Научная статья на тему 'Кичик мактаб ёшидаги болаларга инглиз тилини ўргатишнинг ўзига хос омиллари'

Кичик мактаб ёшидаги болаларга инглиз тилини ўргатишнинг ўзига хос омиллари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
697
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кичик мактаб ёши / тил ургатиш услуби / илм-фан / таълим / илмий изланиш / болалик даври / Young school age / language learning method / science / education / scientific research / childhood.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Қўчкаров Азизбек Шерғозиевич

Мазкур мақолада кичик мактаб ёшидаги болаларга чет тилини ўқитиш жараёнида уларнинг чет тили коммуникатив малакаларини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари кўриб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF FACTORS OF TEACHING ENGLISH CHILDREN

This article discusses some aspects of the formation of foreign language communicative competence in teaching a foreign language to children of primary school age.

Текст научной работы на тему «Кичик мактаб ёшидаги болаларга инглиз тилини ўргатишнинг ўзига хос омиллари»

KHHHK MAKTAE EmH^ATH EOTATAPrA HHLTH3 THTHHH yprATHmHHHr Y3HrA XOC OMH^TAPH

Кучкаров Азизбек Шергозиевич Наманган вилояти Учкургон туман

11-умумий урта таълим мактаби

Аннотация: Мазкур мацолада кичик мактаб ёшидаги болаларга чет тилини уцитиш жараёнида уларнинг чет тили коммуникатив малакаларини ривожлантиришнинг узига хос хусусиятлари куриб чицилган

Калит сузлар: Кичик мактаб ёши, тил ургатиш услуби, илм-фан, таълим, илмий изланиш, болалик даври

ОСОБЕННОСТИ ФАКТОРОВ ОБУЧЕНИЯ АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ

ДЕТЕЙ

Кочкаров Азизбек Шергозиевич Учкурганский район Наманганской области

средняя школа №11

Аннотатция: В данной статье рассматриваюстя некоторые аспекты формирования иноязычной коммуникативной компетенции при обучении иностранному языку детей младшего школьного возраста.

Ключевые слова: Младший школьный возраст, метод изучение языка, наука, образование, научное исследование, детство.

FEATURES OF FACTORS OF TEACHING ENGLISH CHILDREN

Kochkarov Azizbek Shergozievich Uchkurgan district of Namangan region

School number 11

Abstract: This article discusses some aspects of the formation of foreign language communicative competence in teaching a foreign language to children of primary school age.

Key words: Young school age, language learning method, science, education, scientific research, childhood.

Мустакиллигимизни муваффакиятли курилиши шароитида, тобора усиб бораётган фан ва техника тараккиёти, мамлакатимиз иктисодий хамда маданий савиясининг ортиши шароитида жорий килинган узлуксиз таълимнинг барча тизимларидаги янгиланишлар йулидан борар эканмиз, Усиб келаётган ёш авлодни хар томонлама етук, хорижий тилда эркин сузлаша оладиган, хукукий онгли, мукаммал инсон килиб тарбиялаш хозирги куннинг энг долзарб муаммоларидан биридир. Жисмонан ва маънан етук инсонгина жамият ривожи, юрт тараккиёти учун сидкидилдан хизмат кила олади. Усиб келаётган ёш авлоднинг соглом ва хар томонлама шаклланишини таъминлаш албатта, мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштиришни талаб этади. Глобаллашаётган таълим эндиликда илм олувчилар учун хам, укитувчилар учун хам бутун дунёда таълим ва илмий изланишларни давом эттириш имкониятини яратиб бормокда. Манбалардан бизга маълумки, кишилик жамиятида инсонлар бир неча тилни билиш-га кизикканлар, унга эхтиёж сезганлар.

Мустакиллик йилларида республикада таълим-тарбия тизими ва баркамол авлодни тарбиялаш давлат сиёсатининг асосий устувор йуналишлари даражасига кутарилди. Замонавий педагогик технологиялар ва методларни хисобга олган холда болаларда тил урганишга кизикишни тарбиялаш ва хар томонлама ривожлантириш масалаларини профессионал даражада хал этиш энг долзарб масалалардан бирига айланди.

Тил миллий маънавият, маърифат ва маданиятнинг энг холис ва хира тортмас кузгусидир. ХХ аср тилшунослигининг машхур намояндаларидан бири Евгений Дмитриевич Поливанов 46 тил-ни мукаммал эгаллаган, узбек тили ва шева-ларини урганиб, тахлил килган, дуппи, чопон кийиб, «Мен узбекман, » деб узбеклар орасида узбекдай юрган олим саналади Спорт мухбири Юрий Салома-хин 38 тилни билган. Кейинчалик инглиз, француз ва бошка тилларни урганишга иштиёкманд булган. Аввал шу тилдаги сузларнинг талаффузига эътибор каратган, кейинчалик грамматикаси-ни урганган. Дархакикат, чет элларда киши-лар билан унинг она тилисида гаплашсангиз, бу уларга, ватанига, тарихига чукур хурмат рамзини ифодалайди. Халкаро муносабатлар ривожланаётган глобаллашув даврида чет тилларни билиш катта сиёсий-маданий жараён саналади. Ватандошларимиз Абу Наср Фаробий, Беруний, ибн Синолар бир неча тилларни мукаммал билишган. ^адимги Мовароуннахрда бадиий ижод туркий, форсий ва араб тилларида битилган. Зеро, халкимизда «Тил билган - эл билади», деб бежизга айтилмаган Хозирги кунда бу сохага асосий эътибор хамда чет тилларини урганишдан асосий максад - замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда укитишнинг илгор услубларини жорий этиш йули билан, усиб келаётган ёш

авлодни чет тилларга укитиш, шу тилларда эркин сузлаша оладиган мутахассисларни тайёрлаш тизимини тубдан такомил-лаштириш хамда бунинг негизида, уларнинг жахон цивилизацияси ютуклари хамда дунё ахборот ресурсларидан кенг куламда фойда-ланишлари, халкаро хамкорлик ва мулокотни ривожлантиришлари учун шарт-шароит ва имкониятлар яратиш, деб белгиланган.

Дархакикат, хорижий тилни эгаллаш таълим, илм-фан, иктисодиёт, сиёсат ва ижтимоий хаётдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосий калит хисобланади. Глобаллашаётган таълим эндиликда илм олувчилар учун хам, укитувчилар учун хам бутун дунёда таълимни ва илмий изланишларни давом эттириш имкониятини яратиб бормокда. Бу жараён урта махсус, касб-хунар битирувчиларининг турли дунёвий билимларни чет тилларда билишларидан ташкари, уз касблари хакидаги билимларни хам чет тилларда давом эттиришларига имкон яратади. Маълумки, тил урганиш хам ёш даврларига боглик. Психологларнинг фикрича, болалар катталарга нисбатан тилни тез ва осон узлаштирадилар. Болаларда тил урганишга булган кизикиш, мойилликлар, катталарга караганда болалар вактининг куплиги бунинг асосий сабабларидандир. Шуни эътиборга олиш керакки, кичик мактаб ёшидаги болалар маълумотлар маъносини тушуниб эмас, уни механик тарзда ёдлайди. Шунинг учун мазкур ёш даврида инглиз тилини ургатишни грамматик тушунча беришдан бошламаслик зарур. Акс холда чет тилини ургатишнинг дастлабки кадамиданок болани зуриктириб куйиш ва кдзикдшини сундириб куйиш мумкин.

Шундай экан, кичик ёшдаги болаларга хорижий тилни ургатиш анча мушкул ва масъулиятли. Болаларга инглиз тилини мазмунли ва кизикарли ургатиш учун куйидаги усуллардан фойдаланиш мумкин:

- кушик ва шеърлар оркали тушунтириш ёки эсда колиши кийин булган, маънога эга булмаган харф ёки бирикмаларни куйга солиб ургатиш. Бунга мисол килиб, болаларнинг инглиз тили алифбосини кушик килиб урганишлари шунчаки ёдлашдан кура самарали эканлигини курсатиш мумкин

- аклий ва жисмоний харакатлар билан боглик булган уйинлар;

- мультфильмлар; Болалар тил урганиш мобайнида мультфильмдаги гапларни тушунмасада, мультфильм кахрамонларининг харакатлари оркали улар ишлатаётган сузларни тушунишга интилади. Бу эса болалар учун кизик ва тил урганишлари учун самарали йул.

- роль ижро этиш (role play) укитувчи бирор маълумотни, масалан, хайвон ёки кушларнинг номларини ургатаётган пайтда роль оркали ижро этиши ёки болаларга ижро эттириши лозим. Мисол учун: бир укувчи итнинг вовиллаши,

мушукнинг миёвлашини курсатиб берса, бошка бир укувчи бу товушлар кайси хайвонга тегишли эканлигини билиб, унинг инглизча номини айтиши зарур

- мавзуга оид мухит; Укитувчи мавзусига караб уша мухитни яратиб бера олса, болалар тилни яхши урганишади. Масалан: traveling, birthday, in the kitchen ва бошкалар. Traveling (саёхат) мавзусида укитувчи саёхат уюштириши, саёхатга кандай воситалар оркали (foot, bicycle, automobile, train, boat, airplane) бориш мумкинлиги, каерларга саёхат килиш (Tashkent, Samarkand, Bukhara, England, USA) мухимлиги хакида маълумот беради. Бу хам укувчиларнинг суз бойлигини, тил имкониятларини кучайтиради, дунёкарашини устиради.

- топишмоклар; Болаларда топишмокларнинг жавобини топишга кизикиш кучли. Шунинг учун укитувчи топишмокни инглиз ёки узбек тилида айтсада, унинг жавобини болалардан инглиз тилида айтишини талаб килиши лозим. Шунда болалар сузларни тез урганишади.

- амалий машгулотлар (мевалар ва бошка озик-овкатларни татиб куриш, гулларни хидлаб куриш оркали урганиш); Укитувчи укувчилардан рангларнинг инглизча номини сураб колса, бола дарров мева еган пайтини эслайди, кизил-red, яшил-green эканлигини тез хотирлайди. Демак, бундай усулдан фойдаланиш укувчининг маълумотни узок муддатда хотирасида саклаб колишини таъминлайди

- имо-ишоралар, юз ифодалари оркали; Укитувчи болага бирор гапни гапирганда ёки буйрук берганда, масалан, бу ёкка кел (come here), китобни оч (open the book), туринг (stund up), доскага каранг (look at the blackboard) каби гапларда имо-ишоралардан фойдаланса болага тушунарли булади.

- кургазмали куроллар, плакатлар, китоблар оркали;

- кузга куринадиган ва кундалик хаётда куп ишлатиладиган нарса, буюмларга ёзиш.

- янгиликлар оркали; биламизки, болалар кизикувчан. Улар бир хилликдан тез зерикади. Шунинг учун уларга хар доим бир турдаги усуллардан фойдаланиб дарс утиш эмас, балки бундай усулларни узгартириб, янгилаб дарс утиш лозим. Акс холда болалар укитувчининг кандай дарс утишини фахмлаб олишади ва бунга тайёргарлик куришади.

Хулоса килганда, бошка тилларни билиш, урганиш хеч качон уз она тилини камситиш, эсдан чикариш, унутиш хисобига булмайди. Уз тилини мукаммал билгани ва хурмат килгани холда бошка тилларни билиш ва урганиш, куп тил билиш максадга мувофик эканлигини унутмаслик керак. Ана шу нуктаи -назардан карайдиган булсак, бошка тиллар-ни урганишга даъват, аввало, уз она тили-ни хам билишга, шу билан бирга, шу асосда, бошка тилларга хам хурматни шакллантириш, урганишни йулга куйишни такозо этади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Ж.Жалолов. "Чет тили укитиш методикаси". Т.Укитувчи.1996й.

2. Ш. Нурмонов. Ш. Искандарова . Тилшунослик назарияси. Т., «Фан», 2008, 75-76-бетлар

3. С. Исмоилова. Бошлангич синф укувчиларига морфемани ургатиш. Морфемака, суз ясалиши ва уни укитиш муаммоларига багишланган анъанавий конференция материаллари. Андижон. 2010. 48-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.