Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

516
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳаракатли ўйин / жисмоний сифат / миллий қадрият / жисмоний тайёргарлик / ҳаракатларга ўргатиш йўллари / гўдаклик даври. / moving game / physical quality / national value / physical preparation / ways of teaching actions / the period of infancy

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Улуғбек Муроджон Ўғли Зокиров, Темур Рустам Ўғли Kаримов

Мақолада умумий ўрта таълим мактаби бошланғич синф ўқувчиларининг жисмоний тарбиялашда ҳаракатли ўйинлардан фойдаланиш усуллари, ҳаракатли ўйинларни ўқувчиларнинг организмига ижобий таъсир етиши, ҳаракатли ўйинларни ўқувчиларнинг ақлий, эстетик, маънавий қобилятларини шакллантириш йўллари кўриб чиқилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Улуғбек Муроджон Ўғли Зокиров, Темур Рустам Ўғли Kаримов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF USING MOVEMENT GAMES IN PHYSICAL EDUCATION OF PRIMARY SCHOOL PUPILS

In the article, the methods of using movement games in physical education of primary schoolchildren of general secondary school, the positive impact of movement games on the pupils’ bodies, the ways of shaping the mental, aesthetic, spiritual abilities of students of movement games are considered

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ»

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДА ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УСУЛЛАРИ

УлуFбек Муроджон yFли Зокиров

Чирчик давлат педагогика институти

Темур Рустам yFли Каримов

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Маколада умумий урта таълим мактаби бошлаетич синф укувчиларининг жисмоний тарбиялашда харакатли уйинлардан фойдаланиш усуллари, харакатли уйинларни укувчиларнинг организмига ижобий таъсир етиши, харакатли уйинларни укувчиларнинг аклий, эстетик, маънавий кобилятларини шакллантириш йуллари куриб чикилади.

Калит сузлар: харакатли уйин, жисмоний сифат, миллий кадрият, жисмоний тайёргарлик, харакатларга ургатиш йуллари, гудаклик даври.

METHODS OF USING MOVEMENT GAMES IN PHYSICAL EDUCATION

OF PRIMARY SCHOOL PUPILS

Ulugbek Murodjon ogli Zokirov

Chirchik State Pedagogical Institute

Temur Rustam ogli Karimov

Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

In the article, the methods of using movement games in physical education of primary schoolchildren of general secondary school, the positive impact of movement games on the pupils' bodies, the ways of shaping the mental, aesthetic, spiritual abilities of students of movement games are considered.

keywords: moving game, physical quality, national value, physical preparation, ways of teaching actions, the period of infancy.

КИРИШ

Мустакилликка эришган кундан бошлаб республикамизда таълим сохасига эьтибор алохида каратилди. Шу боисдан Узбекистон Республикасининг бринчи Президенти И.А.Каримов ёш авлод тарбиясига катта ахамият бериб, шундай деган эди: "Ёш авлодни тарбиялаш биз учун энг асосий вазифадир". Шундан келиб чикиб, хозирги вактда усиб бораётган авлодда мустахкам умуминсоний ишонч, карашни шакллантириш; шахсда миллий маданият ва кадриятларни хурмат килиш, авайлаб асраш туЙFуларини устиришга диккатни каратмоFимиз лозим.

Шу фикрларга асосланиб, усиб бораётган авлоднинг тарбия тизимида халк педагогикаси тажрибаларига суянган холда харакатли уйинларни утказиш давр талабидир. Болани уйинга ундаган омил унинг катта ёшдаги одамларнинг борлик туFрисидаги ва шахслараро муносабати хакидаги тасаввури ва уларни шахсий фаолиятида синаб куриш истаги, шунингдек, жамоа булиб уйнаётган тенгкурлари билан бевосита мулокотга киришиш иштиёкидир. Шу боисдан хам харакатли уйин фаолиятида бола турли харакатларни тулалигича намойиш этишга, уларни бажариш усулларини курсатишга иштиёкманд булади, кейинчалик эса барча хатти-харакатларни умумлаштириб акс эттиришга уринади. Уйин болаларни жисмоний сифатларини устиришга ёрдам берадиган мухим воситадир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

XIX асрда В. Г. Беленский, Н. Г. Чернишевский, Н.А. Добролюбов ва Д. Н. Писаревлар Россияда укув - тарбия ишларида, жумладан, жисмоний тарбияда харакатли уйинлардан кенг куламда фойдаланиш лозимлигини айтганлар. Улар харакатли уйинларга халкнинг соFлигини мустахкамлаш ва хар томонлама тарбиялаш воситаси сифатида караганлар. Г. В. Плеханов жамиятнинг тарихий ривожланиш жараёнида мехнат уйиндан юкори турса хам лекин бола хаётида уйин фаолияти мехнатдан олдин еканлигини биринчи булиб, материалистик нуктаи назаридан туриб исботлаб берган еди.

П. Ф. Лесгафт узининг жисмоний машклар системасидаги уйинларни жисмоний тарбия воситаси сифатида ифодалайди. У уйин ёрдамида бола хаётга тайёрланишини айтади. П. Ф. Лесгафтнинг харакатли уйинларни утказиш учун куйган талабалари хозирги пайтгача уз кимматини ёъкотгани ёък; чунончи, у хар бир уйин олдига аник максадлар куйиши, утказилаётган уйинлар катнашувчиларнинг куч ва кобилиятига иос келиши, уйин шуFулланувчиларга

ижобий таъсир курсатиш лозимлигини, уйинларни системали тарзда ва мунтазам равишда утказиш, катнашувчиларнинг активлиги ва мустакиллигининг оширишга харакат килиш зарурлигини уктирган еди.

Н. К. Крупская уйинлар бола хаётида катта рол уйнашини таъкидлаб, шундай деган эди: "Болалар факат укиш мобайнида усиб колмай, балки уйин жараёнида хам урганадилар, улар уюшишни урганадилар, хаётни тушунишни урганадилар". Н. К. Крупскаянинг фикрича, ишни шундай ташкил килиш керакки, уйинлар ёш авлодни коммунистик рухда тарбиялашга ёрдам берсин. Уйинлар хар хил булади. Баъзи уйинлар борки, улар болаларда куполликни, мактанчокликни, кеккайишни ва бошкаларни устиради.

НАТИЖАЛАР

Гудаклик давридан мактабгача ёшга утган боланинг фаолияти катталар рахбарлигидаги фаолиятдан мустакил уз-узини назорат килиш даражасига усиб утади. Бирок, юкорида таъкидланган барча шарт-шароитлар узаро узвий булмаслиги сабабли хар кандай уйиннинг негизи вазифасини утай олмайди ва шунга кура маълум давргача уйин фаолияти предметларга боFлик тарзда амалга ошади. Рухшуносларнинг таъкидлашича, уйин уз узидан вужудга келмайди, бунинг учун бир катор шароит мавжуд булиши керак: а) боланинг онгида уни куршаб турган вокелик туFрисидаги хилма- хил таассуротларнинг таркиб топиши; б) хар хил куринишдаги восита ва тарбиявий таъсир усулларининг мавжудлиги; в)боланинг катталар билан тез- тез муомала ва мулокотга киришуви. Бунда катталарнинг болага бевосита таъсир курсатиш услуби килувчи роль уйнайди. Бу объектив шарт-шароитнинг узи миллий халк харакатли уйинларини ташкил этиш, яратиш учун хали етарли эмас, бунинг учун бола билан катталар уртасидаги муносабатни тубдан узгартириш лозим. Акс холда мустакиллик вужудга келмайди.

К,адимдан ота-боболаримиз хам болаларда аввало каттиккуллик билан иродани, мустакилликни тарбиялаб, жуда куп максадларни кузда тутишгани маълум. Бунда катталар болаларга нисбатан талабчанликни ошириб, болани мустакил равишда харакат килишга ургатишлари лозим. Шунга ухшаш тадбирлар болада мустакиллик ва мустакил фаолиятни ташкил килиш укувини шакллантиради. Мактабгача ёшдаги бола аста-секин катталарнинг хаёти ва фаолияти дунёсига кириб боради, олдин хамкорликдаги фаолиятда намоён булган ижобий хис-туЙFулар, шижоат ва дадиллик сари етакловчи рухий кечинмалар намуна даражасидаги катталарнинг рухий оламига кутарилади.

Мактаб ёшида боланинг узи мустакил равишда катталарнинг хаёти ва фаолиятига кириш йулларини топа бошлайди. У кейинчалик катталар хаёти ва фаолиятининг барча сохасида, шахслараро муносабатларида катнашиш истагини курсатадиган булади. Шунинг учун халк миллий харакатли уйинлари катталар билан бола уртасида янгича муносабатни вужудга келтиради ва бу муносабатда миллий хусусиятлар: уз юртини кадрлаш, хурмат килиш, катталарга хурматда булиш каби фазилатлар шаклланиб, таркиб топиб боради. Уйин фаолияти узининг мазмуни ва мохияти билан ижтимоийдир. Миллий харакатли уйинлар бола мустакил фаолиятининг ёркин намунаси була олади, бу жихатдан уйинларнинг мазмуни оркали у катталарнинг хаёти билан якиндан танишади. Уйинда ана шу уйин шароити ва предметли харакатларнинг узаро муносабатида асосий эътибор предметлар билан купинча харакат килишга каратилишини, бунда предметли уйинлар масалан: тош билан, чопон, дуппи билан ва хоказолар бола харакати учун етакчи фаолият вазифасини уташини хам айтиб утиш керак булади. Аммо бола уйинларда кандайдир вазифани бажара олади, буни хам эътибордан сокит килмаслик керак. Масалан, бирор предметни бир объектдан иккинчисига етказишга белгиланган уйинларда шундай холат руй бериши мумкин. Миллий харакатли уйинлардан фойдаланиш жараёнида бошлаетич мактаб укувчиларининг куйидаги узига хос хусусиятларини хисобга олиш керак:

1.Боланинг катталар фаолияти, уларнинг предметларга муносабати ва узаро муомаласига, муносабатига кизикиши.

2.Болалар халк харакатли уйинлари атрофдаги вокеликнинг энг ташки ифодали, жушкин хис-туЙFули жихатларини акс эттиришини.

3.Харакатли уйинларда боланинг катталар билан бир хил шароитда, ягона заминда яшаётганини хис этган холда уз истагини амалиётга тадбик кила олиши.

МУХОКАМА

Олиб борилган илмий тадкикот ишларидан маьлум булдики, укувчиларнинг бир гурухи урганиш материалларини тез, иккинчи гурух нисбатан кечрок, учинчи гурух эса анча кеч узлаштириб оладилар. Ундан ташкари, урганиш материалларини узлаштиришда умумий жисмоний тайёргарлик катта ахамиятга эга. Боланинг жисмоний тайёргарлигига иктисодий шароитлар: турар жойи, оиланинг моддий ахволи, болалар сони, ота-онанинг билими, дунёкараши ва уларнинг иш жойи ва бошкалар таъсир курсатиши мумкин. Олиб борилган кузатишлар ва тупланган маълумотлар шуни курсатадики, болаларнинг жисмоний ривожланиши ва тайёргарлиги,

дунёкараши, машFулотлар жараёнидаги фаоллиги юкорида баён килинган омиллар билан чамбарчас боFлик булиб уларнинг жисмоний оширишда катта ахамиятга егадир.

Харакатли уйинлар ана шу максадда жуда кенг кулланилиб келинаётган мухим жисмоний тарбия ва спорт воситаларидан биридир. Уйин одамларга хос фаолиятнинг муайян шаклларидан биридир. Уйин тушунчаси ёш боланинг шакилдок билан бажарадиган оддий харакатларидан тортиб, катталарнинг то баскетбол, волейбол, хоккей ва бошка жуда куп спорт турларида амалга оширадиган жисмоний фаолиятларини уз ичига олади. Уйин шартли куйилган максадда еришишга каратилган онгли фаолиятдир. Уйинда кандайдир моддий бойликлар ишлаб чикарилмайди. Уйиннинг максади узида. Уйин тарихий жараёндир. У жамият ривожланишининг дастлабки боскичларида пайдо булган. Уйин инсонга гудаклигидан то каригунча хамрохдир. Уйинга факат жисмоний тарбия воситаси сифатида караш нотуFри булади. Чунки у шахснинг тарбияси ва шаклланишига умумий таъсир курсатади. Шу боис, уйин доимо педагоглар, психологлар, файласуфлар, санъатшунослар, шифокорлар ва бошкалар диккатини узига тортиб келган. Хозирги пайтда уйиннинг пайдо булиши, ривожланиши хакида иккита: материалистик ва идеалистик караш мавжуд. материалистларнинг фикрича уйинни мехнат келтириб чикаради, унинг ривожланишини белгилайди. Уйин ва мехнатни бир - бирига карама - карши куядилар. Одамларнинг онгли уйини ва хайвонларнинг онгсиз харакатлари орасидаги фаркни курмайдилар. Боланинг усиши ва ривожланиши билан уйинларнинг мазмуни узгаради, уйин фаолияти дастлабки боскичларда оддий характерда булса, кейинчалик у бойиб боради. Иктисодда ва мехнат жараёнидаги узгаришлар уйинларнинг мазмунига таъсир курсатади. Бунда ески уйинлар кайта ишлаб чикилади, янгилари пайдо булади. Одамларнинг уйинлари хайвонларникидан ана шу билан кайта фарк килади.

Уйинчилараро харакатларнинг ташкил килиниши енг аввало уйиннинг мазмуни билан белгиланади. Спорт елементлари мавжуд булган уйинлар хам уз вазифасига кура иккига булинади; жамоали гуруппаларга ажратилади. Командасиз уйинларда коллектив вазифалар ёък. Хар бир уйинчи уз холича харакат килади. Кейинчалик муайян бир вазифани хал килиш учун группалар ташкил килинади. Жамоали уйинларда мусобака командалар уртасида олиб борилади. Бунда алохида уйинчиларнинг манфаатлари команда манфаатларига буйсундирилади. Харакатли ва спорт уйинлари куйидаги ухшашликларга ега: 1.Харакатли уйинлар хам, спорт уйинлари хам халк ижодиётининг натижасидир.

2.Харакатли ва спорт уйинларининг хар иккиси хам харакатлар ва катнашувчиларнинг узаро харакатларидан иборат фаолиятдир. З.Уйинларнинг иккаласи хам муайян коида буйича ва судъялар иштироки билан утказилади. Спорт уйинлари харакатли уйинлардан куйидагилар билан фарк килади: Спорт уйинларининг катнашувчилари жисмоний, техник, тактик, психологик назарий жихатдан тайёргарлик курган булишлари талаб килинади. Спорт уйинлари буйича укув машFулотлари йил давомида мунтазам суратда утказилиб туриши вакатнашувчилар уз махоратларини тухтовсиз ошириб боришлари талаб килинади. Жисмоний - тарбия жамоаларидан бошлаб Олимпия уйинларигача, хамма учун баробар коидалар асосида мунтазам равишда мусобакалар утказилиб туриш талаб килинади. Хулоса килиб айтганда, соFломлаштирувчи омиллар таркибига кирувчи барча жисмоний фаолиятлар, хаётда учрайдиган табиий омиллар, харакатли уйинлар, кадимги аждодларимиздан колган буюк мерос ва бебахо неъматдир. Булар хакида олий даражада фикр юритган ва узларининг угитларини изхор килиб кетган буюк алломалар, донишмандлар, давлат арбобларининг жисмоний тарбия, саломатлик, инсон фаолияти, акл - заковати хакида сунмас асарларини урганиш, хозирги давр такозоси билан хаётга боFлаш мухим вазифалардан бири булмоFи керак.

ХУЛОСА

1. Педагогика кузатишлардан маьлум булган мунтазам режа асосида ташкил килинган тарбия дарси ва кун тадбиридаги соFломлаштириш тадбирларида харакатли уйинлардан унумли фойдаланиш болаларнинг жисмоний сифатларини ривожлантириши аникланди.

2. Илмий-услубий адабийларда бошланган синф укувчилари учун харакатли уйинлар берилган булади,амалда уйинлардан етарли даражада ажратилмаганлиги аникланди.

3. Бошлаетич синф укувчилари жисмоний тарбиясининг куйидаги асосий вазифаларини бажаришда хам халк миллий харакатли уйинларининг роли ва урни нихоятда катта эканлиги куринади: Харакатли уйин факат билиш жараёнларини такомиллаштириб колмай, боланинг хулк-атворига хам ижобий таъсир курсатади. БошланFич синф укувчилари хам, юкори синф укувчиларида хам таркиб топтириш мумкин. Чунки бирор максадга йуналтирилган машFулотга нисбатан харакатли уйинларда хулк куникмаларини олдинрок ва осонрок эгаллаш мумкин. Харакатли уйинлардан фойдаланишда, уларни куллашда шуни

хисобга олиш керакки, бу ёшдаги болалар аникликни талаб этадиган майда харакатга караганда кенг, кучли харакатларга анча мойил буладилар.

REFERENCES

1. Зокиров У.М. "Умумий урта таълим мактабларида жисмоний маданият буйича синфдан ташкари ишларни мониторингини ташкил этиш". The journal of academic research in educational sciences. № 1 (3), 1115-1121. (2020).

2. Зокиров У.М. "Эркин курашчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарликларини такомиллаштириш усуллари". The journal of academic research in educational sciences. № 1 (2), 306-314. (2020).

3. Зокиров У.М. "Совершенствование тренировочного процесса студентов факультета физической культуры специализирующихся в спортивной борьбе" маг. Диссертация ФерГУ 2020 г. 25,26,27,28.

4. У.М.Зокиров Моделирование соревновательной деятельности борцов-курашистов. одам физиологияси, валеологияси ва хаёт фаолияти хавфсизлигининг долзарб муаммолари Илмий ва илмий-техник анжумани материаллари 2019. 198,199,200.

5. У.М Зокиров "Индивидуализация технико-тактической подготовки борцов курашистов при моделировании соревновательной деятельности". Мамлакатимиз олий таълим тизимида жисмоний маданият таълимини модернизациялаш стратегияси муаммолари ва таълим мазмунининг янги моделлари мавзусидаги республика илмий-амалий анжуман материаллари 2019. 82-85.

6. Зокиров У.М., Патидинов К.Д. "Умумий урта таълим мактаби 7 - 8 синф укувчиларининг жисмоний тайёргарлигини жисмоний ривожланишига боFликлиги". The journal of academic research in educational sciences. № 1 (4), 693697. (2020).

7. Усмонходжаев Т. С. Организация и проведение физкультурно-оздоровительных мероприятий в режиме дня школы. // Организация двигательного режимы как фактор совершенствования двигательной подготовленности учащимся начальных классов в процессе физического воспитания. Сборник научных трудов. -Ташкент. 1988. - С. 12-21. 50.

8. Усмонхужаев Т.С., Хужаев Ф. Хдракатли уйинлар. - Тошкент: Укитувчи, 1992. - 184 б. 51.

9. Усмонходжаев Т. С. Научно-педагогические основы физического совершенствования детей в связи с их двигательной активности. Автореф. дисс.... д-ра пед. наук. -Ташкент: 1995. -50 с.

10. Ruzibaeva, N. R. (2021). COGNITIVE LINGUISTICS: BASIC CONCEPTS. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 438-446.

11. Shonazarovna, M. V. (2019). SOME WAYS OF LEARNING FOREIGN LANGUAGE AT AN EARLY AGE. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(10).

12. Mamadayupova, V. S. (2015). Application of information technologies in the course of training in the foreign language. European Journal of Education and Applied Psychology, (1), 6-8

13. Raufov, M. M. (2021). ELEMENTARY TRANSFORMATIONS IN SIMULTANEOUS TRANSLATION. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 484-490

14. Baxriddinova Muyassarxon Rahimovna (2020). THE LEXICOGRAPHICAL ASPECTS OF LEGAL TERMS IN GERMAN AND UZBEK LANGUAGES. Oriental Art and Culture, (V), 143-146.). T

15. Baxriddinova, M. R. (2016, September). Эффективные методы предотвращения конфликтов в Высших учебных заведениях. In XIV Международная научно-практическая конференция (второй этап)«Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития»НЕ LE

16. Бахриддинова, М. Р. (2021). О ПРОЦЕССЕ ТЕМАТИЧЕСКОГО ОБЪЕДИНЕНИЯ ЮРИДИЧЕСКИХ ТЕРМИНОВ. Academic research in educational sciences, 2(1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.