Научная статья на тему 'Өсиет бойынша мұрагерлік дауларды қараудың процессуалдық ерекшелiктерi'

Өсиет бойынша мұрагерлік дауларды қараудың процессуалдық ерекшелiктерi Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
192
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
құқықты қорғау / мұрагерлік / нотариус / сот / ерекше іс жүргізу / сот практикасы / өсиет / заңдық маңызы бар фактілер. / protection of the right / inheritance / notary / court / special proceedings / judicial practice / will / facts of legal significance.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Максатов Нуржан Ришатулы

Қазіргі азаматтық құқықтық қатынастар жүйесінде мұрагерлік мәселелері маңызды орын алады. Мұрагерлік құқық тақырыбына Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 6-бөлімі (57-60-тараулар) арналған. Құқық қолдану тәжірибесінен алынған көптеген мысалдар бүгінгі күні мұраны, атап айтқанда, сот тәртібімен де, соттан тыс тәртіппен шешілетін белгілі бір мүлікті бөлу бойынша даулар туындағанын куәландырады. Бұл ретте мұраны бөлу бойынша кейбір мәселелер бар. Сот тәртібімен мұрагерлік құқықтарды қорғау талап қою немесе ерекше іс жүргізу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған байланысты мұрагерлік туралы даулар бойынша барлық сот істері ҚР АІЖК-не көзделген талап қою немесе ерекше іс жүргізу ережелері бойынша шешіледі. Талап қою және ерекше іс жүргізудің ара-жігін ажырату өте маңызды практикалық мәнге ие, өйткені сот ісін жүргізу түріне байланысты іс жүргізу заңнамасы іске қатысушы адамдардың құқықтарын, істі қарау тәртібін, мемлекеттік баждың мөлшерін және басқа да іс жүргізу сәттерін әртүрлі айқындайды. Мақала мұрагерлік құқықтарды сот арқылы қорғау проблематикасын талдауға арналған. Мақалада мұрагерлік құқықтарды қорғаудың сот тәсілдері қарастырылған. Құқықтық нормалар мен сот практикасын талдау қорытындылары бойынша сот әдістері мұрагерлік құқықтарды қорғаудың нотариаттық әдістерімен байланысты, ал кейде қақтығыста болып отыр деген қорытынды жасалады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REMEDIAL FEATURES OF CONSIDERATION OF DISPUTES INHERITED UNDER THE WILL

Inheritance issues play an important role in the system of modern civil relations. Section 6 (chapters 57-60) of the Civil code of the Republic of Kazakhstan is devoted to the subject of inheritance law. It should be noted that numerous examples from law enforcement practice indicate that today there are disputes on the division of inheritance, in particular, certain property, which are resolved both in court and out of court. At the same time, there are separate questions on the division of inheritance that do not have a clear interpretation. In court, the protection of inheritance rights can be carried out in a lawsuit or in special proceedings. In this regard, all court cases on inheritance disputes are resolved according to the rules of claim or special proceedings provided for by the CPC of the Republic of Kazakhstan. The distinction between claim and special proceedings has very important practical value, since depending on the type of proceedings procedural law in many ways defines the rights of persons involved in, the handling of the case, the size of state duty and other procedural aspects. The article is devoted to the analysis of the problems of judicial protection of inheritance rights. The article deals with judicial methods for protecting inheritance rights. Based on the results of the analysis of legal norms and judicial practice, it is concluded that judicial methods of protection are in connection with, and sometimes in conflict with, notarial methods of protecting inheritance rights.

Текст научной работы на тему «Өсиет бойынша мұрагерлік дауларды қараудың процессуалдық ерекшелiктерi»

Жас галым Miu6epi

УДК 347.67

ЭСИЕТ БОЙЫНША М¥РАГЕРЛ1К ДАУЛАРДЫ ЦАРАУДЫЦ ПРОЦЕССУАЛДЬЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

Максатов Нуржан Ришатулы

Каспий цогамдыцyuusepeumemi «Эдтет» жогары цуцыц мектебтщ докторанты, Алматы ц., Казацстан Республикасы

Тушн свздер: цуцыцты цоргау, мурагерлт, нотариус, сот, ерекше ic жург1зу, сот практи-касы, всиет, зацдыц мацызы бар факттер.

Аннотация. Kазiргi азаматтыц цуцыцтыц цатынастар ЖYйeciндe мурагерлт мэсе-лeлeрi мацызды орын алады. Мурагерлт цуцыц тацырыбына Казацстан Республикасы Азаматтыц кодексШц 6-бвлiмi (57-60-тараулар) арналган. Куцыц цолдану mэжiрибeci-нен алынган квптеген мысалдар бYгiнгi кYнi мураны, атап айтцанда, сот mэрmiбiмeн де, соттан тыс тэрттпен шештетт белгш бiр мYлiкmi бвлу бойынша даулар туындаганын куэландырады. Бул ретте мураны бвлу бойынша кeйбiр мэселелер бар.

Сот mэрmiбiмeн мурагерлт цуцыцтарды цоргау талап цою немесе ерекше ic ЖYргiзу арцылы ЖYзeгe асырылуы мYмкiн. Осыган байланысты мурагерлт туралы даулар бойынша барлыц сот icmeрi КР А1ЖК-не квзделген талап цою немесе ерекше ic ЖYргiзу eрeжeлeрi бойынша шештедь

Талап цою жэне ерекше ic ЖYргiзудiц ара-жтн ажырату вте мацызды практикалыц мэнге ие, вйткеш сот icm ЖYргiзу mYрiнe байланысты ic ЖYргiзу зацнамасы icке цаты-сушы адамдардыц цуцыцтарын, icmi царау mэрmiбiн, мемлекеттт баждыц мвлшерт жэне басца да ic ЖYргiзу сэттерт эрmYрлi айцындайды.

Мацала мурагерлт цуцыцтарды сот арцылы цоргау проблематикасын талдауга арналган. Мацалада мурагерлт цуцыцтарды цоргаудыц сот mэciлдeрi царастырылган. Куцыцтыц нормалар мен сот практикасын талдау цорытындылары бойынша сот эди cmeрi мурагерлт цуцыцтарды цоргаудыц нотариаттыц эдicmeрiмeн байланысты, ал кейде цацтыгыста болып отыр деген цорытынды жасалады.

ПРОЦЕССУАЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ РАССМОТРЕНИЯ НАСЛЕДСТВЕННЫХ СПОРОВ ПО ЗАВЕЩАНИЮ

Максатов Нуржан Ришатулы

Докторант Высшей школы права «Эдтет» Каспийского общественного университета, г. Алматы, Республика Казахстан

Ключевые слова: защита права, наследование, нотариус, суд, особое производство, судебная практика, завещание, факты, имеющие юридическое значение.

Аннотация. В системе современных гражданских правоотношений важное место занимают вопросы наследования. Тематике наследственного права посвящен раздел 6 (главы 57-60) Гражданского кодекса Республики Казахстан. Нельзя не отметить, что многочисленные примеры из правоприменительной практики свидетельствуют о том, что на сегодняшний день возникают споры по разделу наследства, в частности, определенного имущества, которые разрешаются как в судебном, так и во внесудебном порядке. При этом существуют отдельные вопросы по разделу наследства, которые не имеют однозначного толкования.

В судебном порядке защита наследственных прав может осуществляться в исковом или в особом производстве. В связи с этим, все судебные дела по спорам о наследовании разрешаются по правилам искового либо особого производства, предусмотренным ГПКРК.

Разграничение искового и особого производства имеет очень важное практическое значение, так как в зависимости от вида судопроизводства процессуальное законодательство по-разному определяет права лиц, участвующих в деле, порядок рассмотрения дела, размер государственной пошлины и другие процессуальные моменты.

Статья посвящена анализу проблематики судебной защиты наследственных прав. В статье рассмотрены судебные способы защиты наследственных прав. По итогам анализа правовых норм и судебной практики делается вывод о том, что судебные способы

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

Трибуна молодого ученого

т

защиты находятся в связи, а иногда и в столкновении с нотариальными методами защиты наследственных прав

REMEDIAL FEATURES OF CONSIDERATION OF DISPUTES INHERITED UNDER THE WILL

Maxatov Nurzhan

Doctoral student of Adilet Law School, Caspian Public

University, Almaty, Republic of Kаzаkhstаn

Keywords: protection of the right, inheritance, notary, court, special proceedings, judicial practice, will, facts of legal significance.

Abstract. Inheritance issues play an important role in the system of modern civil relations. Section 6 (chapters 57-60) of the Civil code of the Republic of Kazakhstan is devoted to the subject of inheritance law. It should be noted that numerous examples from law enforcement practice indicate that today there are disputes on the division of inheritance, in particular, certain property, which are resolved both in court and out of court. At the same time, there are separate questions on the division of inheritance that do not have a clear interpretation.

In court, the protection of inheritance rights can be carried out in a lawsuit or in special proceedings. In this regard, all court cases on inheritance disputes are resolved according to the rules of claim or special proceedings provided for by the CPC of the Republic of Kazakhstan.

The distinction between claim and special proceedings has very important practical value, since depending on the type of proceedings procedural law in many ways defines the rights of persons involved in, the handling of the case, the size of state duty and other procedural aspects.

The article is devoted to the analysis of the problems of judicial protection of inheritance rights. The article deals with judicial methods for protecting inheritance rights. Based on the results of the analysis of legal norms andjudicial practice, it is concluded that judicial methods ofprotection are in connection with, and sometimes in conflict with, notarial methods of protecting inheritance rights.

М¥рагерлжт к¥кыктык реттеу азамат-тык к¥кыкка тэн жэне кептеген ережелер^ бойынша кептеген елдердеп реттеулуше ¥ксайды. МYлiктiк айналымда м^рагерлж айтарлыктай кец колданылады, б^рак оныц колдануында кездесетш жэне процессуал-дык ерекшелжтерд^ атап керсету.

Каз^рп тацда бойынша м^ралыц к¥кыгын алу ^н тэрт^бшдеп ец езекл мэселе са-налуда. Карапайым халык арасында м^ра-лык к¥кыктарыныц б^зылуы мен б^зылган к¥кыктарын калпына келт^ру проблемалары тYрлi себептерге байланысты туындап жата-тыны анык. Кундел^кл ем^рде де, азаматтык ютердщ шшде де кеп кездесетш^ азамат-тардыц м^ралык к¥кыктарыныц жэне есиет бойынша да зац бойынша да мараны кабыл-дау к¥кыктарыныц б^зылуы болып отыр.

Мараны ашу сэтшде м^рагерлж к¥кыктык катынас туындайды. Оныц зацды мазм^нын зац бойынша не есиет бойынша мараны кабылдауга немесе одан бас тартуга шакырылган м¥рагердщ к¥кыгы к¥райды. Осыдан баска зацмен немесе м¥ра калды-рушымен екшетл т¥лгаларга осы к¥кыкты ЖYзеге асыруда м¥рагерге колдау керсету мшдет ЖYKтеледi. Б¥л т¥ргылыкты орны, ж¥мыс, оку, эскери кызметт ету орны бойынша лауазымды т¥лгалар, элеуметтк коргау органдарыныц лауазымда т¥лгалары,

нотариустар, есиетны орындаушылар жэне т.б болуы мYмкiн [1, 6 б.].

М¥раны кабылдауга к¥кык субъективтж азаматтык к¥кык болып табылады, оныц мазм¥ны м¥рагерге т^ркелген м¥раны кабыл-дау не одан бас тартудыц баламалы мYмкiндi-гше келт^ршедь М¥раны кабылдау акпс эм-бебап сипат ¥станады. Ол барлык м¥рагерлж мYлiкке (барлык м¥рага) тарайды. Егер м¥ра эр тYрлi орандарда орналасса, онда м¥раны ашу орны бойынша м¥раны кабалдайды. М¥рагер б¥л аркылы барлык баска жерлер-деп м¥раны кабылдайды. М¥раны кабылдап м¥рагер м¥раныц к¥рамына не юретшщ де бшмеу^ мYмкiн.

М¥раны кабылдау акпс сипат ¥стана-ды. Шарттармен не тYсiнiктермен м¥раны кабылдауга жол бершмейдь М¥ра толык ка-былдануы тшс, оныц жарты белтн кабыл-дауга да болмайды.

М¥раны кабылдау актюше кер^ KYш бершедь М¥рагермен кабылданган м¥ра м¥раны ашу сэтшен бастап оган тиесШ болып есептеледь

М¥рагермен м¥раны кабылдау Yшiн м¥раны ашу сэтшен бастап есептелетш ай -айлык мерзим зацда белгшенген. Егер м¥ра-гер керсетшген мерз^мде м¥раны кабылдама-са, м¥раны кабылдауга кукыкты жогалтады.

Соцгы уакытта осы кезкарасты циви-

Жас галым мiнберi

лист галымдар талдауга цойды. Мураны цабылдауга мерз^мнщ аяцталуы цуцыцтыц езшщ тоцталуына экелетшдтн таласца тYсiрмей, ол цуцыцтыц болу мерз^мш жэне бултару мерз^мдерш ажыратуды усынады. Олардыц арасында ортац болып, олардыц екеу^ де цуцыцты ЖYзеге асыру мерз^мдерше жатады, олардыц барысында цуцыц ЖYзеге асырылуы мYмкiн. Егер цуцыцтардыц болу мерз^мдер^ олардыц жагымды узацтылыгын аныцтаса, онда бултару мерз^мдер^ езшщ тагайындалуымен оларды ЖYзеге асырмау жэне тиесШЫз ЖYзеге асыру жагдайында цуцыцтарды уацытынан бурын тоцтатуга ие екендтнен осы ею мерз^мдердщ айыр-машылыгын галымдар керсеткен мураны цабылдауга мерз^мд^ галыидар цуцыцтыц болу мерз^мдерше жатцызады, керсетшген мерз^мге ескшк мерз^мдершщ тоцтатылуы, Yзiлiсi жэне цайта цалпына келт^ршу^ туралы зацныц ережелер^ таралмайды. Бул уацытта мураны цабылдауга мерзим егер де ол мурагер-мен себепт салдар бойынша етюзшш кетсе, онда ол сотпен узартылуы мYмкiн [2, 74 б.] .

Мурагер керсетшген мерз^мнщ аяцта-луынан кешн сотца Yндеу жасамай-ац ца-былдауы мYмкiн, егер де буган мураны ца-былдаган цалган мурагерлер келюсе. Б^рац егер мурагер мураны цабылдауга мерз^мд^ етюзш алса, онда сот осы мерз^мд^ узартуы-на не мерз^мд^ етюзумен мураны цабылдауга басца мурагерлердщ келюуше царамастан, мурагер оган келетш мурагерлж Yлестен тек табиги нысанда сацталган мYлiктi, сонымен цатар мYлiктi етюзуден алынган ацша цара-жаттарын гана алады.

Мураны ашу сэтшен бастап шацырыла-тын мурагерлерден басца мурагерлер мура-герлжке кешн де шацырылу мYмкiн.

Мурагерлж трансмиссия туралы ереже-лер сонау кецсетер одагы кезшде т^ркелген. Мурагерлк шацырылган мурагер зацмен белгшенген мерз^мде мураны цабылдауы (не цабылдамауы) мYмкiн. Егер мурагер мураны цабылдаса, онда мураны цабылдауга цуцыц осы мурагерлк Yлестегi мурагерге жататын бел^мше мурага цуцыцца ауысады. Б^рац мура мурагермен цабылданбауы мYм-кш. Б^рац мурагер мураны ашудан кешн оны белгшенген мерз^мде цабылдауга Yлгiрмей цайтыс болган жагдайда да мурагермен мура цабылданбауы мYмкiн. Себеб^ мурагер мураны цабылдап не одан бас тарта Yлгiрмедi, ол цайтыс болу сэтше (мурагер) ЖYзеге асыруга Yлгiрмеген мураны цабылдау цуцыгына ие болды. Мурагерлерше ол ЖYзеге асыруга Yл-прмеген цуцыцтыц жэне мураны цабылдауга

цуцыцтыц ауысуы аталады.

Бул уацытта мураны цабылдауга цуцыцты мура ету езшщ ерекшелжтерше ие, б^ршшщен, мураны цабылдауга цуцыц мура цалдырушыныц цайтыс болу кезше аяцтал-маган мерз^мде ЖYзеге асырылуы мYмкiн, онда бул уацытта цалган мурагерлкт цабылдау Yшiн мура цалдырушыныц цайтыс болу кезшен есептелетш алты айлыц мерзим белгшенген мурага цуцыцты цабылдауга мерзим етш кету^ мYмкiн, ал мураныц цалган белтн цабылдауга мерзим етш кетпеу^ мYмкiн. Егер бул болса, онда мураны цабылдауга цуцыц таралатын мурагерлк Yлес, ал оны цабылдау мерз^м^ етш кетсе б^ршш^ цайтыс болган мура цалдырушы мурагерлершщ Yлестерiне есед^ не мемлекетке ауысуы мYмкiн.

Екшшщен, осы Yлестi бастапцыда цайтыс болган мура цалдырушыныц царызшы-лары енд^рш алуы мYмкiн, ал мураны цабылдап алуга Yлгiрмей цайтыс болган мурагер мурасыныц цалган белЫ осы царызгер-лердщ тарапынан алудан бос. Оган тек оныц царызгерлер^ назар аударуы мYмкiн, соцгы мура цалдырушыныц царызгерлер^ олармен бастапцы мура цалдырушыныц царызгер-лерш цанагаттандырган соц гана Yлестi ен-д^рш алады.

Мураны ашу сэтшде мурагерде туын-дайтын цуцыцтыц мазмунымен тек мураны цабылдау мYмкiндiгi гана емес, сонымен цатар одан бас тарту мYмкiндiгi де цамтыла-ды. Мурагерге кетлденген мYмкiндiктердiц б^р^ ретшде мурадан бас тарту 1994 ж1. АК бабында реттелген б^ршшщен мурадан бас тарту мураны цабылдау сияцты алты айлыц мерз^мде болуы мYмкiн. Бул кезде мурагер сол мура цалдырушыныц есиетсы бойынша не зац бойынша басца мурагерлердщ пайда-сына мурадан бас тартуы мYмкiн.

Айтылган б^рац бершген жагдайда шарт бойынша мураны цабылдау орынга ие екендь гш бшд^рмейдь Мурагер мурадан бас тарта-ды, оны цабылдамайды, бас тартуды тYсiнiк-термен шыгарып салмайды. Егер мурадан аныц пайдасына бас тартылган тулга ез кезшде мурадан бас тартса, онда мурадан бастапцыда бас тартцан мурагер езшщ бас тартуын кер^ ала алмайды - ол ойыннан шыцты. Бул жагдайда цабылдаудан бас тарту болган мураныц ем^р^ мурагерлж цуцыцтыц жалпы ережелер^ бойынша шешшедь ЭЫре-се, мурагерлж Yлестердi еЫру, мемлекетке цайтарымсыз ретшде мураныц ауысуы туралы нормалар цолданылуы мYмкiн.

Бул арцылы, мураны цабылдау акпЫ сияцты мурадан бас тарту цайтарымсыз сипат

1 ЦазКСР Азаматтъщ кодекЫ //Цазац ССР-нщ 1963 жылгы 28 желтоцсандагы Зацымен бекттген. Куш\ жойылды-Цазацстан Республикасыныц 1999.07.01.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

р

I I I I I I I I I I I I

I I

I I I

^станады. Егер м^рагер мараны цабылдау туралы немесе м^рага ц¥цыц туралы куэлк-т беру туралы арызды нотариалдыц кецсеге берсе, онда м^радан бас тартуга болмайды.

1994 жылы АК 550 бабы м^радан бас тар-тудыц б^р эдюш - мараны ашу орны бойынша нотариалдыцкецсегем^раданбастартуженш-деп арызды м^рагермен беруд^ гана т^ркедь

М^рагердщ м^расындагы Yлесi сол м^ра цалдырушыныц басца м^рагерлершщ Yле-стерше тYCсе, онда м^рагерлк Yлестердi еЫру туралы айтады. Зацга сэйкес м^рагер-лж Yлестердi еЫру ею жагдайларда орынга ие болады: б^ршшщен, егер м^ра цалдырушы есиетда м^ра ету ц^цыгынан м^рагерд^ ай-ырса; екшшщен, егер м^ра ету шацырылган м^рагер м^радан бас тартса.

М^рагер лайыцсыз ретшде м^радан шет-тетшген кезде м^рагерлк Yлестердi ес^ру орынга ие болуы мYмкiн. Б^л уацытта м^ра-герлж Yлестердi ес^ру болмайды, егер де тYсiп кеткен м^рагерге басца м^рагер тагайындал-са б^л жагдайда тYсiп кеткен м^рагердщ Yлесi тагайындалган м^рагерге ауысады.

Егер де м^рагерлердщ б^р^ зац бойынша не м^ра цалдырушымен м^ра ету ц^цыгынан айырылса не м^радан бас тартса, онда м^ра-герлж Yлестердi еЫру орынга ие. Егер м^ра цалдырушы мYлiктi ешюмге есиеттемесе, онда тYсiп кеткен м^рагердщ Yлесi м^ра ету-ге шацырылган зац бойынша м^рагерлерге тYседi жэне олардыц арасында тец белшедь

Егер мYлiктiц белт есиеттелсе, онда тYсiп кеткен м^рагердщ Yлесi, егер де ол м^радан айырылса, есиеттелген мYлiк есиет бойынша м^рагерлер арасында белшед^, ал есиеттелмеген мYлiктiц белт зац бойынша м^рагерлердщ арасында белшедь

Зац бойынша м^рагер оган мYлiктiц белт есиеттелсе де, м^радан бас тартуы мYмкiн, оган есиеттелген мYлiктiц белт есиет бойынша басца м^рагерлерге, ал зац бойынша м^рагер ретшде ц^цыгы бллган мYлiктiц белт басца м^рагерлерге ауысады. Егер де мYлiктiц есиеттелген белтн м^рага алудан зац бойынша м^рагерлерге жатпай-тын м^рагер бас тартса, онда Yлестердi ес^ру тек мYлiктiц есиеттелген белтнде гана болады жэне есиеттелмеген белжке тшспейд^, себеб^ м^радан бас тартцан м^рагердщ оган ешцандай цатынасы жоц.

Мараны белу. Эмбебап ц^цыцты ца-былдау объеклс ретшде м^рагерлж келем мараны ашу сэтшде оныц ц^рамына цандай ц^цыцтар жэне мшдеттер юретшше тэуелЫз зацды тYPде б^ртугас кешен ретшде шыга-

Трибуна молодого ученого

ды. мура етуге б^р мурагер шацырылса, онда мараны белу туралы сурац туындайды, се-беб^ оны белуге болатын тулгалар жоц. Кей-де мурага не жататындыгы, не жатпайтын-дыгы туралы сурац туындайды, б^рац бул мараны белумен тжелей байланысты емес. ЭЫресе жиналган мYлiкпен б^рге жубайы-ныц Yлесiн аныцтау цажет, себеб^ осы Yлеске мура тштен ашылмайды. Егер ерльзайыпты-лар неке кезещнде олардыц эрцайсысымен эрб^р непздер бойынша мYлiкке жэне белек меншжке режимде таратцан некелж келю^м - шарт жасаса, онда мура цайтыс болган жу-байыныц некеге дешнп мYлiгiне жэне олмен неке кезещнде алынган мYлiкке ашылады. Б^рац кеп жагдайларда неке кезещнде б^рге жиналган мYлiкке цатысты зацды цуцыцтыц режим сацталады, ягни ол ерл^ - зайыпты-лардыц орац менштне жатады. Бул жагдайларда тек осы мYлiктегi цайтыс болган зайы-быныц Yлесiне гана мура ашылады.

Мараны белу кезшде ескеретш жэйт, зац бойынша мурагерлердщ мурагерлк Yлестерi тец боып табылады. Егер мураныц цурамы-на арнайы ютапхана юрсе, осы ютапхананы жинаган экес^мен б^р облыста баласы жумыс жасаса, онда экес цайтыс болган соц кггап-хананы баласына беру цажет.

Мараны цабылдаган мурагерлердщ келю^мдер^ бойынша олардыц Yлестерiне сэйкес мYлiктi белу ЖYргiзiледi. Келю^мге жетпеуде мурагерлж мYлiктi белу сотпен ЖYргiзiледi.

Егер б^рнеше жалдаушылар пэтерд^ же-кешеленд^рсе, онда пэтерге меншж ц^цыгы олардыц эрцайсысында пайда болады. Мен-ш^к иелер^н^ц б1ршщ цайтыс болу жагдайында м^рагерлер оныц Yлесiн м^ра етуге ц^цылы.

^Р-ныц Азаматтыц кодекс^н^ц 1048-ба-баында2 айтылган: есиет цалдырушы есиет-те керсетшген м^рагер м^ра ашылганга дей-ш цайтыс болган, оны цабылдамаган не одан бас тартцан немесе осы Кодекстщ 1045-ба-бындагы тэрт^ппен лайыцсыз м^рагер рет^н-де м^рагерл^ктен шеттетшген жагдайда, сондай-ац м^рагер м^ра цалдырушыныц зацды талаптарын есиет бойынша орында-маган жагдайда, басца м^рагер тагайындай алады. 0сиет цалдырушы есиетт^ц еркш принципке сэйкес м^рагер болмаймын деген адамды м^рагер ет^п немесе цандай да б^р адамды м^радан айыру ц^цыгы бар. Гылыми эдебиет^нде м^рагерлерд^ тагайындау келес^ жагдайда орын алатын туралы ережеде цол-дану кезцарасы бар:

1. Егер непзп м^рагер мараны ашуга

Цазацстан Республикасыныц азаматтыц кодексI (ерекше белгм) 1999 жылгы 1 шiлдедегi N 409 // К^а-зацстан Республикасыныц Парламентi (бурынгы атауы: К^азац ССР Жогаргы Советi; Казац ССР Жогаргы Советшц Президиумы; КР Жогаргы Кецесшц Тералцасы; КР Жогаргы Кецес^.

Жас галым м1нбер1

дешн цайтыс болганда, ягни есиет бойынша КР-ныц мурага деген цуцыцтыц усынысты царастырмайды.

2. Егер ол мурадан бас тартса.

3. Егер «лайыцсыз» деп танылса, онда есиет цуцыгынан айырылады.

4.Осыган цоса Серебровский В.И айтуын-ша есиет цалдырушыныц есиетте керсетш-ген шартты нег1зг1 мурагер1 орындамаганы ушш есиет цуцыгына айырылады. Брагинский М.И шюр1 бойынша егер непзп мура-гер басца адамныц пайдасына мурадан бас тартса, онда басца мурагер тагайындалады.

Мурагерд1 тагайындау-мурага цуцыцты усыну, муралыц трансмиссия мен муралыц бел1ктерд1ц дурыс болуымен байланысты [3, 12 б.].

Мурагерд1 тагайындаганда мурага цуцыцты усыну кезшде мынадай сурац туын-дайды: егер нег1зг1 мурагер болуына дей1н цайтыс болса, оныц орнына мурага цатыс-сыз мурагер тагайындайды. Тагайындалган мурагер жэне мура цалдырушыныц немере арасында к1м мурагер болады? Орындалатын зац шыгарушы бойынша мурагерлердщ б1ре-у1 гана болады, ягни тагайындалган мурагер [4, 41 с]..

Б1здщ ойымыз бойынша, егер мураны алуга дей1н нег1зг1 мурагер цайтыс болса жэне де осы мурагердщ есиет1 бойынша мурагер-лер1 болмаган жагдайда, тагайндалган мурагер мурага ие болады. Ал, бул дурыс емес. вйткеш, мундай жагдай болмайды. Оныц себеб1, есиет жэне басца мурагерлер1 болмаган кезде, мемелекет зац бойынша жалгыз мурагер болады. Егер непзп мурагер мураны ашцанга дешн цайтыс болса, онда тагай-

ындалган мурагер мен муралыц транссмис-сия арасында байланыс туады. Мурагердщ мураны цабылдамаган жагдайда байланы-сыты шек цойылады. 1-ш1 жагдайда мурала-нуга тагайындалган мурагер, ал 2-ш1 жагдайда цайтыс болмган мурагерд1ц мурагерлер1 шацырылады. Тагайындалган мурагер мен мураны белшектеп белудщ арасындагы ца-тынасы, ягни непзп мрагердщ мураны ца-былдауынан мурагер, ягни тагайындалган мурагер шацырылады

Жалпы пайдалы мацсатты орындау уш1н цандай б1р ю-эрекетл мурагерге жуктеу. КР-ныц азаматтыц кодекст1ц 1058-бабында есиет цалдырушы есиет бойынша мурагерге цандай да болсын эрекет жасау немесе кредит беруш1 рет1нде осы мшдетл атцаруды талап ету цуцыгын ешюмге усынбастан одан тартыну м1ндет1н жуктей алады, дел1нген. Егер бул ю-эрекеттер мул1кт1к сипатта болса, онда жуктеуге м1ндет туралы ережен1 цолданады.

Б1рац Серебровскийд1ц п1к1р1нше еси-етл буйрыцтыц нег1зг1 турлер1н1ц 1ш1ндег1 мына ек1 турд1ц айырмашылыгы есиет бойынша орындамау эрцашан да белгш адам пайдасына, ягни зацды мурагерге орнатумен сипатталады. "Жуктеу" бойынша есиетл буйрыц эдетте мурагерд1ц жалпы пайдалы мацсатца багытталган 1с-эрекетт1 орындау-мен цуралады. Сондыцтан жуктеу бойынша белгт адамды керсету м1ндетт1 емес. Егер де есиет цалдырушы есиетт1 белгт адамды цалдырушы керсетсе де, ол не физикалыц, не зацдылыц бола алады. Жуктеу есиет бойынша орындамаудан келес1 белг1лер1 арцылы айырылады [5, 26 б]:

Шект! белгшер1

1. Жалпы пайдалы максатты орындауга багытталган. 1. Жеке адамнын муддеанде орнатылады.

1

2. Мугикпкжэне мушкпк емес сипаттагы к-эрекеттерден турады. 2. Мушктж сипаттагы к-эрекетп болжайды.

3. Мурагерге жуктеген м1ндеттен босата алатын адамнын жокдыгы. 3. К^абылдамаушынын пайдасына орнатылган женишктен бас тарту кук;ыгы бар.

I

I $

1

I I

I

I I I I I

I

I I I I

Трибуна молодого ученого

Тарихи мысал ретшде эйгШ композитор С.С. Прокофьев марцумныныц эйел^ жасаган есиет бойынша Глинка атындагы музыка-^^ лыц-мэдени муражайга цымбатты заттар мен «Неглинна тауындагы дачаныныц кешетшЬ» туралы керсетшген. Сонымен цатар мурагер-де С.С. Прокофьевтщ мемориялды муражай уйымдастыру, музыкалыц (ВУЗ) студенттер мен аспиранттарга ноталыц ютапхана мен музыкалыц аспаптармен пайдалануга руц-сат бершу мшдеттер^ ЖYKтеледi. Мурагерге ЖYKтелген ю-эрекеттщ орындалуын цандай нацты адам талап ете алады деген сурац туындайды. Ал, бул адам жалпы пайдалы мацсаттыц сипатына байланысты аныцтала-ды. Оныц орнында не инициатива азаматтар тобы, не цогамдыц уйым, не езш-ез^ басцару органы болуы мYмкiн.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мурага цуцыц туралы куэлк (зац бойынша да, есиет бойынша да) барлыц мурагер-лерге б^рге не цалауына царай эрцайсысына жеке-жеке бершедь

Муралыц мYлiкке несие берушшер цой-ган талаптарды нотариус Мурагерлк ютерд^ есепке алу кггабына т^ркейдь

Зац бойынша да, есиет бойынша да мурага цуцыц туралы куэлк бершген рет-те нотариус белгшенген тэртште т^ркелген жылжымайтын мYлiкке цуцыц белгшейтш цужаттарды, жылжымайтын мYлiкке т^ркел-ген цуцыцтары жэне оныц техникалыц си-паттамалары туралы аныцтамасы талап етед^ [6, 125 с].

Муралыц мYлiктiц белгШ б^р белкше цатысты мурага цуцыц туралы куэлк алган мурагерлерге кешшрек бурын бершген куэлкте керсетшмеген мYлiкке мурагерлк цуцыц туралы одан кешнп куэлктер бершедь Кэмелетке толмаган немесе эрекет ца-бшет жоц (эрекет цабшет шектеул^) адамга мурага цуцыц туралы куэлк бершген кезде (зац бойынша да, есиет бойынша да) нотариус осы куэлктщ кеш^рмесш мурагердщ туратын жершдеп цамцоршы жэне цорган-шы органга оныц мYлiктiц мYДделерiн цоргау Yшiн хатпен цоса жолдайды.

Муралыц юте мурагерлердщ мурага цуцыц туралы куэлк беру^ Yшiн усынган ца-жетт цужаттары болады.

Мурагерлк келем б^ртекл емес. Оныц цурамына мура цалдырушымен б^рге мура-гер цолданган Yй заттары, басца жагынан, мура цалдырушыныц жер учаскелер^ жэне цозгалмайтын мYлiктiц басца да объектшер^, акциялар, салымдар, банктк салымдар, ЪХ келк жэне байланыс цуралдары, багалы ме-таллдардан буйымдар юредь

Мурагерлк цуцыцтарды ЖYзеге асы-ру Yшiн кеп жагдайларда мураны цабыл-дау жеткшкс^з, сонымен цатар керсетшген

цуцыцтарды реЫмдеу цажет. Оларды рес^м-деуЫз, егер бул цуцыцтар елеул^ мYлiктiк жэне езге цундылыцты керсетсе, онда мура-гер езш сешмд^ болып сезшбейдь цуцыцты белгшеуш^ цужатты усынусыз акционер-лердщ то^мдемесше езгертулер ецпзшмей-д^, мурагерлк бойынша етуш^ авторлыц жэне патенттк цуцыцтарды ЖYзеге асыру мYмкiн емес.

Мурагерлк цуцыцтарды рес^мдеу мура-гердщ жагдайын тыгыздау, зацмен белгшен-ген шектерде оган мYмкiндiктi цамтамасыз ету Yшiн арналган. Ол сонымен б^рге фи-скалды жэне коммерциялыц мацсаттарды ац-диды (салыцтарды алу, мураны цоргау жэне олармен басцару бойынша шыгындарды етеу, сешмд^ басцарушыга сыйацыны телеу жэне т.б).

Ацырында, мурагерлк цуцыцтарды реЫмдеу юмге мура еткенш, цуцыцтарды ЖYзеге асыру Yшiн жэне мшдеттерд^ орын-дау Yшiн юмге Yндеу жасау кереклгш бшу цажетт мура цалдырушыныц царызгерлер^ жэне борышкерлер^ мYДделерiнде цажет.

Осылай, кеп жагдайларда мурага цуцыцты мурагерлермен алуды растайтын цуцыцты белгшейтш цужатсыз ЖYPУ мYмкiн емес. Мундай цужат болып мурага цуцыц туралы куэлк табылады.

Алдыцгы зацдылыцта «мура ету цуцыгы туралы куэлк» термиш цолданылды. Ол дэл емес, себеб^ мура ету цуцыгыныц пайда болу Yшiн куэлк талап етшмейдь Куэлк мура ету цуцыгын (мураны цабылдауга цуцыцты) ЖY-зеге асыру нэтижесшде туындаган мурага цуцыцты растайды.

Мура етуге шацырылган мурагерлер мураны ашу орны бойынша мурага цуцыц туралы куэлктщ беруге нотариалдыц конто-раны етшу^ мYмкiн. Мурага цуцыц туралы куэлктщ беруге нотариалдыц конторага Yндеу - бул мурагердщ мшдет емес, ягни цуцыгы. Б^рац кеп жагдайларда мундай куэлктщ алу-сыз мурагер езшде туындаган мурагерлк цуцыцтарды ЖYзеге асыра алмайды. Куэлкте беру жалпы тэртш бойынша мемлекеттк нотариустардыц ЖYргiзiлуiне жатады, б^рац нотариалдыц аймацта мемлекеттк нотариалдыц контораныц болмауы кезшде ол эдшет органдарыныц жэне нотариалдыц палата-ныц б^рлескен шеш^м^мен жеке нотариусца тапсырылуы мYмкiн.

Мурага цуцыц туралы куэлк барлыц мурагерлерге б^рге не белек бершу^ мYмкiн. Кэмелетке толмаган не эрекет цабшеттшп жоц мурагердщ атына куэлктщ беру туралы нотариус мурагердщ тургылыцты жер^ бойынша оныц мYлkтk мYДДелерiн цоргау Yшiн асырау жэне цамцоршылыц органдарына ха-барлайды.

Жас галым мiнберi

Мурага цуцыц туралы куэлж мураны ашу KYнiнен алты ай аяцталуы бойынша мурагер-лерге бершедь Куэлкт беру туралы арыз бергендерден басца мурагерлердщ болма-уы туралы сешмд^ мэл^меттер нотариалдыц кецседе болса, онда керсетшген мерз^мнщ аяцталуына дешн куэлж бершу^ мYмкiн.

Мурагерлж мYлiктiц мемлекетке ауысуы кезшде басца мурагерлерге сияцты тэртште мурага цуцыц туралы куэлк бершедь Б^рац барлыц жагдайлар кезшде мураны ашу кут-нен бастап алты айдыц аяцталуы бойынша сэйкес мемлекеттж органга (мысалы, царжы) мундай куэлжт беру ж^бершмейдь

Егер мурагер мураны цабылдаса жэне нотариалдыц кецсеге цажетт цужаттарды усынса, б^рац оган куэлк беруден бас тар-тылса, онда нотариалдыц эрекеттерде жа-сауда бас тартуга оныц арызы КР АПК 32 тарауыныц ережелер^ бойынша сотпен ца-растырылады. Егер де мураны цабылдаган мурагерде куэлкт алу Yшiн цажетт цужат-тар болмаса жэне оларды басца жолмен алу мYмкiндiгi болмаса, мураны цабылдау фак-тюш аныцтау женшдеп мурагердщ арызы КР АПК 27 тарауындагы ережелер бойынша сотпен царастырылады3. Осылай, егер ол мура цалдырушыныц цайтыс болу KYнiне мура цалдырушымен б^рлесш турса, тургын Yй, пэтер мурасына цуцыц туралы куэлкт беруге; мемлекеттк не цогамдыц борышты орындау кезшде цайтыс болган тулгалардыц мYлiгiне мура ету цуцыгы туралы куэлкт беруге банктердеп салымдарына; жеке жэне мYлiктiк сацтандыру келю^м - шарттары бойынша сацтандыру саналарын интеллек-туалдыц меншк женшдеп зацдылыц бойынша авторлыц сыйацылар сомаларын жэне ецбекп телеу сомаларын беруде мемлекеттк бажды телеуден азаматтар босатылады.

Мураны ашу кутне кэмелеттк жасца жетпеген мурагерлер, эрекет цабшеттшт жоц деп танылган мурагерлер мурагерлк мYлiктiц тYрiне тэуелЫз барлыц жагдайлар-да мурага цуцыц туралы куэлкт алу кезшде мемлекеттк бажды телеуден босатылады.

Мурага мемлекет цуцыгы туралы куэлк-т беруге царжы жэне салыц мемлекеттк баж алынбайды.

Айтылып кеткендей, мурагерлк цуцыцтарды рес^мдеу таза фескалдыц мац-саттарды ацдиды, ягни мемлекеттк цазына-ны толтыруга цызмет етедь

Егер мура ету бойынша ететш мYлiктiц цуны зацмен белгшенген ецбектщ минимал-ды айлыц телемшщ 850 еселк мелшерш ас-паса, онда мурага салыц мYлiкке салынбай-ды.

Б^ршш^ кезекл, екшш^ кезекл мурагерлер не басца мурагерлер мYлiктi мурага алуына, сонымен цатар мура бойынша ететш мYлiктiц цунына байланысты салыц ставка-сы аныцталады.

Ецбек цабшеттшп жоц асыраудагы жандар олар мура етуге шацырылатын сол кезекке, керсету цуцыгы бойынша мурагерлер - б^ршш^ кезектеп мурагерлерге; есиет бойынша мурагерлер егер олар зац бойынша мурагерлерге жатцызылса - зац бойынша мурагерлердщ «езшщ» кезегше жатцы-зылуы тшс. Осылай, зацмен белгшенген 851 еседен 1700 есеге дешн АЕК мYлiгiн мурага алу кезшде зац бойынша б^ршш^ кезектеп мурагерлер 850-есел^ АЕК-тен асатын мYлiк цуныныц 5% мелшершде салыц теленедь

Мурагерлк цуцыц бойынша ететш мYлiктен салыц ерльзайыптылардыц б^рге туруына не турмауына тэуелЫз б^рге турган жубайынына ететш мYлiк цунынан; мураны ашу кутне мура цалдырушымен б^рлесш осы Yйлерде (пэтерлерде) мурагерлер турса, осы тургын Yйлердiц цунынан жэне тургын-Yй-цурылыс кооперативтер^ жинацтарыныц сомаларынан I жэне II топтагы мYгедектерге ететш тургын^йлер жэне келк цуралдары цунынан алынбайды.

Егер жеке тулга меншкше мурагерлк бойынша ететш мYлкiнiц цуны мураны ашу кунше зацмен белгшенген ецбектщ 850 есе минималды айлыц телем мелшерш асса, онда мурага цуцыц туралы непзшде салыц алынады.

ЛИТЕРАТУРА

1. Кенжалиев З. Квшпелi цазац цогамындагы дэстYрлi цуцыцтыц мэдениет. — Алматы, 1997. - 240 б.

2. Рашидова З. Осиет бойынша мурагерлк Гылыми басылым. - Алматы, 1998. -148 б.

3. Брагинский М. И., Витрянский В.В. Шарттыц цуцыц. 1-ктап: Жалпы ережелер. - М.: «СТАТУТ», 2012. - 476 б.

Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц процестгк кодексI 2015 жылгы 31 цазандагы № 377-VЦРЗ // «Егемен Цазацстан» 03.11.2015 ж., № 210 (28688); «Казахстанская правда» от 03.11.2015 г., № 210 (28086); Цазацстан Республикасы Парламентшц Жаршысы, 2015 ж., № 20-У, 114-цужат.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

р

I i I I I I i i I i i i

I

I i i I

Трибуна молодого ученого

4. CYneÜMenoe М.К., Басин Ю.Г. KP Азаматтыц цуцыц 1 том. - Алматы, 2011. - 365 б.

5. Серебровский В.И. Тацдаулы ецбектер бойынша мурагерлт жэне сацтандыру цуцыц. -2^i басылым., иср. - М.: Статут, 2003. - 558 с.

6. Осерулы Н. Дэстурл1 билер соты - халыцтыц сот болган жэне болуга да лайыцты. Казацтыц ата зацдары: Цужаттар, деректер жэне зерттеулер. 10 томдыц. /Багдарлама жетекшШ: С.З. Зиманов. Алматы: Жeтi жаргы, 10 том. 2010 жыл - 592 бет.

REFERENCES

1. KenzhalievZ.KeshpeUцazaццoгamyndaгydэstYrUцуцyцtyцmэdeniet. -Almaty, 1997. -240bet.

2. Rashidova Z. Osiet bojynsha m^age^^^. Fylymi basylym. - Almaty, 1998. -148 bet.

3. Braginskij M. I., Vitrjanskij V.V. Sharttyц цуцуц. 1-kitap: Zhalpy erezheler. - M.: «STATUT», 2012. - 476 b.

4. SYlejmenov M.K., Basin Ju.G. KR Azamattyц цуцуц 1 tom. - Almaty, 2011. - 365 bet.

5. Serebrovskij V.I. Taцdauly eцbekter bojynsha mуragerlik zhэne sa^tandyru цуцуц. - 2-shi basylym., isr. - M.: Statut, 2003. - 558 c.

6. Ose^ly N. DэstYrli biler soty - halyцtyц sot bohan zhэne bolrna da lajyцty. Kazaцtyц ata zaцdary: K¥-zhattar, derekter zhэne zertteuler. 10 tomdyц. /Basdarlama zhetekshisi: S.Z. Zimanov. Almaty: Zheti zharsy, 10 tom. 2010 zhyl - 592 bet.

УДК 347

ПРАВОВОЙ СТАТУС КАСПИЙСКОГО МОРЯ: ПРАВО НА НЕДРОПОЛЬЗОВАНИЕ

Нусенова Айгерим Жолдасбеккызы

Докторант Высшей школы права «Эдшет» Каспийского общественного университета, г. Алматы, Республика Казахстан

Ключевые слова: право на недропользование, Каспийское море, особый правовой статус, делимитация, договор, экология.

Аннотация. После двух десятилетий дипломатических усилий пять прикаспийских стран подписали конвенцию о правовом статусе водохранилища, которая находится в работе с 1996 года. Кроме того, было подписано еще шесть документов по различным аспектам сотрудничества.

Данная статья определяет основные ключевые моменты Конвенции о правовом статусе Каспийского моря, заключенной между Россией, Ираном, Азербайджаном, Казахстаном и Туркменистаном. Конвенция устанавливает права и обязанности сторон в отношении моря, включая его воды, дно, недра, природные ресурсы и воздушное пространство.

Статья является актуальной на сегодняшний день, так как с принятием Конвенции разрешился долгий спор о том, считать ли водное пространство морем, что сделало бы его объектом международного морского права и доступным для внешних стран, или считать его озером, что потребовало бы его равномерного деления между пятью прибрежными государствами.

В статье исследованы вопросы «особого правового статуса» для разрешения сложившегося спора вокруг Каспийского водохранилища. Статус устанавливает территориальные воды в пределах пятнадцати морских миль, внешние границы становятся государственными границами, где каждая страна осуществляет права на недропользование; рыболовные зоны длиной в десять миль примыкают к территориальным водам и находятся под исключительным правом рыболовства каждого государства. За пределами рыболовных зон общая акватория остается неизменной; за пределами государственной границы свобода морского судоходства распространяется на суда прибрежных стран.

Страны договорились о свободе транзита в другие моря и океаны и предусматривают возможность прокладки трубопроводов под водой при соблюдении экологических требований.

В статье проанализированы также положения Конвенции, касающиеся определения права и обязательства государств-подписантов в отношении Каспийского моря, включая его воды, дно, а также недра, богатые природными ресурсами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.