Научная статья на тему '“КИМЁ” КУРСИНИ ЎҚИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ'

“КИМЁ” КУРСИНИ ЎҚИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

149
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион технология / семинар / амалий ва лаборатория / маъруза / «3 х 4» технология / глоссарий тренинги / Innovation Technology / seminar / applied and laboratory / lecture / “3 x 4” technology / glossary training

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Акбарова Муаттархон Тилаволдиевна, Дилбар Абдикаюмовна Шайзакова

Ушбу мақолада педагогик технология ва уларнинг таълимда қўлланилишига оид маълумотлар, талабаларни билимли ва етук малакага эга бўлишларини таъминлашга оид фикр юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the information on pedagogical technology and their application in education, the idea of ensuring that students have an educated and mature qualification are discussed

Текст научной работы на тему «“КИМЁ” КУРСИНИ ЎҚИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ»

"КИМЁ" КУРСИНИ УЦИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ

Акбарова Муаттархон Тилаволдиевна

Чирчик давлат педагогика институти "Илмий ва методологик кимё"кафедра укитувчиси

Ушбу маколада педагогик технология ва уларнинг таълимда кулланилишига оид маълумотлар, талабаларни билимли ва етук малакага эга булишларини таъминлашга оид фикр юритилган.

Калит сузлар: инновацион технология, семинар, амалий ва лаборатория, маъруза, «3 х 4» технология, глоссарий тренинги.

In this article, the information on pedagogical technology and their application in education, the idea of ensuring that students have an educated and mature qualification are discussed.

Keywords: Innovation Technology, seminar, applied and laboratory, lecture, "3 x 4" technology, glossary training.

Бугунги кунда янги Узбекистоннинг янги авлодини шакллантиришда таълим стандартларининг асосий хусусиятларидан бири талабаларнинг билим, кобилиятлари, куникмаларини шакллантиришдан иборатдир [1]. Жамият хаетининг демократик тенденцияларини кучайтириш сабабли, таълим тизими талаба шахсининг индивидуал ривожланиш имкониятлари ва холатларини, уларнинг турли хаетий боскичларидан уз-узини намоен этиш, уз-узини амалга ошириш шароитларини тадкик килишга асосий эътиборни каратади.

Глобаллашув шароитида таълим - шахсни хар томонлама вояга етказиш, унда комиллик ва малакали

Дилбар Абдикаюмовна Шайзакова

Чирчик давлат педагогика институти Илмий ва методологик кимё"кафедра доценти

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

мутахассисга хос сифатларни шакллантиришда мухим урин

May, 2022

тутади. Бугунги тезкор давр таълим олувчиларни, киска муддатда ва асосли маълумотлар билан куроллантириш, улар томонидан турли фан асосларини пухта узлаштирилиши учун зарур шарт- шароитларни яратишни такозо этмокда [2]. Пировард максад таълим-тарбия жараёнининг унумдорлигини ошириб, юкори малакали, мутахассис кадрлар тайёрлаш, уларнинг касбий махоратини шакллантириш хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Янги педагогик технологияларни укув жараёнига жорий килишга оид адабиётлар тахлили шуни курсатадики, уларда баён килинган ишларнинг купчилиги гуманитар ва педагогика фанларини укитиш жараёнига багишланган, кимё фанларини янги педагогик технологиялар усулидан фойдаланиб укитишга илмий ишларнинг купчилиги эса тавсия ва курсатмалар шаклида баён килинган.

Янги педагогик технологиялар уз ичига куп масалаларни камраб олади: жумладан, назарий ва амалий кимёнинг анъанавий воситалари ёрдамида курсатиб булмайдиган купгина жараёнларнннг динамик моделларини компьютер ёрдамида анимация килиб, улардан фойдаланиб компьютер дарсларини утказиш, шу дастурга киритилган таълим мавзусига оид тест саволлари ёрдамида талабаларнинг узлаштириш даражаларини аниклаш, дарс жараёнида талабаларни фаоллаштирувчи, хорижий давлатлар - Америка, Англия, Финляндия олимлари томонидан ишлаб чикилган ва синовдан утказилган инновацион технологиялардан фойдаланиш [3], шунингдек, мавзуга оид Республиканинг табиий кимёвий захиралари ва улардан кимёвий махсулотлар ишлаб чикаришни баён этиш, кадимий Шарк мутафаккирларининг кимёга оид меросларидан, хамда Узбекистон кимёгар олимларининг кашфиётларидан дарсда фойдаланиш ва бошкалар.

Дарс утиш учун кайси технологияни танлаб олиш укув фани ва ундаги мавзунинг хусусиятларидан келиб чикади.

"Киме" фани талабалар билимларини чукурлаштириш натижасида талабаларни фанга доир назарияларни эгаллашга, кименинг жуда мухим мавзуларини узлаштиришга йуналтиради. Кименинг ривожланиш тарихи, илмий ва амалий ютуклари, келажакда хал килиниши лозим булган назарий ва амалий асослари билан талабаларни таништириш ва уларда киме фанига кизикиш уйготиш хамда ижодий куртакларни устириш фаннинг асосий максади хисобланади [4].

Мау, 2022

853

"Киме" курсини булажак биологлар учун укитишда организмларнинг кимёвий тузилмаси, биоген элементлар, мухим биологик ахамиятли бирикмалар (оксиллар, углеводлар, липидлар, нуклеин кислоталар, аминокислоталар, витаминлар, гормонлар, кон ва бошка биологик суюкликлар) таркибига кирувчи кимёвий элементлар ва уларнинг бирикмалари хакида купрок маълумот бериш лозим. Эритмаларнинг хаёт учун мухим суюклик эканлиги ва уларнинг биологик ахамиятига ургу бериш лозим. Сувнинг универсал эритувчи сифатидаги хаётий роли хакида алохида ахборот берилиши хам максадга мувофикдир.

Модда ва энергия алмашуви, усиш, ривожланиш, купайиш, биологик синтез, нафас олиш ва чикариш каби жараёнларда кимёвий реакцияларнинг барча тип ва турлари содир булади. Гидролиз ва гидрогенланиш, оксидланиш ва кайтарилиш, электролитик диссоциланиш ва эриш, кристалланиш ва суюкланиш, полимерланиш ва деструкцияланиш каби купгина жараёнлар хаёт машинасини харакатга келтиришда фаол катнашадилар. Жонли ва жонсиз табиат уртасидаги диалектик муносабатлар узининг кимёвий мазмунига эга эканлиги курсни укитишда диккат марказида турмоги керак.

Масалан, "Эритмалар ва уларнинг хоссалари" мавзусини семинар машгулотида «3 х 4» технологияси асосида утиш [5].

Технологиянинг максади: талабаларни эркин, мустакил ва мантикий фикрлашга, жамоа булиб ишлашга, изланишга, фикрларини жамлаб, улардан назарий ва амалий тушунча хосил килишга, жамоага уз фикрини утказишга, уни маькуллашга, куйилган муоммони ечишда ва мавзуга умумий тушунча беришда, утилган мавзулардан эгаллаган билимларини куллай олишга ургатишдан иборат.

Технологияни кулланиши: семинар, амалий ва лаборатория машгулотларида якка тартибда (ёки кичик гурухларда ) утказиш хамда гурух аьзоларини бир неча маротаба жойларини узгартириб берилган вазифаларини бажаришга мулжалланган.

Машгулотда фойдаланиладиган воситалар: А-3, А-4 форматдаги когозлар, фломастр.

Машгулотни утказиш тартиби:

Талабаларнинг умумий сонига караб, 3-5 кишидан иборат кичик гурухларга ажратилди.

Талабаларни машгулотнинг максади ва утказилиш тартиби билан таништирилди ва хар бир кичик гурухга

Мау, 2022

854

когозни юкори чап кисмига "Эритмалар ва уларнинг хоссалари" мавзусига оид режалар ёзилган А-4 форматдаги когозларни таркатилди.

1-когозни юкори чап кисмига "Эритмалар умумий тавсифи ва уларнинг ахамияти. Дисперс системалар.

2-когозни юкори чап кисмига Моддаларнинг эриш иссиклиги, Эрувчанлик ва унга таъсир этувчи омиллар, Туйинмаган, туйинган ва ута туйинган эритмалар.

3-когозни юкори чап кисмига "Каттик, суюк ва газ моддаларнинг суюкликларда эрувчанлиги. Генри конуни, Осмос ходисаси ва осмотик босим, Эритмаларнинг буг босими, Рауль конуни".

4-когозни юкори чап кисмига "Эритмаларнинг музлаш ва кайнаш хароратлари, Эритмаларнинг концентрацияларини ифодалаш усуллари" ёзилди. 5 минут вакт берилди, шу вакт ичида хар бир гурух аъзолари когоздаги мавзучага оид факат 3та суз ёки 3та формула ёки 3та коида

ёздилар.

].ji,Tp][f4J.1jp уму-ШЙ' ТЗШфГ' В-1" у.ирнпнг- 1IJ М11Я ти. ■

1}- Зр1ГТЧ J Tip— KW ёиг ^FillH" apnik' ko^i и jhoktjj к- н6ор»т-{ултан1 ichroifH-

2)БпрП' HKKiunsiflLU-

жуй- Н|331ЛЛ - ¡ярртп l-l|j- ID ДНИ' Т*рКП1МЦ-

lrraarra ■1F-П ■ jhjib- ортик:- ^iouujk- исэр-ir-111ст ш i '¿vn ¿pt-etttMiM в де£мл ца, ^ 3)- Tap^LiriR- швдг .икперс фпа,- дилере ' Т jpkLiriK' MOJJl' xi - лмперпн К' шрщ' JfftlbTiMr'i

i< " SjiJir^ii ijpHHHL-^yjiv El' kjiihjiir

^арарлтлдри,-

ЭрИТМЛЛфНИНГ-

ьониыпрлниллркшг

AI

1]JI¿L-Cji tfrf"

H-lOOF,

Jkf <

Лг

З^-К-С/ -«я—T

л1I30C £ ,

И i ■ r

. .Мадд1.и ртшт ^риж илкИ-ЧШ,1

JpinnH.iwi- II' Vltl' TltClf ITIEW

OMKUip TtflHKhLiriM,-Tj йшгш'м ynrvil im

ГШ >fil ТЧ.1.11p г

l'li-ip iio.u Ч1Ш1' JfMrinji- nrH.Dillin fcH "ринб imkumi HXHMiL- luv

Л'ЗШШНГ jp КШ

■НЩтшНпшлЛ ij- Лина- наддиикт цжнтц-трщрлурчц.- 1Л-ipnigvi' (но.-i^iuHiis- jpHTin (Uli KiLiuiini' iomni' inuHr-JpJminlFK ro>44»UHmiH «МГ jpjM^lHfV" Jtf mini

3j ■ Аттр ■ 3 W-г-сти □ i ■ l П-r ■ в iти i и *Гт1 p«; ■ чииар л rn-Moiii ipHci-uimE'jfLiHin.jrap I Рт ли ('.'№ j TT)1»! -Olin Jf4M J» I ?».■■> Г J-p iiO I Til*' Ki4 ¿piiri- 141.111 !oiniiiuii:in чслл ли in им.1

t

mik'C J »N'|l' ПО'

HD iJLlipmnr'(] ХЖЛНК-

.ирд.1" »pjiiun.nmi.-Гшрч- 0*МФГ

Идкпсн' и оорпгим' (мм,1 Эрти-ирнннг iyr- ¿отч^ Pifrit-кончик"1 .г

ЦГгкрн'

ЦИуВ^фНХ'

пнпрлурш' нплунцкн"

С} ЮК.Т11 k-l'l ifl н гп К

газшвпопия' шутижж** БосннигпЧтрн п р о пйр и ион j х^ f л ад и D-m-li'P* 5>-Р—С-

May, 2022

855

1-коFозга:

1) Эритмалар - икки ёки ундан ортик компонентдан иборат булган гомоген системалардир.

2) Бири иккинчисида жуда майда заррачалар холида таркалган иккита (ва ундан ортик) моддадан иборат система дисперс система дейилади.

3) Таркалган модда дисперс фаза, дисперс фаза таркалган модда эса дисперсион мухит дейилади.

2-коFозга:

1) Бир моль модда эриганда ютиладиган ёки ажралиб чикадиган иссиклик микдори шу модданинг эриш иссиклиги деб аталади.

2) Айни модданинг маълум температурада 100 грамм эритувчида эриб, туйинган эритма хосил киладиган массаси унинг эрувчанлик коэффициенти (ёки эрувчанлиги) деб аталади.

3) Агар 100 г сувда 10 г ва ундан купрок микдордаги модда эриса яхши эрувчан, агар 10 г дан 0,001 г гача эриса ёмон эрийдиган, агар 0,001 г дан кам эриса - амалда эримайдиган модда дейилади.

3-коFозга:

1) Генри конуни-узгармас температурада маълум уажм суюцликда эриган газнинг массаси шу газнинг босимига тугри пропорционал булади.

2)

3)

4-коFозга:

л\ л* с п •• л* т.1000.Е

1) Л tK = Е • Ст еки Л tK = -

' * т * М ■ в

2)

Э ■ N

еки

Atm =

m.1000.K М ■ в

3)

1000

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[6], [7].

• 5 минутдан сунг 1-гурух 2-гурух урнига, 2-гурух 3-гурух урнига, 3-гурух 4-гурух урнига, 4-гурух 1-гурух урнига алмашди. Бу алмашишлар соат стрелкаси буйича булди.

• Уз жойларига кайтиб келгач кичик гурухлар таркатма материалдаги тупланган барча фикрларни умумлаштирган холатига келтирдилар.

May, 2022'

856

• Х,ар бир кичик гурух аьзоларидан бири такдимот килди.

• Кичик гурухлар томонидан берилган таьрифлар ёки коидаларга изох бериб, уларни бахолаб, сунгра машгулотни тамомладим.

«3 х 4маъруза дарсида куллаб булмайди. Бу усул, асосан факатгина семинар, амалий ва лаборатория машгулотларига мулжалланган. Бунда талабаларни мавзуга оид умумий тушунча беришга, эркин, мустакил ва мантикий фикрлашга, гурух булиб ишлашга, фикрларини жамлаб, жамоага уз фикрини баён килишга, уни маькуллашга,утилган мавзулардан эгаллаган билимларини куллай олишга, ургатишдан иборат.

Бизга маълумки, фаннинг хар кандай сохасида мавзуга оид таянч иборалар ва тушунчаларнинг изохли лугати (глоссарий) мавжуд, буларни билмасдан укув материалини узлаштириш мумкин эмас.

Таянч иборалар ва тушунчаларни ёдлаб колиш ва гапириб беришнинг энг самарали усулларидан бири - глоссарий тренингидир. Глоссарий тренинг - укув машгулотининг таркибий кисми, унинг максади утилган укув материалини ва хар бир мавзусига ёки бобга оид билимларни чукуррок мустахкамлашдир.

Куйилган максадга эришиш учун кимё фанларидан укув дастуридаги мавзуларнинг режаси ишлаб чикилади ва шу режа асосида мавзуга оид глоссарий тренинглар лойихаси тайёрланади.

Х,ар бир мавзуга оид битта глоссарий тренинги ишлаб чикилади, бунинг учун шу мавзуга таллукли изохли ва таянч сузлар руйхати тайёрланади. Тренингда талабаларга укув дастуридаги мавзулар кетма-кетлигига риоя килган холда изохли сузлар руйхати берилади. Бунда хар бир сузга бир нечта изох келтирилади, талаба эса тугри изохни танлаб олади. Масалан, биология йуналиши талабалари "Кимё" фанидан "Эритмалар" мавзусини утишда глоссарий тренингидан фойдаланиш [8].

1. Гипертоник эритмалар - концентрацияси солиштириш учун олинган эритмага караганда юкорирок осмотик босимга эга булган эритма.

1. Гипертоник эритмалар - концентрацияси солиштириш учун олинган эритмага караганда пастрок осмотик босимга эга булган эритма.

2. Гипотоник эритмалар - концентрацияси кичик булган эритмаларнинг осмотик босими кам булади ва улар гипотоник эритмалар деб

Мавзуга оид таянч иборалар ва тушунчаларнинг изохли луFати

(глоссарий)

аталади.

Мау, 2022

2. Гипотоник эритмалар - концентрацияси катта булган эритмаларнинг осмотик босими кам булади ва улар гипотоник эритмалар деб аталади.

3. Гемоглобин - тирик хужайраларни кислород билан таъминлаб турувчи модда. У темирнинг координацион бирикмаси хисобланади.

3. Гемоглобин - тирик хужайраларни кислород билан таъминлаб турувчи модда хисобланмайди. У темирнинг координацион бирикмаси хисобланади.

4. Моляр концентрация ёки молярлик - эриган модданинг 1 литр эритмадаги моллар сони билан ифодаланиши.

4. Молял концентрация ёки моляллик - 1 кг эритувчида эриган модданинг моллар сони билан ифодланиши.

5. Туйинган эритма - эримай колган модда билан чексиз узок вакт бирга мавжуд була оладиган яьни мувозанатда турадиган эритма.

5. Туйинган эритма - эриган модда билан чексиз узок вакт бирга мавжуд була оладиган яьни мувозанатда турадиган эритма.

6. Эритма - икки ёки бир неча компонентдан иборат каттик ёки суюк гомоген система.

6. Эритма - бир компонентдан иборат гетероген система [9].

Шунда укитувчи талабалар билимини глоссарий тренинглардан фойдаланиб бахолайди ва улар томонидан кимё фанини янада чукур узлаштириш учун замин яратади. Натижада укув жараёнининг самарадорлигини ошишига эришилади.

НАТИЖАЛАР

Дарс жараёнида педагог олдида мухим бир масала туради. Талабаларни билим олишга жалб килиш, уларни олга харакатлантиришдир. Бу эса педагог ва талабаларни (узаро) биргаликдаги мехнатга жалб килади. Бунинг учун укитишга мажбур килмаслик керак.

Дарс утиш жараёнида курук гап билан чегараланмай, талаба хотирасини шакллантириш, мантик, тасаввур, фикрлай олишини ривожлантириш максадга мувофикдир. Чунки, талабаларнинг ижодий фикрлашини шакллантириш шахсий сифатларидаги нотекисликларни, нуксонларини бартараф килишга ёрдам беради. Уларда эркин фикр килиш камол топади. Натижада талабалар утиладиган мавзуни оз булсада, мухокама килишда фаол, педагог кайси дарсни утишдан катъий назар, хеч кандай кераксиз, ортикча нарсаларга тухталмай, хар бир мавзуни аник равшан, лунда

тушунтириши лозим.

Мау, 2022

Хрзирги замон жамиятининг хамма сохада хар кимдан ташаббускорликни, ижодни, мустакил фикрлашни талаб килади.

ХУЛОСА

Дарс таълим жараёнини ташкил килишга тугри, янгича муносабат керак. Дарс утиш давомида педагог шундай усуллардан фойдаланиш керакки, талабалар узларини шахс сифатида хис килишсин. Педагогик технология ва уларнинг таълимда кулланилишига оид маълумотлар талабаларни билимли ва етук малакага эга булишларини таъминлайди.

REFERENCES

1. Irgashyeva U., Kurbanova A.Dj. Kimyo darslarida faol o'qitish usullaridan foydalanish // Academic Research in Educational Science. 2022, №4, 1210-1214 betlar.

2. Шайзакова, Д. А. Кимё фанини укитишда шахсий инсонпарварлик технологиясидан фойдаланиш. //Aacademic research in educational sciences, 2021. 2-сон (4), 603-612 бетлар.

3. Ишмухамедов Р.Ж. "Таълимда инновацион технологиялар". - Т.: ТДПУ, 2008.-34 б.

4. Акбарова М. Т. "Киме" курсининг дидактик материаллари нокимевий таълим йуналишлари мисолида// Aacademic research in educational sciences.2022. №6, 736-740 бетлар.

5. М.Т.Акбарова, С.Э.Нурмонов Кимё (укув кулланма) Тошкент-2017.-57 б.

6. Н.А.Парпиев, Х,.Р.Рахимов, А.Г.Муфтахов, Анорганик кимёнинг назарий асослари, Тошкент, 2000.-276 б.

7. Rustamova H.N., Kurbanova A.D., Komilov K.U.,Eshtursunov D.A. Role of information and communication technologies teaching general and inorganic chemistry// "Economics and society". 2021. №5(84). C.1047-1057.

8. М.Т.Акбарова Кимё укитиш методикаси фанини утишда педагогик технологияларни жорий килиш усуллари (укув кулланма) Тошкент 2022

9. Kurbanova A.Dj. Umumiy va anorganik kimyoni oqitish jarayonida talabalarni intellectual qobiliyatini shakllantirish// Academic Research in Educational Science. 2021, №4, 73-78 betlar.

10. Ишмухамедов Р.Ж. "Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар". - Т.: Тошкент, 2017.-84 б.

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.