Научная статья на тему 'КЕКСАЛАРДА ТЎҒРИ ВА СОҒЛОМ ОВҚАТЛАНИШ ТАМОЙИЛЛАРИ'

КЕКСАЛАРДА ТЎҒРИ ВА СОҒЛОМ ОВҚАТЛАНИШ ТАМОЙИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
19
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кексалар / нутрициология / тугри овкатланиш / овкатнинг таркиби / elderly / proper nutrition / nutritionology / composition of food / пожилые / правильное питание / нутрициология / состав пищи

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Комилов Сафар Ортиқович, Хикматов Жасур Сафарович, Сафарова Мастура Тулкиновна

Хозирги замон илмий нутрициология асосида кексаларда тугри ва соглом овкатланиш тамойиллари тавсия берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLES OF PROPER AND HEALTHY NUTRITION OF THE ELDERLY

Based on the modern achievements of scientific nutriciology, recommendations are given on the correct and healthy nutrition of the elderly.

Текст научной работы на тему «КЕКСАЛАРДА ТЎҒРИ ВА СОҒЛОМ ОВҚАТЛАНИШ ТАМОЙИЛЛАРИ»

КЕКСАЛАРДА ТУГРИ ВА СОГЛОМ ОВКАТЛАНИШ

ТАМОЙИЛЛАРИ

КОМИЛОВ САФАР ОРТИЦОВИЧ

БухДавТИ Факультет ва госпитал хирургия кафедраси доценти, т.ф.н. ХИКМАТОВ ЖАСУР САФАРОВИЧ БухДавТИ Факультет ва госпитал хирургия кафедраси ассистенти САФАРОВА МАСТУРА ТУЛКИНОВНА

БухДУ талабаси

АННОТАЦИЯ

Хозирги замон илмий нутрициология асосида кексаларда тугри ва соглом овкатланиш тамойиллари тавсия берилган.

Калит сузлар: кексалар, нутрициология, тугри овкатланиш, овкатнинг таркиби.

ПРИНЦИПЫ ПРАВИЛЬНОГО И ЗДОРОВОГО ПИТАНИЯ

ПОЖИЛЫХ

КОМИЛОВ САФАР ОРТИЦОВИЧ

кандидат медицинских наук, доцент кафедры факультативной и госипитальной хирургии Бухарского государственного медицинского института. Город Бухара

Республики Узбекистан. ХИКМАТОВ ЖАСУР САФАРОВИЧ ассистент кафедры факультативной и госипитальной хирургии Бухарского государственного медицинского института.

Город Бухара Республики Узбекистан. САФАРОВА МАСТУРА ТУЛКИНОВНА студентка Бухарского государственного университета.

Город Бухара Республики Узбекистан.

МАТЕРИАЛЫ КОНФЕРЕНЦИИ АННОТАЦИЯ

На основе современных достижений научной нутрициологии даны рекомендации по правильному и здоровому питанию пожилых.

Ключевые слова: пожилые, правильное питание, нутрицио-логия, состав пищи

PRINCIPLES OF PROPER AND HEALTHY NUTRITION OF THE

ELDERLY

KOMILOV SAFAR ORTIKOVICh

Candidate of Medical Sciences, Associate Professor of the Department of Elective and Gosipital Surgery of the Bukhara State Medical Institute. City of Bukhara of the Republic of Uzbekistan.

HIKMATOVZHASUR SAFAROVICH Assistant of the Department of Elective and State Capital Surgery of the Bukhara State Medical Institute. City of

Bukhara of the Republic of Uzbekistan. SAFAROVA MASTURA TULKINOVNA student of Bukhara State University. City of Bukhara

of the Republic of Uzbekistan. ABSTRACT

Based on the modern achievements of scientific nutriciology, recommendations are given on the correct and healthy nutrition of the elderly.

Keywords: elderly, proper nutrition, nutritionology, composition of

food

Хащ табобати ва тиббиёт олимларининг хулосасига кура инсон 120— 150 йил яшаши мумкин. Адмад Дониш айтганлар "Борди-ю, дар бир киши со^ом ов^атланиш фидаларига амал ^илса у 120 йил умр куриши мумкин".

Ёши улfайган инсонларни 3 гурух,га ажратиш ма^садга мувофи^.

1. Кекса ёшлилар - эркаклар 64-74 ёш, аёллар 55-74 ёш.

2. Карилик ёши 75-90 ёш.

3. Узо^ умр курувчилар 90 ва ундан ю^ори ёш.

^ариликни тезлаштирувчи омилларга нотуfри ов^атланиш,

оилада тинчлик ва хотиржамликнинг булмаслиги, кам х,аракатлилик, чекиш, спиртли ичимликларни истеъмол ^илиш, гиёх,ванд моддаларни ^абул ^илиш ва х,оказолар киради.

Семизлик, атеросклероз, юрак-^он томири, ^анд касаллиги ва бош^а бир ^атор сурункали касалликлари мавжуд булган инсонлар эрта ^арийдилар. ^арилик табиий жараён булиб, организмнинг барча тузимларида таш^и таъсирга чидамлилик пасаяди ва кучсизланиш юз беради.

Кексайиш жараёни мураккаб, лекин уни бош^ариш, унга таъсир утказиб, умрни узайтириш ва ^ариликнинг олдини олиш мумкин. Кексайиш жараёнига дори-дармонлардан таш^ари ов^атнинг шифобахш хусусиятлари билан таъсир утказиш х,амда соfлом ов^атланишга эътибор бериш мух,им. Кексаларнинг туfри ов^атланиши ^ариш жараёнини секинлаштиради. Нотуfри ов^атланиш кексаларда куплаб аъзо ва тизимлар фаолияти бузилишининг асосий сабаби х,исобланади.

Кексалар учун таомнома тузишда ^атор омилларни х,исобга олиш зарур.

1. ^арилик даврида чайнаш аъзоларида узгаришлар кузатилиши сабабли мах,сулотларни танлаш ва уларни кулинар ^айта ишлаш усулларига талаб кучаяди.

2. Осон х,азм буладиган ва енгил узлаштириладиган мах,сулот ва таомлар афзал курилади. Х,азм ^илиш ферментлари таъсирида ^иймаланган гушт, бали^, творог нисбатан тез узлаштирилади.

3. Ичаклар фаолиятини меъёрида са^лаш ва енгиллаштириш учун сую^ликлар истеъмол ^илиниши лозим.

4. Сабзавотлар: ^анд лавлаги, ошфво^, помидор, картошка, гулкарам истеъмол ^илиш яхши самара беради.

5. Хул мевалар: меваларнинг ширин навлари, олма, цитруслилар алодида урин эгаллайди.

6. Меъёрида зираворлардан, хушбуй кукатлардан фойдаланиш мумкин.

7. Таом ута исси^ ёки сову^ булмаслиги керак.

Кексаликда энергия эх,тиёжи камаяди. Чунки бу ёшда фаоллик

пасаяди. Кексалар учун энергетик ^иймат 1 суткада 2100-2300 ккал, ^ариялар учун эса 1900- 2000 ккални ташкил этиши керак. Энергетик ^иймат шакар ва ундан тайёрланган ^андолатлар, конфетлар, тортлар, ё^и гушт мах,сулотлари, х,айвон ёfлари х,исобига камайтирилади. Жисмоний фаолият билан шуfулланаётган кексалар учун калория мивдори озгина ю^ори булади. 70-75 ёшдан сунг х,ужайраларнинг уз-узини янгилаш жараёни пасаяди. Бу эса гушт ва гушт мах,сулотларини камро^ истеъмол ^илинишини та^озо этади. О^силларга булган бир кунлик эх,тиёж кексалар учун 65-75 гр, ^ариялар учун 55-60 гр ташкил этиши керак. Бу ёшдаги улуf инсонларимиз уртача ёfли сут ва бали^ х,амда денгиз мадх,сулотларидан фойдаланиши ма^садга мувофи^. Хайвон ва паррандалар гуштини бирмунча камайтириш зарур, орти^ча истеъмол ^илинганда барча ички органларга салбий таъсир ^илади ва булим касалликларини келтириб чи^аради. Гуштли таомларни сувда пишириш ма^садга мувофи^. ^ариялар учун дарё баликлари (судак, на^анг, ла^а, шармард) жуда фойдали ва улар кунлик рационда 75 гр ташкил килиши керак. Бу мах,сулотларни х,афтада 1-2 марта истеъмол ^илиш тавсия этилади. Кексалар рационидаги о^силнинг 30% сут мах,сулотлари х,исобидан таъминланиши зарур.

Бир кунда 100 гр ёfсизлантирилган творог, 30 гр пишло^, истеъмол ^илса булади. Кун давомида 300 мл сут ичиш кексаларимизнинг кальцийга булган эх,тиёжини ^оплайди. У эса суяк синишининг олдини олади. Нордон таъмли сут мах,сулотлари: кефир (^атиф, простокваша жуда фойдали ва х,ар куни истеъмол ^илиниши зарур. Улар ичак тизимида бактерияларни меъёрида са^лаб туради, тана зах,арланишининг олдини олади ва бир кунда 200 гр истеъмол ^илиш тавсия этилади, кеч^урун истеъмол ^илинса янада фойдалидир. Кексаларга тухумнинг сари^ ^исмини камайтириш ва о^ини тулалигича истеъмол ^илиш ва кунора бир дона тухум ейиш тавсия этилади. Рациондаги о^силларнинг ярмини усимлик о^силлари (ёрмалар ва дуккаклилар) ташкил этиши керак. Ёрмаларнинг энг фойдалиси гречка ва сули х,исобланади. Уларнинг сутда тайёрлангани аминокислоталарни меъёрлаштиради. Нон, хусусан, жавдар унидан тайёрланган нон аминокислоталар билан бир ^аторда В гурух,и витаминлар, минерал моддалар ва ози^ толаларга бой.

Кексаликда ёглар мивдорини камайтириш зарур, хусусан, х,айвон ёглари (гушт ва колбаса ё^ари)ни чеклаш зарур. Енгил х,азм буладиган сут таркибидаги ёглар барча егларнинг 1/3 ^исмини (20-30 гр) ташкил ^илиши зарур. Бу ёшда углеводлар истеъмолини чеклаш ма^садга мувофи^, хусусан, енгил узлаштириладиган углеводлар: шакар, ^андолат мах,сулотлари, ширин ичимликларни, крахмал ва ози^ толаларига бой йирик тортилган кепакли унлардан тайёрланган нонлар, ёрмалар, мева-сабзавотларни истеъмол ^илиш тавсия этилади. Чунки улар х,азм ^илиш, ут ишлаб чи^ариш тизимини яхшилаш, ^абзиятнинг олдини олувчи таъсирга эга. Енгил х,азм буладиган углеводлар - лактоза ва фруктоза (сут мах,сулотлари, мевалар) етарли даражада булиши тавсия этилади.

Кекса ёшдагиларнинг организмида баъзи бир минерал моддаларнинг тан^ислиги ёки орти^чалиги кузатилади. Мисол учун

кальций тузлари организмнинг бугим ту^имасида, ^он-томир деворларида тупланади. Рационал ов^атланиш бузилганда, кальцийнинг сурилиши пасаяди ва суякдаги кальций таш^арига чи^ади, у уз навбатида остеопорозни келтириб чи^аради. Магний ва калий мивдорини рационда купайтириш зарур, натрий мивдорини эса камайтириш ма^садга мувофи^, ош тузи бир кунда 5 г дан ошмаслиги кузда тутилади. Темир мивдорини меъёрида са^лаш кам^онликнинг олдини олади.

Кексаликда витаминлар алмашинуви бузилиши кузатилса, уларни факат ози^-ов^ат ма^сулотлари ор^али ^оплаш зарур.

Кекса кишилар 1 кунда 4 марта ов^атланиши ма^садга мувофи^, энергетик ^иймати ^уйидагича:

1. Нонушта 25 %

2. Нонушта 15-20%

3. Тушлик 30-35 %

4.Кечки ов^атланиш 20-25 %

Кекса ва ^ари ёшдаги инсонларнинг ^увват ва озу^а моддаларига булган бир кунлик физиологик эх,тиёжлари

Курсаткичлар Улчов бирлиги Эркаклар Аёллар

60-74 ёш 75 дан катта ёш 60-74 ёш 75 дан катта

Кувват ккал 2300 1950 1975 1700

О^силлар гр 68 61 61 55

Х,айвон о^силлари гр 37 33 33 30

Еглар гр 77 65 66 57

Углеводлар гр 335 280 284 242

Кальций мг 1000 1000 1000 1000

Фосфор мг 1000 1000 1000 1000

Магний мг 400 400 400 400

Темир мг 10 10 10 10

Кексалар ов^атланишида бериладиган тавсиялар: 1. Гуштли ва бали^ли таомларни зарур даражада истеъмол

^илиш ва уларнинг асосий ^исмини эрталаб ва тушликда ^абул ^илиш.

2. Тузли, гуштли ва бали^ли таомлар юрак-^он томир ва нафас тизимлари фаолиятига салбий таъсир этиши (фн босимининг кутарилиши, томир уриши ва нафас олиш сонининг купайиши) сабабли уларни кеч^урунлари истеъмол ^илмаслик тавсия этилади.

3. Кунлик сув мивдори 1,5-2,0 л ни ташкил этиши.

4. Чойни табиий шарбатлар ва ичимлик суви билан алмаштириш ёки ов^атлар истеъмол ^илиш оралигида ичиш.

5. Нон, ун мах,сулотлари, ёрмалар, картошкани х,ар куни истеъмол ^илиш.

6. Хар куни янги сабзавот 200 гр ва мевалар (камида 400 гр) истеъмол ^илиш ма^садга мувофи^.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси ^онуни. "Ози^-ов^ат мах,слотларининг сифати ва хавфсизлиги ^рисида", Тошкент, 1997 йил.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма^камасининг 2015 йил 29 августдаги 2015-2020 йиллар даврида Узбекистон Республикаси ах,олисининг со^ом ов^атланишини таъминлаш концепцияси ва чора-тадбирлар комплексини тасди^лаш туfрисида №251-сонли ^арори.

3. В.И.Нестеренко "Лечебное питание", Ташкент: Турон-и^бол, 2011 йил.

4. Шодмонов А.М., Асадов Д.А. "Лечебное питание". Ташкент издателства медицинской литератури имени Абу Али ибн Сино, 2001 год.

5. Поль Брег. 'Tуfри ов^атланиш". Адабиёт уч^унлари наштиёти, 2014 йил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.