Научная статья на тему 'КИНО ВА ТЕАТР САНЪАТИ ПЕДАГОГИКАСИДА ХАРАКТЕР ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ'

КИНО ВА ТЕАТР САНЪАТИ ПЕДАГОГИКАСИДА ХАРАКТЕР ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
144
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Актёр / элемент / образ / педагог / индивидуал / сахна / режиссёр / пъеса / Actor / element / image / educator / individual / stage / director / play

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Зиёда Эралиева

Ушбу мақолада театр ва кино санъатида бўлажак актёрларнинг характер яратиш масаласида педагогиканинг ахамияти ва педагогнинг индивидуал ёндошуви натижасида бўлажак актёрларда образнинг характери устида мустақил ишлашга кўникма хосил бўлиши хақида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTER IN THE PEDAGOGY OF CINEMA AND THEATER ART CREATION ISSUES

This article discusses the importance of pedagogy in the formation of the character of future actors in theater and cinema, and the individual approach of the educator to the ability of future actors to work independently on the character of the image.

Текст научной работы на тему «КИНО ВА ТЕАТР САНЪАТИ ПЕДАГОГИКАСИДА ХАРАКТЕР ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ»

КИНО ВА ТЕАТР САНЪАТИ ПЕДАГОГИКАСИДА ХАРАКТЕР

ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ

Зиёда Эралиева УзДСМИ

Аннотация: Ушбу маколада театр ва кино санъатида булажак актёрларнинг характер яратиш масаласида педагогиканинг ахамияти ва педагогнинг индивидуал ёндошуви натижасида булажак актёрларда образнинг характери устида мустакил ишлашга куникма хосил булиши хасида фикр юритилади.

Калит сузлар: Актёр, элемент, образ, педагог, индивидуал, сахна, режиссёр, пъеса.

CHARACTER IN THE PEDAGOGY OF CINEMA AND THEATER ART

CREATION ISSUES

Ziyoda Eralieva UzSIAC

Abstract: This article discusses the importance of pedagogy in the formation of the character of future actors in theater and cinema, and the individual approach of the educator to the ability of future actors to work independently on the character of the image.

Keywords: Actor, element, image, educator, individual, stage, director, play.

"Узбекистонда асрлар оша яшаб келаётган томоша санъати анъаналари урганиш, бойитиш ва таргиб килиш, театр санъатини хар томонлама ривожлантириш, моддий техника негизини янада мустахкамлаш, мамлакатимизда амалга оширилаётган маънавий-маърифий ислохатларда театр арбобларининг фаол иштирокини таъминлаш, миллий ва умумбашарий кадриятларни тараннум этувчи бадиий баркамол сахна асарларини яратиш, махсус таълим тизимини замон талабига мос холда такомиллаштириш, юкори малакали кадрларга булган эхтиёжни туларок кондириш максадида" кабул килинган тарихий фармон санъат таълим тизимида узига хос йулни белгилаб берди.

Мустакил Узбекистоннинг келажаги булмиш ёш авлоднинг дунёкарашини шакллантиришда, ёшларни ватанга садокат, маънавий баркамол ва хар томонлама етук инсонлар килиб тарбиялашда театр санъатининг урни бекиёс.

Республика театрларига ёш кадрларни тайёрлаш шу куннинг мухим вазифаларидан бири эканлиги боис, улар тарбиясига алохида эътибор каратиш лозим. Мутахассислар тарбиясида замонавий педагогик технологиялар асосида узбек миллий театр актёрлиги мактаби тамойилларини янги давр рухи билан бойитилиши бугунги куннинг талабидир.

Актёрлик махорати фанидан дарс берувчи хар бир укитувчи шуни яхши биладики, биринчи курсда махорат мактабининг асосий пойдевори куйилади. Актёрлик махорати элементлари куриш, эшитиш, хид билиш, таъм билиш, мушакларни бушатиш ва (хакозолар), бошка элементлар ана шу пойдеворнинг асосий хомашёсидир. Булажак актёрлар ана шу мактабни тугри эгаллаганда, уларнинг махорат тажрибаларига тамал тоши тугри куйилганда рол, образ, характер устида тугри ишлайдиган, мантикий хатти-харакат киладиган булади.

Актёр биринчи навбатда синчков, кузатувчан ва зехнли булмоги даркор. У хаётни, жамият турмуш тарзини, халк урф-одатларини, инсон психологиясини ва характерига хос хислатларини топиши, табиат ва хайвонот дунёсини урганиши, билиши шарт. Сабаб, актёр ижодий фаолияти давомида турли жанрдаги, турфа характерларни ижро килишига тугри келади. У мусикали театр актёри буладими, ёки драма, ё булмаса кугирчок театри актёри булишидан катъий назар сахнада узини тута билиши, берилган шарт-шароитда хатти-харакат килиши лозим. Булгуси актёр талабалик даврида сахна сирларини урганишни бошлайди. Аввалига жонсиз буюмлар билан ишлаш, хайвонот оламини кузатиш, асарлардан киска этюдлар ишлаш давомида характер яратишга киришади.

Драматург томонидан берилган шарт-шароитлар асосида актёр курган вокеалик, персонаж хиссиётларини уз бошидан кечириб, сахнавий хатти-харакатга олиб келиши, актёр узи курган хаёлий оламга ишонганини ва уни камраб олган хаёт, хакикий хаётдек кабул килинаётганини билдиради. Демак, бу актёр махорат элементларини яхши эгаллаш билан бирга Сехрли "Агарда" ни хам мукаммал узлаштирган.

Характер яратишда педагог аввалига тасаввурни ишга солиб, жонсиз бумларни жонлантиришни топшириши талабанинг фантазиясини, дунёкарашини кай даражада эканлигини текшириб олади. Бу жараёнда талабага Сехрли "Агарда" оркали оддий, табиий, жонли, ички ва ташки хатти-харакатлар тузиш ургатилади.

.. .Сехрли "Агарда" актёрни харакатга келтирувчи куч, манбаа хисобланади. Бизни табиий реал хаётдан, тугалланмас ижодий хаётга утказувчи куч хам сехрли "Агарда"дир.

Мисол учун, жонсиз буюм - оддий калам характерини куриб чикайлик. Каламнинг узига хос хусусияти - чизиш учун мулжалланган. Талаба "Агарда"

сехрли сузни ишлатиб, каламни тилга киргизиши, унинг хам дарди, орзу-уйи борлигини яъни у билан тарих битилиши, ажойиб шеърлар ёзилиши, у доим ижодкорнинг иш столида туриши ва керакли буюм эканлигини жонлантирса, ана унда каламнинг характери очилган хисобланади.

Шундай экан, булажак актёрларни тарбиялашда укиш бошланган кундан талабанинг ижодкорлик лаёкатини урганиш педагог олдидаги мухим вазифа. Талабанинг биринчи кунлариданок топширилган машкларни мустакил ишлашга ургатиш келажакдаги иш фаолиятининг асосига айланиши мумкин. Укитувчи дарс жараёнида талабаларнинг умумий ёки якка тартибда индивидуал хусусиятларини хисобга олиб топширик беради. Вазифаларда талабаларнинг сезги, акл, тасаввурларни ишга солиш билан характер яратишга йуналтирилади. Характер яратиш жараёнида максадли харакат килиш, сузлаш, кези келганда куйлашни хам инобатга олиши зарурлиги уктириб борилади ва дарслар укув режа асосида секин-аста утиб борилади.

Талаба секин асталик билан кузатувлардан этюдлар ишлашга, этюдлардан парчаларга утиб боради. Талаба актёрнинг хар бир килган мустакил ишида характер мавжудлигини педагогнинг назаридан четда колмаслиги, доимий назоратда ушлаши керак. Уни тугри йулга солиб бориш, шахсий кизикиш ва интилишларини инобатга олган холда талаба билан якка тарзда ишлаш талабанинг индивидуаллигини очиб боришда кул келади. Талаба узидаги кобилиятни ишга солишни билмаслиги мумкин, бирок педагог унинг ижодий индивидуаллигини очишда, келажакдаги ижод йулини белгилашда ёрдам бериши, уни ана шу йуналишда давом этишини талабалар сахнасиданок таъминлаши лозим. Яна унинг актёрлик махоратида очилмаган кирраларни очилишига ёрдам бериши жараёнида характерли роллар билан уни банд килиб, мустакил ишлашга ургатиши, персонаж характерининг алохида чизгиларини эътиборга олишини назорат килиб бориши керак. Бу борада устоз санъаткор, театр назариётчиси К.С.Станиславскийнинг сахнавий характер яратиш борасида бир катор амалий тавсиялар беради. У аввало, характернинг магзини (зерно) ташкил килувчи асосий хусусиятларини бирон хайвон феълига киёслашни маслахат беради. Масалан, тулкидек айёр, букаламундек узгарувчан, куёндек куркок, чучкадай баднафс, маймундек серхаракат, шердай ботир, итдаги вафодорлик каби хусусиятларни аниклаб олиш актёрнинг рол устида ишлашига ойдинлик киритишини таъкидлайди. Шунингдек, персонажнинг жинси, касби, мавкеидан келиб чикиб, унинг ташки куринишдаги юз ифодаси, гавдасини кандай тутиши, кандай кадам ташлаши, кийиниши, диди хакида хам уйлаб куришни талабаларга уктириб боради. Персонажнинг фикрлаши, сузлаш усулини аниклаб олиш хам характернинг яхлитлигини таъминлашда максадга мувофикдир. Талабаларда персонаж

характерини узлаштириб сахнага олиб чикишда персонаж хакидаги муаллиф, бошка катнашувчилар ва узига узи берган тавсиф ва таърифлари аниклаб олиш ва уни ён дафтарга кайд этиш билан кахрамонига характеристика берилади. Тупланган материалларга асосланиб, персонажнинг максади, нима учун курашаётгани, нимани, кимни ёктириши, унга карши ким тургани, ракибидан устун ва заиф томонлари урганиб чикилади. Натижада нима учун бу персонажга муаллиф томонидан шундай феъл-атвор яъни характер бергани аён булади. Талабаларда сахнавий характер яратишнинг илк сабоклариданок режа асосида роль устида ишлашни ургатиши лозим.

Режиссёр янги асар билан танишиб чикканидан сунг, ишни актёрлар билан стол атрофида асар укишдан бошлайди. Ана шу жараёнга хам талабалик давридан тайёрланиб бориши актёрнинг келажакдаги самарали мехнатининг калитидир. Укув дастурининг 3-4 курсларида диплом химояси учун спектакль сахналаштирилади. Ана шу жараёнда талабалар имкониятига караб асар танланади. Асар талабалар билан укиб чикилгач, талабадан асар мазмунини кайта гапириб беришини сураш, асар гоясини аниклаш, персонажлар харакатини мухокама килиш, хар бир персонажга характеристика бериш, роль таксимлаш каби ишларни биргаликда бажариш, талаба муаллиф фикрини хурмат килиш билан бирга, уз шахсий фикрини билдиришга урганади.

Юкоридаги кайд этиб утилган амалий тавсиялар жиддий изланиш ва мехнатни талаб килади. Ушбу режани узининг иш фаолиятига сингдирган актёр турли жанрда, турли характерли ролларни бемалол узлаштириши, пьеса хакида хам, персонажлар хакида хам фикр айта олиш иктидорига эга булади.

Характер яратиш жараёни шунчалик муракаб жараёнки, режиссёр асар талкини устида канчалик бош котирса, актёр хам уз роли устида шунчалик бош котиради. Чунки, муаллиф ва режиссёр фикрини томошабинга етказишда узи яратаётган характери оркали сузлайди. Бунинг учун эса булажак актёрдан кунт билан укиш, уз касбининг сир-асрорларини эгаллаш, устозлар мактабини давом эттирган холда келажак авлодга узидан яхши ном, характерли роллар колдиришга интилиши хар бир санъаткорнинг, ижодкорнинг олдидаги асосий максадига айланиши керак.

Фойдаланилган адабиётлар

1. И.А.Каримов. Юксак маънавият-енгилмас куч. -Т.: Маънавият, 2008.

2. С. Иномхужаев. Бадиий укиш асослари -Т.: Укитувчи,1973.

3. К.С.Станиславский. Актёрнинг уз устида ишлаши.-Т.: Янги аср авлоди, 2010.

References

1. I.A.Karimov. High spirituality is an invincible force. -T .: Manaviyat, 2008.

2. S. Inomxo'jaev. Fundamentals of art reading - T .: Teacher, 1973.

3. K.S.Stanislavskiy. The actor's work on himself.-T .: New Century Generation, 2010.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.