Научная статья на тему 'KАСБИЙ-ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ФУНКЦИЯЛАРИ'

KАСБИЙ-ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ФУНКЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
омпетенция / касбий компетенция / ижтимоий / фаолият / фаол / креативлик

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муқаддас Қахрамоновна Рахманова

Мақолада касбий-педагогик таълим жараѐнида талабаларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш, ижодий салоҳияти, креативлигини ривожлантириш муҳимлиги ҳақида айтиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «KАСБИЙ-ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ФУНКЦИЯЛАРИ»

КАСБИЙ-ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ

ИЖТИМОИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

ФУНКЦИЯЛАРИ

Муцаддас ^ахрамоновна Рахманова

ЧДПУ Педагогика факультети, Умумий педагогика кафедраси профессори в.б.,

п.ф.д. (DSc)

АННОТАЦИЯ

Маколада касбий-педагогик таълим жараёнида талабаларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш, ижодий салохияти, креативлигини ривожлантириш мухимлиги хакида айтиб утилган.

Калит сузлар: Компетенция, касбий компетенция, ижтимоий, фаолият, фаол,креативлик

АННОТАЦИЯ

В статье рассматривается важность совершенствования механизмов развития социальной компетентности, творческого потенциала и креативности студентов в процессе профессионального образования.

Ключевые слова: компетентность, профессиональная компетентность, социальный, активизм, активность, творчество.

ABSTRACT

The article discusses the importance of improving the mechanisms of development of social competence, creative potential, creativity of students in the process of vocational education.

Keywords: Competence, professional competence, social, activity, active, creativity

Жахонда педагог кадрларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш оркали олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати ва ракобатбардошлигини таъминлашга булган эхтиёж янада кучаймокда. Мамлакатимизда олий таълим сифатини ошириш, кадрлар тайёрлаш тизимини фан ва технологиялар тараккиётининг устувор йуналишлари билан интеграциялашувини таъминлаш жараёнларида рахбар ва педагог кадрлар касбий компетентлигини узлуксиз ривожлантириш масаласига алохида эътибор каратилмокда. Бунда талабаларнинг ижодий салохияти, касбий компетентлиги

31

ва ижодий креативлигини ривожлантириш, укитишнинг интегратив-дифференциал методикаларини яратиш ва касбий компетентликни бахолаш мазмунини такомиллаштириш буйича илмий тадкикотлар олиб бориш мухим ахамият касб этади.

Касбий компетентлик бу педагогик фаолиятдаги реал вазиятларда учрайдиган касбий педагогик муаммо ва вазифаларнинг самарали ечимини таъминлайдиган методик усуллар, замонавий таълим технологиялари, педагогик диагностика (суров, индивидуал ва гурухли интервью) технологиялари психологик ва педагогик коррекция, дидактик воситаларни куллай олиш ва доимий такомиллаштириб бориш; таълим олувчилар билан укув машFулотларини ташкиллаштиришга йуналтирилган замонавий таълим ва инновацион технологияларга доир креатив FOялар, илFор хорижий тажрибалар, янги адабиёт, шунингдек бошка маълумотларни узлаштириш ва амалиётда куллашдир.

Касбий компетенцияни ривожлантириш эса ижодий шахснинг ривожланиши, педагогик янгиликларга рецептивликни шакллантириш, узгарувчан педагогик шароитда мослашиш кобилиятидир. Замонавий таълим тизимида руй бераётган узгаришлар укитувчининг малакаси ва профессионаллигини, яъни унинг касбий махоратини тинимсиз оширишни такозо этмокда. Замонавий таълимнинг асосий максади шахс, жамият ва давлатнинг хозирги ва келажакдаги эхтиёжларини кондириш, жамиятда ижтимоий мослашишга кодир, уз ишини туFри ташкил этиши, узини узи тарбиялаш ва узини такомиллаштиришга кодир булган куп киррали шахсни тайёрлаш хисобланади.

Урганилаётган объектларга нисбатан талабаларни креатив куникмалари, яъни билимларни бевосита борликдан олиш, ностандарт вазиятларда муаммони хал этишнинг харакат усуллари ва эвристик методларини эгаллайди. Ахборот олиш компетентлиги. Аудио- хамда видеокурсатув воситалари ва ахборот технологиялари ёрдамида мустакил изланиш, тахлил килиш ва зарур ахборотларни танлаб олиш, уларни узгартириш, саклаш ва узатиш махорати шакллантирилади. Ушбу компетентлик талабанинг укув фанлари асосларини мухим ахборотлар асосида узлаштиришини таъминлайди. Коммуникатив компетентлик. Таълим олувчилар билан узаро муносабатлар, уларнинг усуллари, мулокот жараёнида устувор урин тутувчи тилни узлаштириш, гурухларда ишлаш куникмалари, жамоада турли хил маънавий-маърифий тадбирларни ташкил килиш ва утказишни билишни уз ичига олади. Ижтимоий-фаолиятли компетентлик фукаролик

32

(фукаро, кузатувчи, сайловчи, вакил вазифасини бажарувчи), ижтимоий-мехнат сохаси (истеъмолчи, харидор, мижоз, ишлаб чикарувчи хукуклари), оилавий муносабатлар ва мажбуриятлар, иктисод ва хукук масалалари, касбий, шунингдек, шахсий мавкени аниклаш борасидаги билим ва тажрибаларни эгаллаш (хусусан, мехнат бозоридаги мавжуд вазиятни тахлил килиш, шахсий ва ижтимоий манфаатларни кузлаб, харакат килиш махорати, мехнат хамда фукаролик муносабатларининг одобини билиш)ни англатади. Амалий фаолиятга оид компетентликда бир харакат холатидан иккинчи харакат холатига кучира олиш, харакат ва амалларни янги вазиятларда куллай олиш, янги ахборотлар ичида тез йуналиш олиш куникмалари тушунилади.

Педагогикага оид замонавий луFатларда компетенция тушунчаси (лотинчада сотпетентиа — хукукий томондан мансублик) мансабдор шахснинг ваколатлари, хукуклари ва мажбуриятлари доираси сифатида, компетентлик эса саводхонлик даражаси, вужудга келувчи муаммоларни мустакил хал этиш учун етарли зарур билим, малака ва куникмалар йотиндисига эга булиш тушунилади.

Компетенция (лот. сомпето — эришяпман, муносибман, лойикман) деган маънони англатади. Компетенция - маълум бир сохада сифатли продуктив фаолият олиб бориш учун зарур булган мутахассиснинг таълимий тайёргарлигига куйилган талабдир. Компетенция - бу шахснинг эмас, балки жойнинг узига хос хусусияти инсоннинг ижтимоий ролининг параметридир.

Компетенция тушунчасини мутахассиснинг хукук ва мажбуриятлар мажмуаси, у хал этишга ваколатли булган касбий масалалар сохаси сифатида очиб берилиб, мутахассиснинг компетенцияси ташкилот ёки корхонанинг низомлари, меъёрий хужжатлари билан белгилаб берилади хамда лавозим йурикномасида уз аксини топади. Бу касбий фаолиятни унумдор бажаришга шароит яратувчи хатти-харакатларнинг умумлашма усуллари хамда инсоннинг уз компетентлигини амалда руёбга чикаришга кодирлигидир. Фаолиятга лаёкатли булиш - хатти-харакатлар усуллари йиFиндиси компетенция саналади.

Компетенцияни фаолиятни амалга оширишга тайёрлик нуктаи назаридан куриб чикилганда, компетенция - шундай предмет сохасики, у хакда индивид яхши хабардор хамда фаолиятни бажаришга тайёр эканини намоён этади.

Компетенция дейилганда инсон онги структурасидаги билимлар компонентлари йотиндиси, кишилик жамияти аъзосининг ижтимоий ахамиятли хукук ва мажбуриятларини юзага чикариш пайтида касб этадиган ижтимоий функциялар мажмуаси кузда тутилади. Компетенция ва компетентлик уртасида туFридан тугри ва акс боFликлик мавжуд. Бу эса урганилаётган муаммони тадкик этиш учун мухим холат хисобланади.

33

Компетенция мазмуни билимлар, куникмалар, малакалар, фаолиятнинг умумлашма усуллари йиFиндиси саналади Ушбу нуктаи назарларни маъкуллаган холда компетенция турдош тушунчаси сифатида уз мажбуриятларини бажариш учун зарур булган билим, куникма, малакалар умумлашма фаолият усуллари тизимини кабул киламиз.

Касбий педагогик таълим жараёнида ижтимоий компетентликка эришиш талабаларнинг касбий тахсили жараёнида тегишли: мухим, базавий ва махсус компетенциялар мажмуасини эгаллашини такозо этади, бунда:

Таянч компетенциялар - анча кенг кулланиш спектрига мос келувчи ва барча касбларда булиши талаб этиладиган компетенциялар;

Умумкасбий таянч компетенциялар - касбий фаолиятнинг асосий турларини амалга ошириш учун негизни ташкил этувчи, касблар гурухига мансуб компетенциялар;

Касбий махсус компетенциялар - аник касбий фаолият турини амалга ошириш учун зарур, базавий компетенцияларга нисбатан хос компетенциялар. Улар муайян касбга таллукли ва мутахассиснинг касбий компетенциялари вариатив кисмини ташкил этади.

Укув жараёнини ташкил этишдаги асосий вазифа педагогик технологиядан самарали фойдаланиш эканлиги исбот талаб килмайдиган хакикатдир. Аммо шу кунга кадар педагогик технологиянинг аксарияти назарий муаммоларга баFишланган булиб, амалиётга таъсири камрок сезилмокда. Бунинг учун замонавий технологияларни тезрок амалиётга жорий этиш усулларини ишлаб чикиш талаб этилади.

Бундан ташкари, у компетенция табиатини тушунишнинг психологик ва педагогик жихатларини тавсифлайди, яъни "компетенцияларни умумий тушуниш психологик жихатдан унинг мохиятини билишга эмас (айнан нима), балки муолажавий жихатига (кай тарзда) таянади. Бошкача килиб айтганда, билиш мумкин, лекин бажара олиш мушкул. Шунга кура, компетенция тушунчаси асосан психологик куникма ва кобилиятга, педагогик маънода олинган билимларни амалда куллай олиш кобилиятига боFлик булади".

Х,озирги кунда компетенциянинг умум кабул килинган таърифи булмаган холда барча таърифлар учун шахснинг энг кийин вазифаларни уддалай олиш кобилияти тушунчаси хисобланади.

Талабалар ижтимоий фаолликларини ривожлантириш куйидаги вазифаларни хал этишни назарда тутади:

- ижтимоий онглиликни карор топтириш;

34

- ижтимоий онглилик даражасини изчил суръатда ошириб боришга каратилган чора-тадбирларни белгилаш;

- ижтимоий билимлар тарFиботини ташкил этувчи маърифий мухитни яратиш, унинг самарадорлигини ошириб бориш;

- ижтимоий хаётда руй бераёттан узгаришлар доимийлигидан узлуксиз хабардор этиб бориш;

- давлатнинг ёшларга оид сиёсати мазмуни, мохияти ва ахамияти борасидаги маълумотлар билан таъминлаш;

- маънавий-ижтимоий мавзуларга доир амалий тадбирлар утказиб туриш хамда жараёнда талабалар жамоасининг хар бир аъзоси фаол иштирок этиши учун зарур шарт-шароит ва имкониятлар яратиш;

- миллий истиклол мафкураси FOялари асосида ижтимоий-сиёсий, иктисодий, маданий йуналишлардаги фаолиятларини куллаб -кувватлаш, мувофиклаштириш хамда амалий ёрдам курсатиш.

Хулоса килиб айтганда, касбий-педагогик таълим жараёнида талабаларнинг ижтимоий компетентлигини такомиллаштириш, ижтимоий фаоллигини ривожлантириш жамият тараккиётини таъминлашнинг мухим шарти булиб, истикболни олдиндан кура олиш имконини беради.

REFERENCES

1. Абдуллаева, Г. А. (2023). ЁШЛАР ТАРБИЯСИДАГИ САМАРАДОРЛИК-УМУМХАЛК, ИШИДИР!. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 212-222.

2.Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947 сонли Фармони. 2017-йил 7-феврал.

3. Узбекистон Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати туFриси"даги К,онуни. 2016-йил 14-сентябр.

4. Тиллаева Г. Ижтимоий мухит ва ёшлар тарбияси. - Т.: Фалсафа ва хукук институти, 2009. 166-б

5. Ж.Е.Усаров, М.К,.Рахманова Ёшларнинг интеллектуал салохияти ва фаоллигини ривожлантиришда педагогик психологик омиллари/ Фан, Таълим ва амалиётинтегратсияси ISSN: : 2181-1776 2021 №4 Апрел

6. М.К,.Рахманова, Б.Б.Миржалилова Укувчилар ижтимоий фаоллигини ошириш - ижтимоий зарурият сифатида.

35

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.