Научная статья на тему 'Пиллачилик тармоғини ислоҳ этишда инвестицияларнинг самараси'

Пиллачилик тармоғини ислоҳ этишда инвестицияларнинг самараси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
456
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хамидова С. Я.

Пиллачилик қишлоқ хўжалигининг муҳим тармоқларидан бири бўлиб, у пилла хом ашёсини етиштириш учун зарур бўлган: тут кўчатларини ўтқазиш ва тутзорлар барпо қилиш; ипак қуртини уруғини очириш; ипак қуртини боқиш; пиллани териб олиш ва тайёрлов корхоналарига топшириш; ипак қурти касалликлари ва зараркунандаларига қарши курашиш жараёнларини ўз ичига олади. Республикамиз иқтисодиётининг барқарор ривожланиши, унинг экспорт салоҳиятини йилдан-йилга ошиб бориши, сифатли маҳсулотларни ишлаб чиқаришни кўпайиши табиий ипакка бўлган эҳтиёжни ҳам ошиб боришига олиб келмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Пиллачилик тармоғини ислоҳ этишда инвестицияларнинг самараси»

Хамидова С.Я.

Тошкент Давлат Ик,тисодиёт университети тадк,ик,отчиси

ПИЛЛАЧИЛИК ТАРМОГИНИ ИСЛО^ ЭТИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ САМАРАСИ

Пиллачилик цишлоц хужалигининг муцим тармоцларидан бири булиб, у пилла хом ашёсини етиштириш учун зарур булган: тут кучатларини утцазиш ва тутзорлар барпо цилиш; ипак цуртини урутини очириш; ипак цуртини боциш; пиллани териб олиш ва тайёрлов корхоналарига топшириш; ипак цурти касалликлари ва зараркунандаларига царши курашиш жараёнларини уз ичига олади. Республика-миз ицтисодиётининг барцарор ривожланиши, унинг экспорт салоциятини йилдан-йилга ошиб бориши, си-фатли мацсулотларни ишлаб чицаришни купайиши табиий ипакка булган эцтиёжни цам ошиб боришига олиб келмоцда.

Хозирги замон ипакчилигининг вата-ни Жанубий-Шаркий Осиё булиб, Хитойда эрамиздан карийиб 3000 йил илгарирок ипак курти бокиб, табиий ипак тайёр-лаш билан шуFулланилган. Марказий Оси-ёга ипакчилик IV асрда кириб келган. Аммо кейинги йиллардаги тадк,ик,отлар Мовароуннахрда ипакчилик жуда кадимдан (эрамиздан олдин) мавжудлиги тасдикланмокда.

Буюк Амир Темур даврда давлатнинг бутун худудида, айникса Марказий Оси-ёда «Буюк ипак йули» булиб жойлашган Самарканд, Шахрисабз, Бухоро шахарлари ва ФарFона водийсида пиллачилик, ипакчилик ва шойи матолар тукиш санъати ривожланиб, кийим-бош учун ипакка зар ва кумуш иплар аралаштириб тукилган шойи газламалар пайдо булган. Бундай кийимлар «Буюк ипак йули» оркали Европа мамлакатларига таркалган.

Ипак куртининг бир неча турларидан ипак олинади. Бу турлардан хонакилашти-рилган ипак курти фак,ат тут барги билан озикланади ва узунлиги 1000-1500 мет-рдан ортик, ингичка толадан иборат пилла урайди.

Пиллачилик к,ишлок, хужалигининг мухим тармокларидан бири булиб, у пилла хом ашёсини етиштириш учун зарур булган: тут кучатларини утк,азиш ва тутзорлар барпо килиш; ипак куртини уругини очириш; ипак куртини бок,иш; пиллани териб олиш ва тайёрлов корхоналари-га топшириш; ипак курти касалликлари ва зараркунандаларига карши курашиш жараёнларини уз ичига олади. Шу билан бирга, пиллачилик к,ишлок, хужалигининг етакчи тармок,лари билан уЙFунлашиб кетган. Тут дарахтлари ипак курти учун озука манбаи булиши билан бирга экин майдонларини гармсел ва бошка таъ-сирлардан химоялайди, сугориш канал-лари ва арикларининг кир*окларини мустахкамлайди.

Республикамиз иктисодиётининг

баркарор ривожланиши, унинг экспорт салохиятини йилдан-йилга ошиб бориши, сифатли махсулотларни ишлаб чикаришни купайиши табиий ипакка булган эхтиёжни хам ошиб боришига олиб келмокда. Табиий ипакдан олина-диган пишик ва чидамли калава ип хамда газламалар авиация, медицина, радиотех-

V_/

1-жадвал.

Инвестиция со^асидаги макроик,тисодий курсаткичлар динамикаси

Курсаткичлар 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Амалдаги бахоларда, жами, (млрд. Сум) 3165,2 4041,0 5479,7 8587,1 12531,9 15409,1

Жорий йилга нисбатан % хисобида 107,0 109,1 122,9 128,3 124,8 109,2

ЯИМга нисбатан инвестиция солмоFи, % 20,8 19,5 19,4 22,7 26,1 24,9

Марказлашган инвестициялар амалдаги бахоларда, (млрд.сум) 755,8 915,8 1099,7 1717,0 2517,9 2855,3

Капитал куйилмаларда марказлашган инвестициялар микдори, % 23,9 23,1 20,1 20,0 20,1 18,5

Марказлашмаган инвестициялар амалдаги бахоларда, (млрд. сум) 2409,4 3109,0 4380,0 6870,1 10014,1 12553,8

Капитал куйилмаларда марказлашмаган инвестициялар микдори, % 76,1 76,9 79,9 80,0 79,9 81,5

ника ва саноатнинг бошка тармокларида кенг фойдаланилмокда. Шу билан бир-га, ахолининг турмуш даражасини оши-ши, ахолининг табиий ипакдан олинган кимматли ва пишик газламалардан ти-килган кийим-кечакка ва халк истеъмо-ли товарларига булган эхтиёжи хам ортиб бормокда. Шунинг учун, республика-мизда ипакчилик тармоFининг хом ашё етиштирувчи тармоFи булган пиллачи-ликни ривожлантиришга катта эътибор берилмокда.

Пилла хом ашёсини кишлок хужалигида хужалик юритишнинг асосий ва етакчи шакли хисобланган фермер хужаликлари етиштирадилар. Фермер хужаликлари кичик бизнес субъектлари булиб, улар нафакат кишлок хужалигини балки, мам-лакатимиз иктисодиётини ривожланти-ришда катта ахамиятга эгадир. Прези-дентимизнинг уз маърузаларида "Бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик узининг иктисодиётимиздаги ута мухим ва салмокли хиссаси, роли ва таъсири, содда килиб айтганда, бошка хеч бир соха ва йуналиш урнини босол-майдиган катта ахамияти билан давлат ва жамиятимиз ривожида алохида урин эгаллайди."1 - деб таъкидлаб, кичик биз-неснинг иктисодиётни ривожлантириш-даги ролига юкори бахо берган. Бугунги

1 Президент И.А.Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 18 йиллигига баFишланган тантанали мажлисдаги "Мамлакатимизни модернизация килиш йулини изчил давом эттириш-тараккиётимизнинг мухим омилидир" номли маъ-рузаси. 2010 йил, 7 декабрь. - http://minzdrav.uz/

кунда республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг иш-лаб чикариш инфраструктурасини устувор ривожлантириш ва зарур шарт-шароитлар яратиб беришга катта ахамият берилмокда.

Хар бир тармокни ривожлантиришда, унда амалга оширилаётган ислохотларни мувоффакиятини таъминлашда, тармокка жалб этилган инвестицияларнинг роли ва ахамияти бекиёсдир. Президентимиз И.А. Каримовнинг мамлакат иктисодиётига инвестицияларни жалб килишнинг мухим ахамияти ва зарурати хакида таъкидлаб, "Инкирозга карши чоралар дастурини амалга оширишда инвестицияларни жалб этиш, аввало, ички манбаларни сафар-бар этиш хисобидан иктисодиётимизнинг мухим тармокларини жадал модернизация килиш, техник ва технологик кайта жихозлаш, транспорт коммуникацияла-рини янада ривожлантириш ва ижтимоий инфратузилма объектларини барпо этиш хал килувчи устувор йуналишга айланди"2 айтган сузлари уз исботини топмокда.

Мамлакатимиз иктисодиётига жалб этилган инвестициялар микдори йил-дан йилга ортиб бормокда, буни инвестиция сохасидаги макроиктисодий курсаткичлар динамикасида куришимиз мумкин. (1-жадвал)3.

2 Каримов И.А. Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Тошкент: //Халк сузи,: 2010 фев-рал.

3 Туляганов Ш.А. Худудларда инвестицион мухитни яхшилаш, ташки ва ички инвестицияларни

1-жадвалдан куриниб турибдики, кей-инги йилларда марказлашмаган инвести-циялар салмоFи (2005 йилда 76,1%, 2010 йилда 81,5%) ошиб, марказлашган ин-вестициялар салмоFи (2005 йилда 23,9%, 2010 йилда 18,5) камайган. Ик,тисодиётга сарфланган инвестициялар салмоFи Ялпи ички махсулотга нисбатан 2005 йилда 20,8% булган булса, 2010 йилда 24,9 % ни ташкил этган.

Шу билан бирга, инвестициялар тарки-бида хам узгаришлар булиб, корхоналар ва ахолининг хам чет эл инвестицияларни салмоFи 2010 йилда мос равишда 47,3% ва 28,8% ни ташкил этган.

Пиллачилик сохасида амалга ошири-лаётган ик,тисодий ислохотларни янада чукурлаштириш, республикамизда пиллачилик тармоFини модернизациялаш ва унда янги ишлаб чик,аришларни вужудга келтириш учун инвестицияларни жалб этиш буйича кулай шарт-шароитлар яра-тиш, жахон бозорида рак,обатбардош тайёр махсулот хажмини купайтириш ва турларини кенгайтиришда Узбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 15 ноябрдаги "Республика пиллачилик тармоFини янада ислох килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-512-сон карори мухим ахамиятга эга булди.

Ушбу карорга асосан, Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги ва-зирлигининг марказий аппарати тузил-масида ипакчиликни ривожлантириш бошкармаси хамда "Узбекенгилсаноат" Давлат-акциядорлик компаниясининг ижро этувчи аппарати тузилмасида пиллачилик саноатини ривожлантириш бошкармаси ташкил этилди. Шу билан бирга, Корак1алпоFистон Республикаси ва вилоятлар буйича махсус ажратиладиган ер майдонларида янги тутзорлар барпо этиш, махаллий ипак курти уруFининг се-рунум зотлари ва дурагайларини етишти-риш, пиллачилик саноати корхоналарини ташкил этиш ва модернизация килишга инвестицияларни, жумладан туFридан-туFри хорижий инвестицияларни жалб килиш йулга куйилди.

жалб этишдаги маъмурий ва ик,тисодий тусик,ларга бархам бериш масалалари.

Хозирги кунда пиллачиликнинг озука базаси булган тутзорларни саклаб колиниши устидан каттик назорат урнатилиб, ихтисослаштирилган пиллачилик фермер хужаликлари ташкил эти-либ, фермер хужаликларида намуна-вий куртхоналар курилишини таъминла-ниб, Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги Республика усимликларни мухофаза к,илиш ва аг-рокимё маркази билан биргаликда кизил капалак билан зарарланган барча тут да-рахтларига хар йили уч маротаба иш-лов бериш хамда унинг таркалишига йул куймаслик ва бутунлай йук килиш буйича профилактика тадбирлари утказилиши таъминланмокда. Шунингдек, пилла етиштирувчилар моддий манфаатдорли-гини таъминлаш максадида, Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги хамда «Узбекенгилсаноат» давлат-акциядорлик компанияси кор-хоналари белгиланган тартибда тузил-ган шартнома асосида пилла етишти-рувчи корхоналарга (уларнинг розили-ги билан) аванс хисобига пилла етишти-риш учун зарур моддий-техника ресурс-лари ва бошка махсулотлар, кейинча-лик улар кийматини тайёрланадиган пилла учун тулов суммасига утказган холда, бериш хукукига эга булиб, Тижорат бан-клари хар йили Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги хамда «Узбекенгилсаноат» давлат-акциядорлик компанияси корхоналарига пилла етиштирувчилар билан аванс тулови ва узаро хисоб-китоблар учун хисоблаб чикилган эхтиёж микдорида, шу жумладан март-апрель ойларида хисоблаб чикилган сум-манинг 50—70 фоизи микдорида, кре-дитларни йил давомида кайтариш шар-ти билан, максадли кредит ресурслари ажратмокда.

Курилган ушбу чора-тадбирлар на-тижасида республикамизда пилла ишлаб чикариш хажми йилдан йилга ортиб бормокда. Жумладан "2010 йилда мамла-катимизда 2009 йилга нисбатан 4,9 фоиз куп, яъни 25151,2 тонна пилла етишти-рилди. Етиштирилган пилла хосилининг 0,5 тоннаси супер элита, 10,2 тоннаси элита, 222,6 тоннаси зотдор, 9454,5 тоннаси

биринчи, 6870,0 тоннаси иккинчи сорт"1 хисобланади.

Республикамизда пиллачилик

сохасинини янада ривожлантириш, иш-лаб чикарилаётган махсулот микдорини купайтириш, ракобатдош махсулотлар ишлаб чикариш, сохада ишлаб чикаришда манфаатдорликни ошириш ва соханинг экспорт салохиятини янада оширишда жалб этилаётган инвестициялардан фой-даланиш самарадорлигини таъминлаш учун куйидагиларни таклиф киламиз:

Пилла етиштирувчи тижорат тузил-маларини кафолатга булган талаби-ни таъминлаш максадида кафолат-гаров жамFармалари тизимини шакллантириш;

Пилла етиштирувчиларни маблаF билан таъминлашда, ахоли буш пул маблаFларини инвестицион жараёнлар-га жалб килиш максадида пиллачилик-ни молиялаштиришга ихтисослаштирил-ган киска муддатли кимматли ко*озлар бозорини янада ривожлантириш, турли кимматли ^озларни муомалага чикариш (пиллачилик сертификатлари ва пиллачи-лик облигациялари);

Пиллачиликда ишлаб чикаришни тузилмавий-технологик кайта куришни жадаллаштириш максадида марказлашган

кредит ресурсларнинг бир кисмини тез коплайдиган инвестицион лойихаларни молиялаштиришга каратиш, шу жумла-дан пиллачилик сохасидаги кичик бизнес объектларига йуналтириш;

Пиллачиликда инвестицион

лойихаларни молиялаштиришнинг нокре-дит усулларидан булган лизинг, франчайзинг, факторинг кабилардан фойдаланиш-ни кенгайтириш;

Пиллачиликда инвестици-

он лойихаларни сифатини ошириш, лойихаларни капитал куйилмалар са-марадорлиги талабларига мос келиши максадида тижорат асосида доимий ра-вишда фаолият юритадиган пиллачилик инвестицион лойихалар кургазмасини ташкил килиш.

Таклифларимизни амалга ошири-лиши кишлок хужалигининг мухим тармокларидан бири булган пиллачилик тармоFини янада ривожланишига хизмат килиб, пилла ишлаб чикаришни купайтиришга, ишловчилар моддий ман-фаатдорлигини таъминлашга ва кайта иш-ловчи саноатни хом ашёга булган талаби-ни тулик кондириб, уларни бир маромда фаолият курсатишига олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараккиётини юк-салтириш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади. Президент Ис-лом Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мухим устувор йуналишларга баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисида-ги маърузаси. hттп://www.прeсс-сeрвиce.уз

2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Тошкент: //Халк сузи, 2010.

3. Президент И.А.Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституция-си кабул килинганлигининг 18 йиллигига баFишланган тантанали мажлис-даги "Мамлакатимизни модернизация килиш йулини изчил давом эттириш-тараккиётимизнинг мухим омилидир" номли маърузаси. 2010 йил, 7 декабрь.

4. Туляганов Ш.А. Худудларда инвестицион мухитни яхшилаш, ташки ва ички инвестицияларни жалб этишдаги маъмурий ва иктисодий тусикларга бархам бериш масалалари. www.iqtisodiyot.uz/sites/.33

5. Статистическое обозрение Узбекистана.2011, http:/ www.stat.uz

1 Статистическое обозрение Узбекистана. 1лир:/ www.stat.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 11, 2011

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.