Научная статья на тему 'ФИЛЬМЛАРДА ЖАНГ CАҲНАЛАРИ, АКТЁР ПЛАСТИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ИФОДАВИЙЛИГИ'

ФИЛЬМЛАРДА ЖАНГ CАҲНАЛАРИ, АКТЁР ПЛАСТИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ИФОДАВИЙЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
85
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
фильм / эпизод / кино / кинематография / пластика / роль / режиссёр / ҳаракат / жанр / услуб

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Илхом Масалимов

Мазкур мақолада фильмларда актёрларнинг пластика имкониятлари ҳамда ҳаракат билан боғлиқ бўлган фильмларда роль устида ишлаш жараёнида пластиканинг аҳамияти, актёр пластикасининг фильмларда ифодавийлик масалалари ёртилган. Мақолада роль устида ишлаш жараёнида, актёр пластикасини шакллантириш борасида услубий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФИЛЬМЛАРДА ЖАНГ CАҲНАЛАРИ, АКТЁР ПЛАСТИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ ВА ИФОДАВИЙЛИГИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

ФИЛЬМЛАРДА ЖАНГ САХ^НАЛАРИ, АКТЁР ПЛАСТИКАСИНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ ВА ИФОДАВИЙЛИГИ

Илхом Масалимов Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Мазкур маколада фильмларда актёрларнинг пластика имкониятлари хамда харакат билан боглик булган фильмларда роль устида ишлаш жараёнида пластиканинг ахамияти, актёр пластикасининг фильмларда ифодавийлик масалалари ёртилган. Маколада роль устида ишлаш жараёнида, актёр пластикасини шакллантириш борасида услубий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: фильм, эпизод, кино, кинематография, пластика, роль, режиссёр, хдракат, жанр, услуб.

THE PLASTIC EXPRESSIVENESS OF THE ACTOR IN FILMS

Ilhom Masalimov Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: This article regards the plasticity of actors in films and the importance of plasticity in working on role that requests movement, and the importance of actor plasticity in films. The article provides methodological advice on the formation of actor plastics while working on a role.

Keywords: film, episode, cinema, cinematography, plastic, role, director, movement, genre, style.

^но санъати, мусика, ракс ва бошка санъат турлари оркали хам инсонларни тарбиялаш, уларга эстетик завк багишлаш, эзгуликка ундаш каби максадлар куйилган булиб, уни амалга ошириш учун эса ижрочининг махоратига таяниш тугри натижадир. Асарини етуклик даражасига олиб чикадиган пухта драматургия бу режиссёрлик талкини булса, уларнинг асосий гояларини томошабинга етказиб, хаяжонга келтирадиган бу ижрочининг суз санъатидир. Лекин бу икки омилни юзага чикарувчи, уни томошабин олдида турли сахнавий хатти-харакатлар оркали юзага чикарувчи бу актёрнинг пластикасидир. Шундай экан, режиссура учун суз ва махорат накадар мухим булса, ушбу мухимликни баён этувчи бу актёр пластикасидир. [1.Б-23].

Утган асрнинг 60 йилларида бутун жахон кино санъатида катта кизикишлар ва миллионлаб кино мухлисларнинг олкишлари билан кутиб олинган янги жанр пайдо булди. Бу жангари фильмлар, купол килиб айтганда,

ур-йикитлар асносида яратилган янги фильмлар жахон кинопрокатларида рекордлар урната бошлади ва бу жанр тез орада янги шохларини чикариб, мавзу ва даврга караб бир неча турларга булиниб кетди. Хусусан, жангари комедия, экцентрик комедия, жангари детектив, тарихий, харбий ватанпарварлик жангари фильмлари. Умуман олганда, кино жанрларининг барча турларига жанг сахналари кириб борди. Жанг сахналари билан фильмларни тулдириш юзага келди. Фильмнинг томошавийлигини янада ошириш максадида шарк жанг санъати усулари асосида Осиё фильмлари, сунгра бутун жахон жангари фильмлари пайдо була бошлади. Даставвал ушбу жангари фильмлар асосан ур-йикитларнинг фильмда максадсиз, шунчаки томошабинни кизиктириш учунгина фойдаланилди.

Аста-секин эса жангари фильмларда гоя, олий максад ва албатта кахрамон каби эзгу тушунчалар пайдо була бошлади. Мана шу пайдо булган гоялар асносида жангари фильмларда тартиб пайдо була бошлади, яъни жангари фильмдаги булаётган вокеалар, ундаги кахрамонларнинг фаолияти барчаси эзгуликка хизмат килиши керак эди. Ок ва кора, эзгулик ва ёвузлик курашида эзгулик галаба козониши шартлари пайдо булди. Жангари фильмлар йиллар утиб такомиллашиб, мураккаблашиб борди. Жангари фильмлар ичида жахон киноси шедеврлари пайдо булди. Айнан жанг сахналарга бой булган тарихий шахслар хакидаги фильмлар, тарихдаги булиб утган турли даврдаги урушлар хакида энг сара фильмлар экран юзини курди. Тугри, баъзи бир хорижий жангари фильмларида ута вахшийлик, бузгунчилик каби гоялар хам илгари сурилади, бирок бундай жангари фильмлар узок умр кечирмайди. Томошабин бу каби фильмларни томоша килади ва тез унутиб юборади. Умуминсоний гояларни илгари сурувчи, куллаб-кувватловчи гояларга бой булган жангари фильмлар эса томошабинлар калбида узок яшайди ва биз хар сафар шундай фильмларни такрор-такрор кураверамиз. Хрзирги кундаги замонавий фильмларнинг аксариятини айнан жангари фильм турлари ташкил килади.

Узбек халки - буюк халк. Узбек халкининг кахрамонлари жуда куп. Айнан мана шу кахрамонлар хакида фильмлар суратга олиш пайти келмадимикин? Эзгуликка хизмат килувчи, ёшларни ватанпарварлик рухида тарбияловчи жангари фильмлар суратга олиш пайти келди. Жангари фильм деганда, факат ур-йикит эмас. Энг аввало, драматургик жихатдан, гоя, мазмун жихатдан пишик булган фильмлар яратиш керак. Фильмдаги жанг сахналари эса шунчаки тулдиручи вазифани утасин. Вахшийликка йул куйилмасин. ^арбий ватанпарварлик мавзусидаги фильмлар суратга олиб ватанимиз сархадаларида хизмат килаётган замон кахрамонларини фильмларда гавдалантиришимиз керак. Айнан мана шу мавзуга бизнинг кино тарихимизда бир неча бор кул урилди. "18-квадрат", "Матонат", "Сардор", "^аёт мамот", "Остона", "Жасур"

каби фильмлар шулар жумласидандир. Ушбу фильмлар суратга олиниши учун куп мехнат ва куч сарф этилди. Шу фильмлар орасида айримлари томошабинларда катта таассурот колдирди. Гоя ва мазмун жихатдан савияли чикди. Шахсан менда "18 квадрат" фильми илик таассурот колган. Ушбу фильмда кахрамонларнинг хар хил кийин вазиятларда колиши, экстремал шароитларда харакатланиши, хар кандай мураккаб вазиятларда уз максад йулидан кайтмаслиги актёрлар томонидан очиб берилган. Актёрлар Тохир Саидов ва Саид Мухторов узига берилган вазифани яхши уддалаган. Умуман олганда, фильм узимизга хос жангари фильм сифатида яратилган. Жангари фильмларда томошабин фильмдаги кахрамонни нима учун кахрамон булганлигини сценарий муаллифи ёзганлигидан эмас, режиссёр берган вазифа ва актёрнинг яратган образидан билиб олиши керак. Томошабин актёрнинг ижроси оркали уни кахрамон эканлигини хис килиш керак. Унинг кахрамон эканлигини муаллиф ёзадиган булса, барча ушани кахрамонлигига ишонади. Лекин кахрамон булиш учун унинг кахрамонлигини исботлаш учун бадиий тукималар асосида булсада, кахрамонга шарт-шароит яратиш ва актёр ижросида хакдкдй кахрамонга хос жасоратга бой булган эпизодларни куришимиз керак.

Х,арбий ватанпарварлик мавзусидаги жангари фильмдаги кахрамоннинг бошидан кечаётган вокеалар давомида кахрамон тушиб колган мураккаб вазиятларда кандай харакат килиши, максади йулида, ватанга жонини фидо килишга тайёр эканлигини исботловчи тасвирлари куришимиз зарур. Бунинг учун эса маълум бир шарт-шароит, жанглар, омавий жанг сахналари, якка олишувлар, экстремал холатларга бой булган шартли шарт-шароитларни актёрга яратиб бериш керак.

Ана шу вазиятларда кахрамони яратиб бера олган актёр замонавий актёр була олади, десак тугри булади. Ана шунда юкорида келтирилган фильмларимиз янаям томошавийлиги ошиб кахрамонларимизга булган ишонч янаям ортади. Бу муаммоларнинг ечими эса яна уша актёрларимиз уз устида ишлашлари ва мутахасис масаласи.

Режиссёрнинг оммавий жанг сахналари ва мураккаб трюкларни сахналаштирувчи мутахассис билан хамкорлигини йулга куйиш керак. Юкорида "Матонат" номли фильм тилга олинди. Ушбу фильм чегарада божхона ходимларнинг фаолияти хакида. Мавзу яхши танланган, гоя бор. Фильмда кечаётган вокеалар кетма-кетлиги, темпоритми хам яхши топилган. Актёрлар таркиби хам яхши. Бош ролларни халкимиз ардогидаги актёрлар Тохир Саидов хамда Боир Холмирзаевлар ижро этишган. Актёрларимиз яратган образларига тулаконли куч билан ёндашишган. Фильмдаги ижроларига койил колмай иложимиз йук. Фильмда асосий кахрамон ролини ижро этган Боир

Холмирзаев хамда Тохир Саидовнинг якка олишув сахнаси бор. Ушбу жанг сахнаси жангларни сахналаштирувчи мутахассис томонидан сахналаштирилган. Лекин ушбу эпизодни курсангиз беихтиёр сизда ишончсизлик пайдо булади. Нахотки, биз божхона ходимини шунчалар кулгули холатини томошабинга такдим килсак. Божхона ходимининг жисмоний имкониятларини, унинг абжирлигини айнан уша эпизодда очиб беришимиз керак эмасмиди? Режиссёрнинг шу жангни кабул килиб олганинга "койил" коласиз.

Уз кахрамонларимиз махобатини янада ошириш урнига унга беухшов кулгули жанг сахнасини яратиб берамизми? Вахоланки Тохир Саидов ва Боир Холмирзаев жисмоний имконият даражасида энг махоратли талабчан актёрлар хисобланади. Улар учун янада мураккаб жанг сахнасини сахналаштириш мумкин эди. Натижада уша эпизод бойиб колар эди. Ушбу фильмда яна бир жанг сахнаси бор булган эпизод мавжуд. Вокеа шундай. Божхона ходимини хароба бир етулага камаб куйишган ва уни кочиб кетмаслиги учун куриклаш максадида букри одамни куйиб куйишади. Ана шу объектга актёр Боир Холмирзаев келиб букрини уриб йикитади ва уз хамкасбини куткариб кетади. Букрини уриб йикитиш шартмикин? Жиноий туда бошлиги шундай масъулиятли ишга бир бечора букрини колдириб кетгани бироз ишончсиз. Бу бир режиссёрнинг хатоси. Бу режиссёрнинг савиясизлиги деб бутун бир узбек киносини коралаш нотугри. Бугунги кунда кино саноатимизда катта изланишлар ва ютуклар жуда куп. Ушбу фильмда эса жанг сахналари сахналаштирувчи мутахассис хам шунчаки кул учида ишни бажаргану, режиссёрга хам бу маъкул тушган. Фильмдаги арзимас майда хатоликларга энди йул куймаслик керак.

Х,ар бир узбек фильмининг яралишида миллат, деган суз ётади. Бизнинг кулимиздан яралаётган хар кандай махсулот миллатимизнинг буюклигига исбот була олиши керак. Мамлакатимизда олиб борилаётган туб ислохотлар, илм-фан, техника, иктисод, аграр, харбий, умуман барча сохаларда олиб борилаётган ишлар бугун жахон халкларини лол колдиряпти. Мамлакатимиз кундан-кунга кучга тулиб жахон микёсида узининг хурмат-эътиборини мустахкамлаб бормокда. Мана шундай бир пайтда театр ва кино санъатида майда хатоликларни килмасликка интилиш зарур. Юртимизда ижод учун яратиб берилаётган шароитларга муносиб жавоб кайтариш устувор вазифалариздан биридир. Шундай экан, санъат асарларини яратишда жиддий мехнат килишимиз керак булади.

Яна худди шундай камчиликларни "Жасур" фильмида куришимиз мумкин. Тан олиш керакки, драматургик жихатдан фильм ута пишик ишланган. Умуман олганда, фильм яхши чиккан. Лекин ушбу фильмни хам жанг сахналари,

мураккаб трюклар билан бойитиш мумкин эди. Фильм бош кахрамони хакикатдан жасур эканлигини исботловчи эпизодларни кушиш керак эди. Х,а, бундай эпизодлар жуда куп фильмда. Лекин хакикий жанг майдонида душманни суз билан хар доим хам енгиб булмайди. Ушбу фильмда хам оммавий жанг сахналарини бойитиш, бош кахрамон учун якка олишувлар яратиб берилса, янада фильм ишонали чикар эди. Жасурнинг жасур эканлигига томошабинлар купрок ишонар эди.

Фильм майда нарсалардан, нозик мехнатларда яралади. Фильм яратиш учун шунчаки сценарий булса, уни суратга олиб кетаверасан, дегани эмас, албатта. Кино яратишнинг узига яраша конун-коидалари ва инжикликлари бор. Биз хохламасак хам буйсунишимиз шарт булган коидалари бор. Режиссёр жангари фильмдаги жангларни танладими? Демак, жангари фильм турлари хакида етарлича билим тулашга мажбур. Жангари фильмни бошка фильмларда фаркини, нозик кирраларини ажрата билиши зарур. "Фильм суратга олиш конун-коидаларини биламан", деб шунчаки фильм яратиб кетавериш ярамайди. Х,ар бир эпизод устида ижод килиш керак. Албатта, актёр хам бу борада узига берилган образ устида янада купрок изланишини талаб этилади. Жангари фильм суратга олиш майдончасида режиссёр етарли билимга эга булмаса, хеч булмаса актёр уз таклифини кирита олиши керак. Узига шароит ярата билиш керак. Жанг сахналарига булган муносабатини тугри ташкил кила олиши ва режиссёрни хам илхомлантира олиши керак [2.Б-23].

Юкоридаги фикрлардан келиб чикиб шуни айтиш мумкинки, жангари фильмлар суратга олиш учун хам актёр, хам режиссёр хамкорликда, биргаликда масъул. Биргаликда мехнат килишлари зарур. Аввало актёр жангари фильмда суратга тушишга тайёр булиши керак. Фильмларда шундай камчиликлар юзага келмаслиги учун режиссёр ва экшен постановкачиси хамкорлигини тугри йулга куйиш, хамкорлик давомида фильмнинг жанри, персонажларнинг характерлари, актёрларнинг жисмоний имкониятларини яхши хисобга олган холда оммавий жанг сахналари, якка олишувлар, трюклар, харакатларга боглик булган ижро услублари устида жиддий иш олиб бориш керак.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Махдметов. М. Режиссура асослари. Тошкент. - 2008 й.

2. Исмоилов А. Сахна харакати (кдличбозлик). Т.:-2007 й.

3. proyektri.ru"Постановшиктрюков"https://proektoria.online/catalog/professio ns/postanovshhik-tryukov

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.