Научная статья на тему 'КИЧИК ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА ГЕОМЕТРИК ШАКЛЛАР ЎРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРНИ ЎРГАТИШДА МУЛЬТИМЕДИАЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

КИЧИК ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА ГЕОМЕТРИК ШАКЛЛАР ЎРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРНИ ЎРГАТИШДА МУЛЬТИМЕДИАЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2461
89
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
геометрик шакл / дидактик ўйин / мультимедиали ўйин / математик тасаввур / геометрик шаклларни таққослаш / Ханой минораси. / геометрическая форма / дидактическая игра / мультимедийная игра / математическое представление / сравнение геометрических фигур / Ханойская башня.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жўраев Илхомжон Турсунмухаммедович

Ушбу мақола № А-5-37 рақамли “Мактабгача таълим муассасаси тарбияланувчилари ва бошланғич синф ўқувчиларида дастлабки математик билимларни шакллантиришга мўлжалланган мультимедиали интеллектуал ўйинлар” номли амалий грант лойиҳаси доирасида олиб борилган изланиш асосида тайёрланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ ИГР В ПРЕПОДАВАНИИ СООТНОШЕНИЙ МЕЖДУ ГЕОМЕТРИЧЕСКИМИ ФИГУРАМИ ДЛЯ ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА

Эта статья подготовлена на основе результатов исследований в рамках проекта № A-5-37 «Мультимедийные интеллектуальные игры для детей дошкольного возраста и учащихся начальной школы в формировании элементарных математических знаний».

Текст научной работы на тему «КИЧИК ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА ГЕОМЕТРИК ШАКЛЛАР ЎРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРНИ ЎРГАТИШДА МУЛЬТИМЕДИАЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

Жураев Илхомжон Турсунмухаммедович,

Наманган давлат университети математика кафедраси катта укитувчиси

КИЧИК ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА ГЕОМЕТРИК ФИГУРАЛАР УРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРНИ УРГАТИШДА МУЛЬТИМЕДИАЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УДК: 373.2

ЖУРАЕВ И.Т. КИЧИК ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА ГЕОМЕТРИК ШАКЛЛАР УРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРНИ УРГАТИШДА МУЛЬТИМЕДИАЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Укув жараёнига уйинларни тадбик этиш педагогик жараённинг таъсирчанлигини оширади. Бун-дан ташкари уйинлар боланинг аклий ривожланишига катта таъсир этиб, уларда х,отира, зех,н х,амда тафаккурни устиришга имкон беради.

Ушбу макола № А-5-37 ракамли "Мактабгача таълим муассасаси тарбияланувчилари ва бошланFич синф укувчиларида дастлабки математик билимларни шакллантиришга мулжалланган мультимеди-али интеллектуал уйинлар" номли амалий грант лойих,аси доирасида олиб борилган изланиш асо-сида тайёрланган.

3 - 5 ёшдаги болалар учун мулжалланган, геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабат-ларни ургатишга мулжалланган мультимедиали компьютер уйин сценарийси келтирилган. Шунингдек, бола соFлиFига компьютер уйинларининг салбий таъсирини олдини олиш буйича ишлаб чикилган тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: геометрик шакл, дидактик уйин, мультимедиали уйин, математик тасав-вур, геометрик шаклларни таккослаш, Ханой минораси.

ЖУРАЕВ И.Т. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ ИГР В ПРЕПОДАВАНИИ СООТНОШЕНИЙ МЕЖДУ ГЕОМЕТРИЧЕСКИМИ ФИГУРАМИ ДЛЯ ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА

Потенциал использования компьютерных игр в качестве средств обучения неисчерпаем. Внедрение игр в учебный процесс повышает эффективность педагогического процесса. Кроме того, игры оказывают большое влияние на умственное развитие ребенка и позволяют ему развивать свою память, ум и мышление.

Эта статья подготовлена на основе результатов исследований в рамках проекта № A-5-37 -«Мультимедийные интеллектуальные игры для детей дошкольного возраста и учащихся начальной школы в формировании элементарных математических знаний».

В этой статье описываются характеристики мультимедийных игр, которые учат элементарному математическому представлению для малолетних детей. Есть сценарий игры, которая обучают сравнению геометрических фигур друг с другом для 3 - 5 летних детей. Также приводятся рекомендации по предотвращению негативного влияния компьютерных игр на здоровье детей.

Ключевые слова и понятия: геометрическая форма, дидактическая игра, мультимедийная игра, математическое представление, сравнение геометрических фигур, Ханойская башня.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

JURAYEV I.T. MULTIMEDIA GAMES IMPLEMENTATION FOR GEOMETRIC FIGURES INTERRELATIONS TEACHING AMONG YOUNG CHILDREN

The potential of computer games implementation as a learning tools are enormous. Introduction of multimedia games into the educational process increases the effectiveness of the educational process. In addition, games have a great influence on the mental development of childeren and allow him to develop his memory, mind and thinking.

This article is based on the results of research in the field of project No A-5-37 - "Multimedia intellectual games for preschool children and primary school students in the formation of elementary mathematical knowledge".

There is describes in the article characteristics of multimedia games that teach elementary mathematical representation for young children. There is a script of game that teaches comparison of geometric shapes for 3 to 5 aged children. The benefits and problems faced with employing such a strategy are given. And also, there are recommendations to prevent the negative impact of computer games to children's health.

Key words and concepts: geometric shape, didactic game, multimedia game, mathematical representation, comparison geometric shapes, The Tower of Hanoi.

Кириш. Мактабгача булган ёшдаги бола-лар х,аётида уйин мух,им ах,амиятга эга. Атроф-даги барча нарсалар бола учун янгиликларга тула булади. Уйин давомида бола катталар учун маъ-лум булган нарсаларни узи учун кашф этади. Бола уйин давомида уйнашдан бошк,а х,еч нарсани уз олдига максад килиб куймайди. Зеро, рус педагоги Перова М.И. мактабгача булган ёшдаги бола-лар тарбиясида уйинларнинг ах,амияти х,акида таъкидлаганидек, - "Мактабгача булган ёшдаги болаларда уйин узига хос ацамиятга эга: уйин улар учун - укиш, уйин улар учун - иш, уйин улар учун - тарбиянинг жиддий шакли. Мактабгача ёшдаги болалар учун уйин - атрофдаги оламни урганишнинг воситасидир". (Для ребят дошкольного возраста игра имеет исключительное значение: игра для них - учеба, игра для них - труд, игра для них - серьезная форма воспитания. Игра для дошкольников - способ познания окружающего мира)1.

Боланинг аклий ривожланиши ва идро-кини камол топишида математика мух,им урин тутади. Шунингдек, уйин боланинг энг асосий машFулотидир. Бундан куриниб турибдики, биз боланинг аклий ривожланиши ва тасаввурларини кенгайтиришда математикага оид уйинлардан фойдаланишимиз максадга мувофик булади. Бу жараёнда бола х,ам уз машFулоти (уйин) билан шугулланади, х,ам аста секин элементар математик тасаввурларга эга булиб боради. Уйиннинг бола тарбиясидаги урни х,акидаги рус педагоги

1 Перова М.И. Дидактические игры и упражнения по математике для работы с детьми дошкольного и младшего школьного возраста. - М.: "Просвещение", 1996. Стр. 35.

ва болалар ёзувчиси Сухомлинский В.А. шундай дейди: - "Уйинларсиз тулаконли аклий ривож-ланиш булмайди ва булиши х,ам мумкин эмас. Уйин - бу боланинг маънавий дунёсига тушун-чалар, тасаввурларнинг цаётбахш окими кириб келувчи улкан шаффоф ойна. Уйин - бу синчковлик ва кизикувчанлик оловини ёкувчиучкундир". ("Без игры нет и не может быть полноценного умственного развития. Игра - это огромное светлое окно, через которое в духовный мир ребенка вливается живительный поток представлений, понятий. Игра - это искра, зажигающая огонек пытливости и любознательности.")2.

Тад^и^от мавзусининг долзарблиги. Бугунги "XXI аср - Ахборот технологиялари асри"да кун-далик х,аётимизни компьютер, телефон, планшет кабиларсиз тасаввур эта олмаймиз. Кунда-лик х,аётимизда ушбу воситалардан кенг фойда-ланиб келмокдамиз. Бундай замонавий ахборот технологиялари воситаларидан биз нафак,ат маи-ший эх,тиёжларимиз учун балки, таълим-тарбия, мустакил таълим жараёнларида х,ам фойдаланишимиз мумкин. Бундай тарздаги ёндошув кичик ёшдаги болалар учун мавхум булган тушунча ва куникмаларни мультимедиали уйинлар ёрдамида ургатишимизга кумакдош булади.

"Математика - акл гимнастикаси" ибораси бежиз айтилмаган, зеро, боланинг аклий ривож-ланишида математика мухим урин тутади. Шу боис, мактабгача булган ёшдаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш, геометрик фигуралар уртасидаги муносабатларни

2 Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. - Киев: "Радянська школа", 1974. Стр. 104-105.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

ургатиш каби масалаларда уйинлардан фойдала-нишнинг а,амиятини жуда катта.

Муаммонинг к,уйилиши. Ушбу тадкикот иши А-5-37 ракамли "Мактабгача таълим муас-сасаси тарбияланувчилари ва бошланFич синф укувчиларида дастлабки математик билимларни шакллантиришга мулжалланган мультимеди-али интеллектуал уйинлар" номли амалий грант лойи,аси доирасида олиб борилган изланиш булиб, бунда Кичик ёшдаги болаларга мультиме-диали интеллектуаль уйинлар ёрдамида геометрик фигуралар уртасидаги катта, кичик ёки тенг каби муносабатларни ургатиш методикасини ишлаб чикиш хамда ушбу методика асосида уйин сце-нарийсини ишлаб чик,иш, ишлаб чик,илган сценарий асосида мультимедиали уйин дастурини яра-тиш ва яратилган уйин дастури учун муаллифлик хукукини олиш хамда мазкур дастурни оммалаш-тириш каби масалаларни уз олдимизга куйганмиз.

Тадк,ик,от ма^сади. Мактабгача таълим муас-сасалари тарбияланувчилари учун мультимедиали интеллектуал уйинлар ёрдамида дастлабки математик тасаввурлар, элементар математик тушун-чалар хамда геометрик фигуралар уртасидаги муносабатларни ургатишда кандай педагогик технологиялардан фойдаланиш кераклиги, яра-тиладиган мультимедиали интеллектуал уйинлар кандай техник талабларга жавоб бериши лозим-лиги каби саволларга жавоб топиш бизнинг асо-сий максадимиздир.

Тадк,ик,от методлари. Кичик ёшдаги бола-ларга геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатиш уларнинг кун-далик хаётида учрайдиган мисоллар билан олиб борилиши лозим. Шунингдек, кичик ёшдаги бола-лар жисмларни бир-бири билан таккослаганда катталар каби чамалаб аниклаш имконига эга эмаслар шуни хисобга олган холда кичик ёшдаги болаларга геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатиш одатда бир хил шаклдаги фигуралар билан олиб борилади ва бу муносабатлар икки хил усулда аникланади:

Устма - уст куйиш ёрдамида фарклаш;

Ёнма - ён куйиш ёрдамида фарклаш.

Асосий натижалар. Элементар математик тасаввурларни шакллантиришда мультимедия ма,сулотларидан фойдаланишни геометрик фигуралар уртасидаги муносабатларни ургатиш маса-ласи мисолида куриб чикайлик. Дастлаб, мактабгача ёшдаги болаларни геометрик фигуралар билан таништириш масаласига тухталиб утамиз.

Кичик ёшдаги болаларга геометрик фигуралар билан таништириш уларнинг кундалик хаётида

учрайдиган предметлар билан олиб борилиши лозим.

Уч ёшгача булган болалар фигураларни аник бир предметга мос куядилар, яъни улар ,ар бир фигурани абсолют деб к,абул к,иладилар. Болалар геометрик фигураларни ташки куринишлари хамда узаро кескин фарк,лари буйича бир-биридан ажра-тадилар. Масалан, бурчаги бор ёки йук. Бу ёшда болаларда фигураларни кузатишнинг даражаси жуда паст булиб, улар фигуранинг ташк,и куриниши билан чекланадилар. Шунинг учун бола фигуранинг шаклини тула аниклай олмайди. Уч ёшгача номаълум фигураларни бола кундалик ,аётда учрайдиган предметлар сифатида узлаштиради. Масалан, шар - копток, цилиндр - стакан ва ,к.

3 - 5 ёшли болалар геометрик фигураларни бир-бирида айрим хусусиятларига кура фарклай оладилар. Масалан, думалайди - думаламайди. Бу ёшдаги болалар геометрик фигураларни предметлар билан айнан бир хил деб карамайди, факатгина ухшатади. Масалан, шарни - коптокка, цилиндрни - стаканга ва ,к.

3 - 5 ёшдаги болалар фигурани шакли буйича умумлаштира олмайдилар, яъни уларнинг бел-гилари тускинлик килади: ранги, улчами, фазо-вий жойлашуви ва бошк,алар. Шунингдек, бу ёшда бола учун шакл буйича як,ин булган текисликдаги ва фазовий геометрик фигураларни бир-биридан фарклаш мураккаблик килади. Масалан, доира -шар, квадрат - куб ва бошкалар.

Энди эса элементар математик тасаввурларни шакллантиришда мультимедия ма,сулотларидан фойдаланишни геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатиш масаласи мисолида куриб чикайлик. Бунда юкорида таъ-кидлаганимиздек, геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатиш бир хил шаклдаги фигуралар билан олиб борилади ва бу муносабатлар икки хил усулда аникланади:

Устма - уст куйиш ёрдамида фарклаш;

Ёнма - ён куйиш ёрдамида фарклаш.

Энди эса 5 - 6 ёшли болаларга мулжалланган геометрик фигуралар уртасидаги катта ва кичик муносабатларни ургатувчи мультимедиали уйин режасини тузиб чикамиз. Бунда биз юкорида айтилганидек, уларнинг кундалик ,аётида учрайдиган бирор уйин танлашимиз ва бу уйиннинг мультимедиали ,олатини тузишимиз лозим. Шунингдек, танланган уйин биз юкорида санаб утган жисмлар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатишнинг усуллари ёрдамида уйналиши лозим. Бунинг учун биз мактабгача таълим муас-сасаларида катта гурухлар учун мулжалланган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

1-расм

2-расм

3-расм

2-расм

"Ханой минораси" уйинини танладик. Бу уйиннинг энг асосий ютуги шундан иборатки, бу уйинни болалар аввал учратишган ва улар учун бу уйин мураккаблик килмайди.

Уйин сценарийси ("Ханой минораси"): Уйин манзараси. Экранда учта устунча булади. Устунчаларнинг х,ар бирида биттадан х,ар хил улчамдаги туртбурчак шакллар бор. (1-расм)

Уйинда фойдаланиладиган тугмалар. Уйин давомида факатгина сичкончанинг чап тугмача-сидан (СЧТ) фойдаланилади.

Уйин стратегияси ва олиб борилиши. Экранда аввал таъкидлаганимиздек учта устун ва х,ар бир устунда биттадан туртбурчак шакллар турибди, экраннинг юкори унг четида эса битта устунга х,ар хил улчамли туртбурчакларни "Пирамида" шаклида териш тартибини курсатиб турувчи сурат булади (1-расм).

Сичкончанинг чап тугмачаси (СЧТ) ихтиёрий устун устида босилганда агар бу устунда шакл бор булса у х,олда шу шаклларнинг энг юкоридагиси устуннинг юкорисига кутарилиб муаллак х,олда тухтаб туради (2-расм).

Сунгра, бирор устун сичкончанинг чап тугмачаси билан чертилганда эса уша муаллак турган шакл шу устунга келиб жойлашади. Бунда агар ушбу устунда яна бошка шакл мавжуд булса, у х,олда муаллак, турган шакл ушбу шаклнинг устига жойланади (3-4-расмлар).

Бу жараёнда яна бир х,олни х,исобга олиш керакки, бир шакл муаллак турган х,олда яна

бошка бир шакл юкорига кутарилмайди, яъни аввал юк,орига кутарилган шаклни бошк,а устунга ёки уз устунига жойлаш талаб этилади. Уйин шу тарзда давом этади ва фойдаланувчи керакли тарзда намунадаги шаклларни туFри тера олса экранда "Сиз ютдингиз! Табриклаймиз!!!" деган ёзув чик,ади ва шундай овоз эшитилади. Бу уйинда фойдаланувчи марлубиятга учрамайди, яъни уйин фойдаланувчи турри тартибда шаклларни тергунга кадар давом этаверади.

Уйиннинг кейинги босцичлари. Уйиннинг кейинги боскичларида дастлаб шакллар ортиб боради ва шунга мос равишда шаклларнинг улчамлари орасидаги фарк х,ам камайиб боради. Яъни, кейинги боскичларда куз билан чама-лаш оркали кайси бир шакл каттарок эканли-гини аниклаш имконияти булмай колади. Бундай х,олатда шаклларни так,к,ослаш учун устма-уст куйиш усулидан фойдаланган х,олда муаммони х,ал этиш лозим булади. Шуниннгдек, ушбу уйиннинг аналоги сифатида кейинчалик ушбу мультимеди-али уйин мисолида рак,амлашлар, рак,амларни тар-тиблаш, сонларни кушиш ва айиришни ургатиш каби уйинларни х,ам яратиш мумкин.

Юк,оридаги каби уйинлар давомида дастлабки боск,ичларда геометрик фигураларнинг ранглари имкон даражасида бир-бирига якин булмаган килиб танланади, чунки уларнинг ранглар уЙFунлиги боланинг фигураларни бир-биридан ажратишида тускинлик килиши мумкин.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

Bi3 Kypi6 MUK,K,aH Ma3Kyp yfiuH reoMeTpiK maK-.onap ypTacugaru KaTTa Ba kunuk MyHoca6aT.napHM ^apK^amra ypraTyBmu энг cogga yMUH^ap ciipa-ciira Kupagu. Xo3upru KyHga 6y MyHa-numga, atHii reoMeTpuK $Mrypa.napHM 6up-6upugaH ^ap^namra ypraTyB^u 6up KaTop yMUH^ap apaTiimraH. ByHgaM yMMH^ap cupacura Alawar Entertainment, Inc tomo-HigaH im^a6 mKmraH "Picasa" (http://www.alawar. ru/) Ba GameHouse, Inc ToMoHigaH im^a6 miKu^raH "Pastime Puzzles Deluxe" (http://www.gamehouse. com/store/) Ka6i yMMH.napHM KMpMTMmMMM3 MyM-KiH. ym6y yMiH^apHi Tax-nin этagмraн 6y^caK, 6y ytfuHnapHU yfmam KimigaH MaHTUKiM ^iKp^am Ba Te3^MKHi Ta^a6 этagм, 6y эca kunuk emgarii 6o^a-^ap y^yH 6ipo3 MypaKKa6^iK Ki^agu. AtHU, 6yHgaM yMUHnapHU yfmam y^yH 6o^agaH Mat^yM gapaxaga 6imuM,KyHiKMa Ba Ma^aKa Ta^a6 BTimagu. BimuHr MaKcafliiMM3 эca yMUH.napgaH $otfga.naHraH xo.nga 6o^a^apra MaTeMaTiK TacaBByp, 6imuM Ba KyHiKMa 6epumgup. ßeMaK, "Picasa" Ba "Pastime Puzzles Deluxe" Ka6i yMiH^apHi yfmawgaH aBBa^n coggapoK ytfuHnap epgaMiga MaKTa6ra^a emgari 6o^a^apga reoMeTpiK $urypa.nap opacugaru ^apK-nap, y^ap opacugaru MyHoca6a™ap xaKiga TymyH^a xaMga KoMnbWTep 6umaH um^am KyHMKMaciiHM xocum Ku^umuMi3 KepaK. Wy MaKcagga fOKopuga ^eHa-putfcu Ke^TupimraH ytfuH cogga Ba 6om^aHfi4 xoc-cara эгa xo^ga Ty3iimraH.

My^bTiMegua^u UHTeMeKTya^n ytfMKnapHM apaTim gaBoMiga 6o^aHiHr ^ap^amu, xaB^cuB-nuru Ka6u oMiim.napHM xaM xuco6ra o^um Ta^a6 этu--nagu. Wy ypiHga AMepiiKa neguaTp^ap AKageMii-acu (American Academy of Pediatrics) MyTaxaccuc--napu ^uiKpura TaaHraH xo^ga kunuk emgaru 6o^a-^ap y^yH Mynxa^aHraH My^bTMMegua^u ytfuHnapHM Ty3im xapaeHiga 3tTi6op 6epimuwM KepaK 6ynraH KyMigaru TaBcua^apHi Ke^TupaMi3 (gaaypmimap y^yH TaBcua^ap)1:

- My^bTiMegua^u yMiH^apga yMiH MaMgoHi экpaнga Typ^u MaH3apa^ap 6umaH 6e3aTiimraH xo^ga, 6o^aHi y3ira xa^6 BTaguraH 6y^umu ^o3um;

- MaKTa6ra^a 6y^raH emgaru 6o.na.nap y^yH apaTimraH My^bTiMegua^u ytfuHnapHU yfmam y^yH 6o^a ^oMga^aHaguraH KoMnbWTep KnaBuma-napu cohu opTii6 KeTMac^uru KepaK;

1 Digital Media and Your Young Children: TV, Computers, Smartphones, and Other Screens. American Academy of Pediatrics. 2016;

—M.Petry, A Parent's Guide to Preventing and Overcoming Problems With Gaming. Oxford University Press. 2019;

https://www.healthychildren.org/English/family_life/ Media/Pages/Healthy_Digital_Media_Use_Habits_for_ Babies_Toddlers_Preschoolers.aspx

- 2-5 ёшдаги болалар учун мулжалланган мультимедиали уйинлардан фойдаланиш вак,ти бир кун давомида 1 соатдан ортиб кетмаслиги лозим.

Хулоса. Хулоса килиб айтадиган булсак, ушбу мультимедиали уйинларда имкон даражасида кам сонли клавишадан фойдаланган холда уйиннинг давом этиш вакти бир кун давомида 1 соатдан ортиб кетмайдиган холатда дастур яратилса максадга мувофик булади. Бунда бир кунга белги-ланган вакт чегарасини кисмларга таксимланган холда дастурлашимиз хам мумкин, яъни 1 соатни 12 дакикадан бир кунда 5 марта ёки 10 дакикадан бир кунда 6 марта ва хоказо. Бундай холда, уйин бошлангандан сунг белгиланган дакика утгач, уйин кайси боскичда булишидан катъий назар уйиндаги вазият сакланган холда уйин ойнаси ёпилиши ва маълум вактгача уйин кайта юкланмаслиги таъ-минланиши лозим. Бу эса компьютер уйини бола-нинг соFлиFига салбий таъсир курсатмаслиги учун курилган яна бир узига хос чора булади.

Юкорида таъкидланганлардан келиб чикиб, мактабгача таълим муассасаларининг катта гурухларидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантиришга каратилган уйинлардан фойдаланиш буйича куйидаги тав-сияларга риоя этиш лозим: (тарбиячи ва педаго-глар учун тавсиялар)2:

1. Уйинлар болаларнинг индивидуал ва ёш хусусиятларини хисобга олган холда аник тизимда утказилиши лозим;

2. Болаларга уларда кизикиш уЙFотадиган, уларнинг фаоллиги ва эмоционаллигини ошира-диган уйинларни бериш лозим;

3. Уйинларни болалар билан биргаликда уларнинг кизикишларини инобатга олган холда тайёрлаш керак;

4. Жуда узок вакт давом этадиган ва мурак-каб уйинлардан фойдаланмаслик лозим;

2 I.Al-Mashaqbeh., A.Al-Dweri. Educational Math Game Software: A Supporting Tool for First Grade Students' Achievement. Journal of Education and Practice. Vol.5, No.5, 2014. рр. 134-141;

D.Rohendi, N.Sumarna, H.Sutarno. Game Multimedia in Numeracy Learning for Elementary School Students. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering. 180. 2017. pp. 3-10;

Ch.-M.Hung, I.Huang, G.-J.Hwang. Effects of digital game-based learning on students' selfefficacy, motivation, anxiety, and achievements in learning mathematics. Springer. Journal of Computer Educations. 1(2-3). (2014). pp. 151-166.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

5. Уйинларнинг мураккаблашиб бориши вариантлари ва ёрдам чораларини ишлаб чик,иш лозим;

6. Болаларнин мустакил фаолиятлари учун уйинлар таклиф этиш ва бу уйинларни алмашти-риб туриш керак (бир ойда камида икки марта);

7. Болаларда оила му,итида математик тасаввурларни кенгайтириш максадида яратил-ган уйинлардан фойдаланиши буйича ота-оналар билан х,амкорликда иш олиб бориш керак.

Мультимедиали уйинлар тузиш ,амда улардан кичик ёшдаги боланинг таълим-тарбияси жараё-нида фойдаланишда юкорида келтирилган тав-сияларга амал килиш фойдадан холи булмайди.

Эришилган натижа. Юкорида таъкидлаганиз-дек, ушбу тадкикот иши А-5-37 ракамли "Мактаб-гача таълим муассасаси тарбияланувчилари ва бошланFич синф укувчиларида дастлабки математик билимларни шакллантиришга мулжалланган мультимедиали интеллектуал уйинлар" номли амалий грант лойи,аси доирасида олиб борил-ган изланиш булиб, мазкур "Ханой минораси" уйини сценарийси асосида "Ханой минораси" мультимедиали интеллектуал уйини яратилди ,амда амалиётга тадбик этилди. 2017 йил 16 июнда "Ханой минораси" мультимедиали компьютер уйини учун Узбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлиги томонидан № DGU 04486 ракамли муаллифлик гуво,номаси берилди.

Адабиётлар руйхати:

1. Перова М.И. Дидактические игры и упражнения по математике для работы с детьми дошкольного и младшего школьного возраста. - М.: Просвещение 1996 г. Стр. 35.

2. Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. - Киев: Радянська школа, 1974 г. Стр. 104105.

3. Digital Media and Your Young Children: TV, Computers, Smartphones, and Other Screens. American Academy of Pediatrics. 2016.

4. N.M.Petry, A Parent's Guide to Preventing and Overcoming Problems With Gaming. Oxford University Press. 2019.

5. I.Al-Mashaqbeh., A.Al-Dweri. Educational Math Game Software: A Supporting Tool for First Grade Students' Achievement. Journal of Education and Practice. Vol.5, No.5, 2014. рр. 134-141.

6. D.Rohendi, N.Sumarna, H.Sutarno. Game Multimedia in Numeracy Learning for Elementary School Students. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering. 180. 2017. pp. 3-10.

7. Ch.-M.Hung, I.Huang, G.-J.Hwang. Effects of digital game-based learning on students' selfefficacy, motivation, anxiety, and achievements in learning mathematics. Springer. Journal of Computer Educations. 1(2-3). (2014). pp. 151-166.

8. https://www.healthychildren.org/English/family_life/Media/Pages/Healthy_Digital_Media_ Use_Habits_for_Babies_Toddlers_Preschoolers.aspx

9. Жураев И.Т. Мактабгача булган ёшдаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантирувчи уйнлар статистикаси. "Статистика ва унинг тадбиклари" Республика илмий-амалий анжумани. Тошкент: УзМУ, 2015 йил 16-17 октябрь. 447-449 бетлар.

10. Жураев И.Т. Кичик ёшдаги болаларга мультимедиали уйинлар ёрдамида геометрик фигуралар уртасида катта ва кичик муносабатларни ургатиш. «Математик физика ва замо-навий анализнинг долзарб муаммолари» Республика илмий анжумани. Бухоро: БухДУ, 2015 йил 26-27 ноябрь.

11. Жураев И.Т. Кичик ёшдаги болаларда элементар математик тасаввурларни шак-ллантиришда мультимедиали уйинларнинг а,амияти. "Амалий математика ва ахборот тех-нологияларининг долзарб масалалари - Aл-Xoрaзмий-2016". V - Xaлкаро Конференция. Узбекистон, Бухоро. 9-10 ноябрь 2016 йил. Туплам №1. 271-273 бетлар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.