Научная статья на тему 'КАСБИЙ ФАОЛИЯТ МОТИВАЦИЯСИ'

КАСБИЙ ФАОЛИЯТ МОТИВАЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
147
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
мотивация / меҳнатга иштиёқ / ходимларни рағбатлантириш / мотивация назариялари.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Полванова Дилрабо Тагаймуратовна

Mазкур мақолада меҳнат психологиясининг асосий тадқиқот муаммоси бўлган ишчи, ҳодимларни касбий фаолият мотивациясига доир масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАСБИЙ ФАОЛИЯТ МОТИВАЦИЯСИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

КАСБИЙ ФАОЛИЯТ МОТИВАЦИЯСИ Полванова Дилрабо Тагаймуратовна

Узбекистан давлат жах,он тиллари университети, "Педагогика ва психология" кафедраси

катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7992922

Аннотация. Мазкур мацолада ме%нат психологиясининг асосий тадцщот муаммоси булган ишчи, %одимларни касбий фаолият мотивациясига доир масалалар ёритилган.

Калит сузлар: мотивация, ме%натга иштиёц, ходимларни рагбатлантириш, мотивация назариялари.

Таникли психолог олим З. Фрейд таъкидлаганидек, "Соглом турмуш тарзи самарали мех,нат ва мех,натга иштиёк билан тулдирилади"[1]. Самарали мех,натни амалга ошириш учун инсон уз касбини тугри танламоги мух,им. Уз кизикишлари, кобилияти ва имкониятларидан келиб чикиб танланган касбий фаолият шахсни уз сохдсида муваффакиятли фаолият юритишини, касбдошлари уртасида обру-эътибор топиб муносиб яшаб утишини таъминлайди.

Таникли америкалик психолог Дэвид Майерсга кура: "Бизнинг купчилигимиз учун мех,нат хаётнинг энг катта ва фаол машгулотидир. Яшаш бу мех,натдир. Мех,нат фаолияти Маслоу пирамидасидаги эх,тиёжларни кондирилишига ёрдам беради. Мех,нат фаолияти бизни таъминлайди. Мех,нат фаолияти оркали биз бошкалар билан коммуникатив алокаларга киришамиз. Мех,нат фаолияти бизнинг ким эканлигимизни англатади"[1].

Кузатганмисиз, биринчи бор ким биландир куришганимизда ёки танишаётиб, кизикиб «Сиз кимсиз?», «^андай фаолият билан шугулланасиз?», ёки «Нима иш киласиз?» каби саволларни берамиз. Нафакат уз мех,натимиз, балки биз танишмокчи булган инсонларнинг кандай мех,нат фаолияти билан шугулланиши х,ам биз учун ахдмиятга эга экан.

Ишимизга булган эътибор, муносабатлар ёки тенгликдан коникиш х,осил килмасак, ким учун ёки каерда ишлашимиздан катъий назар иш жойимизни узгартиришимиз мумкин. Масалан, тадкикотларнинг курсатишича, Австралияликларнинг 16 фоизи худди шу сабаб билан уз ишларини узгартирганлар. (Тревин 2001). Зеро, "Инсон инсондир хдмиша, Х,амфикр хдмроз билан" деганда шоир мутлако хдк эди. Зеро, узаро хдмфикр, кизикиш ва максадлари муштарак инсонлар билан мех,нат килиш, мех,нат фаолиятининг тугри ва хдкконий ташкил этилиши инсонга куч-кувват беради ва фаолиятга булган иштиёкни кучайтиради.

Албатта, шахснинг уз лаёкат, кобилиятларини англаши, тушуниши, коллеж, лицей ёки университетларни тугри танлаши, уша иш мух,итига тезлик билан осон ва муваффакиятли мослаша олишига ёрдам беради [2].

Эми Вжесневски (Amy Wrzesniewski) ва унинг хдмкасблари (1997- 2001 йилларда) томонидан утказилган тадкикотларда инсонларнинг ишларига булган муносабатлари идентификация ёрдамида урганилган. Тадкикотга кура куйидагилар кайд этилган:

1. Баъзи одамлар уз ишларини фаолият сифатида, бажариш керак булганлиги учун, пул топишнинг бир йули деб бажарадилар.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

2. Бошкалар эса уз ишларини жамиятда ижтимоий мавкеига эга булишнинг бир имконияти сифатида, яъни карьера учун бажарадилар.

3. ^олганлари эса уз ишларини ижтимоий фойдали мех,нат деб биладилар ва уз ишларидан мазмун ва коникиш х,осил килиб, рохдтланиб ишлайдилар[1].

Х,ар кандай касбни эгаллаш, нафакат эгаллаш, балки уни майорат билан амалга оширишда фаолиятнинг барча конуниятлари ва механизмларига амал килиш жуда мух,имдир. Оддийгина бирор касб малакасини эгаллаш учун х,ам унга алокадор булган маълумотларни эслаб колиш ва керак булганда яна эсга тушириш оркали уни бажариш эмас, балки х,ам ички (психик), х,ам ташки (предметга йуналтирилган) хдракатларни онгли тарзда бажариш билан боглик мураккаб жараёнлар ётишини унутмаслигимиз керак.

Аммо, х,ар бир шахсни у ёки бу фаолият тури билан шугулланишига мажбур килган психологик омиллар сабаблар мавжуд булиб, бу фаолият мотивларидир. Психология фанида шахсни аклий, амалий хдракатга ва хулк-атворни амалга оширишга ундовчи, муайян эх,тиёжларни кондириш билан узвий боглик сабабият мотивлар деб аталади. Фаолиятнинг амалга ошиши ва шахс хулк - атворини тушунтириш учун психологияда "мотив" ва "мотивация" тушунчалари ишлатилади.

"Мотивация" тушунчаси "мотив" тушунчасидан кенгрок маъно ва мазмунга эга. Мотивация - инсон хулк-атвори, унинг богланиши, йуналиши ва фаоллигини тушунтириб берувчи психологик сабаблар мажмуини билдиради. Бу тушунча у ёки бу шахс хулкини тушунтириб бериш керак булганда ишлатилади, яъни: "нега?", "нима учун?", "нима максадда?", "кандай манфаат йулида?" деган саволларга жавоб кидириш - мотивацияни кидириш демакдир. Демак, у хулкнинг мотивацион таснифини ёритишга олиб келади. Жумладан, мех,нат жараёнидаги мотивацион хулк тарзда намоён булади.

Мех,нат мотивацияси - шахсни муайян хдракатларни амалга оширишга ундайдиган хдракатлантирувчи кучлар мажмуи; шахснинг фаоллигини келтириб чикарувчи ва унинг хулк-атвори йуналишини белгиловчи омиллар тизимидир. Шубхдсиз, ташкилотнинг максадлари ташкилот ходимларининг максадларидан сезиларли даражада фарк килади.

Ходимларни рагбатлантириш турларига иш хдки, мукофотлар ва бонуслар, фойда фоизи, "ижтимоий пакет" (масалан, тиббий сугурта) ташкилотнинг уз мах,сулоти ёки хизматларига чегирмалар, компания акциялари, совгалар ва бошка шакллар мисол булади.

Ходимларни рагбатлантиришнинг барча машхур усуллари мотивация назариялари асосида ишлаб чикилган. Улар хдммаси булиб туртта:

• Гертцберг назарияси.

• Тейлор назарияси.

• Макклеленд назарияси.

• Маслоу назарияси.

Герцберг назарияси

Герцберг корхона фаолиятини яхшилаш учун ташки ва ички усуллардан фойдаланишни таклиф килади. Ташки усуллар кулай мех,нат шароитларини яратишни уз ичига олади, ички усуллар эса ходимларнинг ташкилотда ишлашдан коникиш хиссини пайдо булишини уз ичига олади[3].

Тейлор назарияси

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Тейлор буйсунувчиларни рагбатлантириш учун физиологик эхтиёжларни кондириш учун инстинкт ва истаклардан фойдаланишни маслахат беради. У куйидаги усуллардан фойдаланишни таклиф килади:

• ишлаб чикариш хажми ёки иш вактига караб тулов;

• босим;

• ишлаб чикаришнинг минимал стандартларини белгилаш;

• функционал вазифаларни бажаришнинг аник коидалари [4]. Макклелланд назарияси

МакКлелланд инсон истакларининг турлари хакида назарияни илгари суради:

• хокимият;

• муваффакият;

• маълум бир табакага мансуб.

Ходимларнинг асосий кисми маълум бир компания сафида булишдан хурсанд ва уларнинг макомини кадрлайди. Рахбарлар хокимиятни кулга киритишга харакат килишади, ёлгизлар эса шахсий натижалар учун ишлайди. Агар биз ходимларни шартли равишда учта тоифага ажратсак, хар бирига ёндашувни топиш осон [4]. Маслоу назарияси

Маслоу мехнатни ходимларнинг эхтиёжларини кондириш имконияти сифатида куриб чикишни таклиф килади. Маслоу барча эхтиёжларни иерархия (пирамида) шаклида куриб чикади. Улар:

1. Физиологик эхтиёжлар: озик-овкат, сув. Омон колиш учун керак булган хамма

нарса.

2. Хавфсизлик: хавфсизлик хисси маълум турмуш даражасини саклаб колиш учун

зарур.

3. Севги: хамкасбларни хурсанд килиш истаги.

4. Тан олиш: инсон жамоада ва умуман жамиятда маълум макомга эга булишни хохлайди.

5. Уз-узини такомиллаштириш [5].

Шахснинг жамиятда одамлар орасидаги хулки ва узини тутиши сабабларини урганиш тарбиявий ахамиятг эга булган нарса булиб, масалани ёритишнинг икки жихати фаркланади: а) ички сабаблар, яъни хатти-харакат эгасининг субъектив психологик хусусиятлари назарда тутилади (мотивлар, эхтиёжлар, максадлар, мулжаллар, истаклар, кизикишлар ва хоказолар); б) ташки сабаблар - фаолиятнинг ташки шарт-шароитлари ва холатлари. Яъни, булар айни конкрет холатларни келиб чикишига сабаб буладиган ташки стимуллардир.

REFERENCES

1. Myers D. G. Myers' psychology for AP. - Macmillan, 2010..

2. Тоджибаева К. С. К. Формирование мотивационной сферы нравственных качеств учащихся //Проблемы педагогики. - 2017. - №. 4 (27). - С. 14-16.

3. Шакртдинова Я. В., Кузяшев А. Н., Рахматуллин Ю. Я. Вклад Фредерика Герцберга в развитие теории трудовой мотивации //Научный электронный журнал Меридиан. -2020. - №. 2. - С. 189-191.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2G23-yil 2-iyun

4. Хагyр Ф. Р. Вклад зарубежных yченых в исследовании мотивации трудовой деятельности //Вестник Майкопского государственного технологического университета. - 201б. - №. 4. - С. 121-125.

5. Химматов Д. A. ПЕРСО^Л^ AДОЛAТЛИ МОТИВAЦИЯЛAШ ТУШУНЧAСИНИНГ ИЛМИЙ-НAЗAРИЙ ГЕНЕЗИСИ //Oriental Art and Culture. -2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 608-621.

6. Malikova, D. (2020). Deposit base of Uzbekistan commercial banks. World Scientific News, (143), 115-126.

7. Malikova, D. (2020). Consulting services market of Uzbekistan. World Scientific News, (145), 168-179.

B. Malikova, D. (2023). METHODOLOGY FOR EFFECTIVE ASSESSMENT OF THE LEVEL OF ECONOMIC SECURITY OF BANKS. Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects, 96-98.

9. Malikova, D., & Ziyadullayeva, M. (2023). INFLATION: THEORETICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF PRICE CHANGES IN UZBEKISTAN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(2), 204-207.

10. Malikova, D., & Abduganieva, F. (2023). The Role of Consulting in the Modern Economy. Global Scientific Review, 12, 1-4.

11. Malikova, D., & Rakhmonov, N. (2023). MONETARY AGGREGATES AND THEIR IMPORTANCE IN THE ECONOMY.

12. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). Analysis of the Current State of Deposit Operations of Commercial Banks of Uzbekistan. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(2), 28-31.

13. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). THE IMPORTANCE OF DOMESTIC BANKS'PRECIOUS METALS ACCOUNTING OPERATIONS. International journal of advanced research in education, technology and management, 2(2).

14. Маликова, Д. (2021). UMUM TA'LIM MAKTABLARIDA KITOBXONLIK STRATEGIYASINI QO 'LLASH: Malikova Dilrabo Mahmudovna, O 'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti tayanch doktoranti. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (7), 299305.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.