Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
203
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кичик бизнес / ишлаб чиқаришни ташкил этиш / савдо – воситачилик / хизмат кўрсатиш / тамойил / такомиллаштириш. / малый бизнес / организация производства / торгово-посредническое предприятие / сервис / принцип / совершенствование.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Адашев Азимжон Ўринбоевич

Кичик бизнес субъектлари иқтисодиётнинг муҳим тармоқларидан бири ҳисобланади. Шу билан бирга улар нафақат миллий иқтисодиётда балки, ижтимоий соҳада ҳам муҳим аҳамият касб этади. Мақолада кичик бизнес субъектларида ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг назарий асослари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ ПРОИЗВОДСТВЕННЫХ ПРОЦЕССОВ СУБЪЕКТОВ МАЛОГО БИЗНЕСА И ИХ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ

Субъекты малого бизнеса считаются важной отраслью экономики. Вместе с тем они имеют большое значение не только в экономической, но и социальной сфере. В статье рассмотрены теоретические основы организации производственных процессов субъектов малого бизнеса и их совершенствование.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

Адашев Азимжон Уринбоевич,

Наманган мух,андислик-курилиш институти "Менежмент" кафедраси катта укитувчиси

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

УДК: 330.33.012

АДАШЕВ А.У. КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Кичик бизнес субъектлари иктисодиётнинг мух,им тармокларидан бири х,исобланади. Шу билан бирга улар нафакат миллий иктисодиётда балки, ижтимоий сох,ада х,ам мух,им ах,амият касб этади. Маколада кичик бизнес субъектларида ишлаб чик,ариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллашти-ришнинг назарий асослари куриб чикилган.

Калит сузлар: кичик бизнес, ишлаб чикаришни ташкил этиш, савдо - воситачилик, хизмат курсатиш, тамойил, такомиллаштириш.

АДАШЕВ А.У. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ ПРОИЗВОДСТВЕННЫХ ПРОЦЕССОВ СУБЪЕКТОВ МАЛОГО БИЗНЕСА И ИХ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ

Субъекты малого бизнеса считаются важной отраслью экономики. Вместе с тем они имеют большое значение не только в экономической, но и социальной сфере. В статье рассмотрены теоретические основы организации производственных процессов субъектов малого бизнеса и их совершенствование.

Ключевые слова: малый бизнес, организация производства, торгово-посредническое предприятие, сервис, принцип, совершенствование.

ADASHEV A.U. THEORETICAL FUNDAMENTALS OF ORGANIZATION AND IMPROVEMENT OF THE PRODUCTION PROCESS IN SMALL BUSINESS ENTITIES

Small business is one of the most important sector of economy. At the same time, it plays an important role not only in the national economy, but also in the social sphere. In this article we will discuss the theoretical foundations of the organization and improvement of the production process in small businesses and make recommendations.

Key words: small business, organization of production, trade - brokerage, principle, service, improvement

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Кириш.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги. Бозор иктисодиёти ,ар бир ишлаб чикарувчи субъек-тдан ракобатбардошликда муносиб урин эгал-лашни талаб этади. Бу уринда суз иктисодиётнинг реал тармокларидаги техник ва технологик янги-лаш, ишлаб чикарилаётган ма,сулот турларини кенгайтириш ва уларнинг ракобатдошлигини ошириш талаб этиладиган корхоналардаги дав-лат активлари ,акида бормокда. Маълумки, кичик бизнес субъектлари бозорга турли-туман товар-ларни етказиб беришда доимо бозордаги талабни урганиб борадиган ,амда истеъмолчилар талаби ва ракобатбардош корхоналарни урганган ,олда фойда олиш максадида фаолият юритишдан ибо-ратдир.

Хакикатда ,амма турдаги корхоналар давлати-миз кабул килинган конунларда субъектларнинг мустакиллиги ва эркинлигига эътибор берилиши натижасида мамлакат микёсида барча со,аларда иктисодий усишга эришмокда. Энг му,ими, корхоналар фаолиятида иктисодий манфаатдорликка эришиш учун интилиш кун сайин ортиб бормокда.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Кичик бизнес субъектларида ишлаб чикариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг назарий асослари, иктисодиёт тараккиёт сари такомил-лашиб бориши сабабли, уни кайта-кайта илмий жи,атдан урганиш, хулоса ва таклифлар ишлаб чикиш илмий а,амиятга эга.

Тадк,ик,от мацсади. Кичик бизнес субъектларида ишлаб чикариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг назарий асосларини та,лил этиш. Уларнинг иктисодиётдаги амалий а,амиятини ёритиш.

Илмий мо^ияти. Ушбу маколада тупланган маълумотлар илмий тадкикот максад(лар)ини белгилаш учун та,лил килинади, унинг негизида тадкикот максадига эришиш йуллари ва услу-блари (имкониятлари) аникланди.

Тадк,ик,от методлари. Тадкикот методоло-гияси сифатида кичик бизнес субъектларида ишлаб чикариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг назарий асосларига оид олимлар фикрини урганган ,олда, иктисодий-статистик усуллар, тизимли та,лил, гуру,лаштириш таккослаш, солиштириш, танланма кузатув усул-лари, куп омилли эконометрик та,лиллар, про-гнозлаштириш ва бошка усуллардан фойдала-нилган.

Асосий натижалар. Кичик бизнес субъектларида бирор фаолият (иш) юзасидан булган муно-сабат, аникроFи ишбилармонларнинг иктисодий муносабатлари мужассамлашади.

Ишлаб чикаришни ташкил этиш - бу ,ар кандай ишлаб чикаришнинг мавжуд булиш усули булиб, ишлаб чикаришнинг узи кичик бизнес субъектларининг моддий куринишида намоён булиш шаклларидан биридир. «Ишлаб чикаришни ташкил этиш» тушунчасига келсак, бу унинг пайдо булиши ва давомийлиги учун зарур шарт-шароитларни яратиш буйича фаолият тури ,исобланади. ТуFридан-туFри унинг мо,иятидан келиб чикадиган ишлаб чикаришни ташкил этиш вазифаси, предмети ва объектлардан иборат1.

Кичик бизнес субъектларини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари нафакат унинг мазмуни ва таркиби, балки ишлаб чикариш жараёнининг вакт ,амда маконда курилиши, ишлаб чикариш турлари, корхонанинг ишлаб чикариш тузилиши ва бошка ташкилий-иктисодий омиллар билан белгиланади. Кичик бизнес субъектларида ишлаб чикаришни ташкил этиш энг кам харажат билан энг катта ишлаб чикариш натижаларига эришиш учун ишлаб чикаришнинг барча элементлари-дан самарали фойдаланиш учун шароит яратишга каратилган булиб, бунинг учун куйидаги модель таклиф этилади (1-расм).

Кичик бизнес субъектларида ишлаб чикаришни ташкил килиш тизимини шакллантириш барча турдаги ишлаб чикаришни ташкил килиш тизимини шакллантириш каби: ,ам таркибий, ,ам функционал ёндашув асосида амалга оширилади.

Шунга карамай, ме,нат жараёни ишлаб чикариш жараёнининг энг му,им боскичи булсада, факат бир кисми булишига карамай, у купинча ишлаб чикариш жараёни билан ва ,аттоки технологик жараён билан ,ам аникланади. Хакикат шундаки, куп асрлар давомида ме,нат мавзусидаги узгаришлар деярли тула кул ме,нати туфайли ёки ме,натнинг бошланFич куроллари ёрдамида руй берган, бу эса ме,нат ,амда технологик жараёнларнинг бир марталик ва ажрал-мас бирлашувини англатади.

Кичик бизнеснинг ривожланиши мамлакат иктисодиётининг турли со,аларини ривожлан-тиришга ижобий таъсир курсатади. Шу жумла-

1 Касперович С.А., Коновальчик Г.О. Организация производства и управление предприятием : учеб. пособие для студентов технических специальностей. - Минск : БГТУ, 2012. - 344 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

1-расм. Кичик бизнес субъектларида ишлаб чикаришни такомиллаштирилган ташкил этиш

модели1.

Ишлаб чикаришни ташкил этиш

дан ишлаб чикаришда х,ам. Буни куйидаги жад-валда куриш мумкин (1-жадвал).

Жадвал маълумотларига кура, кичик бизнес субъектларининг тармоклар буйича усиш суръ-атлари хизмат курсатиш сох,асида, яъни йуловчи ташиш ва йуловчи айланмасига туFри келади. Йуловчи ташишда 94,3 %, йуловчи айланмасида эса 96,4 % эканлиги кузатилди. Шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда инвестиция х,ам юкори улушга эга эканлигини куриш мумкин. Жадвалда келтирилган кичик тадбиркорлик-нинг колган курсаткичларида 2019 йилга нисбатан усиш кузатилмаган. Аксинча, ЯИМ 0.5 % га, саноат 1,9 % га, кишлок, урмон ва баликчилик хужалиги 0.3 % га пасайганини куриш мумкин.

Ишлаб чикариш жараёнини ташкил этиш-нинг асосий тамойили - бу уни фарклаш тамой-

1 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

или, яъни алох,ида кисмларга булиниш (кайта таксимлаш, боскичлар, операциялар). Ушбу тамойил асосида хом ашё ва материалларни тайёр мах,сулотга айлантиришнинг бутун технологияси, яъни мех,нат объекти билан бир катор алох,ида манипуляцияларни кетма-кет ёки бир вактнинг узида бажариш амалга оширилади.

Хулоса ва таклифлар.

Фикримизча, кичик бизнес субъектларида ишлаб чик,аришни ташкил к,илиш тизимини шак-ллантириш барча турдаги ишлаб чик,аришни ташкил килиш тизимини шакллантириш каби: х,ам таркибий, х,ам функционал ёндашув асосида амалга ошириш максадга мувофик. Бунда таркибий ёндашув асосида шаклланишда куйидаги куйи тизимлар ажратилади:

- зарур жих,озларни танлаш, урнатиш, куч ва вакт жих,атидан ундан окилона фойдаланишни таъминлаш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

1-жадвал. 2020 йилнинг январь-сентябрида кичик тадбиркорликнинг асосий курсаткичлари1

Курсаткичлар Улчов бирлиги 2019 й 2020 й (+;-)

Фаолият юритаётган кичик корхона ва микрофирмалар сони бирлик 323 014 391 300 68 286

Янги ташкил этилган кичик корхона ва микрофирмалар бирлик 72 411 70 251 -2 160

Кичик тадбиркорлик улушлари:

яим % 54,7 54,2 -0,5

саноат % 27,2 25,3 -1,9

кишлок, урмон ва баликчилик хужалиги % 98,1 97,8 -0,3

инвестиция % 44,3 50,3 6,0

курилиш % 76,6 72,1 -4,5

савдо % 85,0 81,4 -3,6

хизматлар % 53,5 52,4 -1,1

юк ташиш % 54,3 52,3 -2,0

юк айланмаси % 77,9 76,7 -1,2

йуловчи ташиш % 91,2 94,3 3,1

йуловчи айланмаси % 95,1 96,4 1,3

экспорт % 26,2 17,6 -8,6

импорт % 61,1 51,4 -9,7

- мех,нат объектларини ташкил этиш (хом ашёни танлаш ва ундан мос мах,сулотни макси-мал даражада чикарилишини таъминлаш);

- ишчилар мех,натини ташкил этиш (тегишли малакага эга кадрларни танлаш ва жойлаштириш ва улардан ишлаб чикариш жараёнида самарали фойдаланиш учун шароитлар яратиш).

Функционал ёндашув куйидаги куйи тизим-ларни танлашда амалга оширилади:

- мах,сулот сифатини таъминлашнинг куйи тизимини уз ичига олган ишлаб чикаришни ташкил этиш;

- ишлаб чикариш окимларини, хизматла-рини ва ишлаб чикаришни-

- моддий-техник таъминлашни ташкил этиш;

- ишлаб чикариш ичидаги иктисодий жара-ёнларни, мах,сулот сотишни ва ижтимоий жара-ёнларни ташкил этиш.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Касперович С.А., Коновальчик Г.О. Организация производства и управление предприятием: учеб. пособие для студентов технических специальностей. - Минск: БГТУ, 2012. - 344 с.

2. Адашев А. У. Корхоналарда инновацион ривожланишининг таркибий асослари //Научное знание современности. - 2017. - №. 4. - С. 8-12.

3. Адашев А. У., Аскаралиев А. Современные подходы к показателям и ценностям экономического развития //Теория и практика современной науки. - 2017. - №. 2. - С. 28-30.

1 Манба: Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси Узбекистан Республикасининг ижтимоий-иктисодий х,олати - Тошкент: 2020. 243 б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.