Научная статья на тему 'КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА МУЛОҚОТНИНГ РОЛИ'

КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА МУЛОҚОТНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
232
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахс / компетент / тенденция / мулоқот / педагогик мулоқот / объект / интеллект / қадрият.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Одинахон Хамидовна Пўлатова

Мақолада бўлажак мутахассиснинг етуклиги унинг ўз ўзига ва бошқаларга, табиат ва жамиятга оқилона муносабатида, мулоқотида намоѐн бўлиши асосида бўлажак муҳандис педагогларнинг касбий компетентлиги шакллантириб ривожлантиришда мулоқотни амалга ошириш,касбни эгаллаш жараѐнида юзасидан методик тавсиялари ҳамда ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА МУЛОҚОТНИНГ РОЛИ»

КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА МУЛОКОТНИНГ РОЛИ

Одинахон Хамидовна Пулатова

Андижон машинасозлик институти "Гуманитар фанлар" кафедраси катта

укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада булажак мутахассиснинг етуклиги унинг уз узига ва бошкаларга, табиат ва жамиятга окилона муносабатида, мулокотида намоён булиши асосида булажак мухдндис педагогларнинг касбий компетентлиги шакллантириб ривожлантиришда мулокотни амалга ошириш,касбни эгаллаш жараёнида юзасидан методик тавсиялари хдмда ишлаб чикилган.

Калит сузлар: шахс,компетент, тенденция, мулокот,педагогик мулокот,объект,интеллект, кадрият.

КИРИШ

Шахснинг етуклиги унинг уз узига ва бошкаларга, табиат ва жамиятга окилона муносабатида, мулокотида намоён булади. Инсоннинг тани учун саломатлиги канчалик зарур булса, унинг рухияти, калби учун эса эзгулик, окилоналик, ахлок - одоблилик, мулокотга киришувчанлик шунчалик мухдмдир. Инсон аклан ва ахлокан тобора бойиб уз олдига олийжаиоб максадлар куя олади. Ахлок-одоб инсоннятнинг шахслараро муносабатлари мезонидир. Инсонлар дунёда яшаганликлари учун эмас, балки билимли ва ахлокли булганликлари учун кадр топадилар.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Шахс мулокотда камол топади ва касбий махоратнн хам эгаллайди, Шу жихдтдан олганда таълим-тарбия жараёнида куриш, эшитиш сезгилари, идроклари хамда турли рухдй жараёнлар: хотира, тасаввур, тафаккур, хаёлни талаб киладиган куникма-малакаларни шакллантирадиган усул ва методлардан фойдаланиш уринлидир. Бундан укувчи таълим-тарбия жараёнида иштирок этиб, ахлокий тушунчалар-билим ва куникмаларни хосил килади, натижада у таълим-тарбия жараёнининг кузатувчиси эмас, балки унннг фаол иштирокчисига айланади.

Укувчилар тафаккурини устирмай туриб, уларнинг нуткини устириб булмайди. Огзаки гапириш, баён ёки иншо ёзишда укувчиларнинг режа тузиб олишларига эътибор бериш керак. Ёзма ва огзаки нуткни устириш учун китоб

устида мунтазам ишлаш, укиган матнларнинг тезисини, конспектини тузиш, маъруза, рефератлар тайёрлаш, адабий кечалар, ёзувчилар билан учрашиш мухим ахамиятга эга.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Болаларни ёшликдан аввало оилада, сунгра таълим масканларида муомилага ургатиб борилади. Мулокотга ургатишнинг усулларидан бири машгулотлар тарзида шакллантиришдир.

Шундай экан педагогик фаолиятимиз давомида касбий-педагогик ва психологик мулокотнинг 5 та боскичини амалга ошириш талаб этилади

1. Мулокот жараёнида мулжал олиш. Бу боскичда педагог мулокотининг англанганлиги юзага чикади. Шунингдек, мулокот услубини янги коммуникатив фаолият шароитида аниклаш хам юзага чикади.

2. Педагогик фаолиятнинг мухдм жихати эътиборни узига тортиш булиб, бола билан самарали мулокотни амалга ошириш учун дарс жараёнида боланинг диккати баркарор булиши керак.

3. Объектнинг (киши) калбини забт этиш боскичи педагогик мулокотни ташкиллаштиришда катта ахамиятга эга. Мохияти жихатидан бу боскич коммуникацияни узига хос излаш боскичидир. Масалан, янги материални баён этишда педагог болаларни мулокотга тайёрлаб олади. Укитувчининг укувчини тушуниши касбий-педагогик мулокотнинг калити хисобланади.

4. Педагогик мулокотнинг яна бир боскичи бу вербал мулокот, яъни укитувчининг янги материални укувчиларга огзаки баён килиб беришидир. Педагог учун нутк мулокоти жуда мухим. Педагогик мулокот тизимида педагогнинг сузи образлар кузгатувчиси булиб хисобланади.

5. Педагог билан тингловчи уртасидаги узаро харакатда хаяжонланишни кузатишнинг коммуникатив воситалари мухим рол уйнайди. Жумладан, педагогнинг нутки жонли, охангларга бой, тушунарли, аник, содда тилда булиши керак. Шунда тингловчиларнинг идроки тулик, образли булади.

Педагог талабанинг диккатини туплаб олишига имкон бериши керак. Бир-бирини тушуниш учун куйидаги 5 та шартни айтиб утиш жоиз: —биргаликдаги касбий тилга эга булиш; —интеллект даражасини хисобга олиш; —ахборотнинг тулик булиши; —мантикан баён этиш;

—диккатни бир жойга туплай олишдан иборатдир..

Булажак мухандис педагогларнинг касбий компетентлиги самарали мулокотни шакллантириш алохида олинган бирор бир лаёкатлилик даражасини эмас, балки инсон томонидан шахсий ахамиятга эга булган максадларга эришиш учун сарф килинадиган узок вакт давомида турли хилдаги вазиятларда намоён килинадиган компетентликларнинг тулик тупламини назарда тутиш керак булади. Бунда инсон дуч келган муайян вазият унинг ривожланишига, кадриятларининг шаклланишига ва янги компетентликларни эгаллашига бевосита таъсир этади.

Компетентликнинг мавжудлиги инсон мулокотининг натижасига караб аникланади. Х,ар бир мутахассиснинг компетентлилик даражаси, унинг бажарган иши шу касбий фаолиятнинг якуний натижасига куйиладиган талабларга кай даражада жавоб бериб мулокотига караб белгиланади. Компетентлик-касбий тайёргарликнинг умуман янги сифати булиб, унинг узига хос томонлари шуки, компетентли мутахассиснинг билимлари ва харакатчан булиб, улар доимо янгиланиб туради. Муаммонинг мазмунини тушунишнинг узи етарли булмай, уни макбул усуллар билан еча билиш керак, шу билан бирга, компетентлик макбул ечимларни танлай билиш , карорни асослаб бера олиш,нотугри йулларни чикариб ташлаш, яъни танкидий фикрлай олишни таказо этади.

Касбий компетенцияларни бахолаш методикасига кура мулокотни амалга ошириш ишончлилик ва етарлилик принципларига мувофик булиши керак. Ишончлилик - мулокотни бевосита бахолаш объектига, яъни бахоланаётган компетенция елементига тегишли булиши керак. Етарлилик-мулокот компетенциянинг бахоланаётган элементлари намоён буладиган фаолиятнинг мухим жихатларини курсатиш учун етарли микдордаги далиллардан фойдаланиш зарур. Мулокотда аник ва тушунарли параметрларга асосланган, касбий вазифаларни хал этиш натижаларини белгилайдиган атамалар оркали ифодаланиши ва компетенцияларнинг сифати, яъни узлаштирилганлигини билдирувчи аник хулосаларга асосланиши каби мезонларга мувофик равишда амалга оширилиши керак.

Булажак касб таълими укитувчиларининг касбий компетенцияларини бахолашда асосий эътиборни компетенцияларнинг алохида элементлари мавжудлигига эмас, касбий вазифаларни хал эта олиш лаёкатларини намоён кила билишга каратиш лозим. Бахолаш учун бериладиган топширикларни реал касбий вазифаларни хамда, ана шу нуктаи назардан олий таълим муассасалари талабаларини самарали мулокотга тайёрлашнинг педагогик механизмларини такомиллаштиришда куйидаги илмий-амалий таклифларни белгилаб беради.

Жумладан;

- Жахон андозаларга асосланган коммуникатив технологияларни такомиллаштириш;

- самарали мулокотга тайёрлашда миллий ва илгор хорижий тажрибанинг узаро уйгунлигини таъминлашга каратилган дидактик таъминотини ишлаб чикиш;

- мулокот жараёнида юзага келадиган манипулятив хулк-атворни бартараф этишнинг профилактик технологияларини такомиллаштириш.

- талабаларни самарали мулокот технологияси ва техникасига тайёрлашнинг мезонлари хамда вербал ва новербал мулокот воситаларининг ахлокий-эстетик хусусиятларини аниклаш;

- талабаларни самарали мулокотга тайёрлашнинг аник максадга йунал-тирилган локал модулли технологиясини ишлаб чикиш;

- олий таълим муассасалари талабаларини самарали мулокот технологияси ва техникасига тайёрлаш моделини ишлаб чикиш ва унинг ташкилий-технологик ва натижавий-рефлексив компонентларини такомиллаштириш;

- талабаларни самарали мулокот технологияси ва техникасига тайёрлашда аудиториядан ташкари машгулотларнинг аксиологик ва акмеологик имкониятларини очиб бериш;

- талабаларни самарали мулокотга тайёрлашга доир илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Талабалар билан мулокотда "Олтин сузлар" усулини куллаш яхши самара беради. Олтин сузларнинг синоними-бу "ажойиб", "бебахо" каби сузлар. Масалан, "сиз бошкалар куролмайдиган нарсаларни кура оласиз!", "сиз билан мулокотда булган киши куп нарсаларни билиб олиши мумкин!" Бу сузлар улар учун "олтин суз"лар булиб хисобланади.

Нутк билан ишлаш оркали хам муомилага ургатиш мумкин. Масалан, овозни баланд чикариб шеър укиш, хикояни гапириш каби тренинглар хам муомилани шаклланишига ёрдам беради.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда таълим муассасаларда фаолият курсатаётган педагоглар олдига талаба - ёшларни маънавий дунёсини бойитиш, уларнинг онгига миллий гоя асосларини сингдириш, ватанпарварлик хиссини тарбиялаш, утмиш ва буюк келажак хакида фикрлаш, у билан фахрланиш хиссини, янгича тафаккурни шакллантириш билан биргаликда уларни фаол, замонавий мулокот

маданиятига ургатиш вазифаси турганлигини ва касб таълими ислохотларини амалга оширишда булажак мухандис педагогларнинг касбий компетентлигини оширишда мулокотнинг самарали йулларини ишлаб чикиш ва таълим-тарбия жараёнида махорат билан куллай олиш хар бир олий таълим педагогларининг олдига куйган буюк максадига айланиши зарур.

REFERENCES

1 Pulatova Odina Khamidovna STUDENTS DEVELOP COMMUNICATION CULTURE PEDAGOGICAL-PSYCHOLOGICAL FACTORS Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 2021

2 Pulatova Odinahon Khamidovna. THE MECHANISM OF DEVELOPING A CULTURE OF COMMUNICATION IN STUDENTS IN THE EDUCATIONAL PROCESS. JCR. 2020; 7(12): 3096-3103.doi:10.31838/jcr.07.12.468

3 BEKIYEVA, M. (2020). Bekiyeva Malika O 'zbek tilinikognitiv o 'rganish omillari, vazifalari va ahamiyati. Архив исследований, 8-8.

4 BEKIYEVA, M. (2020). Bekiyeva Malika Frazeologizmlar-ozbek xalqining madaniyatini ifodalovchi til durdonasidir. Архив исследований, 8-8.

5 BEKIYEVA, M. (2020). Bekiyeva Malika Педагогик махоратни шакллантиришнинг мухим хусусиятлари. Архив исследований, 6-6.

6 BEKIYEVA, M. (2020). Bekiyeva Malika O'zbek antroponimlari lingvokulturologiyaning o'rganish obyekti sifatida. Архив исследований, 6-6.

7 BEKIYEVA, M. (2020). Bekiyeva Malika Komponenti semantik jihatdan turli guruhlarga mansub bo lgan frazeologik birliklarning lingvomadaniy xossalari. Архив исследований, 7-7.

8 BEKIYEVA, M. (2020). Malika Bekiyeva Ingliz va o 'zbek tillaridagi frazeologik birliklarning dunyoning kognitiv tasviridagi o 'rni. Архив исследований, 6-6.

9 Rakhmonova, D. S. (2020). Teacher's creative potential is factor of education quality assurance. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(3), 453-457. 10Khamidovna, P. O., Saidovna, R. D., & Barnohon, Y. (2019). The Role of Interactive Methods For Improving StudentsCommunicational Culture of Higher Educational Institutions. International Journal of Scientific Research And Education, 7(4). 11Khamidovna, P. O., Saidovna, R. D., & Bakhtiyarovna, Y. B. (2021). The role of communication and independent thinking in the development of students'creative ability. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 7(1.5 Pedagogical sciences).

12Saidovna, R. D. (2021). Systematic approach to the development of students'creative abilities. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 7(1.5 Pedagogical sciences).

13Исаева, М. (2020). Оилавий муносабатлар психодиагностикаси. Интернаука, (23-3), 63-66.

14Исаева, М. А., & Эшонхужаева, В. Ж. (2021). Оилавий муносабатларни урганувчи психологик методикалар тахлили. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 109-115. 15Isayeva, M. A. (2014). Religious and psychological aspects of family functions. The

Way of Science, 90.

16Khamidovna, P. O. (2021). Students develop communication culture pedagogical-psychological factors. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 7(1.5 Pedagogical sciences).

17Khamidovna, P. O. (2020). The Peculiarity of Communication in Human Relations. Eastern European Scientific Journal. Ausgabe, 2, 92-94. 18Khamidovna, P. O. (2021). The importance of the culture of communication in the pedagogical community. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(05), 703-708.

19Kurbanova, N. N. (2020). Subordination of land and water relations to the colonial interests of the Fergana region. Экономика и социум, (7), 36-39. 20Bakhtiyarovna, Y. B. (2021). A modern method of independent teaching the role of the distance education system information. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 7(1.5 Pedagogical sciences).

21Bakhtiyorovna, Y. B. (2021). Independent work of students through the internet pedagogical conditions of organization. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(05), 763-766.

22Sirozhiddinova, I. (2019). Rational methods of awakening and stimulation professional and creative abilities of university students. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(7).

23Iroda, M. (2019). Rational Methods Awakening and Stimulating University Students Professional and Creative Abilities. Eastern European Scientific Journal, (1). 24Mahammadovna, S. I. (2021). Needs snd Factors for Developing Professional and Creative Abilities of Students of Higher Educational Institutions. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(6), 2804-2810.

25Makhammadovna, S. I. (2020). Efficiency of development of professional and creative abilities of students. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(11), 1292-1296.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.