Научная статья на тему 'КАСБ-ҲУНАР МАКТАБЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

КАСБ-ҲУНАР МАКТАБЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

760
90
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касб-ҳунар / таълим / амалиѐт / ўқувчи / изчиллик / тизим / машғулот / жараѐн / меҳнат / самарадорлик / технология / кўникма / profession / education / practice / student / sequence / system / learning / process / labor / efficiency / technology / ability

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Самаридин Баракаевич Қораев, Ихтиёр Суюндикович Жолдасов

Мақолада Республикамизда ташкил этилган касб-ҳунар мактабларида амалий машғулотлар самарадорлигини ошириш, машғулотлар самарадорлигини ошириш имконини берувчи дидактик шарт шароитлар, ўқувчиларнинг касбий кўникмаларини ошириш тўғрисида фикр юритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF INCREASING THE PERFORMANCE OF PROFESSIONAL SCHOOLS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF PRACTICAL TRAINING

The article discusses the issues of didactic conditions, which make it possible to increase the efficiency of industrial practice in vocational educational institutions of the country, to improve the professional skills of students

Текст научной работы на тему «КАСБ-ҲУНАР МАКТАБЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОРҚАЛИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

КАСБ-ХУНАР МАКТАБЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ АМАЛИЙ

МАШГУЛОТЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОРЦАЛИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Самаридин Баракаевич Караев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти доценти

Ихтиёр Суюндикович Жолдасов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада Республикамизда ташкил этилган касб-хунар мактабларида амалий машгулотлар самарадорлигини ошириш, машгулотлар самарадорлигини ошириш имконини берувчи дидактик шарт шароитлар, укувчиларнинг касбий куникмаларини ошириш тугрисида фикр юритилади.

Калит сузлар: касб-хунар, таълим, амалиёт, укувчи, изчиллик, тизим, машгулот, жараён, мехнат, самарадорлик, технология, куникма.

PROBLEMS OF INCREASING THE PERFORMANCE OF PROFESSIONAL SCHOOLS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF PRACTICAL TRAINING

Samaridin Barakaevich Korayev

Associate Professor of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

Ikhtiyor Suyundikovich Joldasov

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article discusses the issues of didactic conditions, which make it possible to increase the efficiency of industrial practice in vocational educational institutions of the country, to improve the professional skills of students.

Keywords: profession, education, practice, student, sequence, system, learning, process, labor, efficiency, technology, ability.

КИРИШ

Республикамизда амалга оширилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар тизимида миллий иктисодиётни модернизациялаш жараёнлари алохида урин тутади. Мехнат бозори талабларига мувофик ракобатбардош кадрлар тайёрлаш тизими шаклланди ва ривожланиб бормокда. Миллий таълим тизимини ислох килиш масалаларида таълим турлари орасида интеграцияни ривожлантириш масалалари мухим ахамият касб этмокда. Интеграция бу, малакали мутахассисларни тайёрлашнинг бош омилидир.

Узбекистон республикаси президентининг 2019 йил 6-сентябраги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5812-сон фармони умумий урта, урта махсус ва Олий таълим тизими уртасидаги узвийлик ва узлуксизликни янада ривожлантиришга дастурил амал булиб хизмат килади. Фармонда белигиланишича "бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълим муассасаларига Халкаро таснифлагич буйича асосий таълим дастурларидан ташкари куйи даражадаги таълим дастурлари буйича кадрлар тайёрлаш хукуки берилади. Тизимда мос равишда бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълим дастурлари жорий этилган касб-хунар мактаблари, коллежлар ва техникумлардан иборат профессионал таълим муассасалари тармоги [1] ташкил этилади" Фармонда 2020-2021 укув йилидан ташкил этиладиган касб-хунар мактаблари фанларнинг интеграциялашган дастурлари асосида 9-синф битирувчилари хисобидан шакллантириш, уларга 2 йил давомида кундузги таълим шаклида касб-хунарга йуналтирилган таълим жараёни тадбик этилиши бегилаб куйилган.

МЕТОДОЛОГИЯ

Касб-хунар мактаблари фаолиятини самарали ташкил этишга йуналтирилган педагогик фаолият мазмуни хамда олиб борилган кузатишларнинг мохиятидан келиб чиккан холда шуни таъкидлаш лозимки, мазкур жараён самарадорлигини таъминловчи мухим омил, бу интеграциялашган амалий машгулотларни ташкил этишга нисбатан янгича ёндашувни шакллантиришдан иборатдир. Ноанъанавий шакл, метод, технология ва воситалар ёрдамида дарс машгулотларни амалга ошириш узининг ижобий натижаларини беради ва унинг самарадорлигини таъминлайди.

Бунда: машгулотлар самарадорлигини ошириш имконини берувчи дидактик шарт-шароитларни аниклаш; ташкил этиладиган касб-хунарга

йуналтирилган машгулот мавзулари мазмуни хамда изчил тизимини ишлаб чикиш; янги авлод укув-методик адабиётларини яратиш; бу жараёнга махсус педагогик маълумотларга эга булган педагог-мухандисларни жалб этиш хамда уларнинг педагогик ва касбий билимларини мунтазам ошириб боришга эришиш; уларда машгулотларни ташкил этишга нисбатан технологик ёндашувни шакллантириш; бу жараёнда укувчиларнинг фаоллик курсатишини таъминлаш йулларини аниклаш, уларда касб-хунар сохаларига оид билимларни мустакил укиб-урганиш куникмасини шакллантириш каби вазифаларни амалга ошириш лозим[2].

Касб-хунар мактаблари самарадорлигини ошириш, уларнинг самарадор тизимини яратиш, замонавий техник воситалар билан таъминлаш, укувчиларнинг мустакиллиги ва фаолликларини юзага келтириш, укувчиларда юкори даражадаги касбий билим, куникма ва малакаларни шакллантириш каби мезонлар ёрдамида аниклаш мумкин.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Касб-хунар мактабларида машгулотлар самарадорлигини оширишда, унинг умумий холда лойихаланишини таъминлаш, уни ташкил этишдан кузланган муайян курс доирасида ифодаланган мавзулар буйича максад ва вазифаларни аниклаш, унга эришиш йулида бажариладиган вазифаларни пухта белгилаш, машгулот мавзулари мазмунини ишлаб чикиш, ташкилий шакл, метод, технология ва воситаларини танлаш, касбий фаолликни умумий назорат килишнинг шакл, метод ва усулларини аниклаш кабилар мухим ахамият касб этади.

Машгулотларини ташкил этиш, унинг самарадорлигини оширишнинг мухимлиги, касб-хунар эгаллаётган укувчилар ёш хусусиятларига кура мустакил фаолият юритишга тайёрланиш, микросоциумда уз урнини топишга интилиш, хаётий максадни белгилаб олиш, маънавий-ахлокий хулк-атворини такомиллаштириш, касбий фаолият йуналишини катъий белгилаб олишга нисбатан жиддий муносабатда булади[3].

Машгулотларини самарали ташкил этишда мактаб жамоасининг урни бекиёс. Агар бу жамоа укувчиларнинг мажмуа машгулотларида булишини узлари учун масъулиятли иш эканлигинн хис килган холда кабул килишса, мазкур жараённинг муваффакиятли утиши учун улар кулай шароит яратган булади. Бу уз навбатида касб-хунар мактаблари фаолиятини такомиллаштиришга хизмат килади. Чунки, унда укувчиларнинг касб-хунар

сирларини мукаммал урганишлари учун педагог-мухандислар якиндан ёрдам беришади. Натижада, самарадорлик ошади. Шунинг учун, амалий машгулотларини утказиш жойда тайёргарлик ишларини олдиндан амалга ошириш максадга мувофик.

Амалий машгулотларининг муваффакиятли утиши, аввало, укувчиларнинг унга тайёрланишига боглик булиб, уни амалга ошириш куйидаги тартибда булиши максадга мувофик: махсус фан укитувчисидан маслахат олиш (янги мавзуни урганишда асосий эътибор бериш керак булган тушунчалар, жихозлаш, керакли методлардан фойдаланиш, таълим-тарбия бирлигига эришиш кабилар), амалий машгулотларда урганиладиган мавзуларнинг мазмунини аниклаш ва уни чукур урганиш, мавзуга оид илмий-методик адабиётлар билан танишиб чикиш, урганиладиган мавзунинг бошка фанлар билан ва утган мавзулар билан алокадорлигини аниклаш, машгулотларни утказиш методларини тузилишини ва максадини аниклаш, шу асосда режасини тузиш, ушбу режа асосида машгулот методикасини ишлаб чикиш хамда зарур булган таълим воситаларини тайёрлаш, укувчилар билимини назорат килиш ва бахолаш, уй вазифаси, хажми хамда шаклини аниклаш, машгулотлар учун режа-конспект тузиш.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, амалий машгулотлар самарадорлигига эришишда ташкил этиладиган шарт-шароитлар мухим ахамият касб этади. Бунинг учун куйидаги шарт-шароитларни яратиш лозим: аник максад асосида машгулотларни ташкил этиш ва утказиш; укувчиларнинг ички эхтиёж, хохиш-истаклари, шунингдек, ёш ва психологик хусусиятларини инобатга олиш; машгулотларни турли шакл, усул, технология ва воситалар ёрдамида ташкил этиш; бу сохада эришилган илгор иш тажрибалар мунтазам урганиб, оммалаштириш; мактаб, оила, корхона ва ташкилотлар уртасида мустахкам алокани урнатиш.

Тахлилларнинг курсатишича, укитувчилар учун амалий машгулотларни методик, педагогик ва психологик нуктаи назардан кузатиш ва атрофлича тахлил кила олишга эришиш асосий максад булиши керак. Натижада, педагог-мухандислар машгулотларнинг хар бир боскичини тугри ташкил этишни, бу жараёнда методларни тугри танлай олишни, йул куйилган илмий, методик камчиликларни уз вактида тугри англашни ва уларни бартараф килиш йулларини узлаштиради. Машгулотларни кузатишда хар бир хатти-харакатни диккат билан кузатиб бориш, ютук ва камчиликни уз вактида дафтарга кайд этиш, якунида хулосаларни ёзиш лозим.

Ташкилий кисм куйидагича амалга оширилади:

-машгулотлар хонасининг холати, жихозлар билан таъминланганлиги, уз вактида бошланиши, давоматнинг текширилиши, ташкилий кисмга сарфланган вакт, бошланиши ва якунланиши;

- уй вазифасини текшириш ва уни бажаришда йул куйилган хатолар устида ишлаш, утилган мавзусини сураш (бунда педагог-мухандислар томонидан амалга ошириладиган савол-жавобларнинг изчиллиги, аниклиги, саволларнинг мантикий богликлиги, укувчилар жавобининг аниклиги, туликлиги, уларнинг кургазмали куроллардан ва воситалардан фойдалана олиш малакаси, уларнинг фаоллиги кабилар)[4];

-укувчиларни топширикларни бажаришга тайёрлашни амалга ошириш, бунда уларни аниклаш кай даражада таъминланганлиги, янги мажмуа мавзусини урганиш жараёни, унга сарфланган вакт, фойдаланилган методлар, технологиялардан фойдаланиш даражаси, кандай воситалардан фойдаланганлиги, янги мавзуни урганиш жараёнининг амалга оширилиши;

-машгулот мавзуларинннг утилган мавзулар билан алокадорликда педагог-мухандислар томонидан баён килиниши даражаси, укувчиларнинг янги мавзуларни узлаштириш даражаси ва уни аниклашда педагог-мухандисларнинг махорати;

- машгулот мавзуларининг мазмуни янги урганилган назарий ва амалий билимларнинг укув дастурлари талабларига мос келиши, унинг дарсликка мувофиклиги, урганилган материалларнинг илмийлиги, келгусида янги билимларни урганиш учун етарлилиги, назарий ва амалий билимларнинг узаро хамда илгари урганилган материаллар билан богликлиги;

- утилган янги машгулот материалларини мустахкамлаш учун сарфланган вакт, мустахкамлаш жараёнида педагог-мухандисларнинг амалга оширган ишлари, уларнинг самарадорлик даражаси;

- педагог-мухандисларнинг фаолияти, уларнинг рахбарлиги кандай намоён булганлиги, куйилган максадга эришиш йулидаги талабчанлиги, илгор педагогик тажрибалардан фойдаланиши, гурухни бошкара олиш кобилияти, укувчилар билан муносабати, педагогик муаммони куя олиши, замонавий технологияларни куллай олиши, муаммоли вазиятлардан фойдаланиши, укувчиларни машгулотларга жалб кила олиши;

- дарслик, махсус ва методик адабиётлардаги мос мавзуларни чукур урганиш асосида конспект тузиш, мажмуа машгулотлари учун муаммоли,

ишлаб чикариш билан боглик топширикдар мазмуни, метод, технология ва воситалари, дидактик материалларни танлаш;

- машгулотларни утказиш ва педагогик фаолиятда уз-узини тахлил килиш, унинг натижаларидан кейинги машгулот ишларини такомиллаштиришда фойдаланиш, бу буйича илмий-методик ишларни олиб бориш;

- машгулотларда укувчилар фаолияти, уларнинг урганишга мойиллиги, педагог-мухандисларни тинглаши ва материалларни кабул килиши, бу жараёнда укувчилар интизоми, узлаштириш даражаси;

- уй вазифасининг эълон килиниши, уни бажариш учун керакли йурикномаларнинг берилиши, куйилган максадга эришилганлик, педагог-мухандислар фаолияти хакидаги фикрлари.

ХУЛОСА

Агар машгулотларни кузатиш ва тахлил килишда юкорида санаб уталган холатларда атрофлича бахо берилса, у холда кузлаган максадга эришилди деб хисоблаш мумкин. Бунинг учун педагог-мухандислардан ишга ижодий ёндашиши талаб этилади.

Машгулотлар якунида укувчилар топширикларни тушуниш, унда яккол куриниб турган маълумотларни белгилаш, таянч суз ва ибораларни аниклаш, мазмунини туларок билдирадиган фикрларни ажратиш, белгиланган харакатларни, уларни купрок учрайдиган кетма-кетлиги буйича санаш, келтирилган гоя ва тушунчаларни узаро богловчи хамда умумлаштирувчисини тушунтириш кабиларни уддалай олиши керак.

REFERENCES

1. Узбекистон республикаси президентининг 2019 йил 6-сентябраги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5812-сон фармони.

2. Абдукудусов О.А. Касбий таълимда асосий укув материалини урганиш технологияси // "Урта махсус касб-хунар таълими тизими учун педагог кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш сифатини таъминлашнинг илмий-услубий асослари" республика илмий-амалий анжуман материаллари. - Т., 2006. - Б. 78.

3. Алламбергенова М, Ильясова З. Укув машгулотларини ташкил этишда таълим технологиялари. Укув кулланма. Тафаккур бустони. Тошкент, 2013. - 142 б.

4. Крраев, С. Б. (2020). Профессионал таълимда укувчиларни касб-хунарга тайёрлаш жараёнини такомиллаштириш йуллари. Узлуксиз таълим, 1. 88-92.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.