмасининг "Театр" журнали, Бадиий академиянинг тасвирий санъатнинг барча турларига багишланган "Санъат" журналларини такидлаш мумкин. Лекин, кинематографчилар уюшмаси томонида бугунги кунда энг куп томошабинга эга булган санъат тури - кинематограф хаётига багишланган на газета, на журнал чоп этилмайётгани, узбк киноси ва киношунослигининг энг катта муаммоларидан биридир. Энг алам киладигани, 1964 йилдан чоп этилиб, уз укувчиларга эга булган "Кино" журнали, Мустакиллик йиллари номаълум сабабларга кура нашр килинишдан тухтаганди. Окибатда, киношунослар учун хаводек зарур булган. "минбар", журнал йук булиб, киномухитни согламлаштиришда тенгсиз булган омил ишламай колди.

"Узбеккино" Миллий агентлиги маънавий-маърифий, илмий-тахлилий, ижтимоий-бадиий, оммабоп-публицистик журнал - "Кино санъати" дунёга келишига маъсулдир. Шундай журналнинг пайдо булиши барча киномухлислар ва мутахассисларни кувонтиради. "Кино санъати" журнални ташкил этилиши айникса киношунослар учун катта совга булди, чунки киношунсоларнинг

илмий маколалари, фильмлар хаидаги тахлил - рецензиялари, томошабинларни кизиктираётган кино жараёнлари, фильмларни суратга олиш майдонларидан репортажлар ва бошка бир катор ижодий маколалрни чоп этиш имконияти пайдо булади.

"Кино санъати" журналнинг асосий максад ва вазифалари этиб, мамлакатимиз ахолиси ва кенг жамоатчиликни узбек ва жахон кино санъати, тарихи хамда маданият ва санъат янгиликларидан кенг хабардор килиш, миллий кинематография ривожига, укувчи ва томошабинлар эстетик дидини тугри шакллантиришга хисса кушиш, миллий кинематографияни ривожлантириш буйича кабул килинган карорлар ва шу сохага таалукли бошка хужжатлар ижросини ёритиб бориш, санъат сохасида илмий изланишлар олиб бораётган ижодкор олимларнинг илмий маколаларини чоп килиш белгиланади..

Замонавий киножарёнда энг долзарб булган йуналиш, киношунсликнинг асосий йуналишаларидан бири - бу шубхасиз кино танкидчилигидир. Инсоният хаётида ижод тушинчаси пайдо булибдики, адабий - бадиий танкид жараёнига хам ихтиёж пайдо булган. Зеро, адабий - бадиий асар, танкидий киритерияларга жавоб берган холдагина, адабий-бадиий асар деб хисобланади. Яъни, ижод махсулоти уз олдида турган бир канча талабларни эътиборга олган холдагина тулаконили бадиий асарга айланиши мумкин.

Энг аввалом бор, адабий - бадиий танкид узига хос, мухим ижтимоий борликдир. Адабий - бадиий танкид ижтимои хаёт жараёнига тасир килиб, инсониятнинг эстетик, маънавий-маърифий, гоявий ва психологик ривожланиб, узгаришига олиб келади. Жамиятнинг маънавий-маданий баркамоллигида адабий - бадиий танкид асосий воситалардан хисобланиб, ижодкор ва публика учун тарбиявий - бунёдкорлик вазифасини утайди. Яъни, адабий - бадиий танкид замонавий бадиий жарённи, вокеликни чукур тахлил килиб, мамлакатда юксак гоявий-эстетик даражанинг такомиланишни таминлаб бериш учун курашади.

Кинотанкидчилик вазифаларининг муваффакиятга эришиши учун, энг аввалом бор, уни тарихий мухим урнини идрок этиб, чукур ва хар томонлама урганишга боглик.

Хуллас, бугунги кунда мамлакатимизда давлат ва нодавлат фильмларнинг суратга олинишида томошабинларга маънавий-эстетик тасири хакида атрофлича фикр юритиш, хамда бу жараённи уз холига ташлаб куймасдан, бугунинг талабидан келиб чикиб, лозим булган фикр-мулохазаларни билдириш - киношуносларимизнинг оддида турган энг долзарб вазифадир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Dr. Tadjibayeva O.K.; Melikuziev I.M.; Khusanov Sh.T., Issues of the using the Special Effects as means of Visual expression in the Cinema art. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7, 2, 2020, 2204-2215.

2. Ikbal Melikuziev. (2020). Cmematographer's ability in the creation of graphic image in uzbek historical films. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(05), 1554-1567. Retrieved from http: //sersc.org/j ournal s/index.php/IJAST/article/view/10078

3. Ikboljon, M., & Tirkashaliyevich, K. S. (2019). Creative researches of young cameramen on the creation of graphic image in modern uzbek feature films. International Journal of Engineering and Advanced Technology, 9(1), 5230-5236. doi:10.35940/ijeat. A2948.109119

4. Ikboljon Melikuziev. (2016). Duties of a Cinematographer in Creating a Film. Journal of Literature and Art Studies, 6(7). https://doi.org/10.17265/2159-5836/2016.07.013

5. Melikuziev, I. (2020). Cmematographer's ability in the creation of graphic image in Uzbek historical films. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1554-1567.

6. S Khusanov, B Bazarbayev, K Xidirova (2020) Lacking professional personnels as the major issue in the" karakalpakfilm" cinema studio - International Journal of Psychosocial Rehabilitation.

7. Хидирова, К. (2022). РАЗВИТИЕ ПОЭТИЧЕСКОГО СТИЛЯ В УЗБЕКСКИХ КИНЕМАТОГРАФИИ. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 20-23. извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/6842

8. Таджибаева О. К. Народные эпосы в театральном искусстве Центральной Азии //Филология и лингвистика в современном обществе. - 2014. - С. 17-20.

9. Tadjibaeva, O. K. . (2021). Epic Heritage - The Gold Treasure. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 3(06), 131-140. https://doi.org/10.37547/taj iir/Volume03Issue06-18.

10. Mirsaidova, D. . (2022). ZAMONAVIY OVOZ ISHLAB CHIQARISHNING ASOSIY YO'NALISHLARI. Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences, 2(5), 33-36. извлечено от https://www.in-academy.uz/index.php/EJLFAS/article/view/3063.

11. Shokirova, G. (2022). PROBLEMS OF SKILLS OF YOUNG FILMMAKERS IN UZBEK CINEMATOGRAPHY. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 201-207.

12. Agzamov, Doniyor. "TEXNIKA VA SAN'AT UYG 'UNLIGIDA OVOZ REJISSORLIGINING AHAMIYATI." Eurasian Journal of Academic Research 3.1 (2023): 109-112.

13. Adilov, A. (2022). THE IMPORTANCE OF SHOOTING STYLES WHEN CREATING A FEATURE FILM. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 208-213.

14. Talabbaev, R. E. (2020). Problems And Errors Of Video Editing Beginners. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(10), 80-83.

15. Talabbaev, R. E. (2020). THE IMPORTANCE OF SOUND RECORDING AND PROCESSING USING MODERN COMPUTER TECHNOLOGY IN CINEMA. In WORLD SCIENCE: PROBLEMS AND INNOVATIONS (pp. 194196).

16. Ergashalievich, T. R. (2022). PLACE OF UZBEK ANIMATED FILMS IN THE WORLD OF ANIMATED FILMS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(6), 1250-1252.

17. Ergashalievich, T. R. (2022). The importance of investigation the experience of world cinema industry specialists in the development of Uzbek cinematography. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(5), 10221025.

18. Meliqo'ziev, I. . (2023). TARIXIY FILMLARDA SYUJET RIVOJI VA KOMPOZISIYA. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2),126-133. https: //in-academy.uz/index.php/ej sspc/article/view/10042.

18. Копадзе , А. (2023). МЕТАМОРФОЗЫ ИСТОРИИ МИРОВОГО ДУБЛЯЖНОГО ИСКУССТВА. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2), 116-125. https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/10041.

19. Khidirova, K. (2023). VISUAL AND EXPRESSIVE MEANS OF CINEMATOGRAPHY. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2), 134-141. https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/10052.

20. HATAM FAYZIEV -A BRIGHT REPRESENTATIVE OF THE UZBEK CINEMATOGRAPHY SCHOOLIqbal Mamasodikovich MelikuzievUzbek State Institute of Arts and culture,"Voicedirecting and operatic skills" head of the department,doctor of philosophy in art Sciences (PhD), professor, e-mail: iqbol.1981.nozxon@gmail.comhttps://doi.org/10.5281/zenodo.7509691.

21. ShCh Amanmuradov /STUDYING THE SUBJECT "TECHNOLOGY AND PRACTICE OF SOUND DESIGN" AT THE STATE INSTITUTE OF ARTS AND CULTURE OF UZBEKISTAN //Art: Actual Problems of Theory and Practice, 2021.

22. ShCh Amanmuradov / PECULIARITIES OF THE SOUND-VIEW MONTAGE OF THE FILM "THE MAN LEAVES THE BIRDS// Oriental Art and Culture, 2022.

23. N Sadikova/ EXPLORING INNOVATIVE METHODS AND THE CHALLENGE OF MODULAR LEARNING IN SOUND DESIGN TEACHING// Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and, 2022.

24. O.R Rakhimdjanov / The Role And Importance of Using the Experience of Foreign Modern Cinematographers in the Development of Uzbek Cinematography// Open Access Repository, 2022.

25. O.R Raximdjanov/ ZAMONAVIY OVOZ REJISSYORLIGINING ASOSIY TAMOYILLARI// Oriental Art and Culture, 2022.

26. A.YTaeB/PO^L CqEHAPHOrO MACTEPCTBA B AHHMAUHH//Eurasian Journal of Academic Research, 2022.

27. AS Utaev/ANIMATSIYA REJISSURASI: AKTYORLIK MAHORATINING O 'RNI//Oriental Art and Culture, 2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.