Научная статья на тему 'КАРТОШКА ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ТАЙЁРЛАЙДИГАН МАШИНАНИНГ ИШ ОРГАНЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ'

КАРТОШКА ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ТАЙЁРЛАЙДИГАН МАШИНАНИНГ ИШ ОРГАНЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
9
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
йўналтирувчи пичоқ / чуқур юмшаткич / ўқёйсимон юмшаткич панжа / корпус / палахса.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Давлатов Абдуллажон Давлат Ўғли, Қодиров Учқун Илхомович

Тадқиқотнинг мақсади машинанинг йўналтирувчи пичоқ ва ўқёйсимон юмшаткич панжаларини параметрларини асослаш. Ушбу тадқиқотда классик механика, математик таҳлил ва статистиканинг асосий тамойиллари ва усулларидан фойдаланилди. Машинанинг йўналтирувчи пичоқ ва ўқёйсимон юмшаткич панжалари параметрларини асослаш учун назарий тадқиқотлар ўтказилди. Аниқланишича, кам энергия сарфлаган ҳолда талаб даражасидаги баландликдаги пушта шакллантиришни таъминлаш учун йўналтирадиган пичоқнинг минимал баландлиги ва узунлиги мос равишда 8 ва 15 см, пичоқ тиғини горизонтга нисбатан ўрнатиш бурчаги 300, лемех тумшуғидан пичоқ тумшуғигача бўйлама масофа 13 см бўлиши лозим. Тупроқни талаб даражасида юмшатиш учун ўқёйсимон юмшаткич панжанинг қамраш кенглиги 15 см бўлиши лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — Давлатов Абдуллажон Давлат Ўғли, Қодиров Учқун Илхомович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАРТОШКА ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ТАЙЁРЛАЙДИГАН МАШИНАНИНГ ИШ ОРГАНЛАРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ»

КАРТОШКА ЭКИШ УЧУН ТУПРОЦНИ ТАЙЁРЛАЙДИГАН МАШИНАНИНГ ИШ

ОРГАНЛАРИНИ ТАДЦЩ ЭТИШ 1Давлатов Абдуллажон Давлат ^ли, 2^одиров Учкун Илхомович

1,2"ти^ХММИ" Миллий тадкикот университетининг ^арши ирригация ва агротехнологиялар институти, ^арши, Узбекистон https://doi.org/10.5281/zenodo. 8367992

Аннотация. Тадцицотнинг мацсади -машинанинг йуналтирувчипичоц вауцёйсимон юмшаткич панжаларини параметрларини асослаш. Ушбу тадцицотда классик механика, математик та^лил ва статистиканинг асосий тамойиллари ва усулларидан фойдаланилди. Машинанинг йуналтирувчи пичоц ва уцёйсимон юмшаткич панжалари параметрларини асослаш учун назарий тадцицотлар утказилди. Аницланишича, кам энергия сарфлаган %олда талаб даражасидаги баландликдаги пушта шакллантиришни таъминлаш учун йуналтирадиган пичоцнинг минимал баландлиги ва узунлиги мос равишда 8 ва 15 см, пичоц тигини горизонтга нисбатан урнатиш бурчаги 300, лемех тумшугидан пичоц тумшугигача буйлама масофа 13 см булиши лозим. Тупроцни талаб даражасида юмшатиш учун уцёйсимон юмшаткич панжанинг цамраш кенглиги 15 см булиши лозим.

Калит сузлар: йуналтирувчи пичоц, чуцур юмшаткич, уцёйсимон юмшаткич панжа, корпус, палахса.

Aннотация. Целью исследования является обоснование параметров направляющего ножа и рыхляющей стрельчатой лапы машины. В исследовании использованы основные принципы и методы классической механики, математического анализа и статистики. Проведены теоретические исследования по определению параметров направляющего ножа и рыхляющей стрельчатой лапы машины. Установлено, что для обеспечения требуемого значения высоты гребня с минимальными затратами энергии высота и длина направляющого ножа должны быть соответственно 8 и 15 см, угол установки лезвия ножа к горизонту - 300, продольное расстояние от носка лемеха корпуса носка ножа - 13 см. Для обеспечения требуемого крошения почвы ширина стрельчатой рыхляющей лапы должна быть 15 см.

Калит сузлар: направляющий нож, глубокорыхлитель, стрельчатая лапа, корпус, борозда.

Abstract. The purpose of the study is to substantiate the parameters of the guiding knife and the loosening pointed leg of the machines. The basic principles and methods of classical mechanics, mathematical analysis and statistics were used in this study. Theoretical studies have been carried out to determine the parameters of the guide knife and the loosening pointed leg of the machine. It is established that in order to ensure the required value of the ridge height with minimal energy consumption, the height and length of the guide knife should be 8 and 15 cm, respectively, the angle of the knife blade to the horizon is 300, the longitudinal distance from the toe of the ploughshare body of the knife sock is 13 cm. To ensure the required crumbling of the soil, the width of the pointed loosening paw should be 15 cm.

Key words: guide knife, deep loader, pointed paw, body, furrow.

Кириш. Жа^онда энергия-ресурстежамкор ва иш унуми юкори булган тупрокка ишлов бериш ва уни экишга тайёрлаш машиналарини ишлаб чикариш етакчи уринни эгалламокда. Шу билан бирга даладан бир утишда тупрокка ишлов бериш ва уни картошка экиш учун

пуштали экишга тайёрлаш буйича барча технологик жараёнларни бажарадиган машиналарни ишлаб чикиш ва куллашга катта эътибор каратилмокда.

^ишлок хужалик экинларини экиш учун тупрокка ишлов бериш билан бирга пушта шакллантирадиган комбинациялашган машиналарни яратиш ва куллаш, уларнинг иш курсаткичларини урганиш ва параметрларини асослаш, шунингдек иш органлари билан тупрокнинг узаро таъсирлашиш жараёнларини урганиш буйича тадкикотлар В.И.Курдюмов, Е.С.Зыкин, И.А.Шаронов, А.Калинин, В.С.Лахмаков, Ф.М.Маматов [1-6], B.Mirzaev [7-8] ва бошкалар томонидан олиб борилган.

Аммо, бу тадкикотларда картошка экиш учун тупрокка ишлов бериш билан бирга пушта шакллантирадиган машина иш органларининг кам энергия сарфлаган холда юкори иш сифатини таъминлайдиган параметрларини асослаш масалалари етарли даражада урганилмаган.

Тадкикотнинг максади машинанинг йуналтирувчи пичоги ва укёйсимон юмшаткич панжасининг параметрларини асослашдир.

Метод ва натижалар. Ушбу тадкикотда классик механика, математик тахлил ва статистиканинг асосий тамойиллари ва усулларидан фойдаланилди.

Таклиф килинган технологияни амалга оширадиган машинанинг конструктив схемаси ва иш органларининг турларини асослаш максадида тадкикотчилар томонидан яратилган далаларни пуштага экиш учун тайёрлайдиган машиналар конструкциялари атрофлича тахлил килинди. Натижада картошка экиш учун тупрокни пуштали экишга тайёрлаш технологиясини амалга оширадиган машинанинг конструктив схемаси ишлаб чикилди (1-расм). У рама 1, осиш курилмаси 2, таянч гилдираклар 3, рамага беркитилган чукурюмшаткичлар 4, укёйсимон юмшаткич панжалар 5, унг ва чап томонга агдарадиган корпуслар 6 ва 7, йуналтирадиган пичок 8 хамда профилли галтакмола 9 дан ташкил топган.

6

1-расм. Машинанинг конструктив схемаси: 1 - рама; 2 - осиш курилмаси; 3 - таянч гилдирак; 4 - чукур юмшаткич; 5 - укёйсимон юмшаткич панжа; 6 ва 7 -унгга ва чапга

агдарадиган корпуслар; 8 - йуналтирадиган пичок; 9 - профилли галтакмола

Машинанинг асосий иш органлари бу йуналтирадиган пичоц билан жихрзланган корпус вауцёйсимон юмшаткич панжадир. Машина иш жараёнинингузига хослигидан келиб чиццан х;олда йуналтирадиган пичоц х;амдауцёйсимон юмшаткич панжаларнинг параметрларини аницлаймиз.

Йуналтирадиган пичок 4 лемехнинг эгат киррасига беркитилади (2-расм). Унинг асосий параметрларига лемех тумшугидан пичокгача булган масофа йуналтирадиган пичокнинг узунлиги ва баланлиги 1п ва кип, йуналтирадиган пичокнинг тигини горизонтга нисбатан урнатиш бурчаги оп; пичок тигининг уткирланиш бурчаги ¡п.

иК

2-расм. Йуналтирадиган пичок параметрларини аниклашга доир схема

Йуналтирадиган пичок тигини горизонтга нисбатан урнатиш бурчагини у буйича тупрокни сирпаниб кесилиш шартидан куйидаги маълум ифода оркали аниклаймиз [1, 9].

Я фх

а• (1)

бунда ф1 - тупрокни пичок тиги буйича ишкаланиш бурчаги.

Бу олинган ифодага ф1 ни маълум булган цийматларини (25-30°) куямиз ва ап бурчак 30-33° оралигида булиши кераклигини аниклаймиз ва ап = 30° кабул циламиз.

Йуналтирадиган пичокнинг баландлигини палахсани эгат девори билан узаро таъсирини камайтириш нуктаи назаридан танлаймиз. Корпус тулик ёпик кесиш шароитида ишлаганлиги туфайли палахсани айланишини бошида унинг юкори кирраси эзилади. Палахсани колган кисмини эзилишдан саклаш ва уни эгат девори билан узаро таъсирини бартараф килиш шартидан йуналтирадиган пичокнинг баландлигини куйидигача аниклаш мумкин

К ^ a - ьк tgT-A п, (2)

(2) ифодага Ьк = 0,2 м, А = 0,05 м ва т = 6° куйиб йуналтирадиган пичокнинг минимал баландлиги 79 мм дан кичик булмаслигини аниклаймиз. кп = 80 мм кабул киламиз.

Палахсани айланишини бошида унинг ички юкори кирраларини эзилиши туфайли палахса кучланиш холатида булади. Палахсанинг бундай холатида унга пичокни кириши кийинлашади, натижада тупрокни корпус олдида тупланиши ва технологик жараённи унинг бошланишида бузилиши юзага келиши мумкин. Шунинг учун пичокни иложи борича

^аракат йуналиши буйича лемех тумшуги чизигига якинрок жойлаштириш максадга мувофик Бундай ^олатда палахсани эгат девори билан эзилиши тупрокни йуналтирадиган пичок яъни пулат буйича эзилиши билан алмаштирилади. Ундан ташкари пичокни энди айланишни бошлаган тупрокка киритиш осон булади. Пичокни урнатиш билан боглик конструктив кийинчиликларни эътиборга олган ^олда пичок тумшугини корпус лемехи тумшугидан куйидаги масофада урнатиш мумкин

1лп = (0,5 * 06)bKctg7n. (3)

(3) ифодага Ьк = 0,2 м ва ул = 420 куйиб корпус лемехи тумшугидан пичок тумшугигача буйлама масофа 1лп = 0,22 м булиши лозимлигини аниклаймиз. 2-расмдан йуналтирадиган пичокнинг узунлигини куйидаги формула буйича аниклаймиз

3-расм. Йуналтирадиган пичокка таъсир этувчи кучларни аниклашга доир

схема

1п = ЬкctgYi - L + Ьлэ cos^ + М, (4)

бунда Ьлэ - лемех товонининг эни;

А - палахсани лемех товонидан юкорига кутарилгандан сунг эгат девори билан тегишини эътиборга оладиган пичокнинг узунлиги.

Пичок трапеция куринишига эга булганлиги учун М/ = hn cosan. (5)

(5) ифодага hn нинг (2) ифода буйича кийматини куйиб, куйидагини оламиз Ml = (a - bKtgT - М п )cosan. (6)

У ^олда

ln = Ьк Ctg/l - ln + Ьлэ C0s^ + (a - bK g - M n )C0San . (7)

(7) ифодага Ьк = 0,2 м, ул = 420, а = 15 см, /т = 0,22 м, An = 0,05 м, s = 250, т = 6° ва an = 30° кийматларни куйиб утказилган хисоблар йуналтирадиган пичокнинг узунлиги 0,14 м ни ташкил этишини курсатди.

Йуналтирувчи пичокнинг тортишга каршилиги унинг тиги, фаскаси ва ён томонларининг каршилигидан иборат (3 -расм)

R,, = К, + Rt, + К,,- (8)

Йуналтирувчи пичокнинг тиги, фаскаси ва ён томонларининг таъср этувчи тупрокнинг каршиликларини куйидаги формулалар оркали аниклаш мумкин:

К =^пл$(1 + f COSan ),

(9)

Rt = P—V- h (1 + f cosan), (10)

sin P

Rf = 2fPx(ln -hnctgan)hn. (11)

бунда a - тупрокнининг горизонтал йуналишда эзилишга каршилиги;

ó - йуналтирувчи пичок тиганинг калинлиги,м; f- тупрокни пулат буйича ишкаланиш коэффициенти; вп - йуналтирувчи пичокнинг чархланиш бурчаги; tn - пичокнинг калинлиги;

pi - тупрокни пичокнинг ён томонларига солиштирма босим, Па;

p - тупрокни фаскага солиштирма босими, Па.

Унда

Rn =airmS(1 + f cosan) + P . t" hn(1 + f cosan) +

sin Pn (12)

+ 2M(ln - hnctSanЖ,

hn=0,1 м; /„=0,032 м; a=2106 Па [102]; ó=0,004 м; f=0,95 [Бахадир дисс.114]; р=1,92104 Па [102]; pi = 1,64 103 Па [176]; вл=250;pn=250 ва tn=0,006 м этиб кабул килиниб, (12) ифода буйича утказилган хисоблар 1,5-2,0 м/с тезлик оралигнда йуналтирувчи пластинанинг тортишга каршилиги 157,8 Н ни ташкил этишини курсатди.

Йуналтирувчи пичокли корпуснинг умумий каршилиги

RK = (abK - ib2KtgS)(K + sxV2) + ahnjl8(1 + f cosan) + P . t" hn (1 + f cosan) + +2fpx (ln - hnctgan )hn. (13)

sin Pn

(13) ифода буйича утказилган хисоблар 1,5-2,0 м/с тезлик оралигада йуналтирувчи пичокли корпуснинг умумий каршилиги 2065-2138 Н ни ташкил этишини курсатди.

Корпуслар олдидан урнатиладиган юмшаткич сифатида укёйсимон юмшаткич панжани танлаймиз. У 8-10 см чукурликда бегона утларни кесади ва тупрокни яхши увалайди [9-10]. Чукурюмшаткич юмшатган катор оралигининг юмшатилмай колган кисмини, яъни шаклланадиган арик симметрия уки буйича юмшаткич панжа юмшатиши шартидан унинг камраш кенглигини аниклаймиз. 4-расмдан

bn = (Вк - Ьи ) - 2(ачю - an )ctgVi. (14)

бунда Вк - укёйсимон юмшаткич панжалар орасидаги кундаланг масофа, м; an - укёйсимон юмшаткич панжанинг ишлов бериш чукурлиги, м;

1 2

/ V

/// \ -j"

/Т a

в, ft*

1 - чукурюмшаткич; 2 - укёйсимон юмшаткич панжа

4-расм. Укёйсимон юмшаткич панжанинг камраш кенглигини аниклашга доир

схема

(8) ифодага Вк = 0,7 м, Ъи = 0,08 м, ап = 0,1 м, ачю = 0,35 м ва = 480 кийматларни куйиб укёйсимон юмшаткич панжанинг минимал камраш кенглиги 140 мм булиши лозимлигини аниклаймиз, Ъп = 150 мм кабул киламиз.

Укёйсимон панжанинг тортишга каршилигини соддалаштирилган куйидаги формула оркали аниклаймиз [9]

Rn = kanbn ,

(15)

бунда ерда к - укёйсимон панжага тупрокнинг солиштирма каршилиги, Па; ап - укёйсимон панжанинг ишлов бериш чукурлиги, м; Ъп - укёйсимон панжанинг камраш кенглиги, м.

Хулоса.

1. Утказилган назарий тадкикотлар натижалари буйича кам энергия сарфлаган ^олда талаб даражасидаги баландликдаги пушта шакллантиришни таъминлаш учун йуналтирадиган пичокнинг минимал баландлиги ва узунлиги мос равишда 8 ва 15 см, пичок тигини горизонтга нисбатан урнатиш бурчаги 300, лемех тумшугидан пичок тумшугигача буйлама масофа 0,13 м булиши лозим.

2. Тупрокни талаб даражасида юмшатиш учун укёйсимон юмшаткич панжанинг камраш кенглиги 15 см булиши лозим.

REFERENCES

1. ^одиров У.И. Тупрокни картошка экишга тайёрлайдиган машина ишчи органлари параметрларини асослаш: дисс. ... техн.фан.фалс.докт. - Тошкент, 2019. - 162 б.

2. Mirzaev, B., Mamatov, F., Ergashev, I., Ravshanov, H., Mirzaxodjaev, Sh., Kurbanov, Sh., Kodirov, U and Ergashev, G. Effect of fragmentation and pacing at spot ploughing on dry soils // E3S Web of Conferences 97. doi.org/10.1051/e3sconf201913501065.

3. Kodirov, U., Aldoshin, N., Ubaydullayev, Sh., Sharipov, E., Muqimov, Z and Tulaganov, B. The soil preparation machine for seeding potatoes on comb // CONMECHYDRO - 2020 IOP Conf Series: Materials Science and Engineering 883(2020) 012143 IOP Publishing doi:10.1088/1757-899X/883/1/012143.

4. Маматов Ф. М., ^одиров У.И. Energy-resourse saving machine for preparing spil for planting root crops on ridges. European Science Review. - Austria, 2016. - November-December. - рр. 125126.

5. Маматов Ф. М., ^одиров У.И. Тупрокни картошка экиш учун тайёрлайдиган комбинациялашган агрегат // Агро илм. - Тошкент, 2016. - № 6 (44). 74-75 б.

6. Маматов Ф.М., ^одиров У.И. Агрегат для обработки и подготовки почвы к посеву картофеля // Innovatsion texnologiyalar. - ^арши, 2016. - №4. - Б. 41-44.

7. Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчет почвообрабатывающих машин. - М.: Машиностроение. 1977. - 328 б.

8. Клёнин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные мелиоративные машины. - Москва: Колос, 1980. - 672 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.