Научная статья на тему 'Кичик тадбиркорлик субъектларининг инновацион фаолиятини рағбатлантиришда солиқ йиғилувчан- лигини ошириш масалалари'

Кичик тадбиркорлик субъектларининг инновацион фаолиятини рағбатлантиришда солиқ йиғилувчан- лигини ошириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
145
35
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мирзаев Ф. И.

Миллий иқтисодиётимизнинг иқтисодий ўсиш суръатларини барқарорлигини таъминлаш асосларини табиий ва меҳнат ресурслари билан бир қаторда мамлакатнинг илмий-техник салоҳияти ташкил этади. Ҳозирда республикамизда иқтисодиётни сифат жиҳатдан янгилаш, чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш ва ишлаб чиқаришни модернизациялаш бўйича олиб борилаётган ислоҳотлар кичик бизнес корхоналарини ривожлантиришда фан-техника ютуқларидан юксак даражада фойдаланиш ва инновацион фаолликни ошириш заруриятини юзага чиқарди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик тадбиркорлик субъектларининг инновацион фаолиятини рағбатлантиришда солиқ йиғилувчан- лигини ошириш масалалари»

Мирзаев Ф.И.

Узбекистан Республикаси Банк-молия Академияси стажер-тадк,ик,отчи-изланувчиси

КИЧИК ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ РАГБАТЛАНТИРИШДА СОЛИК ЙИШУВЧАН-ЛИГИНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Миллий ицтисодиётимизнинг ицтисодий усиш суръ-атларини барцарорлигини таъминлаш асослари-ни табиий ва мецнат ресурслари билан бир цаторда мамлакатнинг илмий-техник салоцияти таш-кил этади. %озирда республикамизда ицтисодиётни сифат жицатдан янгилаш, чуцур таркибий узгаришларни амалга ошириш ва ишлаб чицаришни модернизациялаш буйича олиб борилаётган ислоцотлар кичик бизнес корхоналарини ривожлан-тиришда фан-техника ютуцларидан юксак даражада фойдаланиш ва инновацион фаолликни ошириш зару-риятини юзага чицарди.

Пировард натижада баркарор иктисодий усишни ва ахоли бандлиги-ни таъминлашда юксак инновацион тех-нологияларнинг жорий этилиши мухим омил булиб хисобланади. Зеро, бутун ду-нёда иктисодий усишнинг мухим оми-ли сифатида тан олинган илмий техника тараккиёти корхоналарнинг инновацион фаолиятини ривожлантириш билан узвий бOFЛ и кдир.

Мамлакатимиз иктисодиётини модернизациялаш ва ишлаб чикаришни техник ва технологик янгилаш шароити-да юксак инновацион технологиялар-нинг жорий этилиши нафакат кичик бизнес корхоналарининг, балки республи-камиз иктисодиётини баркарор ри-вожланиш истикболларини таъминлов-чи асосий омиллардан бири сифатида каралмокда. Агар илгари иктисодиётнинг ривожланиши куп жихатдан табиий ре-сурслардан фойдаланиш даражаси билан белгиланган булса, бугунги кунда ки-

чик бизнес субъектлари илм-фанга, янги кашфиётларга ва юксак инновацион тех-нологияларга катта эхтиёж сезмокда. Бу х,акда Узбекистон Республикаси Пре-зиденти И.А.Каримов тухталиб, "корхо-налар хамда умуман давлат фаолияти-нинг муваффакияти хозир куп жихатдан фан-техника тараккиёти ютуклари, чукур илм талаб киладиган, инновацион техно-логиялар канчалик кенг жорий этилган-лиги билан белгиланади"1 деб таъкидла-ганлар. Айни пайтда махаллий ва жах,он бозорларидаги ракобатбардошлик юк-сак инновацион технологияларга асос-ланган янги турдаги махсулотларнинг ишлаб чикарилишига узвий боFЛикдир. Фан - техника ютукларини кичик корхона-лар иктисодий фаолиятига жорий этиш-нинг зарурлиги долзарб масала булиб,

1 Каримов И.А. Хавфсизлик ва баркарор тараккиёт йулида. Инсон салохияти, ижтимоий ва ишлаб чикариш инфраструктураси. Тошкент. "Узбекистон" нашриёти. 1998 й. 212 б.

таъкидлаш жоизки буни амалга ошириш катта маблаFларни талаб этади. Шунинг учун купгина ривожланган давлатлар-да корхоналарнинг инновацион фаолли-гига имтиёзлар курсатилади ва куллаб-кувватланади. Бунда давлат фаол иштирок этиб, молиявий ричаглар оркали, хусусан соликлар воситасида корхоналарнинг инновацион фаолияти раFбатлантирилади. Масалан, дунёнинг ривожланган давлатла-ридан АКШда илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишланмалари (R&D) хара-жатларига соликларни х,исоблашда турли хил имтиёзлар кулланилади. Маълумот-ларга караганда АКШда илмий инновацион ишлар учун ажратилган маблаFлар микдори 1998-2008 йиллар давомида 74 фоизга1 усган.

Умуман олганда, инновация - бошкариш объектини яхшилаш ва иктисодий, иж-тимоий, экологик, илмий-техникавий сох,аларда самара олиш максадида янги-ликни жорий этишнинг пировард нати-жасидир. Бошкача килиб айтганда, инновация - мах,сулотлар, технологияларнинг янги турларини ишлаб чикиш ва амал-да куллашга йуналтирилган фаолиятдир. Инновацион фаолият сох,аларининг мав-жудлиги ва куламлари корхона томони-дан янги технологияларни узлаштириш самарадорлигининг кандай даража-да булишини х,амда унга тайёргарлик-ни белгилайди. Инновацион фаолият-ни ривожлантиришнинг у ёки бу страте-гиясини танлаш инновацион салох,иятга боFл и к. Бирок, бозор муносабатлари ша-роитида карор топган замонавий хусу-сиятлар ва тенденцияларни, шунингдек иктисодий усиш тобора юкори инновацион фаолликка боFлик булиб бораётган-лигини эътиборга олсак, инновацион фа-олиятни тулаконли амалга ошириш учун кичик корхона зарур моддий ресурсларга эга булиши энг мух,им, биринчи даражали муаммо х,исобланади.

Кичик корхоналарнинг инновацион фаолиятини ривожлантириш учун моддий ресурслар базасини шакллантириш-да давлат томонидан солик имтиёзлари-ни такдим этиш оркали инновацион фа-олликни ошириш ва корхонада мав-

1 "Деловой партнер" газета. №7, 2008 г.

жуд маблаFларни инновацион фаолият-га йуналтиришни соликлар воситасида раFбатлантириш, пировардида инновацион фаолият натижасида ишлаб чикарилган янги турдаги мах,сулотлардан олинган да-ромадларга солик чегирмаларини жорий этиш мух,им х,исобланади. Демак, бу-гунги кунда янги технологияларни ишлаб чикиш ва жорий этишнинг у ёки бу стра-тегиясини танлашда факат инновацион салох,ият омилларини бах,олаш ва х,исобга олишнинг узи етарли эмас. Хозирги пайт-да бундай ёндашув эскириб бормокда. Бу-нинг сабаби инновациялар умрининг ке-скин кискариши булиб, бу бозорда янги-дан янги товарлар ва хизматларнинг пай-до булиши билан белгиланади.

Алох,ида товар бозорларида деяр-ли х,ар куни янги мах,сулотларнинг пайдо булиши шунга олиб келадики, инновацион товарлар ёки бугунги кун янгиликлари эртагаёк эскириб колади, уларнинг урнига эса бошка инновациялар келади. Бундай шароитларда ишлаб чикариш корхонала-рида янги технологиялар жуда тез орада жорий ва х,аттоки эскирган технология-ларга айланади. Чунончи, ихчам персонал компьютерлар ва уяли телефонлар бозо-рида янги моделлар уртача х,исобда уч-олти ойда пайдо булади, оргтехниканинг муддати бир йилдан купрок, автомобил-лар эса х,ар уч-турт йилда янгиланади. Шу сабабли бугунги кунда корхонанинг инновацион фаолиятини ривожлантиришда инновацион салох,иятни бах,олаш билан чекланиб колмасдан, балки инновация-ларни жорий этиш учун молиявий ресурс-ларнинг етарлилигини х,ам тах,лил килиш керак. Чунки иктисодиётни модернизаци-ялаш шароитида янги яратилган иннова-цияларни ёки юксак технологияларни жорий этишнинг молиявий-иктисодий таъ-миноти муаммолари мух,им ах,амият касб этади.

Республикамизда мустакилликнинг дастлабки даврларидан бошлаб, кичик тадбиркорлик субъектларини соликлар воситасида раFбатлантириш ва улар инновацион фаолиятини куллаб-кувватлашга кенг эътибор каратилмокда. Айнан шу максадда кичик бизнес субъектлари-га ихтиёрий равишда соддалаштирил-ган соликка тортиш тартибини жорий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 1, 2012

2006-2010 йилларда кичик бизнес субъектларида ягона солик тулови буйича солик йигилувчанлиги даражасининг узгариши. 1-расм.

2006 й

2007 й

2008

этилган ва ушбу тартибда кичик тадбир-корлик субъектлари бир нечта солик, ва мажбурий туловлар урнига ягона солик туловини тулайдилар. Хозирги кунда ушбу соликнинг асосий ставкаси 6 фоизни, са-ноат корхоналари учун 5 фоизни таш-кил этади, кичик бизнес субъектларида солик юкининг камайтирилиши натижа-сида солик йиFилувчанлигини ошганлиги-ни куришимиз мумкин.

Маълумотлардан куриниб турибди-ки, тах,лил этилаётган даврда кичик бизнес субъектларида (савдо ва умумий овкатланиш корхоналаридан ташкари) ягона солик тулови буйича солик йиFилувчанлиги ошиб борган. 2006 йил-да бу курсаткич 89,8 фоизни ташкил этган булса 2010 йилга келиб 9,5 фоизли пун-ктга ошиб, 99,3 фоизга тенг булган. Бунинг асосий сабаби кичик корхона ва микро-фирмалар учун ягона солик тулови асосий ставкасининг 2006 йилдаги 13 фо-издан, 2010 йилда 7 фоизга туширил-ганлиги натижасида ушбу корхоналар-да солик юкининг кескин камайганли-ги ва солик маъмурчилигининг самара-ли ташкил этилаётганлигидадир. Маълум-ки 2005 йилнинг 1 июлидан бошлаб кичик тадбиркорлик субъектлари учун даромад-га нисбатан х,исобланадиган Пенсия, Йул ва Мактаб таълимини ривожлантириш жамFармасига мажбурий тулов х,амда ягона солик урнига ягона солик тулови жо-рий этилди.

Бизнингча, келгусида кичик бизнес корхоналарини соддалаштирилган тар-

1 2009й 2010й

тибда соликка тортишни такомиллашти-риш ва кичик тадбиркорлик субъектлари инновацион фаолиятини ривожлантириш куйидаги йуналишларда амалга оширили-ши максадга мувофик:

- Кичик тадбиркорлик субъектларида инновациянинг жорий этилиши натижасида мах,сулот ишлаб чикаришнинг физик х,ажмини оширишдан олинган да-ромадлар жорий йилда ягона солик туловидан озод этилиш максадга мувофик. Бу бир томондан мамлакатда товарлар ишлаб чикариш х,ажмини ошишига хиз-мат килади, иккинчи томондан корхона-ларнинг ишлаб чикаришининг кенгайти-ришда ижобий натижа беради;

- Инновацион технологиялар-ни сотиб олиш ва уни ишлаб чикаришга жорий этиш буйича оборотларни кушилган киймат солиFидан озод этиш максадга мувофик. Бунда бюджетда-ги йукотишларни келгуси даврда инновацион технологияларни жорий этишдан мах,сулот ишлаб чикаришдаги усишлар х,исобига кушилган киймат солиFидан ба-занинг кенгайишидан коплаш имконияти мавжуд булади.

- Микрофирма ва кичик корхона-ларнинг инновацион фаоллигини оши-риш максадида инновация харажатла-рини ягона солик тулови базасидан че-гириш оркали уларнинг инновацион фа-олиятни ривожлантиришни молиявий раFбатлантириш зарур.

Aдабиётлаp руйхати:

1. Узбeкиcтoн Pecпубликacининг ^лик кoдeкcи: Pacмий нaшp -Узбeкиcтoн Pecпубликacи Адлия вaзиpлиги.- T.: "Aдoлaт", 2010 й. - 400 б.

2. Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг «Микpoфиpмaлap вa ки-чик кopхoнaлapниpивoжлaнтиpишни paFбaтлaнтиpиш бopacидaги кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa»ги 2005 йил 20-июндaги ПФ-3620 coнли Фapмo-ни. - <^лк cyзи» гaзeтacи. 2005 йил 21-июнь.-Б.1.

3. Кapимoв И.А. Xaвфcизлик вa бapкapop тapaк1к1иëт йyлидa. Инcoн caлox1ияти, ижтимoий вa ишлaб чикapиш инфpacтpуктуpacи. Toшкeнт. "Узбeкиcтoн" нa-шpиëти. 1998 й. 212 б.

4. Toшмaтoв Ш.А. Кичик бизнec cубъeктлapининг иннoвaциoн фaoлияти-ни coликлap вocитacидa paFбaтлaнтиpиш. PИAКМ, УзP. Вaзиpлap мax1кaмacи x1узуpидaги фaн вa тeхнoлoгиялapни pивoжлaнтиpишни мувoфиклaштиpиш кУмитacи. T. 2011 й. 115-117 б.

5. Гaдoeв Э.Ф. Кичик бизнec вa хуcуcий тaдбиpкopлик имтиёз вa пpeфepeн-циялap. PИAКМ, Бaнк-мoлия aкaдeмияcи, T. 2011 й. 28-33 б.

6. Уcaнoв А. Интeллeктуaл мулкни шлик^ тopтишнинг хopиж тaжpибaлa-pи. Биpжa Экcпpeт жуpнaли - T.: 2009 й., № 1. 28-32 б.

ИКТИЗДД BA MGЛИЯ I ЭKGНGMИKA И ФИНAНCЫ № 1, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.