КЕЛІСУ КОМИССИЯСЫ ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ШЕШУДІҢ СОТТАН ТЫС ТӘСІЛІ РЕТІНДЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОК 349.2

КЕЛ1СУ КОМИССИЯСЫ ЕЦБЕК ДАУЛАРЫН ШЕШУДЩ СОТТАН ТЫС ТЭС1Л1 РЕТ1НДЕ

Бахытбек Абдигалимович Шайзадаев

Караганды цаласы Цазыбек би ауданыныц №2 аудандыц сотыныц судьясы; цуцыцтану магистры;

Караганды ц., Казацстан Республикасы; е-таИ: [email protected]

Сагынгуль Избасаровна Копжасарова

«Bolashaq» Академиясыныц «Зац пэндер1» кафедрасыныц ага оцытушысы, цуцыцтану магистры;

Караганды ц., Цазацстан Республикасы; е-таИ: [email protected]

Аннотация. 2015 жылы цабылданган Казацстан Республикасыныц Ецбек Кодекс ецбек дауларын царау мен шешудщ тэрт1б1н реттейтт ережелердг бек1т1п, ецбек цуцыцтарын цоргауды нег1зг1 мацсаты мен ецбек зацнамасыныц цагидаты реттде царастырады. Ка-зацстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес тараптардыц арасында ецбек дауы туын-даган жагдайда ецбек цуцыгын цоргаудыц ек1 тэсш царастырылады: ецбек цщыгын сот арцылы цоргау жэне ецбек цуцыцтарын соттан тыс тэсшдермен цоргау. Каз1рг1 тацда жумыс берушг мен жумыскердщ арасындагы ецбек дауларын соттан тыс шешудщ бгр-неше жолдары бар. Казацстан Республикасыныц Ецбек Кодекс1не сэйкес жумыскер езтщ цуцыцтары мен мYдделерiн зацга цайшы келмейтт барлыц тэсшдермен цоргауга цуцылы.

Келгсу комиссиясы жумыс берушi мен жумыскердщ арасындагы жеке ецбек дауын ца-райтын турацты орган жэне сотца дейiнгi мiндеттi саты болып табылады. Мацалада е келку комиссиясы институтыныц отандыц зацнамада цалыптасып, бештшутщ тарихи Н сатылары, Ецбек Кодекстщ ест жэне жаца редакцияларындагы келту комиссиясына ца- > тысты айырмашылыцтары царастырылды. Ецбек Кодексне енгiзiлген соцгы езгертулер- Н ге сэйкес келс комиссиясын цуру жумыс беруштщ мiндетi болып бекiтiлдi. Осыган бай- И ланысты салыстырмалы анализ реттде шетел тэжiрибесiнен де мысалдар келтiрiлдi. Т Келiсу комиссияныц артыцшылыцтары мен кемшiлiктерi жайында эртYрлi авторлардыц пiкiрлерi царастырылып тужырымдама жасалды. Тэжiрибеде ецбек даулары орын алган жагдайда тараптардыц сотца дейiнгi мiндеттi сатыны сацтамай, бiрден сотца ЖY-гтт, соттардыц iстi цараусыз цалдырып, талап арызды цайтару фактiлерi де жш кез-деседi. Осыган орай жумыс берушiлердi келту комиссиясын цурмагандыгы Yшiн этмштк жауапкершшкке тартуга байланысты усыныс жасалды. Т

ТYйiн свздер: жумыс берушi; жумыскер; ецбек даулары; жеке ецбек даулары; келс > комиссиясы; ецбек дауын шешудщ соттан тыс тэсш. П

СОГЛАСИТЕЛЬНАЯ КОМИССИЯ - КАК ВНЕСУДЕБНЫЙ СПОСОБ РАЗРЕШЕНИЯ ТРУДОВЫХ СПОРОВ

>

го О го О

X

е о

"О 2 А С

Шайзадаев Бахытбек Абдигалимович >

Судья районного суда №2 Казыбекбийского района города Караганды;

магистр юриспруденции; 66

г. Караганда, Республика Казахстан; е-таИ: [email protected]

к> о к>

Копжасарова Сагынгуль Избасаровна

Старший преподаватель кафедры «Юридических дисциплин» Академии «Bolashaq», магистр юриспруденции;

г. Караганда, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

IN О IN

CL

<

Аннотация. Принятый в 2015 году Трудовой Кодекс Республики Казахстан закрепляет правила, регулирующие порядок рассмотрения и разрешения трудовых споров, рассматривает защиту трудовых прав как основную цель и принцип трудового законодательства. В соответствии с законодательством Республики Казахстан в случае возникновения трудового спора между сторонами предусматриваются два способа защиты трудовых прав: судебная защита трудовых прав и защита трудовых прав внесудебными способами. В настоящее время существует несколько способов внесудебного разрешения трудовых споров между работодателем и работником. В соответствии с Трудовым Кодексом Республики Казахстан работник вправе защищать свои права и интересы всеми не противоречащими закону способами.

Согласительная комиссия является постоянным органом, рассматривающим индивидуальный трудовой спор между работодателем и работником, и обязательной досудебной стадией. В статье рассмотрены исторические этапы становления и утверждения института согласительной комиссии в отечественном законодательстве, отличия института согласительной комиссии в старой и новой редакциях Трудового Кодекса. В соответствии с последними изменениями, внесенными в Трудовой кодекс, создание слгласительной комиссии было закреплено обязанностью работодателя. В связи с этим в качестве сравнительного анализа были приведены примеры и из зарубежного опыта. Рассмотрены мнения различных авторов о преимуществах и недостатках согласительной комиссии. На практике нередки случаи, когда в случае трудовых споров стороны обращаются в суд сразу, не соблюдая обязательную досудебную стадию, оставляя дело без рассмотрения и возвращая исковое заявление. В связи с этим было предложено привлечь работодателей к административной ответственности за не создание согласительной комиссии.

Ключевые слова: работодатель; работник; трудовые споры; индивидуальные трудовые споры; согласительная комиссия; внесудебный способ разрешения трудового спора.

CONCILIATION COMMISSION AS AN OUT-OF-COURT WAY FOR LABOR DISPUTES RESOLUTION

| Shaizadaev Bakhytbek Abdigalimovich

Judge of the district court No. 2 of the Kazybekby district of the city of Karaganda; ° Master of Law;

m Karaganda, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Kopzhassarova Sagyngul Izbasarovna

m Senior Lecturer of the Department of «Legal Disciplines» of the Bolashaq Academy,

k Master of Law;

5 Karaganda, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

< o

Abstract. The Labor Code of the Republic of Kazakhstan adopted in 2015 establishes the

™ rules governing the procedure for consideration and resolution of labor disputes, considers the t^ protection of labor rights as the main goal and principle of labor legislation. In accordance with p the legislation of the Republic of Kazakhstan, in the event of a labor dispute between the parties, i two ways ofprotecting labor rights are provided: judicial protection of labor rights andprotection of labor rights by non-judicial means. Currently, there are several ways to resolve out-of-court jE labor disputes between an employer and an employee. In accordance with the Labor Code of the lu Republic of Kazakhstan, an employee has the right to protect their rights and interests in all ways that do not contradict the law.

The Conciliation Commission is a permanent body that considers an individual labor dispute between an employer and an employee, and a mandatory pre-trial stage. The article considers the historical stages of the formation and approval of the institute of the conciliation commission in the domestic legislation, the differences between the institute of the conciliation commission in the old and new versions of the Labor Code. In accordance with the latest changes made to the Labor Code, the creation of a voting commission was fixed by the employer's responsibility. In this regard, as a comparative analysis, examples from foreign experience were also given. The opinions of various authors on the advantages and disadvantages of the conciliation commission are considered. In practice, there are often cases when in the case of labor disputes, the parties go to court immediately, without observing the mandatory pre-trial stage, leaving the case without consideration and returning the claim. In this regard, it was proposed to bring employers to administrative responsibility for not creating a conciliation commission.

Keywords: employer; employee; labor disputes; individual labor disputes; conciliation commission; out-of-court method of resolving labor disputes.

Кгргспе. Ел Президент ^асым-Жомарт Токаев биылгы 2021 жылды - Тэуелаздштщ 30 жылдыгы ретшде жариялады. ^азакстан Республикасыньщ Президент ^асым-Жо-март Токаев «Тэуелаздш бэршен кымбат» атты макаласында: «ХХ1 гасыр - бшм мен бшктщ дэуiрi. Эр адам езш Yздiксiз жетш-дiрiп, жаца кэсiптердi игерш, Yнемi заман агымына бешмделу аркылы гана бэсекелш кабшетш арттыра алады. Бiлiм мен технология, жогары ецбек енiмдiлiгi ел дамуыныц басты козгаушы кYшi болуга тшс» деп атап еттi. Сондай-ак «Бул жолда саяси-экономи-калык реформаларды жэне сананы жацгы-рту YДерiсiн жалгастырып, заман талабына бейiмделген улттыц жаца болмысын калып-тастыруымыз кажет» деген едi [1].

Осы ретте, елiмiздiц жацгырту багыты тек белгiлi-бiр когамдык катынастар шец-берiмен шектелмей, ецбек катынастары мен оларга катысты дауларды реттеуде де орын алуы тшс.

Дана халкымыз «Дау мураты - б^» мак-сатын устанып, тараптардыц, екi жактыц татуласуына жэне ортак шешiмге келуiне аса назар аударган. Бул жерде елiмiздiц та-рихында дауларды шешудегi «Билер соты» институтыныц орны ерекше болды. Гасы-рлар бойы аталган институттыц кемегiмен би-шешендерiмiз ел iшiндегi дауларды, бiтiспес даулардыц езiн бiтiстiрiп келдi. ДэстYPдiц озыгы мен тозыгы бар екенiн на-зарга алар болсак, казiргi тацдагы элеумет-тiк-экономикалык даму мен жалпы адамзат тарихындагы тYбегейлi езгерiстер дауларды соттан тыс шешудiц мацыздылыгын кер-сетiп отыр. Бул ретте, елiмiзде дауларды

1 Жогаргы сот терагасы Жацып Асановтыц society/20180126/4390474.html

DOI: 10.52026/2788-5291_2021_65_2_201

шешудiц оцтайлы жолдарына катысты ту-бегейлi жацартулар, оныц iшiнде ецбек дау-ларына да катысты орын алып, зацнамалык тургыда бекуде.

Казакстан Республикасы Жогаргы Сот терагасы Жакып Асанов дауларды соттан тыс шешуге умтылыс «элемдш тренд» -екенш атап еттi. Дамыган елдерде дау-тар-тысты шешетiн балама институттар кеп. АКШ-та, дамыган елдерде даудыц кебiсi соттан тыс тэртiпте шешiледi. Кытайда тар-тыстардыц 30 пайызы, Словенияда 40 пайы- ш зы сотта бiтiммен аякталады [

Елiмiзде жумыскерлердщ кукыктары мен и бостандыктарыныц зацнамалык тургыда йй накты айкындалып, кепiлдiк берiлгенiмен, [ тэж1рибеде жумыс орындарында жумыскер- q лердiц ецбек кукыктары мен бостандыкта- А рыныц бузылуы орын алып жатады.

Эаресе елiмiздегi казiргi тацдагы элемдiк g пандемиямен байланысты ахуал жумыс о орындарыныц кыскаруына, жумыс уакыты- q ныц езгеруiне, жумыссыздыктыц артуына Ь жэне ецбек катынастарындагы баска да ез- q герiстерге экелуде, ал буныц нэтижелерiнде > жумыс берушi мен жумыскерлердщ ара- П сында ецбек дауларыныц жиiлуi орын алып В отыр. Осы ретте, мемлекет тарапынан жу- g мыскерлердiц кукыктары мен бостандыкта- > рыныц коргалуына, сакталуына баса назар Н аударылып, жумыс берушi тарапынан ецбек о шарты талаптарыныц бузылуы керiнiс та- А уып жаткан мезетте, олардыц езара келiсiмi И аркылы даулы мэселенi шешу мYмкiндiгiне р аса кецш белiнуi тиiс.

КР Президент Касым-Жомарт Тока- >

евтыц VII шакырылымындагы Казакстан )

2

к>

гн кецестегi кiрiспе сезi. 26.01.2018 // https://sputnik.kz/ '-*

Республикасы Парламенттщ бiрiншi сес-сиясында «^ipri кYPделi жагдайда ^а-закстанныц алдында турган басты мiндет - элеуметпк-экономикалык турактылыкты, жумыс орындары мен халыктыц табысын сактау» кажеттшпн кeрсетiп, депутаттар алдында бiрнеше басымдылыктарды айкын-дап, «азаматтардыц кукыктарын тиiсiнше коргамайынша элеуметтiк-экономикалык даму MYMKrn еместiгiн, негурлым белсендi api ойластырылган жумыска накты жэне та-банды кipiсу кеpектiгiн» атады [2].

Нег1зг1 бвл1м. ^азакстан Республикасыныц Ецбек кодексшщ (будан эpi - Ецбек Кодексi) 1-бабыныц, 1-тармагыныц, 16-тар-макшасына сэйкес2 ецбек дауы - ^азакстан Республикасыныц ецбек зацнамасын кол-дану, келiсiмдеpдiц, ецбек жэне (немесе) ужымдык шарттардыц, жумыс беpушi ак-тшершщ талаптарын орындау немесе ез-герту мэселелеpi бойынша жумыскер (жу-мыскерлер) мен жумыс беpушi (жумыс берушшер), оныц iшiнде бурын ецбек каты-настарында болгандар арасындагы келюпе-ушшктер.

Кеп жагдайда ецбек дауларыныц пай-да болу себептеpi pетiнде: жумыс Yшiн жагдайлардыц болмауы жэне ецбек мшдет-теpiн орындау Yшiн сэйкес келмейтш жумыс ^ орны; темен жалакы, жалакыны уактылы не-¡3 месе толык телемеу; басшылык тарапынан ¡¡g адалдыктыц болмауы жэне ецбекке катысты ™ негiзсiз катац жYЙе; уйымдагы ез функция-1 ларын тYсiнбеушiлiк; жумыс беpушiнiц ец-бек зацнамасыныц талаптарын жэне ецбек s кукыгы катынастары туралы жалпы ереже-g; леpдi сактамауын атап етуге болады.

Ецбек Кодексiнiц 22-бабына сэйкес жух мыскер езшщ кукыктары мен зацды мYДде->s леpiн зацга кайшы келмейтiн барлык тэсш-g дермен коргауга кукыктары белгшенген.

< Аталган норма ^азакстан Республикасыныц с Конституциясыныц 13-бабында бектлген

< конституциялык кепiлдiктеpге негiзделедi.

¡5 ^sipri тацда жумыскеpлеpдiц ецбек ^ кукыгын коргаудыц келесiдей негiзгi ею tj тэсiлдеpiн бeлiп карастыруга болады:

Ецбек кукыгын коргаудыц соттан тыс

0 тэсiлдеpi

Ецбек кукыктарын сот аркылы коргау.

1 Ецбек кукыгын коргаудыц соттан тыс £ тэсiлдеpiне токтайтын болсак, оларга ец-Ь бек зацнамасыныц сакталуына мемлекеттiк ^ бакылау органыныц кызметiн, келiсу ко-^ миссияларын, ецбек тepелiгi, татуластыру

Ь _

ш

m 2 Цазащстан Республикасыныц Ецбек Кодека 2015 жылгы http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000414

комиссиясы, медиациялык келiсiм жасау аркылы ецбек дауларын шешу тэсiлдеpiн жаткызамыз.

Осылардыц iшiнде келiсу комиссиясы езшдш мэнге ие. Нактырак токталатын болсак, Ецбек Кодексiнiц 159-бабыныц 2-тар-магына сэйкес, келiсу комиссиясы жумыс беpушi мен жумыскерлер екшдершщ бipдей санынан тепе-тец негiзде уйымдарда, оныц филиалдары мен eкiлдiктеpiнде курылатын, туракты жумыс iстейтiн (аткаратын) орган болып табылады жэне оныц езшдш тарихи калыптасуы орын алган.

Келюу комиссиясы институты елiмiздiц КСРО-ныц курамында болган кезецде эре-кет еткен болатын. ^азак КСР Ецбек туралы зацдар кодексшде (2000 жылгы 1 кацтарга дейiн колданыста болган) ецбек даулары жeнiндегi комиссия жумыс ютед^ оныц мш-деттеpiне бip жагынан жумысшылар мен кызметшiлеp, екiншi жагынан эюмшшк арасында кэсiпоpындаpда, мекемелер мен уйымдарда туындайтын ецбек дауларын (зацнамага сэйкес тiкелей соттарда кара-луга жататын дауларды коспаганда) карау юрдь Айта кету керек, бул органныц сол кезде кэсiпоpындаpда, мекемелерде жэне уйымдарда болуы мiндеттi болды, ал жу-мысшылардыц мYДделеpiн кэсiподактаp бодрдь

«^азак КСР Ецбек кодексiнiц» орнына келген «Ецбек туралы» Зацга сэйкес ецбек даулары тараптардыц келiсiмi бойынша (келiсiм комиссиясында) немесе сотта ка-ралды. Осылайша, келiсiм комиссиясыныц кызмет ецбек дауын караудыц балама жэне мшдетп емес нускасына айналды.

2007 жылгы Ецбек кодексшде калыпта-скан тэpтiп сакталып калды: ецбек даулары келiсiм комиссиясында немесе кызметкеpдiц немесе жумыс берушшщ тацдауы бойынша сотта балама турде шешiлуi мYмкiн болды. Аталган норма бул институттыц ^азакстан-да iс жYзiнде колданылмауына алып келдi, eйткенi кызметкерлер даулы мэселе бойынша "пкелей сотка жYгiнудi жен кepдi [3].

2015 жылы 23 карашада Ецбек Кодексшщ кабылдануымен ецбек дауларын шешу тэpтiбi елеулi eзгеpдi, оныц iшiнде келюу комиссиясыныц жумыскер мен жумыс берушшщ арасындагы келюпеушшк-теpдi карастыру мiндетi накты айкындал-ды. Ецбек зацнамасы нормаларын бipкелкi колдану практикасын камтамасыз ету мак-сатында, 2017 жылгы 6 казанда ^азакстан

23 щарашадагы N 414-VКрЗ // Электрондъщ ресурс: http://

Республикасыньщ Жогаргы Соты «Соттар-дьщ ецбек дауларын шешу кезiнде зацнама-ны колдануыныц кейбiр мэселелерi туралы» Нормативтiк каулысын кабылдап3, келiсу ко-миссияларына жYгiну тэртбш нактылады.

Келiсу комиссиясына катысты кодекстщ есю жэне жаца редакцияларындагы басты айырмашылыгы 2016 жылдыц 1 кацтарына дeйiн кeлicу комиссиясы Казакстан Респу-бликасы соттарымен бiрдeй дэрежеде жеке ецбек дауларын карастыру органы болып табылгандыгында, ягни ецбек шартыныц тараптары ез тацдауы бойынша жеке ецбек дауын шешу Yшiн ткелей келюу комиссиясына (ол бар болган кезде) жэне (немесе) жeргiлiктi соттарга жYгiнe алатын. Осыган орай жеке ецбек дауларыныц кепшiлiгi сот тэртiбiмeн шeшiлiп, тэжiрибeдe тараптар кeлicу комиссиясына ете сирек жYгiнгeн жэне мундай кeлicу комиссиялары кыз-мeтiнiц максаты жYзeгe аспагандыгы айкын болды.

Ал, колданыстагы Ецбек Кодeкciнe казакстан Республикасыныц 2020 жылгы 4 мамырдагы «Казакстан Республикасыныц кeйбiр зацнамалык актiлeрiнe ецбек мэселе-лeрi бойынша езгeрicтeр мен толыктырулар eнгiзу туралы» Зацымен 4 енпзшген езгерь cтeрiнiц талаптарына сэйкес жумыс бeрушi мен микрокэciпкeрлiк субъектшщ жумы-cкeрлeрiнiц саны он бес адамнан аспайтын коммерциялык емес уйымныц жумыcкeрi, YЙ жумыcкeрi, зацды тулганыц жеке-дара аткарушы органы, зацды тулга аткарушы ор-ганыныц басшысы, сондай-ак зацды тулганыц алкалы аткарушы органыныц баска да мYшeлeрi арасында туындайтын дауларды коспаганда, жеке ецбек дауларын - келюу комиссиялары, ал реттелмеген мэселелер не кeлicу комиссиясы шeшiмiнiц орындалмауы бойынша соттар карайтындыгы кезделген. Сонымен катар аталган езгертулермен Ецбек Кодексшщ 23-бабыныц, 26-тармакшасында келюу комиссиясын куру жумыс бeрушiнiц мшдет болып бeкiтiлдi. ¥жымдык шартта уйымныц езге де окшауланган курылым-дык белiмшeлeрiндe кeлicу комиссияла-рын куру мYмкiндiгi карастырылды жэне етiнiш берушшщ жазбаша кeлiciмi болган кезде дауды оныц катысуынсыз карауга жол бeрiлeдi деген нормалармен толыктырылды. Сонымен катар, Исаева А. Ж. «Ецбек дау-

ларын сотта караудыц процессуалдык ерек-шелштерЬ» диссертациясында Казакстан Республикасыныц тэуелаздш алганнан бастап кабылданган зацдардыц тарихына токта-ла келе, бiрнeшe кeмшiлiктeрдi атап етeдi. Бiрiншiдeн, зацдар мен нускамалардыц орыс тiлiндe «согласительная комиссия» деп бiр сезбен аталса, казак мэтшшде бул сез эртYрлi аударылган. Мысалы, Казакстан Республикасыныц 1999 жылы 10 желток-санда кабылданган Ецбек туралы Зацында «кeлiciм комиссиялары», КР Ецбек жэне халыкты элеуметпк коргау миниcтрлiгiнiц 2000 жылы 6 акпан кабылданган «Кeлicтiру комиссияларыныц ецбек дауларын карау тэртiбi туралы» Нускаулыкта «кeлicтiру ко-миссиясы», Казакстан Республикасыныц 2007 жылы 15 мамырда кабылданган Ецбек Кодeкciнiц 170-бабыныц 1-2 тармактарында жеке ецбек дауы «кeлiciм комиссияларын-да» каралады деп жазса, 171-бабы «кeлicу комиссияларын куру» туралы айтылады, ал 2015 жылы 23 карашада кабылданган Ецбек Кодексшде «кeлicу комиссиясы» деп аударылган [4, 53].

Келюу комиссиясына катысты шетел тэжiрибeciнe шолу жасайтын болсак, Ав-стралияда 90-шы жылдардыц соцында зацнама ецбек дауыныц тараптарына олар-дыц жумыс орнында дауды шешу Yшiн ic-ки-мыл жасаганын дэлелдеу мiндeтiн жYктeдi. Осы мшдетп кeзeцдi колданбай, кызметкер мен жумыс берушшщ дауды шешу Yшiн мемлекетпк органдарга жYгiнугe кукыгы жок [5].

Ал Ресей Федерациясыныц Ецбек Ко-дeкciнiц 391-бабына сэйкес соттарда жу-мыcкeрдiц, олардыц мYДдeлeрiн коргайтын кэciптiк одактыц немесе жумыс берушшщ етiнiштeрi бойынша, егер олар ецбек дау-лары женшдеп комиссияныц шeшiмiмeн кeлicпece не жумыскер ецбек даулары женш-дeгi комиссияны айналып етiп, сотка жYгiн-се, сондай-ак егер ецбек даулары женшдеп комиссияныц шeшiмi ецбек зацнамасына жэне ецбек кукыгы нормалары камтылган езге де актшерге сэйкес келмесе, прокурор-дыц етiнiшi бойынша жеке ецбек даулары каралады [5, 98].

Ецбек кукыгындагы ецбек даулары бойынша келюу комиссиясыныц тиiмдiлiгi не шмаздш жайында бiркатар галымдар ез

3 Цазацстан Республикасы Жогаргы Сотыныц «Соттардыц ецбек дауларын шешу кезтде зацнаманы цолдануыныц Keü6ip мэселелерi туралы» 2017 жылгы 6 цазандагы № 9 нормативтж цаулысы // Электрондыц ресурс: http://adilet.zan. kz/kaz/docs/P170000009S

4 «Цазацстан Республикасыныц кейбiр зацнамалыц акттерте ецбек мэселелерi бойынша езгерктер мен толыцтырулар енгiзу туралы» Цазацстан Республикасыныц 2020 жылгы 4 мамырдагы № 321-VI Зацы // Электрондыц ресурс: http:// adilet.zan.kz/kaz/docs/Z2000000321

q

х

ы >

о х о

Д

>

сг

В

СП >

>

го О го О

X

е о

"U

2 >

JZ

"и

NJ

о

NJ

пiкiрлерiн бiлдiрген болатын. Осыган орай Ресей галымы Р.М. Агаповтьщ айтуынша, белгiлi-бiр уйымдагы ецбек катынастары-ныц сипатын бiлетiн адамдар болып табыла-тын органга, ягни комиссия мYшелерi даулы жагдайды жакынырак бiлетiндiктен, мэсе-ленiц мэнiн тYсiну жэне оны дурыс шешу оцайырак болады. Сондай-ак бул ретте туындаган даудыц себептерiн аныктау жэне оны шешу ецбек даулары бойынша комис-сияныц шешуi сотка Караганда белсендiрек жYзеге асырылатынын атап eттi [6, 79].

Осыган байланысты, Т. В. Иванкина ецбек дауын шешудщ осы эдiсiнiц кызмет-кер Yшiн артыкшылыкты екенiн атап eiTi, ейткеш бул бузылган кукыкты коргаудыц ец колжетiмдi жэне жедел эдiсi, сонымен катар дауды карау кыска мерзiмде жYредi жэне бYкiл процедура сотпен салыстырган-да онша кYPделi емес. Сонымен катар, 6y^ процесс даудыц сотта шешшгенге караганда аз шиелешсп жагдайда eтетiндiктен, дауды карау барысында тараптар татуласып, еза-ра тиiмдi келiсiмге келе алады. Комиссия-ныц жумысыныц тiкелей жумыс орнында караудыц тагы бiр оц нэтижесi даулардыц бiр бeлiгiн сотка дейiнгi тэртшпен шешу аркылы жалпы юрисдикциядагы соттардыц жYктемесiн азайту болып табылады [7, 37]. £ Е. С. Герасимова карастырылып отырган S процедура ецбек дауларын шешудщ икемдi ¡g жэне тиiмдi тетiгi бола алатынына назар ау-™ дарады, бул кызметкерге кейбiр жагдайлар-! да жумысынан айрылып, узакка созылган ецбек дауын болдырмауга мYмкiндiк бе-s ретшдшн айтты [8, 92].

Сонымен катар, бiркатар галымдар мен о мамандар аталган институттыц кемшшк-| терш де атап eттi. Мэселен, Е. Сафарованыц >s пiкiрi бойынша жеке ецбек дауларын реттеу g жeнiндегi комиссия жумысы тиiмсiз жэне

< соттардыц жYктемесiн азайтпайды. «Адами с факторы» ецбек дауларын карау тшмдшгь

< не эсер ететiн ец жагымсыз фактор болып ¡5 табылады. ^теген авторлар комиссияныц с? мYшелерi eздерiнiц кэсiбилiгiнiц децгейi ti мен жеткшказ дайындыгына байланысты о туындаган дауды шеше алмайтындыгын ай-о тады [9]. ^абылданган шешiмдердiц объек-m тивтiлiгiне ыкпал етпейтiн тагы бiр ереже ец-^ бек даулары бойынша комиссияныц барлык £ мYшелерi жумыс берушiнiц карамагында, Ь бул олардыц бейтараптыгы туралы айтуга ^ мYмкiндiк бермейдi. А. Л. Анисимов атап ^ eткендей, бул жагдай комиссия мYшелерiнiц Ь жумыс берушщен тэуелсiздiгiн камтамасыз m ете алмайды, бул жалакы децгейiне, кызмет

бойынша ауысуга, ынталандырушы тeлем-дерге жэне баска да элеуметпк жещлдштер-ге эсер ететiн т1келей кызметпк тэуелдшк-тiц салдары болып табылады.

Келюу комиссиясында дауды караудыц артыкшылыгы - сотка дейiнгi тэртiп жу-мыскердiц шагымдарыныц дурыстыгын аныктауга, жумыс берушшщ ю-эрекет-терiнiц зацдылыгын тексеруге жэне ^бше-се соттарда усак, мацызды емес дауларды караудан босататын eзара колайлы шешiм кабылдауга кeмектеседi. Сонымен катар, бул эдiс жумыс беруш^е дау компаниядан тыс шыкпауы тургысынан пайдалы болуы мYмкiн. Бул, атап айтканда, компанияныц купия акпаратын ашу каупiн азайтуга, туындаган дау туралы акпаратты кажетсiз тарату-дан аулак болуга мYмкiндiк бередi [4, 162].

Жогарыдагы кeзкарастарды саралай оты-рып, бiздiц ойымызша елiмiзде келiсу комиссияныц сотка дешнп мiндеттi саты болып бекiтiлуi болашакта аталган институттыц мацыздылыгын арттырады, ецбек даулары бойынша соттардыц жYктемесiн бiртiндеп азайтады деп ойлаймыз.

Республикамыздагы эрекет етушi зацна-мада келiсу комиссиясына жYгiну сотка дейiнгi мiндеттi процедура болып бектлдь Ягни, жумыс берушiмен жумыскердiц ара-сында дау туындаган жагдайда тараптар ец алдымен келюу комиссиясына жYгiнуге мш-деттi. Келюу комиссиясы дауды шешпеген, не шешкен ^ннщ eзiнде тараптардыц бiре-уi келiсу комиссиясыныц шешiмiн орын-дамаган жагдайда гана сотка жYгiне алады. Сот тараптардыц ецбек дауын келiсiм комиссиясы карастырганын дэлелдейтiн кужаттарсыз iстi кабылдамайды. Алайда тэж1рибеде элi де бул норманы елемей кель су комиссиясына жYгiнбей, талап берушшщ бiрден сотка жYгiнетiн жагдайлары, кэсшо-рын мен уйымдарда келiсу комиссиясыныц курылмагандыгы да кездесiп жатады. Мэселен, Караганды каласы ^азыбек би ауда-ныныц №2 аудандык сотымен сотка дешн-гi мiндеттi сатыны сактамауына орай 2017 жылы - 7 талап арыз, 2018 - 50 талап арыз, 2019 - 82 талап арыз, 2020 - 162 талап арыз кайтарылган. Демек, азаматтардыц ецбек дауларын шешудщ бундай мшдетп сатысы-ныц болуына катысты бейхабарлыгынан, не жумыс берушiлердiц мYлде келiсу комисси-ясын курмагандыгынан орын алуы мYмкiн.

Сондай-ак, ецбек дауы бойынша тараптардыц бiреуi сотка жYгiнiп, сот арызын караусыз калдырып, алдымен келiсу комиссиясына жYгiну керектiгiн айтканнан кей-

ш гана жумыс берушi келiсу комиссиясын курады. Ал бул ез тарапынан, жумыскердiц кукыктары мен бостандыктарын коргауды узакка шегередь Дегенмен, зац шыгарушы жумыскердiц ецбек инспекциясына жYгiнудi карастырып, ез кукыгын коргау мYмкiндiгiн кездеген. Ецбек инспекциясы аталган уйым-ды не мекемеш тексергеннен кейiн, келiсу комиссиясыныц жоктыгы аныкталса, кукык бузушылыкты жою туралы нускама шыга-рып, жумыс берушi 10 кYннiц iшiнде келiсiм комиссиясын куруга мiндеттi болады 5.

Келiсу комиссиясына катысты Ецбек Кодексiнiц 159-бабыныц 3-тармагына сэй-кес, оныц мYшелерiнiц сандык курамы мен жумыс ютеу тэртiбi, келiсу комиссия-сы шешiмiнiц мазмуны мен оны кабылдау тэртб^ келiсу комиссиясы екiлеттiгiнiц мерзiмi, делдалды тарту туралы мэселе жумыс берушi мен жумыскерлер екiлдерiнiц арасындагы жазбаша келiсiмде не ужымдык шартта белгiленедi.

Жумыс берушi келiсу комиссиясыныц курамына ез екiлдерiн езiнiц акпамен - буйрыкпен, екiммен енгiзедi. Эдетте, басшы немесе оныц орынбасары, зацгер, кадрлар белiмiнiц кызметкерi келiсiм комиссиясыныц мYшелерi болады. Тэж1рибе кер-сеткендей, келiсiм комиссиясыныц курамына бiрiншi басшылардыц косылуын дурыс деп санауга болмайды, себебi басшылыктыц беделш тYсiредi жэне ез буйрыгын, келiсiм комиссиясыныц баска мYшелерiн дау-лау кезшде объективтiлiктi сактау киынга тYседi. Келiсу комиссиясыныц курамына зацгердi енпзу мэселенi ецбек зацнамасы-ныц ережелерше сэйкес карастыруга кемек-теседi, бiрак кебiнесе мундай карастыру-ды эдетте кукыктык шецбермен шектейдi. Бiрак келюу комиссиясыныц мYшелерiн ад-вокаттыц кэаби бiлiмi талап етiлетiн жэне орынды болатын Казакстан Республикасы Ецбек зацнамасыныц негiздерiне гана емес, сонымен катар ецбек дауларында келюсез-дер жYргiзу кабiлетiн дамытуга жэне кон-сенсуска кол жеткiзуге Yйрету мацызды деп таниды - мунда тыцдай бшу, парасаттылык, эдiлеттiлiк, толеранттылык, калыптаскан жагдайдан шыгу жолын таба бiлу сиякты касиеттер мацызды. Ягни, бул ретте кель су комиссиясы мYшелерiнiц жыл сайынгы бiлiктiлiктерiн арттыру курстарынан етуше де аса мэн берiлуi кажет 6.

Корытынды. КР Ецбек кодека келюу комиссиясыныц кызметiн реттейтiн кандай да бiр арнайы кужатты кабылдау кажеттш-гi туралы тiкелей айтпайды. Алайда, мун-дай комиссиялар курылатын уйымдардыц кепшiлiгiнде соцгылардыц кызмет арнайы ережелермен реттелуi тиiс. Жогарыда ай-тылгандай, келiсу комиссиясында жумыске-лер де, жумыс берушiлер де тец дэрежеде усынылгандыктан, келiсу комиссиясы туралы ережеш олар бiрлесiп эзiрлеуi керек [4, 163] деген пiкiрдi колдаймыз.

Ецбек Кодексiмен келюу комиссиясыныц курылуы мен жумыс тэртiбi реттелген. Алайда, оныц келюу комиссиясыныц кы-зметiн реттеп кана кою жеткiлiксiз, себебi тэж1рибеде кейбiр зацды тулгалар келiсу комиссиясыныц кызметше немкурайлы карап, олардыц шешiмiн мYлде орындамайды.

Осы ретте, жумыс берушшердщ Ецбек Кодексiнде кезделген келюу комиссиясын куру, оныц ережесiн беютпеу, келiсу комиссиясыныц шешiмдерiн орындамаганы Yшiн экiмшiлiк жауаптылык кезделетiн болса, осы ецбек дауларын шешудегi баламалы ин-ституттыц дамуына жаца каркын берер едi. Сол себептi де Казакстан Республикасыныц 2014 жылгы 5 шшдедеп «Экiмшiлiк кукык бузушылык туралы» Кодексшщ 97-бабын темендегiдей редакцияда 5-тармакпен то-лыктырып, езгерту усынылады:

«97-бап. ¥жымдык шарт, келiсу комиссиясы мен келiсiм жасасу женiнде зацнама талаптарын бузу

5. Келюу комиссиясын курмау жэне оныц ережесш бекiтпеу, келiсу комиссиясыныц шешiмiн орындамау -

уэкiлеттi тулгаларды жYЗ айлык есептiк керсеткiш мелшершде айыппул салуга экеп согады».

Сонымен, келюу комиссиясы казiргi тацда ецбек дауларын сотка дешнп шешу-дщ мацызды институты болып табылады. Сауатты курылган келiсу комиссиясы сотка дешнп саты ретiнде гана емес, ецбек дауларын соттан тыс коргаудыц белек механизмi ретiнде де Yлкен рел аткарады. Осыган орай келюу комиссиясы объективтi шешiм шыга-рып, дауласушы тараптардыц кукыктары мен мYДделерiн толык коргайтын жагдай-да, когамда келiсу комиссиясына деген сешмдшк артып, ецбек даулары соттан тыс эдюпен кеп реттелетiн болады деп ойлай-мыз.

5 Информационная система Параграф. Практические аспекты рассмотрения трудовых споров. https://www.youtube. com/watch?v=Ryick9MY3Vc&t=2802s

6 Согласительная комиссия - досудебный и внесудебный способы урегулирования трудового спора //https://inbusiness.kz/ ru/author_news/soglasitelnaya-komissiya-2%80%93-dosudebnyj-i-vnesudebnyj-sposoby-uregulirovaniya-trudovogo-spora

Н

X

ы >

о х о

Д

>

сг

В

СП >

> СП

О

СП

О

X

е о

"О

2 >

П.

"О

к> о к>

B^EEHETTEP

1. %a3ayemaH PecnySmmcbmbty npe3udeHmi KacwM-MoMapm Toyaeembty 2021 wwn-dbiy 5 цацтарblндагbl «Tdyenci3diK 6dpimH ybmdam» ammu Mayaxacbi https://egemen.kz/ article/260146-tauelsizdik-barinen-qymbat 07.01.2021.

2. %a3ayemaH PecnySmmcbmbfy npe3udeHmi KacbM-WoMapm Toyaeembfy 2021 ^unдuц 15 цaцmaрblндaгbl VII waKbpbmbiMbmdazbi KP napnaMeHmm^ 6ipiHwi ceccuncwHda ceune-zeH ce3i https://www.inform.kz/kz/tauelsizdik-barinenkymbat-kasym-zhomart-tokaev_a3737118 17.01.2021.

3. HyManeHKO A. // «Экспeрm Ka3axcmaH». - 2016. - № 15. - c. 20-21. https://www.zakon. kz/4813384-soglasitelnaja-komissija-perezhitok.html

4. HcaeeaM.E. &moco$un doKmopu (PhD) dspewecirn i3deHy ymw ycbiHbirnah duccepma-цun. : 6D030100-K¥KMKmaHy. - TaxdbiyopsaH: 2021. - 182 6.

5. XaHymeea T3. Tpydoeue cnopb o npaee: cpaeHumenbHwu aHanrn npaeoewx HopM Poc-cuucKoU 0eдepaцuu u 3apy6ewHbix zocydapcme. ducc. ... KaHd. wpud HayK. - MocKea, 2017. C. -255 c.

6. Aeanoe P.M. nop^oKpaccMompeHun uндueuдyanbнux mpyдoeux cnopoe: дucc. ... кaнд. wp^ HayK. - MocKea, 2007. -168 c.

7. KypeHHou A.M. Тpyдoeue cnopu: npaKmunecKuu KoMMeHmapuu. - MocKea: fleno. 2001. -448 c.

8. repacuMoea E.C. Гocyдapcmeeннue гapaHmuu 3a^umbi mpyдoeux npae u ceo6oд. //Ak-myanbHbie npo6neMbi mpyдoeoгo зaкoнoдamenbcmea e ycnoeunx мoдepнuзaцuu экoнoмuкu. Moнoгpa$uн (HayHHo-npaKmunecKoe noco6ue) /Пoд peд. W.n. Оpnoecкoгo. - MocKea, 2012. -240 c.

9. MaHymecmn A.H. npo^ccyanbHbie HopMb u npaeoomHomeHun e mpyдoeoм npaee: aemo-pe$. дuc. ... кaнд. wp^. HayK. - Bopornw, 2006. - 259 c.

REFERENCES

£ 1. KazaKfitan Respublikasynyц Prezidenti Kasym-Zhomart Toцaevtyц 2021 zhyldyц

¡8 5 Ka^aryndasy «Tauelsizdik barmen Kymbat» atty maKalasy https://egemen.kz/article/260146-

™ tauelsizdik-barinen-jaymbat 07.01.2021.

2. KazaKstan Respublikasynyц Prezidenti Kasym-Zhomart Toкaevtyц 2021 zhyldyц

^ 15 Ka^aryndasy VII shaKyrylymyndasy KR Parlamentt^ birinshi sessijasynda sejlegen sezi

§■ https://shhshhshh.inform.kz/kz/tauelsizdik-barinenkymbat-kasym-zhomart-tokaev_a3737118

i 17.01.2021.

Q-

g 3. Chumachenko A. // «Jekspert Kazahstan». - 2016. - № 15. - s. 20-21. https://shhshhshh. i zakon.kz/4813384-soglasitelnaja-komissija-perezhitok.html

4. Isaeva Zh.E. Filosofija doktory (PhD) darezhesine izdenu Yshin ¥synylsan dissertacija. :

o

o 6D030100-K¥KyKtanu. - TaldyKorsan: 2021. - 182 b.

<

5. Hanukaeva T.Je. Trudovye spory o prave: sravnitel'nyj analiz pravovyh norm Rossijskoj ^ Federacii i zarubezhnyh gosudarstv. diss. ... kand. jurid nauk. - Moskva, 2017. S. -255 s. ¡g 6. Agapov R.M. Porjadok rassmotrenija individual'nyh trudovyh sporov: diss. ... kand. jurid b nauk. - Moskva, 2007. -168 s.

5 7. Kurennoj A.M. Trudovye spory: prakticheskij kommentarij. - Moskva: Delo. 2001. - 448 s.

8. Gerasimova E.S. Gosudarstvennye garantii zashhity trudovyh prav i svobod. // Aktual'nye g problemy trudovogo zakonodatel 'stva v uslovijah modernizaciijekonomiki. Monografija (nauchno-§ prakticheskoe posobie) /Pod red. Ju.P. Orlovskogo. - Moskva, 2012. - 240 s.

9. Manukovskaja A. N. Processual'nye normy i pravootnoshenija v trudovom prave: avtoref. t; dis. ... kand. jurid. nauk. - Voronezh, 2006. - 259 s.

X

b