Научная статья на тему 'Фильмларда актёр пластикасининг ифодавийлиги'

Фильмларда актёр пластикасининг ифодавийлиги Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
83
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
фильм / эпизод / кино / кинематография / пластика / роль / режиссёр / ҳаракат / жанр / услуб / film / episode / cinema / cinematography / plastic / role / director / movement / genre / style

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Илҳом Масалимов

Мазкур мақолада фильмларда актерларнинг пластика имкониятлари ҳамда ҳаракат билан боглиқ бўлган фильмларда роль устида ишлаш жараёнида пластиканинг аҳамияти, актер пластикасининг фильмларда ифодавийлик масалалари ёртилган. Мақолада роль устида ишлаш жараёнида, актер пластикасини шакиллантириш борасда услубий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PLASTIC EXPRESSIVENESS OF THE ACTOR IN FILMS

This article regards the plasticity of actors in films and the importance of plasticity in working on role that requests movement, and the importance of actor plasticity in films. The article provides methodological advice on the formation of actor plastics while working on a role.

Текст научной работы на тему «Фильмларда актёр пластикасининг ифодавийлиги»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (4) IV/2020 ISSN 2181-063X

ФИЛЬМЛАРДА АКТЁР ПЛАСТИКАСИНИНГ ИФОДАВИЙЛИГИ

Илхрм Масалимов Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Мазкур маколада фильмларда актерларнинг пластика имкониятлари хдмда хдракат билан боглик булган фильмларда роль устида ишлаш жараёнида пластиканинг ахдмияти, актер пластикасининг фильмларда ифодавийлик масалалари ёртилган. Маколада роль устида ишлаш жараёнида, актер пластикасини шакиллантириш борасда услубий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: фильм, эпизод, кино, кинематография, пластика, роль, режиссёр, хдракат, жанр, услуб

THE PLASTIC EXPRESSIVENESS OF THE ACTOR IN FILMS

Ilkhom Masalimov Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstarct: This article regards the plasticity of actors in films and the importance of plasticity in working on role that requests movement, and the importance of actor plasticity in films. The article provides methodological advice on the formation of actor plastics while working on a role.

Keywords: film, episode, cinema, cinematography, plastic, role, director, movement, genre, style.

ПЛАСТИЧЕСКАЯ ВЫРАЗИТЕЛЬНОСТЬ АКТЁРА В ФИЛЬМАХ

Ильхом Масалимов

Государственный институт искусств и культуры Узбекистана

Аннотация: В этой статье рассматриваются пластичность актеров в фильмах и важность пластичности в работе над ролью требующий движении, а также важность актерской пластичности в фильмах. В статье приведены методические рекомендации по формированию актерской пластики при работе над ролью.

Ключевые слова: кино, эпизод, кино, кинематография, пластика, роль, режиссер, действие, жанр, стиль

Кино санъати миллионлаб инсонлар калбини забт этган санъатдир.

Кундалик хаётимизда телэкраналарда турли хил кунгилочар курсатувлар томоша киламиз, лекин алббатта экран оркали бирон-бир фильм такдим килинишини кутиб утирамиз. Каерда булмайлик, ким билан булсада фильм хакида сухбатлашамиз. Янги фильмлар хакида маълумотлар кидирамиз. Фильмларни томошабинларнинг калбига кириб боришида кино санъати ижодкорларининг машаккатли мехнати ётади. Барча санъат турларида булгани каби кино санъати хам бир неча жанрларга булинади ва албатта хар бир жанрларнинг узига хос суратга олиш усуллари, талаблари бор. Кино ихлосмандлари хам кино танлашда хар бир томошабин диди хар хил булади ва томошабин хам хар хил жанрдаги фильм томоша килади. Маколада тарихий, экстремал, детектив, жангари ва замонавий фильмларда актёрлар ижросида пластик имкониятлар ифодаси масалалари асосий масала сифатида ёритилади.

Экран оркали фильмларни курар эканмиз, жисмоний харакатлар билан боглик булган холатлар, мураккаб экстремал холатлар, кахрамонларнинг кийин вазиятларда колиб кетиши, максади йулида кураши, автомобиллар билан тукнашувлар, баланд бинолардан сакраш, югуриш ва унда харакатланиш, фантастик фильмлардаги ноодатий ва гайритабиий пластикага эга булган образлар, хайвонлар билан бирга харакатланиш, тархий ва замонавий куроллар билан ишлаш, жанг сахналари, якка ва оммавий олишувлар, кичик ва катта трюклар, хуллас томошабинни хайратга солувчи сахналарни куриб беихтиёр кинофильм кахрамонлари орасига тушиб колгандек буламиз. Актёрларнинг рол устидаги килган мехнатларига койил коламиз. Бугунги кунда фильмларда актёрларга куйилаётган талаб жуда юкори.

Юкори техникалар ривожланиб бораётган, ахборотлашган жамиятда кино санъати хам шиддат билан ривожланиб бормокда. Кино ижодкорлари уртасида хам ракобат жуда юкори даражаларга етиб келди. Х,ар бир кино ижодкор янги фильм яратар экан узининг фильмини бошкаларникидан устун булишини, томошабинлар орасида шухрат козонишини истайди. Жахон кинопрокатларида энг юкори иктисодий курсаткичларни курсатиш учун харакат килади. Шундай экан хар бир киноижодкор бугунги замонавий фильмлар яратишда уз олдига куйилган талабларга жавоб бериш учун барча ижодкорлар уз имкониятларини шакиллантиришга харакат килиши зарур. Бу талаблар ичида актёрларга куйилган талаб алохида урин эгаллайди. Жахон катта экранларида намойиш этилаётган фильмларнинг аксарияти мураккаб пластик ижро услубиятини талаб килувчи элементлар билан бойитилган. Мисол тариксида тарихий мавзудаги фильмларга тухталиб утсак. Тарихий фильмларнинг аксарияти жангу жадалларга бой оммавий жанглар ёки якка олишувдан иборат булган хаяжонли сахналарга бой булади. Дархакикат бугунги кунда жахон киносида ишлаб чикарилаётган замонавий кинофильмлар орасида тарихий, фантастик, жангари,

детектив фильмлар купчиликни ташкил килмокда. Шу каби фильм жанрларининг томошабинлари кундан-кун ортиб бормокда. Юкорида санаб утилган фильм суратга олиш усуллари энг мураккаб эканлиги барчамизга сир эмас албатта. Х,ар бир суратга олинаётган фильм жанридан хамда мавзусида келиб чиккан холда узига хос суратга олиш усулларини талаб этади. Фантастик, тарихий, жангари фильмларда суратга олиш усуллари бошка жанрларга караганда узига хос мураккабликларни келтириб чикаради. Умуман олганда, замонавий фильмларда экстремал, жанг сахналарига бой булган кинофильмлар суратга олиш учун фильм режиссёри актёрларни танлаш масаласи жиддий вазифа хисобланади. Замонавий фильмларда мураккаб трюкларни, жанг сахналарини, харакат билан боглик; булган холатларни, вазифаларни хеч кандай дублёрсиз ёки каскадёрсиз узи бажара оладиган актёрларни фильмда суратга тушишга жалб килиш бугунги кунда энг долзарб муамолардан бири булиб келмокда. Чунки айнан шундай жисмоний имкониятларга эга булган актёрлар жуда танкис ва санокли. Аксарият актёрларнинг жисмоний тайоргарлик холати жуда салбий холатда. Айникса пластик имкониятлари хамда харакат билан боглик сахналарини ижро этиш учун актёр танлаш жиддий муаммо. "Х,ар кандай ролъ харакатсиз булмайди. Хдракатсиз рол бошсиз танага ухшайди. Сиймо киёфасига кириш учун куп киррали курол булмиш сахна ижодининг катор талабларига риоя этилгандагина фаолият натижали булиши мумкин." [1.Б.11] Актёр рол устида ишлаш жараёнида яратаётган образининг барча умумий жихатларини урганар экан, у элелментлар орасида образининг пластикаси устида алохида ишаши талаб этилади. Бу пластика образнинг шакилланишида мухум характерлиликни келтириб чикаради. Актёр образининг харакатларини ишлаб чикади. Мисол тарикасида тарихий шахсларнинг образини яратиш масаласи. Тарихий шахс образи нафакат ташки куриниши, кадди комати чиройли булибгина колмай, унинг жисмоний холати жуда куп мураккаб харакатларни бажаришни талаб этади. Ташки куриниш, кечинма санъати, буй-баст барча актёрларда мавжуд булиши мумкин, бирок яхши чиникиб, махсус тайоргарлик курган жисмоний холат, пластика хамма актёрда хам булавермайди. Яхши жисмоний тайоргрликка эга булиш учун махсус жисмоний тайёргарликлар хамда физик актёрлик тренинглари билан шугилланиш зарур. Маълумки, тарихий шахсларнинг хаётининг асосий кисми, жисмоний машклар, жангу жадаллар билан боглик булган. Албатта бу фикрда мустасно фикрлар хам мавжуд. Масалан, комусий алломалар, шоирлар, санъаткорлар хакида гап кетиши мумкин, лекин тарихдан бизга маълум, уша даврларда хар кандай эркак от мина олиши, камондан ук уза билиши, киличбозлик кила билиши шарт эканлиги тарихий манбаларда факт сифатида кайд этилган. Шундай экан жангу жадалларда иштирок этмаган тарихий шахс

хакида кинофильм суратга олинган такдирда хам, уша образнинг табиий чикиши учун актёрнинг жисмоний холати керак булади. Тарихий шахсларниг жанг сахналари ёки мураккаб сахналарини актёр узи бажара олиши, суратга олиш ишларини осонлаштиради. Энг мухими, томошабинда фильмдаги кахрамонга булган ишонч янада ортади. Зеро кино фильмдан кузланган асл максад хам шунда, томошабинни фильмга ишонтира билиш. Юкорида келтирилган фикрлардан куриниб турибдики, бугунги кунда актёрлар олдига куйилган вазифа, талаб анча юкори. Суратга олиш майдонларида хар кандай вазифани, харакат билан боглик булган холатларни бажара олиш аввало актёрдан рухий тайёргарлик ва албатта жисмоний тайёргарликни талаб килади. Рухий ва жисмоний тайоргарлик албатта доимий равишда актёр уз устида тинимсиз изланиш олиб бориши билан белгиланади. Бу изланишлар асосини актёрлик махорати, сахна харакати, сахна палстикаси, сахна киличбозлиги каби махсус фанлар элементлари билан мунтазам равишда шугулланиб боришни ва албатта спорт билан мунтазам шугилланиб бориш талаб этади. Бу каби махсус фанлар спорт турлари ва жанг санъати элементларини камраб олади. Хусусан, акробатика, гимнастика, яккакураш, бошка спорт турлари, спорт киличбозлиги ва хоказо. Санъат олийгохида тахсил олаётган талабалар юкорида келтирилган фанлардан таълим олиши табиий хол, лекин олийгохни битириб профессионал санъатга кадам куйган актёрлар ёки бошка сохалардан кинога кириб келган актёрлар хар доим хам уз устида ишлайвермайдилар. Уларни мунтазам равишда спортга жалб килиш, суратга олиш кунларига кадар ролъ устида ишлаш жараёнида актёрларнинг платика имкониятларини ошириб бориш, махсус мутахассисларни жалб килиб уларни жисмоний машкларга сафарбар килиш масалалари бугунги кунда жиддий масала булиб колмокда.

Жахон кинематографияси тарихига назар ташлайдиган булсак, мурракаб трюклар ва харакатлар асосида яратилган фильмлар, тарихий ва жангари фильмларга булган кизикиш, унга булган талаб анча юкори булган ва купгина режиссёрлар айнан шу жанрларга кул урган. Тархий фильмларда актёрларга даврга хос либослар, куроллар билан суратга тушиш талаб этилади. Танланган либослар билан харакатланиш, ракслар ижроси, отларда харакатланиш ёки жангларда иштирок этиш каби вазифалар куйилади. Бундай вазифалар осон иш эмас албатта. Чунки тарихий фильмларда ижро услуби бироз бошкачарок йуналишда булади. Образ яратаётган актёр кундалик хаётида бундай куроллар такиб юрмаганлиги, огир либослар, совутлар, дубулгалар киймаганлиги ва отларда хар доим чопмаганлиги маълум. Ундан ташкари даврга хос урф-одат, манералар актёрнинг танасига мутлако бегона хисобланади. Шундай экан образ яратишда актёр елкасида катта вазифа туради. Актёр бу каби ролларга тайёр булиши учун даврга хос манераларни урганиб чикиши ва албатта жисмоний

машклар билан шугулланишни бошлаши талаб этилади. Ана шу талабларни бажара олган актёр тарихий фильмларда суратга тушишда кийинчиликка учрамайди. Актёр жисмоний машклар, пластик машклар устида ишлашнинг яна бир эффектив жихатлари шундан иборатки, пластик машклар нафакат актёрнинг жисмоний холатига балки унинг рухий холатларига ижобий таъсир курсатади. "Инсон, ички диккатни бир жойга туплашга харакат килгани сари, ундаги мушаклар таранглиги шунчалик камая боради. Ёки аксинча, ташки мушаклар таранглашган сари, ички диккат сусаяди." [1.Б.35] Актёр жиддий харакатлар асосига курилган эпизодларга таёргарлик курар экан юкорида келтирилган масалаларга жиддий ёдашиши керак булади.

Мисол тарикасида Темурий саркардалар ва аскарлар уша даврнинг энг мохир жангчилари булган. Киличбозлик ва найзабозликда, камондан ук узишда, от чопишда, кураш тушишда, кул жангида бу жангчиларга етадигани булмаган. Шунинг учун хам аксарият жангларда Темурий жангчилари зафар кучишган. Хуш шундай экан, нима учун Амир Темур фильмида Темурий саркардаларга хос жангчилар образларни курмадик, томошабинда бундай ижобий таассурот уйготмади? Айнан шундай енгилмас жангчиларнинг жанг майдонидаги мардонавор жангларнию, жангавор махоратларини фильм эпизодларида курмадик. Фильмда Сохибкирон Амир Темур образини яратган истедодли актёр Бехзод Мухаммадкаримов ижросида бирор бир шиддатли, мардонавор, аскарларига урнак булувчи жанг сахнасини курмадик. Вахоланки актёр уша юкорида айтилган мардонавор жанг сахнасини ижро этишга пластик имконияти етарли эди. Жангохда душман жангчилари билан олишувлар жараёнида ватанига булган мухаббати, жангчиларига курсатаётган урнаги, галабага булган ишонч каби эмоционал холатларни, хамда тантанавор, мардонавор сузларни харакатлар билан уйгунлаштирилган актёрлик махоратини, ижрони курмадик. Агарда фильм эпизодларида шундай эпизодлар булганида буюк саркарда образи янаям ишончлирок чиккан булар эди. Ушбу актёрнинг канчалик истеъдодли актёр эканлиги хаммамизга маълум ва албатта шундай ижро талаб килинганда ушбу актёр шу талабларни бажарган булар эди. Юкоридаги фикрлардан хулоса килиш мумкинки фильмларда содир булаётган хар кандай харакат билан боглик булган ходиса табиий булишига интилиш керак. Актёрнинг рол устида ишлаш жараёнида энг мухум масалаларга эътибор каратсих зарур. "Актёр ишидаги мухим жихатлардан бири бу мушакларнинг эркинлиги. Мушакларнинг эркинлиги актёрнинг турли хил харакатларни табиий равишда бажариш кобилияти деб тушунилиши керак. Ушбу муаммони муваффакиятли хал килишга асосан учта омил таъсир килади: 1) жисмоний аппаратларнинг яхши холати (харакатчанлик, мослашувчанлик, мушакларнинг эгилувчанлиги) - бу жисмоний омил; 2) таклиф килинаётган шароитларда органик харакатлар -

рухий омил; 3) узига хос индивидуал хусусиятлар (жахлдорлик, жасурлик, уятчанлик, узига ишонч, асабийлашиш, хафагарчилик, летаргия, энергия ва бошкалар, хар доим хам актёр-одамнинг сезиб булмайдиган хусусиятлари). Ролга оид асарда актёрнинг ушбу индивидуал хусусиятларининг намоён булиши, гарчи кулай икки омил мавжуд булса хам, мушакларнинг эркинлигига таъсир килади, ижодий жараёнга ёрдам беради ёки аксинча уни секинлаштиради." [2.Б.10]

Актёрларнинг пластик имкониятларидан максимал фойдаланиш, уларни суратга олишга кунларигача жисмоний тайоргарликларини ошириб бориш, режисёр, оператор хамда актёр хамкорлигида махсус жисмоний тренинглар ва машгулотлар утказиш зарур. Мураккаб харакатлар жанглар, трюкларнинг мохиятини аник тушиниб сахналаштириш хамда томошабинларга тушинарли холатда тугри талкин килиш керак. Фильмлардаги жанг сахналари, мураккаб трюклар ва харакатлар хам кичик ёки катта эпизоддир. Фильм эпизодлари бу бир занжир кабидир, занжирни бир булагини узиб булмайди. Бир эпизод кейинги эпизодни тулдиради. Бу фильмнинг умумий композициясини, яхши темпоритмини юзага келтиради. Шунинг учун мураккаб харакатлар билан боглик булган фильмларни яратишда жанг сахналари, экстремал сахналарини сахналаштиришда махсус мутахассислар билан жиддий иш олиб бориш хамда актёрлар танловида адашмаслик зарур.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Махмудов Ж. "Актёрлик махорати" Тошкент 2005

2. А.Нимеро^кий. "Пластическая виразителност актёра". "Москва искуство" 1988.

3. Сайфуллаев Б., Маматкосимов Ж. "Актёрлик махорати". Т.: Фан ва технологий. Т.: 2012.

4. Махмудов Ж. Махмудова Х. "Актёрлик махорати". Т.:Лессон Пресс" нашриёти, 2016й.

5. https://www.the-village.ru/

6. https://www.kinopoisk.ru/

7. http: //www. k1no.ru/istoriya-kino .htm

8. https://moscowfilmschool.ru/

References

1. Махмудов Ж. "Актёрлик махорати" Тошкент 2005

2. А.Нимеро^кий. "Пластическая виразителност актёра". "Москва искуство" 1988.

3. Сайфуллаев Б., Маматкосимов Ж. "Актёрлик махррати" Т.: Фан ва технологий. Т.: 2012.

4. Махмудов Ж. Махмудова Х. "Актёрлик махррати" Т.:Лессон Пресс" нашриёти, 2016й.

5. https://www.the-village.ru/

6. https://www.kinopoisk.ru/

7. http: //www. k1no.ru/istoriya-kino .htm

8. https://moscowfilmschool.ru/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.