Научная статья на тему 'КАШТА ТИКИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ИПЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ УСУЛЛАРИ'

КАШТА ТИКИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ИПЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

632
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хом ипак / тикув / қўл кашта / безак / игна / мато / баҳя / занжирли / кашта манинаси / нақш / эшилган ип / вакуум-буғ / текс / бурам. / raw silk / sewing / hand embroidery / embroidery / needle / fabric / bahya / chain / embroidery manina / pattern / twisted yarn / vacuum-steam / tex / twist

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жахонгир Адхамович Ахмедов, Қўзибой Эркинович Сабиров, Жўрабек Шомил Ўғли Шарипов, Темур Дилшод Ўғли Турсунов

Ушбу мақолада кашта машиналари ва каштачиликдаги безакларни техник характеристикалари, табиий ипакдан кашта тикув ипларини ишлаб чиқариш усули келтирилган. Кашта ипак ипларини ишлаб чиқариш учун хом ипакларни қайта ўрашда рационал ишлов бериш режимлари, табиий ипакдан 18-136 тексдаги кашта ипи олиш учун 3,23 тексли хом ипакдан дастлабки эшишда 3-10 таси қўшиб чап йўналишда метрига 330-340 та бурам берилганлиги, сўнгра эшилган ипларни яна 2-4 таси қўшилиб ўнг йўналишда метрига 310-340 та бурам берилганлиги, ипак ипларини узилиш кучи ва узилишгача бўлган чўзилиши келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article presents the technical characteristics of embroidery machines and embroidery ornaments, the method of production of embroidery threads from natural silk. Rational processing regimes in the rewinding of raw silk for the production of embroidered silk yarns, 330-340 twists per meter in the left direction, adding 3-10 in the first spinning of 3,23 text raw silk to obtain embroidery yarn of 18-136 tex from natural silk, and then spun the addition of 2-4 more yarns in the right direction gave310-340 twists per meter, the breaking strength of the silk yarns and the elongation to break.

Текст научной работы на тему «КАШТА ТИКИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ИПЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ УСУЛЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

КАШТА ТИКИШДА ЦУЛЛАНИЛАДИГАН ИПЛАРНИ ИШЛАБ

ЧЩАРИШ УСУЛЛАРИ

Жахонгир Адхамович Ахмедов

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти, т.ф.д., проф.

Цузибой Эркинович Сабиров

Урганч давлат университети, укитувчи

Журабек Шомил уFли Шарипов

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти, таянч докторант

Темур Дилшод уFли Турсунов

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти, изланувчи

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кашта машиналари ва каштачиликдаги безакларни техник характеристикалари, табиий ипакдан кашта тикув ипларини ишлаб чикариш усули келтирилган. Кашта ипак ипларини ишлаб чикариш учун хом ипакларни кайта урашда рационал ишлов бериш режимлари, табиий ипакдан 18-136 тексдаги кашта ипи олиш учун 3,23 тексли хом ипакдан дастлабки эшишда 3 -10 таси кушиб чап йуналишда метрига 330-340 та бурам берилганлиги, сунгра эшилган ипларни яна 2-4 таси кушилиб унг йуналишда метрига 310-340 та бурам берилганлиги, ипак ипларини узилиш кучи ва узилишгача булган чузилиши келтирилган.

Калит сузлар: хом ипак, тикув, кул кашта, безак, игна, мато, бахд, занжирли, кашта манинаси, накш, эшилган ип, вакуум-буF, текс, бурам.

ABSTRACT

This article presents the technical characteristics of embroidery machines and embroidery ornaments, the method of production of embroidery threads from natural silk. Rational processing regimes in the rewinding of raw silk for the production of embroidered silk yarns, 330-340 twists per meter in the left direction, adding 3-10 in the first spinning of 3,23 text raw silk to obtain embroidery yarn of 18-136 tex from natural silk, and then spun the addition of 2-4 more yarns in the right direction gave

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

310-340 twists per meter, the breaking strength of the silk yarns and the elongation to break.

Keywords: raw silk, sewing, hand embroidery, embroidery, needle, fabric, bahya, chain, embroidery manina, pattern, twisted yarn, vacuum-steam, tex, twist

КИРИШ

Республикамизда ипак хомашёсини чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматли тайёр махсулот ишлаб чикаришни жадал ривожлантириш, ипакчилик саноатини модернизация килиш оркали ички ва ташки бозорда ипак махсулотлари ракобатбардошлигини таъминлашга алохида эътибор каратилмокда. Шу билан бир каторда, ипак ишлаб чикаришда энергетик харажатларни камайтиришни таъминлайдиган энергиятежамкор технологияларни яратиш ва такомиллаштириш ута мухим ахамиятга эга.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида, жумладан « ... миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини ошириш, ... иктисодиётда энергия ва ресурслар сарфини камайтириш, ишлаб чикаришга энергия тежайдиган технологияларни кенг жорий этиш» вазифаси белгилаб берилди. Ушбу вазифаларни хал килишда, жумладан янги структурали тикув ва кашта ипларини ишлаб чикариш технологияларини яратиш ва ишлаб чикаришга жорий этиш мухим урин тутади.

Тадкикотнинг максади табиий ипакдан янги структурали тикув, каштачилик ипларини ишлаб чикариш технологиясини яратишдан иборат.

Бугунги кунда кашта иплари турли сифатли йигирилган ипларни, тикув ипларини ишлаб чикарувчи корхоналар томонидан тайёрланади хамда тери махсулотларига безак беришда, расмийлаштириш ва измани йурмашда ишлатилади. Каштачилик учун иплар ассортименти турли -тумандир [1].

Rayon - махсус маиший тикув ва кашта машиналари учун ишлаб чикарилган сунъий ипакдан тайёрланган тикув иплари булиб, автомат ва яримавтомат дастгохлар талабига мос келади.

Spectra - кашта иплари устки кисмига голографик фольга копланган, ёруFлик йуналишига караб рангини узгартирадиган тикув иплари.

Neon - короетида товланадиган флюорес тусланишдаги кашта учун мулжалланган тикув иплари.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

Monofil - бисер ва шиша мунчоклар, тасмаларни бахялаб тикиш, йурмаш, куринмас чокларни бажаришга мулжалланган рангсиз тикув иплари.

Dekor - тикув махсулотлари кисмларини йурмаш, каштачилик, илмокда тукиш учун мулжалланган ялтирок вискоза ипи.

Ипларни тайёрлаш учун турли-туман иплар, толалар ва пардозлаш турларидан биргаликда фойдаланилади. Ип билан шуFулланувчи фирмалар каталогларида ипларнинг техник характеристикалари келтирилмаган, лекин кашта иплари намуналари келтирилган [2-4].

Хом ипак, ипак махсулотлари технологияларини такомиллаштириш ва тайёр ипларнинг замон талабларидаги турларини яратиш борасида жахонда олиб борилган илмий тадкикотлар асосида катор, жумладан куйидаги илмий натижалар олинган: тикув ипларини мосланувчан технологик жараёнларини автоматлаштирилган тизимлари ишлаб чикилган (Tajima, Япония; Eton Ups, Швеция; Schonenberger, Франция; Datatron, Германия); синтетик ипларни текстурлашни янги усуллари яратилган (Turbo ва Heberlein, Швейцария).

Дунёда сифатли ипак махсулотларини ишлаб чикариш жараёнларининг технологияларини яратиш ва такомиллаштириш буйича катор, жумладан, куйидаги устувор йуналишларда тадкикотлар олиб борилмокда: юкори ипакчанликка эга булган янги зот ва дурагай пиллаларини яратиш асосида юкори сифатли хом ипак олиш технологиясини такомиллаштириш; табиий ипак хусусиятларига ухшаш тусли ипларни яратиш; синтетик толалар ва ипларни табиий ипакнинг нано булакчалари билан модификация килиш; ипак ва бошка толалар билан аралаш матолар яратиш; ипак тиббиёт докаси учун хом ашё тайёрлаш технологиясини ишлаб чикариш; мавжуд технологияларни такомиллаштириш асосида табиий ипакдан янги структурали тикув, жаррохлик, кашта ипларини ишлаб чикариш технологиясини яратиш [5-11].

Мамлакатимизда миллий кадриятларимизни, тукимачилик, кашта тикиш ва бошка турдаги халк хунармандчилигини тиклашда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, улар учун керакли асбоб-ускуна, хом ашё етказишда тегишли вазирлик ва идоралар, ташкилотлар, махаллий органлар масъулиятини ошириш борасида тизимли ишлар амалга оширилмокда.

Хунармандчилар фикрларини урганганимизда: айникса попоп машинасида ёки кулда кашта тикишда зарур ипларни етишмаслиги, чет элдан келтирилган бундай ипларнинг киймати юкорилиги ва зарур вактда хом ипакни кулда кушиб эшиб, буяб, сунгра дуппи ёки кашта тикишларини билдиришди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

Шу муносабат билан, кичик бизнес сохасидаги хунармандчиларга саноат усулида, нисбатан арзонрок, рангли ипларни етказиб бериш максадида каштачилик ипларини янги ассортиментини яратиш устида изланишлар олиб бордик.

ТАДЦЩОТ МЕТОДЛАРИ ВА ТА^ЛИЛИ

Каштачиликдаги безакларни техник характеристикалари. Каштачилик саноатининг максади турли хил иплардан игна ёрдамида матога безакларни туширишдир. Игна матони тешиб утиб, ипни бахдлаб, тешикдан тешиккача иплар штрихини маълум тартибда жойлашиши натижасида мато юзасида хохланган безак хосил булади. Безак фони сифатида барча мумкин булган матолардан (рангли ва ок) ташкари тери, кигиз ва бошка силлик материаллардан хам фойдаланиш мумкин. Каштачиликда ишлатиладиган иплар хам турли-туман: коFOЗли, жунли, ипакли, кумуш, тилла, ялтирок мунчокларнинг барча ранги, навлари ва бошкалар. Каштачилик бажариш усулига кура кулда ва машинада бажариладиган турларга булинади, уларни гурухларга ажратишга харакат килдик.

Кул каштаси гурухи техник характеристикаси буйича куйидаги куринишда булади:

1. Хоч куринишида турли матога безак килиб кашта тикиш. Ушбу каштачилик куриниши содда ва оммавийлашган булиб, тикиладиган безак буйича турли хил матоларга сидирFа ва рангли ипларда бажарилади. Иш тугаши билан тур суFуриб олинади.

2. Ярим хоч шаклида, яъни хочни ярмини бажариб биринчи каштачилик турини куп куринишларини узида намоён этади, хамда нозик ишларни бажаришда кулланилади.

3. Ок матони безаш учун тулдириб накш тикиш, яъни олдиндан белгиланган накш шакли буйича бир катор чок ёнидан яна бошкасини тикиш оркали якунланади.

4. Икки марта тулдириб кашта тикиш матони унги ва тескарисини бир хил тусдаги безак билан тулдириб тикишдир, у бир томонлама тулдириб тикиш каби кенг оммавийлашмаган.

5. Х,озирги вактда куп фойдаланиладиган, бахялаб тикишдан олинган тур буйича ипни чикариб, катаклар буйича уларни чикариш хисобига кашта тикиш.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

6. Филе каштаси бахдли тикишга баъзи ухшаш безак учун махсус тайёрланган мато узини куринишига ухшаш тур ёки бошка турсимон иплар билан боFланиб якунланади. Кашта тикиш учун накшга караб сидирFа ёки рангли иплардан фойдаланилади.

7. Матода ипларни тортиб олиш хисобига хосил буладиган зич турдаги кашта шлезвик-голштин номи билан маълум булган тикиш усули билан бажарилади ва асосан ок мато учун кулланилади.

8. Ришелье каштаси кенг таркалган булиб, унда матони безаш олдиндан белгилаб олинган накш контурларини халкали чок билан ураб чикишдан иборат. Иш тугаши билан расмнинг алохида кисмларини буш колган жойлари кесилади. Натижада очик накш хосил булади.

9. Занжирли чок (попоп кашта) юмалок таранглагичларда махсус илгак игналарда турли матоларга безак бериш учун бажарилади.

10. Кашталар ичида аппликация алохида куринишга эга булиб, олдиндан уша ёки бошка матодан киркиб олинган накш безатилаётган матога ипак ёки сунъий иплар билан тикилади, безак билан мато оралоти турли куринишдаги кашталар билан тулдирилади.

11. К,ийин кашта тури шаркона характерга эга булиб, тилла ва кумуш рангли иплардан рельеф буйича накшнинг белгиланган контурида иплар тушамаси ёки юпка картон куйилиб, кейин иплар билан калин коплаб кашта тикилади.

Кул каштаси хозирги кунда хунармандчилик саноатида алохида урин тутади. Унинг куп сонли накшлари турли хил бадиий окимларни инкор этиб, кадимги изларни узида саклаб колган. Жун, ипак, мунчок, тилла, кумуш, тошлардан фойдаланиб аёллар куйлаги ва бош кийимларини безашда бой каштачиликдан фойдаланилган. Каштачиликни турли-туман усуллари мавжуд. Икки томонлама накш тикиш усули куп ишлатиладиган усул сифатида таркалган булиб, канопдан тукилган матони иккала томонида бир хил накш тикиш, тикиш жамламалари кулланилган гулдор кашталар, узининг техникаси билан худди матони эслатувчи каштачилик усуллари шулар жумласидандир.

Ушбу кашталарнинг купи хоч килиб тикиш усулида бажарилган. Бундан ташкари, турсимон матодан ипларни суFуриб олиш ва ип урнидаги катакларни кайтадан тикиш хисобига бажарилган замонавий каторли тикиш усули хам мавжуд. Бунда "Хат буйича тикиш" усулида турли хил накшлар тикилади ва мато таркибидаги иплар олинмайдиган булиб, иш якунланади. Канопдан

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

тукилган матода "Киркиш буйича тикиш" усулини куллаб, накшни киркилиши хам куп кулланилади ва матода фон силлик холатда колади. Турли куринишдаги накшлар кундалик анжомларни безашда, маиший хаётни чиройли ва куркам булишида куп ёрдам берган. Кашта машиналари ихтироси билан кул каштачилиги сикиб чикарилди. Кул усулида бажарилган юкори сифатли кашта, бадиий безак, накшлар ва предметларни хеч качон замонавий кашта тикиш машиналарида, уларнинг тикилиши канчалик мураккаб булишига карамасдан, оммавий ишлаб чикаришдаги каштани кул иши билан солиштириб булмайди.

Машинада тикилган кашта. Механик йул билан ишлаб чикарилган кашта турли-туман: ажур, силлик, занжирли ва бошкалар. Кашта турли матолар -миткал, кембрик, батист, тюл, жунли матолар ва бошкаларда келиб чикиши турли булган иплар - пахтали, жунли, ипакли, металликларда бажарилади. Барча матолар таг мато хисобланиб унга накшлар тикилади. Турли келиб чикишдаги ипларнинг комбинацияси ишлатилиб таг матода накш битказилгандан сунг накшга катта рельеф бериш максадида уювчи ишкор билан таг мато йукотилади, агар мато жунли ёки ипакли булса, бунда накш ипи KOFOЗдан булади. Метал иплар билан каучукли тагликка кашта тикилганда, жараён якунида тагликни йукотиш учун бензин билан ишлов берилади. Механик кашта тикиш учун куплаб машина турлари мавжуд, аммо тухталишимиз керак булган машина фабрика шароитида ишлаб чикаришда кулланиладиганидир. Одатда бундай кашталар уч куринишдаги машиналарда ишлаб чикарилади: а) моккисиз, битта игнада ишлайдиган; б) моккили ва игнали булиб, ричакка урнатилган полотнони кулда силжитиб туриш керак; в) автомат машиналар.

Биринчи куринишдаги машина икки томонлама уткир булган игнага эга булиб, уртасида тешиги бор, олдиндан тайёрланган маълум узунликдаги ип игнадан утказилади ва халка игнага махкамланади. Ипни полотнони бир томонидан иккинчи томонига утказиш махсус кискичлар оркали амалга оширилади. Утган ипни игна ёрдамида у томондан бу томонга утказилади. Машинада махсус тешкич шпиллари булиб, алохида механизм ёрдамида доскада урнатилган матода накшга мос штрих тешиклар хосил килади. Кейинчалик тешик четлари игнада ип билан йурмаб чикилади. Бу машинада деярли хамма ишлар-матони силжитиш, тешик очиш ва тикиш кулда бажарилади. Бу машиналар нозик накшларни бажариш учун мулжалланган, иш унумдорлиги паст булишига карамасдан чикарган махсулоти кимматбаходир.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

Иккинчи ва учинчи куринишдаги игна ва моккида ишловчи машиналар нисбатан куп таркалган. Ишлаш принципи иккаласида хам бир хил булиб, игна матони тешиб утганда мокки игна ипини олиб халка хосил килади (тикув машинасидаги каби). Махсус Fалтакка уралган ип ва игна машинани бир томонида жойлаштирилади, иккинчи томонида игнали планка горизонтал йуналишда тушиш-кайтиш харакатини амалга оширади. Игна олдида укка тортилган таг мато, унинг оркасида эса мокки урнатилган планка булиб, игнага мос равишда киялик буйича пастга-юкорига, баъзида вертикал холатда харакатланади. Моккилар алохида "местечка" номли йуналтирувчиларда харакатланади.

Бу ерда каштачини иши шундан иборатки, штифт дастасини накш буйича белгиланган штрихларга мос силжитиш, таг матони силжитиш учун фестон аппаратини учириб-ёкиш керак. Куриш мумкинки, ушбу машиналар кул машинаси хисобланади. Мотор игна ва моккини катъий белгилаган йуналишда харакатлантиради. Автоматларда таг матони силжитиш, тикиш фестон аппаратини учириб-ёкиш оркали инсон аралашувисиз жаккард принципида ишловчи махсус кареткада автоматик тарзда амалга оширилади. Машинани икки томонида игна, мокки ва таг матони кандай холатдалигини куриб туриш учун иккита ярус майдончаси бор. Барча машиналар бир-биридан улчами, OFирлиги, ишчи мато эни, игналар оралиFи билан фарк килади.

1-жадвалда кашта машиналарини характерловчи курсаткичлар келтирилган. Автоматларда тез харакатланиши учун асосий укни айланиш тезлиги уртача 95 мин-1, секин харакатланиши учун 45 мин-1, патографларда 112-120 мин-1 ни ташкил килади. Бир айлана минут матони бир марта тешиб утиши хисобланади. Йирик накшларни тикишда оралик игналарни йукотиш хисобига расм раппорти узгариши мумкин. Машина раппорти 3/4 - 2 см; 4/4 - 3 см; 6/4 - 4 см ва хоказо. Накшни матога утказиш куйидагича намунани ок KOFOЗда машина раппортига нисбатан олти баробар катталаштириб чизилади. Масалан: 3/4 - 12,5 см; 4/4 - 18,5 см; 6/4 - 24,5 см.

1-жадвал

Кашта машиналарини характеристикалари

Курсаткичлар номи ^ул машинаси Пантографли машина Автомат машина

Тикиш учун фойдали узунлик, м 4,5 4,5 9,15

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

Фойдали баландлик, см 28-24 34-60 50-62

Игна сони, машина 224-336 224-228 456

раппортига нисбатан 6/4*

4/4 336-504 340 682

3/4 446-669 452 908

Умумий узунлиги, м 6,25 6,75-7,5 11,85-12,3

Эни, м 3,15 1,5-1,7 1,8

Баландлиги, м 3,3 3,2-4 3,5-4

Талаб этиладиган кувват - 1/3 IP 3/4 IP

Соф огирлиги, кг 2200-2300 3400-4300 8500-8700

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2700-2900 4500 (икки баробар узунликда 7800-8400) 8900-9100

* бир нечта моделлар учун иккита ракам курсатилган.

Накш учун олинган расм куйидаги белгиларга эга булиши керак: жойи, лозим булган туташмалар, марказий нуктаси, штрихланган таг мато булиши, таг мато таглигида эркин кийшик чизиклар. Расмдаги штрихлар сонига караб машинада накшни тикиш киймати аникланади, штрихларни утказишда машинада ишлатиладиган ип тури хам хисобга олинади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тикувчилик ва кашта ипларини ишлаб чикариш учун табиий ипакнинг ялтироклик, жилодорлик, гигиеник ва механик хусусиятларини юкорилиги мос келади.

Олиб борилган изланишлар шуни курсатдики, Республикамиз худудида табиий ипакдан тайёрланган турли чизикли зичликдаги тахминан 2 тонна тикув ва кашта ипларидан фойдаланилсада, уларни саноат микёсида ишлаб чикариш технологияси халигача яратилмаган. Х,ар бир вилоятда каштачилар узлари билган усуллар оркали турли чизикли зичликдаги ипларни ишлаб чикариб фойдаланишмокда. Кашта иплари ишлатилиш жараёнида куплаб механик юкланишларга, чузилиш, зурикишларга учрашини инобатга олиб, уларни олдиндан хисоблаш асосида лойихалаш максадга мувофик. Эшилган ипларнинг хусусиятларини лойихалашда, айникса хом ашё танлаш, уни тежамкорлик билан ишлатиш, ип структурасини белгилаш имкониятларидан фойдаланиш максадга мувофик.

Эшилган ипларни лойихалашда узилиш кучи ва узилишгача булган чузилишини хамда анизотроп холатини, яъни механик таъсир асосан, буйламасига таъсир этишини ва ук буйлаб йуналишини инобатга олиш керак.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 93 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

Таркибидаги элементар толалар сони ва хом ашё хусусиятлари бевосита комплекс ипларни хусусиятига таъсир килади. Комплекс ипларни таркибида кичик чизикли зичликка эга булган элементар иплар сонини ортиши уларни солиштирма мустахкамлигини оширади ва фойдаланиш даврида ипларни букилишга чидамлилигига ижобий таъсир килади.

К,айта урашга тайёрлаш учун хом ипак калаваларини куз билан назорат килиб, бир-бирига ёпишган жойларини титиб, текислаб куйиш лозим.

Кашта иплари ишлаб чикаришда сифатли хом ипак тайёрлаш мухим урин тутади. К,айта урашга тайёрлашда хом ипак калаваларини ёпишиб колган жойларини SC750-1800L дастгохида буF билан ишлов бериб юмшатилди. Бир нечта утказилган тажрибалардан сунг танланган рационал ишлов бериш режимлари 2-жадвалда келтирилди [12]. Ишлов берилган хом ипак калавалари Fалтакларга кайта уралади.

2-жадвал

Вакуум-буF билан хом ипакка ишлов беришнинг технологик режими

Курсаткичлар Технологик жараён

I-вакуум I-буFЛИ ишлов бериш II- вакуум II-буFЛИ ишлов бериш III- вакуум

4,65 тексли хом ипак

Камерадаги босим, кПа -0,1 -0,1 -0,1 -0,1 -0,1

Х,арорат, оС 37-40 60-70 65-70 75-80 40-50

Вакт давомийлиги, мин 4 10 4 10 6

3,23 тексли хом ипак

Камерадаги босим, кПа -0,1 -0,1 -0,1 -0,1 -0,1

Х,арорат, оС 30-40 65-70 60-65 65-70 50-60

Вакт давомийлиги, мин 4 8 4 8 6

Калавадаги хом ипакни Fалтакка урашдан максад кейинги жараён учун кулайлик яратиш ва кушиб эшиш дастгохларига тайёрлаб беришдан иборатдир. Иплар кайта ураш жараёнида назорат килинади, тозаланади, чигал тугунлар ва нотекис жойлар олиб ташланади. МТ-85 дастгохида кайта ураш жараёни бажарилди. Хом ипакка вакуум буFлаш жараёнида берилган ишловни туFри танланганлигини кайта ураш жараёнида узуклар сони тажрибада назоратга

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 94 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

нисбатан 2,5 баробар кам булгани исботлади. Ипларни бир нечтасини кушиб бир вактда бурам бериш жараёнидан максад, бир нечта ипларни кушиб, керакли йуFOнликдаги ипни олиш ва ип мустахкамлигини оширишдир. Кушиб эшишни амалга ошириш учун кайта ураш дастгохидан келтирилган иплар эшиш дастгохига жойлаштирилади. Ушбу дастгохда 2 дан 16 тагача ипларни кушиб эшиш мумкин. Урчукларни алохида электродвигатель юритгани хисобига ипларга бурам бир текисда берилади, натижада уларнинг сифати яхшиланади.

Ушбу дастгохда табиий ипакдан 18-136 тексдаги кашта ипи олиш учун 3,23 тексли хом ипакдан дастлабки эшишда 3-10 таси кушиб чап йуналишда метрига 330-340 та бурам берилди. Сунгра эшилган ипларни яна 2-4 таси кушилиб унг йуналишда метрига 310-340 та бурам берилди. Худди шу калинликдаги ипни 4,65 тексли хом ипакдан ишлаб чикариш учун аввал ипларни 2-7 таси чап йуналишда метрига 330-340 бурам бериб кушиб эшилди. Сунгра уларни 2-4 таси кушилиб унг томонга 310-340 та бурам берилди. Шу калинликдаги ипларни хом ипакни бошка ассортиментларидан ва синтетик иплардан фойдаланган холда ишлаб чикариш устида тадкикотлар олиб борилди. Ушбу усулга Узбекистан Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (IAP 05253).

Кашта ипак ипларини узилиш кучи ва узилишгача булган чузилиши

1-расмда берилди.

сН 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5

0 _|-—-!-—-!-—-!-—-!-—-1

12345

ипни узилиш кучи,

- узилишгача булган чузилиш 1-расм. Кашта ипак ипларини узилиш кучи ва узилишгача булган чузилиши

Олинган ип намуналари "Кимёвий технология" кафедраси лаборатория -

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

сида фаол буёвчи моддалар билан турли рангларга буялиб, рангларни узига кабул килиш хусусияти тадкик килинди. Хом ипакни кушишлар ва бурамлар сонини ошиб боришида эшилган кашта ипларини пишиклигини ошиши билан уларнинг каттиклиги хам ошиб бориши аникланди. Шунингдек, ацетат ва вискоза ипларидан кашта иплари тайёрлаш технологиясини яратиш устида илмий изланишлар олиб борилди.

ХУЛОСА

Амалий тадкикотлар натижасида биринчи марта табиий ипакдан кашта тикув ипларини ишлаб чикариш усули ишлаб чикилди, натижада ипак тикув иплари ассортиментини кенгайтириш имкони яратилди. (Патент IAP 05447). Сунъий иплардан вискоза 16,6 текс ацетат 18,2 тексли хом ашёлардан кушиб бурам бериш асосида мос равишда 66,4 ва 36,2 тексли кашта ипларини ишлаб чикариш усули яратилди (Патент IAP 05415) ва амалиётда тажрибадан утказилди, натижалар кашта ипларининг сифатини оширишга хизмат килади.

REFERENCES

1. http://nitki.madeira.de/

2. http://www.cataloxy-by.ru/firms/kw/%ED%E8%F2%EA%E8.htm

3. https://www.sodbik.ru/category/nitki-vyshivalnyie/

4. http ://www.firma- gamma.ru/catalo g/threads/muline/

5. Kh. Alimova, U.Bobatov, J.A.Akhmedov, Q.E. Sobirov, Kh.Umurzakova The formation of defects during the reeling of raw silk. Journal of Physics: Conference Series, 2021 J. Phys.: Conf. Ser. 1889 042049. Scopus.

6. Q.E. Sobirov, B.M. Mardonov, J.A. Akhmedov, Sh.Q. Ermatov, Kh.Umurzakova. Investigation of the process of removing the thread from the surface of the cocoon in an aquatic environment. Journal of Physics: Conference Series, 2021 J. Phys.: Conf. Ser. 1889 042044. Scopus.

7. Sh.K. Ermatov, J.A.Axmedov, K.E.Sobirov, J.Sh.Sharipov, Kh.Umurzakova. Exploration of the Belly Characteristics of Living Cocoons Grown in Repeated Seasons. Annals of R.S.C.B., ISSN: 1583-6258, Vol. 25, Issue 1, Accepted 05 January 2021, Pages. 4275 - 4282. Scopus.

8. D.A. Khabibullaev, Kh.A. Alimova, J.A.Akhmedov, N.N.Nabidzhanova. Raw Materials for Production of Polycomponent Yarn with Silky Effect. Design Engineering Issue: 4 | ISSN: 0011-9342 Pages:458-464.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-86-97

9. Khabibullaev D.A., Umurzakova H.Kh., Aripdjanova D.U., Maxkamov X.P. Producing Yarn from Mixed Fibers // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 10, Issue 3, March 2021. DOI: 10.15680/IJIRSET.2021.1003071. P.1876-1879.

10. H.H.Umurzakova, I.X.Atabaev, T.D.Tursunov, E.Z.Ortiqova, S.Xoldorova. Birinchi va to'rtinchi mavsumda yetishtirilgan pillalar qobig'ining xususiyatlari. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor. VOLUME 1 | ISSUE 9. ISSN 2181-1784. B. 291-300.

11. Д.А. Хабибуллаев, Х.Х. Умурзакова. Свойства пряжи из смешанных волокон. ПРОБЛЕМЫ ТЕКСТИЛЬНОЙ ОТРАСЛИ И ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ: Сборник научных трудов Всероссийского круглого стола с международным участием (22 декабря 2020 г.). - М.: РГУ им. А.Н. Косыгина, 2021. -271 с. -С. 255-257.

12. Axmedov J.A. Tikuv kashta iplari uchun xom ashyo tayyorlash texnologiyasi. // "Texnika va texnologiyalarni modernizatsiyalash sharoitida iqtidorli yoshlarning innovatsion g'oyalari va ishlanmalari" mavzusidagi OTM miqyosidagi ilmiy-amaliy anjumani, TTESI. 5-6 may. -2016. -S. 26-28.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.