Научная статья на тему 'Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларга чет тилини ўргатишда келиб чиқадиган қийинчиликлар хусусида'

Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларга чет тилини ўргатишда келиб чиқадиган қийинчиликлар хусусида Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
219
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муаммо / товуш / фарқ / огзаки / кўргазмали / равон / интерференция / проблема / звук / различие / устный / наглядный / плавно / интерференция

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тошбоева Барно Одилжоновна

Мазкур мақолада умумтаълим мактабларда бошланғич синф ўқувчиларига чет тил ўргатишда келиб чиқадиган қийинчиликлар хақида сўз боради. Ўзбекистондаги кўп миллатли умумтаълим мактабларда чет тили ўқитишдаги асосий омил сифатида икки тиллийлик (она тили ва рус) ходисаси ҳақида сўз боради. Шунингдек, ушбу қийинчиликларни бартараф этиш учун методик тавсияномалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В данной статье речь идет о трудностях, возникающих при обучении иностранным языкам детей младшего школьного возраста. При обучении иностранным языкам основным фактором, который надо учитывать, является билингвизм (родной и русские языки), потому что это явление оказывает прямое влияние на обучение языкам. Также предлагается методические рекомендации для преодоления этих трудностей.

Текст научной работы на тему «Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларга чет тилини ўргатишда келиб чиқадиган қийинчиликлар хусусида»

Тошбоева Барно Одилжоновна,

Андижон давлат университети хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий маркази «Тиллар укитиш методикаси» кафедраси катта укитувчиси

КИЧИК МАКТАБ ЁШИДАГИ УЩЧИЛАРГА ЧЕТ ТИЛИНИ УРГАТИШДА КЕЛИБ ЧИ^АДИГАН КИЙИНЧИЛИКЛАР ХУСУСИДА

ТОШБОЕВА Б.О. КИЧИК МАКТАБ ЁШИДАГИ ЩУВЧИЛАРГА ЧЕТ ТИЛИНИ УРГАТИШДА КЕЛИБ ЧИЦАДИГАН ЦИЙИНЧИЛИКЛАР ХУСУСИДА

Мазкур маколада умумтаълим мактабларда бошла^ич синф укувчиларига чет тил ургатишда келиб чикадиган кийинчиликлар хакида суз боради. Узбекистондаги куп миллатли умумтаълим мактабларда чет тили укитишдаги асосий омил сифатида икки тиллийлик (она тили ва рус) ходисаси хакида суз боради. Шунингдек, ушбу кийинчиликларни бартараф этиш учун методик тавсияномалар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: муаммо, товуш, фарк, огзаки, кургазмали, равон, интерференция.

ТОШБОЕВА Б.О. ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ УЧАЩИХСЯ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В данной статье речь идет о трудностях, возникающих при обучении иностранным языкам детей младшего школьного возраста. При обучении иностранным языкам основным фактором, который надо учитывать, является билингвизм (родной и русские языки), потому что это явление оказывает прямое влияние на обучение языкам. Также предлагается методические рекомендации для преодоления этих трудностей.

Ключевые слова и понятия: проблема, звук, различие, устный, наглядный, плавно, интерференция.

TOSHBOYEVA B.O. REGARDING PROBLEMS OF FOREIGN LANGUAGES TEACHING OF MIDCHILDHOOD PUPILS

The given article is about difficulties in teaching foreign languages to primary school children. Bilingual teaching (mother tongue and Russian) play great role in teaching foreign languages in Uzbekistan. Methodological recommendation was also given to overcome these difficulties. Keywords: problem, sound, difference, oral, visual aids, fluently, interference

Тил билган - эл билади, дейди халцимиз. Бизга маълумки, инглиз тили дунёдаги энг кенг тарцалган тил цисобланади. Кун сайин бу тилни урганувчилар сони ортиб бормоцда.

Дунёнинг х,ар бурчагида инглиз тилида сузлашувчи ва уни тушунувчи одамлар купайиб бормокда. Инглиз тили, шунингдек, биринчи ракамли ахборот алмашинуви тили х,исобланади. Шундай экан, давлатимиз жадал суръатлар билан ривожланаётган даврда бошка давлатлар каторида булиш учун ёш авлодга инглиз тилини ургатиш жуда долзарб ах,амиятга эга. Бу х,олатни тушунган халки-мизда сунгги пайтларда инглиз тилини урга-нишга булган табиий эх,тиёж туFилмокда. Албатта, х,ар ким узига кулай, замонавий дарс жараёни оркали бу тилни осон ва пухта эгал-лашни хох,лайди. Лекин х,ар доим х,ам кутил-ган натижага эришиш осон булмайди. Инглиз тилини коммуникатив восита сифатида куллар эканмиз, сух,батдош учун кийинчилик туFдирмаслигимиз керак, яъни ундан фикри-мизни билдиришда унумли ва самарали фой-даланишимиз лозим.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларини урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сон карори замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларидан фойдалан-ган х,олда укитишнинг илFор услубларини жорий этиш йули билан усиб келаётган ёш авлодга чет тилларини ургатиш вазифасини олдимизга куйди. Мазкур карордан сунг Узбекистондаги умумтаълим мактабларда чет тилини мажбурий фан сифатида 1-синфдан бошлаб укитиш йулга куйилди. Бу эса уз навбатида укув жараёнини кучайтириш ва оптималлаштириш, таълим мазмуни ва воси-таларини янгилаш, мотивацияни ошириш ва укув жараёни давомида кизикишни сундир-маслик йулларини кидиришни такозо этди.

Биз умумтаълим мактабларда чет тилини ургатиш жараёнини кузатганимизда бир канча кийинчиликларга дуч келамиз. Ушбу кийинчикларни биз ташки кийинчиликлар ва ички кийинчиликларга ажратганмиз. Ташки кийинчиликларга куйидагиларни киритиш мумкин:

1. БошлаFич синфларда чет тили укитишнинг етарлича методик асоси (таълим тизи-мида кабул килинган умумий назарий асос-лар) мавжуд эмаслиги.

2. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тиллардан таълим берувчи мутахассислар-нинг етишмаслиги.

3. Мактабгача таълим муассалари ва умумтаълим мактаб дастурларида узвийлик мавжуд эмаслиги.

4. Чет тилини ургатиш учун молиявий харажатлар юкорилиги, тилнинг укувчилар томонидан узлаштириш самараси эса паст-лиги (улар тилдан мулокот воситаси сифатида тула фойдалана олмаслиги)

Ички кийинчиликларга куйидагиларни киритишимиз мумкин.

1. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларда чет тилини эгаллаш учун мотивация йуклиги. Бундай мотивация шаклланишининг кийин-лаштирувчи сабабларидан бири - болаларда уз она тилига булган мотивларнинг кучлирок-лигидир. Чунки бола уз она тили дунёсига энди кириб келмокда, шунинг учун бу х,олат болада купрок кизикиш уЙFотади. Шунингдек, она тилини бола табиий мух,итда урганади. Уни ураб турган атроф олам бево-сита ушбу тил билан боFликлик. Чет тилида эса болага сунъий мух,ит яратилади.

2. Чет тилини узлаштириш муаммоси. Чет тили дарсларида укувчилар тил материалини узлаштириш жараёнида узлари истамаган х,олда она тилига таржима киладилар, нати-жада эса чет тилидаги бирликларни урганиш чет тили ёрдамида эмас, балки она тили ёрдамида амалга оширилади. Бунинг натижа-сида чет тилидаги нутк механизми она тили механизми билан алмашади.

3. Шахсий психологик тусик, бу асосан укувчига ноодатий товушлар, сузларнинг талаффузи ёки нуткдаги хатоликлар учун бошка болалар томонидан кулгига колиш, уятчанлик ва шу каби х,олатларнинг тускинлик килишидир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 6

4. Чет тили грамматикасини урганишдаги карама-каршиликлар. Укувчилар чет тили грамматикасини урганиш даврида уз она тили грамматикасини урганиб булмаган булади. Тил материалини тушунтиришдан аввал айнан шу материални она тилида, кейин эса чет тилида тушунтиришга туFри келади. Бу эса куп вактни талаб этади (узбек тили билан инглиз тилининг гап структураси уртасидаги фарклар, инглиз тилидаги замон-ларнинг куплиги, предлогли бирикмалар, талаффуздаги Fализликлар: д, 9, б, r, w каби товушларнинг узбек тилида йуклиги хамда киска ва узун i: -i; u: -u), товушларнинг фаркланиши, дифтонглар ва трифтонглар-нинг дарс жараёнида куп кулланилиши, интонация ва урFудан туFри фойдалана билмаслик укитиш жараёнига халакит берувчи ёки тушунмовчиликларга олиб келувчи холат-лардир.

Кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилини ургатишни ташкил этишда мавжуд муаммолар юзасидан олиб борган изланиш-ларимизда чет эл тажрибаларини кузатдик.

Кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилини ургатиш буйича кушни давлатларда бир неча экспериментлар утказилган. 2010 йилда Россиянинг Серпухов шахрида бола-ларнинг интеллектуал ривожланишига инглиз тили таъсири юзасидан тажриба-синов ишлари олиб борилган. Тажриба-синов ва назорат гурухлари танлаб олинган. Mary Musiol ва Magaly Villarroel муаллифлигида «My first English adventure»1 укув методик мажмуаси тасдикланган.

Укув дастурида ижодий фаолият, нутк устириш, уйин, атроф олам каби булимлари тасдикланган.

Мазкур укув муассасада болалар 4 ёшдан бошлаб чет тилини урганадилар. Педагог болалар билан мухокама килган мавзулари укувчиларнинг ёшига мос. Доимий равишда утказилиб борилган турли байрам ва кечалар каби тадбирларда болалар турли сахна кури-нишлари билан иштирок этишган.

Болалар хонага киришганда саломлашиш, кетишаётганда хайрлашишни инглиз тилида

1 Musiol М., Villarroel М. My first English adventure. -London: «Pearson Education Li

aManra owupuwraH. Typnu uxogum Mawfy-noTnap onu6 6opuw xapaëHUfla negaror 6ona-napHu 6ow^a gaBnaT MaflaHumTura xoc Typnu xogucanap 6unaH TaHuwTupraH.

AKcapumT xapaKaTnu yMUHnap uhmU3 Tunu-garu cy3nap Ba u6opanap acocuga aManra owupunraH, wyHUHrgeK, 6onanapra HoTaHiiw cy3nap 6unaH awynanap ëg onuw TaKnu^ этun-raH. Ma3Kyp xonaTga uhmUb Ba OHa Tunnapu 6up-6upu 6unaH a-Mawu6 Kenagu. LUyHU Tat-Kugnaw xoubKII, Taxpu6a yTKa3iiw xapaëHUfla 6onanap y3napuHu ypa6 TypraH onaM xa^ugaru 6unuMnapu, pacMnap acocuga kiiniik xiiKoanap Ty3uw, TaMëp kiiniik MaTHnapHii ranupuwHui ypraHii6 onuwraH. LUyHUHrgeK, 6onanap Typnu XapaKaTnu yMUHnapra y3napu TopTUHMacgaH 6eManon KywunaBepraHnap.

LUyHra yxwaw aHa 6up экcnepммeнт pyc MeTogucTu B.H.Mew^epaKoBa2 ToMoHiigaH TaKnu^ этunгaн. yw6y экcnepммeнт «I love English» ge6 HoMnaHflu. By Taxpu6a xyga KeHr oMManawgu. y 6up He^a 6ocK,um,gaH u6opaT.

0-6ockun: «I can sing» - 3-5 ëw^aru 6ona-nap y^yH. Bonanap uhmub Tunuga TUHMa6 TywyHuw, yKUTyB^u 6yMpyKnapuHu 6axa-puwHu, uHrni3 Tunuga yMUHnap Ba awynanap aMTuwHu ypraHaflunap.

1-6ockun: «I can speak» - 5-7 ëw^aru 6ona-nap y^yH. Bonanap uhmub ti-ihi эгannaw KyHUKManapuHu эгannaмAunap. -HyfaT 6oMnunu 500 6upnuKKa eTKa3unaflu.

2-6ockun: «I can read» - 7-8 ëw^aru 6ona-nap y^yH. TaHuw Tin MaTepuanu acocuga opu-ruHan paHMU yKUTuw MeToguKacu opKanu yKuwHu ypraHagunap

3-6ockun: «I can write» - 8- 9 ëwnu 6onanap y^yH. Bonanap iihmiib Tunuga ë3uw, rpaMMaTiK xuxaTflaH Tyfpu ran Ty3uwHu ypraHaflunap.

4-6ockun: «I can analyse» - 9-10 ëwnu 6ona-nap y^yH. OF3aKu Ba ë3Ma HyTK MaTepuanna-puHu Taxnun Kunuw KyHUKManapu waKnnaHTu-punaflu.

Bu3 Ma3Kyp Taxpu6a-cuHoB uwnapu Taxnun-napuHu ypraHu6, Ky^ugaru TaBcumnapHui uwna6 ^uKflUK.

2 Me^epaKoBa B.H. I love English. Pa3BMBara^aa MeTo-guKa npenogaBaHua aHrnuMcKoro A3WKa. Y4e6Hoe noco-6ue. — M.: «HucTbie npygw», 2006. -C. 32.

3AMOHABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0EPA30BAHME 2018, 6

1. Таълим самарадорлигини ошириш йул-ларидан бири - таълимдаги узвийлик ва изчилликдир. Кичик мактаб ёшидаги укув-чиларга чет тилини ургатишда изчиллик куйидаги тамойиллар асосида амалга ошири-шилади:

• шахсга йуналтирилганлик тамойили;

• болаларнинг психологик-тарбияланувчи хусусиятларини хисобга олиш тамойили;

• она тили хусусиятларини хисобга олиш оркали фаолият олиб бориш тамойили.

2. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилидан дастур тузишда куйидаги талабларни хисобга олиш зарурдир:

- дастур янги ва тарихий шароитларни хисобга олган холда тузилиши керак;

- дастур кенг аудиторияни камраб олиши, аник истъемолчига, яъни болалар боFчаси, мактаб, укитувчига йуналтирилган булиши керак;

- дастур аник йуналишлар, муайян шароит-ларга мослаштириш максадлари, танлаш имкониятлари, узгартириш учун очик булиши зарур;

- дастур аник таълим курси, мактаб ва болалар боFчаларининг муайян бир турига йуналтирилган булиши шарт;

- дастур укитувчини реал ижодга уЙFота оладиган булиши лозим.

3. Таълим мазмунини белгилашда куйидаги мезонларни хисобга олиш керак:

• болаларни ёш жихатидан кизикишлари;

• уларнинг она тилидаги тил тажрибаси;

• тил материалининг коммуникатив кий-мати;

• кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг чет тилида мулокот кила олиш куникмаларини реал ва реалликка якинлаштирилган шароит-ларда ривожланиши;

• чет тилидаги таълим мазмуни ижтимоий-маданий билим ва куникмаларни уз ичига олиши.

Яна бир компонент - дарснинг ижтимоий-маданий компонентидир. Ижтимоий-маданий компонент мазмунини танлаш куйидаги омиллар асосида амалга оширилади:

• болалар кизикиши, мамлакат ва унинг маданий бойликлари, тили урганилаётган

мамлакатнинг замонавий мавжудликларини хисобга олиш керак;

• болаларнинг нутк аппаратининг эгилув-чан ва мослашунчанлигини хисобга олган холда, уларда онгли ва онгсиз таклид килиш ёрдамида баркарор талаффузни хосил килиш мумкин;

• кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилини ургатиш жараёнида куйидаги методо-логик талабларга эътибор бериш керак:

• гурух ва синфда болаларнинг ижодий фаолияти учун ёкимли мухит ва шароитлар яратиш зарур;

• тил материаллари, топшириклар, усул-лар ёрдамида болаларда мулокот маданияти куникмаларини хосил килиш керак;

• замонавий фаолиятни ташкиллашти-ришда гурухий, жамоавий фаолият турлари-дан фойдаланиш, нутк фаолияти турлари (тинглаб тушуниш, гапириш)ни шаклланти-ришда продуктив фаолиятнинг хар хил тур-лари (мусика, тасвирий санъат)дан фойдала-ниш.

Шунинг билан бирга, хозирги кунда кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилини ургатишда Е.И.Негневицкая1, Г.В.Рогова ва И.Н.Верешчагина2 методикасидан кенг фойдаланилмокда.

Шундай килиб, кичик мактаб ёшидаги укувчиларга чет тилини ургатишда бир канча кийинчиликларга дуч келамиз, болаларнинг чет тилларини эгаллаши конуниятлари уки-тувчи нуктаи назаридан эмас, балки кичик ёшдаги укувчиларнинг хусусиятлари нуктаи назаридан келиб чикиб, таълим берилса максадга мувофик булади. Чунки айнан мана шу омиллар методик муаммоларнинг янги ечимлари ва кичик мактаб ёшидаги бола-ларга чет тили укитишнинг назарий асосла-рини ташкил этади.

1 Негневицкая Е.И. Иностранный язык для самых маленьких: вчера, сегодня, завтра. / Журнал «Иностранные языки в школе», 1987, № 6.

2 Верещагина И.Н., Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в общеобразовательных учреждениях. - М: «Просвещение», 1998. -С. 43.

Адабиётлар руйхати:

1. Верещагина И.Н., Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в общеобразовательных учреждениях. - М.: «Просвещение», 1998. -С. 43.

2. Гальскова Н.Д., Никитенко 3.Н. Теория и практика обучения иностранным языкам. — М.: «Айрис-пресс», 2004. -С. 240.

3. Мещерякова В.Н. I love English. Развивающая методика преподавания английского языка. Учебное пособие. — М.: «Чистые пруды», 2006. -С. 32.

4. Митькина А.В. Влияние раннего изучения иностранного языка на интеллектуальное развитие ребёнка. - Сборники конференций НИЦ Социосфера: № 39/2010. -С. 21- 25.

5. Негневицкая Е.И. Иностранный язык для самых маленьких: вчера, сегодня, завтра. / Журнал «Иностранные языки в школе», 1987, № 6.

6. Удалова Ю.Д. Опыт раннего обучения иностранным языкам в России и за рубежом. // Научное сообщество студентов: междисциплинарные исследования: сб. ст. по мат. IX междунар. студ. науч.-практ. конф. № 6(9). URL: https://sibac.info/archive/ meghdis/6(9).pdf (дата обращения: 25.03.2018).

7. Musiol М., Villarroel М. My first English adventure. - London: «Pearson Education Limited», 2005.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.