Научная статья на тему 'Мактабгача таълим тизимида хорижий тилларни ўқитишнинг ўзига хос хусусиятлари ва унда интерфаол усуллардан фойдаланишнинг имкониятлари'

Мактабгача таълим тизимида хорижий тилларни ўқитишнинг ўзига хос хусусиятлари ва унда интерфаол усуллардан фойдаланишнинг имкониятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1296
187
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хорижий тиллар / ўқитиш / фойдаланиш / ривожлантириш / интерфаол ўйинлар / мантиқий фикрлаш. / foreign languages / teaching / use / development / interactive games / logical thinking

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ёралиева У. Қ.

Ушбу мақолада болаларга хорижий тилларни уларнинг илк ёшлик давридан ўргатишнинг афзалликлари таҳлил қилинган ва хорижий тилларни ўқитишнинг сифати ва самарадорлигини оширишга кўмаклашувчи методик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFICS OF FOREIGN LANGUAGES LEARNING IN THE UNDER SCHOOL INSTITUTIONS AND THE OPPORTUNITIES OF INTERACTIVE METHODS IMPLEMENTATION

The article analyses the advantages of foreign languages teaching from early age and provides specific methodogical recommendations which promotes improvement of quality and efficiency of teaching foreign languages.

Текст научной работы на тему «Мактабгача таълим тизимида хорижий тилларни ўқитишнинг ўзига хос хусусиятлари ва унда интерфаол усуллардан фойдаланишнинг имкониятлари»

Ёралиева У.К,..

Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта

тайёрлаш ва малакасини ошириш институти

«Тил ва адабиёт таълими» кафедраси катта укитувчиси

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ УКИТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УНДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ

ЁРАЛИЕВА У.К,. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ УКИТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УНДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ

Ушбу маколада болаларга хорижий тилларни уларнинг илк ёшлик давридан ургатишнинг афзалликлари тах,лил килинган ва хорижий тилларни укитишнинг сифати ва самарадорлигини оширишга кумаклашувчи методик тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: хорижий тиллар, укитиш, фойдаланиш, ривожлантириш, интерфаол уйинлар, мантикий фикрлаш.

ЕРАЛИЕВА У.К. ОСОБЕННОСТИ ИЗУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ В СИСТЕМЕ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ

В статье анализируются преимущества изучения иностранного языка с раннего возраста и даются конкретные методические рекомендации, использование которых способствует повышению качества и эффективности преподавания иностранных языков.

Ключевые слова и понятия: иностранные языки, обучение, использование, развитие, интерактивные игры, логическое мышление.

YORALIEVA и.К. SPECIFICS OF FOREIGN LANGUAGES LEARNING IN THE UNDER SCHOOL INSTITUTIONS AND THE OPPORTUNITIES OF INTERACTIVE METHODS IMPLEMENTATION.

The article analyses the advantages of foreign languages teaching from early age and provides specific methodogical recommendations which promotes improvement of quality and efficiency of teaching foreign languages.

Keywords: foreign languages, teaching, use, development, interactive games, logical thinking.

Сунгги йилларда "Хорижий тиллар таълимини мактаб ёшидан бошлаган маъцуллми, ёки олдинроц ургатиш ке-ракми?" деган бацс-мунозаралар кетмоцда. Бу борада турли царашлар мавжуд.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

Баъзилар бола хорижий тилни эгаллаш-дан олдин уз она тилида нутки ривожланган булиши керак, десалар, бошкалар куп тилни эгаллаган болалар она тилидаги сузларни ик-кинчи урганган тилдаги сузларидан фарклай олмайдилар, деб таъкидлашади.

Бирок, олимларнинг аниклашларича, мак-табгача, яъни 3 ёшдан чет тилини урганишни бошлаган болалар ижобий натижалар курсат-ганлар ва тил урганмаган тенгдошларига Караганда икки тилда х,ам эркин мулокотга кириша оладилар.

Шунингдек, она тили ва хорижий тилни параллел равишда узлаштирган болаларда идрок этиш, тах,лил (анализ ва синтез) килиш, тушуниш, киёслаш каби куникма-малакалар х,осил булади.

Бундан ташкари, бу ёшда боланинг мантикий тафаккур кила олиш салох,ияти, аклий ривожланиши, дунёкараши комму-никатив саводхонлиги ва уз-узини англаш кобилиятларини ривожлантиришга дастлаб-ки пойдевор куйилади. Бола бу ёшда моддий борлик гузалликларини х,ис этиш, гузаллик х,амда нафосатдан завклана олиш, миллий урф-одатларни узига сингдириш, ардоклаш х,амда риоя килиш куникмаларини х,ам шак-ллантира бошлайди.

Бу ёшдаги болалар катталарга таклид киладилар. СоFлом бола 7-9 ойлигиданок айрим тушунчалар мох,иятини англай бош-лайди. 1 ёшга кирган бола 100 га якин сузни тушунади ва айта олади. 2 ёшга етганда эса сузлар микдори 300 га етади. 3 ёшга тулганда сузлар микдори 1200-1300 тани ташкил этади. Энди у грамматик коидаларсиз, узи мустакил равишда сузлар, гаплар ясай бошлайди, сузларни мантикан алокага киритиб фикри-ни баён килади. Бола бутун болалик даврида нуткни жадал равишда эгаллаб бориб, нуткни узлаштириши маълум бир фаолиятга айлана

боради. Мазкур ёшдаги болалар уз идрокла-рининг аниклиги, равонлиги, уткирлиги би-лан бошка ёш даврдаги инсонлардан кескин фарк килади.

Улар х,ар бир нарсага берилиб, ута синч-ковлик билан карашлари сабабли идрокнинг мух,им хусусиятларини узлаштириш имкония-тига эга буладилар.

Психологлар бола 3 ёшдан бошлаб жис-моний ва психологик жих,атдан фаол ривож-ланганлиги сабабли, бу ёшда тил урганиш осон кечади, деган Fояни илгари сурадилар. Вах,оланки, бу ёшда бола етарли суз бойлиги-га эга булиб, унга хорижий тил урганишга им-коният яратади. Бола предметларнинг ранги, шакли ва катталигини, уларнинг маконда жойлашишини билиш билан бирга, уларни таккослай олади. Бу ёшда нормал ривожла-наётган бола расм ва суратлар реал х,аётни акс эттираётганлигини яхши тушунади. Шу-нинг учун х,ам сурат ва расмларда нималар акс этганини реал х,аётга таккослаган х,олда билишга х,аракат килади. Бола расмларда атроф-х,аётдаги нарсаларни кичиклаштириб тасвирланганлигини англай билади. Бу тас-вирлар болаларда эстетик ва бадиий дидни ривожлантиради. Чунки бола шу расмлар оркали олам гузаллигини, унинг турфа ранг-лардан иборат эканлигини англайди, ажрата-ди ва уз муносабатини билдира олади. Боланинг диккати, хотира ва тасаввури мустакил тус ола бошлайди. Лекин одатдаги х,олат ва вазиятларда болага уз психик функциялари-ни юкори даражада ташкил этиш х,али бир-мунча мураккаблик тугдиради.

Мактабгача ёшдаги болаларни укитишда нафакат илмий, балки ижодкорона ёнда-шиш талаб этилади. Дарс-машFулотларни 30 дакикага мулжаллаш ва машFулот турлари-нинг ранг-баранглигига (х,аракатли уйинлар, кушик, видео ва аудио воситалар) эътибор бе-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

риш максадга мувофикдир. Хусусан, боланинг индивидуал жих,атларини, кизикишларини ва кайфиятини х,исобга олган х,олда дарсларни ташкил этиш ижобий натижа беради.

Мактабгача ёшдаги болалар х,аракатли уйинларни катта кизикиш билан кабул килганликлари сабабли, уларга бир неча марта сузларни такрорлаб ёд олдиришдан кура х,аракатли уйинлар ёки аудио-видео воситалар оркали намойиш этиш купрок самара беради. Бола тезда узи ёктирган суз ва ибораларни ёд олади, нуткида куллай олади. Мактабгача ёшдаги болаларда диккатни иро-давий зур бериш билан бошкариш ва вазият-га мослаш имконияти яхши булмайди. Бунинг асосий сабаби, уларда ихтиёрий диккатнинг кучсизлиги ва бекарорлигидир. Болаларда их-тиёрсиз диккат купрок ривожланган булади. Шунинг учун х,ам улар уз диккатларини му-айян нарсаларга карата олмайдилар ва диккатларини объектлар устида узок ушлаб тура олмайдилар.

Дарс-машFулотларда укув материаллари-нинг якколлиги, ёркинлиги, жозибадорлиги болада беихтиёр x1ис-туЙFулар уЙFотади.

Чет тилини урганувчи болаларнинг нутки фаол ривожланади, суз, луFат бойлиги оша-ди, грамматик жих,атдан гапни туFри тузиш куникмасига эга буладилар ва фонематик эшитиш кобилияти шаклланади.

Интерфаол уйинлар болаларнинг тасав-вури, хаёлот дунёси, хотираси ва нарса-буюмларга булган эътиборини оширади, умумлингвистик ва актёрлик кирраларини намоён этади.

Бола сузларни кандай эшитган булса, уларни туFри талаффуз этишга урганиши за-рур. Бундан ташкари, укитувчи укувчининг билимини синаши, куникма ва малакаларни аниклаши, унинг шахсий фикрини билиши учун албатта туFри савол куя олиши керак. Демак, саволлар:

- к,иск,а ва аник, булиши;

- битта савол билан битта нарса сура-лиши;

- савол мавзуга доир булиши;

- саволдаги сузлар укувчиларга тушунар-ли булиши;

- оддийдан мураккабга, соддадан умумий-га бориши лозим.

Болаларга тил ургатишда куйидаги уйинлардан фойдаланиш тавсия этилади:

«Тез жавоб» уйини. Укитувчи ёки бошлов-чи катор оралаб юриб, болалардан бирини турFазади ва бирор-бир сузни айтади. Бола шу сузнинг кайси мавзуга доирлигини топиб, айтиши лозим. Жавобни тез айтишга х,аракат килиш керак. Бола жавоб беролмаса, кейин-ги боладан сураш мумкин.

Масалан: A horse - domestic animal (От - уй х,айвони); A wolf - wild animal (Бури - ёввойи х,айвон).

Бу уйин болаларни х,озиржавобликка, уй х,айвонларини ёввойи х,айвонлардан фарклай олишга ургатади.

«Расмлар» уйини. Укитувчи предмет ёки х,айвонлар тасвирланган расмларни стол устига куйиб чикади ва болалардан бирини чакиради. Ундан расмлар орасидан кофияси мос келувчи 2 та расмни танлашни сурайди.

Масалан: ball-doll, dog-frog, cat-rat, foxbox, cat-bat.

Бундай уйинлар давомида болаларда х,озиржавоблик, мустак,ил фикрлаш малака-лари ривожланади, у атроф-мух,итни синч-ковлик билан кузатишга урганади, атрофда-ги содир буладиган х,одисаларга к,изик,иши ортади.

Бу уйинлар машFулотлар давомида утилган мавзуга боFланиб, улардан дарс-нинг мустах,камлаш кисмида ёки дам олиш дак,ик,асида фойдаланилади.

Расмларни тасвирлаш («Describe the picture»). Укитувчи болаларга расмларни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

таркатиб чикади ва улар расмлардаги предмет номини, рангини ва шаклини тасвирлай-дилар.

This is a ball. This is a red ball. This is a big ball.

МашFулотларда кургазмали куроллардан рангли карточка ва расмлардан фойдаланиш ижобий натижа беради. Тасвирлар болаларда эстетик ва бадиий дидни ривожлантиради, предмет номларини эслаб колишларига ёр-дам беради.

Пантомима уйинлари. Пантомима уйин-лари х,ам болаларнинг топкирлигини ри-вожлантириш учун хизмат килади. Укитувчи болаларга мимикалар, х,аракатлар ёрдамида суз-ибораларни намойиш этади, болалар эса уни топадилар.

Масалан: укитувчи укиш х,аракатини бажа-ради ва болалар х,аракат номини айтадилар -I read.

Хорижий тил ургатишда куйидагиларга эътибор бериш керак:

- х,ар бир машFулотда 4-5 та суз ургатиш;

- раFбатлантиришнинг турли усулларидан (оFзаки ва моддий) фойдаланиш;

- машFулотларда она тилида сузлашишни чеклаш (90% инглиз тилида);

- сузлашиш малакасини ривожлантириш максадида нутк фаолиятида зарур булган тулик нутк тузилишидан фойдаланиш;

- жуфтлик ва гурух,ларда ишлаш. Бу гурухда психологик мух,итни юмшатади, яъни узаро дустона муносабатда булиш, х,урмат килиш, куллаб-кувватлаш каби хислатларни ривож-лантиради;

- боланинг киска муддатли хотираси-ни х,исобга олган х,олда узлуксиз равишда утилганларни такрорлаб бориш;

- укитувчининг савол ва топширикларига х,озиржавоб булишини таъминлаш.

Методлар ва усуллар:

- талаффуз устида ишлаш (тез айтишлар, рифмовкалар), масалан:

One, two

What I must do.

Three, four

Shut the door.

Five, six

Look at the bricks.

Seven, eight

Close the gate.

Nine, ten

A good fat hen.

- уйинчоклар билан ишлаш (уйинчоклар ёрдамида диалог тузиш, уларни тасвирлаш), масалан:

What is it?

- It is a doll.

- What colour is it?

- It is red.

- расмлар билан ишлаш (расмни тасвирлаш, х,аракатли уйинлар,ижодий ишлар);

- шеърлар, кушиклар ёд олиш, масалан:

Rain, rain no game.

Rain, rain go away.

Come again, another day

Tom and Mary want to play.

Хулоса урнида шуни айтиш лозимки, мам-лакатимизда ёш авлоднинг х,ар томонлама камол топишида хорижий тилларнинг урни бекиёсдир. Колаверса, Узбекистон Респуб-ликаси Президентининг 2012 йил 10 декабр-даги «Чет тилларни урганиш тизимини яна-да такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карорининг асосий максадларидан бири мустакил ва за-монавий фикрловчи, чет тилларда эркин сузлаша оладиган ёшларни тарбиялашдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

Г МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 29 У

Адабиётлар:

1. Школа дружелюбного отношения к ребенку: Основные аспекты индикаторы результатов, критерии оценки. - Т., ЮНИСЕФ, 2005.

2. Иович Ч. English for the youngest: First book with illustrations. - Бишкек, 1995.

3. Колесникова О.А. Ролевые игры в обучении иностранным языкам. Иностранные языки в школе. - Москва, «Просвещение», 1989.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.