Научная статья на тему 'КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА КОРПУСИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ'

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА КОРПУСИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
54
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
машина / почва / картофель / перья / корпус / направленный нож / конструктивная схема. / machine / soil / potato / comb / housing / knife guide / design.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Маматов Ф.М., Қодиров У.И., Очилов С.

В данной статье представлены результаты исследований, проведенных по теоретическому обоснованию основных параметров лопастного кожуха, который направляет комбинированную машину, подготавливающую почву для посадки картофеля.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This paper presents the results of a study on the theoretical substantiation of the basic parameters of a combined machine-directed blade body that prepares the soil for planting potatoes.

Текст научной работы на тему «КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА КОРПУСИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ»

УУК. 631.31:633.49 Маматов Ф.М., Кодиров У.И., Очилов С.

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНА КОРПУСИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ

НАЗАРИЙ АСОСЛАШ

Маматов Ф.М. - т.ф.д., профессор (КарМИИ); Кодиров У.И.- доцент; Очилов С. - мустакил тадкикотчи (ТИКХММИ Карши филиали)

В данной статье представлены результаты исследований, проведенных по теоретическому обоснованию основных параметров лопастного кожуха, который направляет комбинированную машину, подготавливающую почву для посадки картофеля.

Ключевые слова: машина, почва, картофель, перья, корпус, направленный нож, конструктивная схема.

This paper presents the results of a study on the theoretical substantiation of the basic parameters of a combined machine-directed blade body that prepares the soil for planting potatoes.

Key words: machine, soil, potato, comb, housing, knife guide, design.

Жах,онда далаларни пуштали экишга тайёрлашнинг ресурстежамкор технологиялари ва уларни амалга оширадиган техника воситаларининг янги илмий-техникавий асосларини ишлаб чикишга йуналтирилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда. «Дунё микёсида 22 млн. гектар майдонда картошка экилишини х,исобга олсак» [1], тупрокни картошка экишга тайёрлашнинг энергия-ресурстежамкор технологиялари, иш сифати ва унуми юкори техник воситаларни ишлаб чи;иш мух,им вазифалардан х,исобланмокда. Шу билан бирга даладан бир утишда тупрокка ишлов бериш ва уни картошка экиш учун пуштали экишга тайёрлаш буйича барча технологик жараёнларни бажарадиган машиналарни ишлаб чи;иш ва куллашга катта эътибор каратилмокда.

Бу йуналишда картошка экиш учун далаларни пуштали экишга тайёрлайдиган курилманинг конструктив схемасини ишлаб чикиш ва асосий ишчи органларининг параметрларини асослаш, тупрок билан узаро таъсирлашиш жараёнларида ресурстежамкорликни таъминлаш буйича максадли илмий изланишларни олиб бориш долзарб масалалардан х,исобланади.

Дастлабки илмий изланишлар натижасида картошка экиш учун тупрокни тайёрлашнинг янги технологияси ва уни амалга оширадиган машина ишлаб чикилди [2,3,4]. Таклиф этилаётган технологияда куйидаги жараёнлар бир йула бажарилади: пушта шакллантириладиган чизик буйича чукур юмшатиш, сугориш ариги шакллантириладиган чизик буйича тупрокни юза юмшатиш, тупрок палахсаларини агдариб пушта ва сугориш арикларини шакллантириш, пуштанинг юза кисмидаги кесакларни майдалаш, унинг тупрогини зичлаш ва тулик шакллантириш. Натижада, далада ости чукур юмшатилган пушталар ва саёз юмшатилган эгатлар х,осил килинади.

Таклиф килинган технологияни амалга оширадиган машинанинг конструктив схемаси ва иш органларининг турларини асослаш максадида тадкикотчилар томонидан яратилган далаларни пуштага экиш учун тайёрлайдиган агрегатлар конструкциялари атрофлича тах,лил килинди. Натижада картошка экиш учун тупрокни пуштали экишга тайёрлаш технологиясини амалга оширадиган машинанинг конструктив схемаси ишлаб чикилди. (1-расм). У рама 1, тракторга такиш учун урнатгич 2, таянч гилдираклар 3, рамага беркитилган чукур юмшаткичлар 4, ук-ёйсимон юмшаткич панжалар 5, унг ва чап томонга агдарадиган корпуслар 6 ва 7, йуналтирадиган пичок 8 хдмда профилли галтак мола 9 дан ташкил топган.

Машина унга ва чапга агдарадиган корпусларининг асосий вазифаси дастлабки пуштани шакллантиришдан иборат. Пушта шакллантиргич сифатида ярим винтсимон корпус танлаб олинди, чунки у палахсани яхши агдаради ва уни ён томонга нисбатан кам суради.

1-расм. Машинанинг конструктив схемаси

^уйидагилар корпуснинг сифат ва энергетик иш курсаткичларига таъсир курсатадиган асосий параметрлари х,исобланади (2-расм): корпуснинг баландлиги Н; корпуснинг камраш кенглиги Ьк; корпус агдаргичининг баландлиги ва кенглиги На ва Ьш; лемехни тупрокка кириш бурчаги е; лемехни эгат деворига нисбатан урнатилиш бурчаги ул; лемех тигини асосига нисбатан киялик бурчаги т.

Корпуснинг асосий параметрларини назарий асослашда талаб килинган шаклдаги ва баландликдаги пушта шакллантириш нуктаи назаридан аниклаймиз. Бир катор олимлар олиб борилган тадкикотлар натижаларига кура дастлабки шаклланадиган пушта кундаланг кесимининг шаклини синусоида деб кабул киламиз (3-расм). Бу куринишдаги пушта х,осил килиш белгиланган катор оралигига тенг Вм кенгликнинг икки четидан Ь1 кенгликдаги ва а калинликдаги палахсалар кесиб олиниб, уртага бир-бирига карама-карши агдарилиши лозим. У х,олда корпуснинг энг минимал камраш кенглиги куйидагича булади

ь

в

м

(1)

(1) ифода буйича картошка экиладиган катор оралиги кенглиги 70 см булганда Ьктп=17,5 см. Дала рельефининг нотекислиги ва машинанинг горизонтал текисликдаги тебранишларини эътиборга олган х,олда

Ь = Вм + д,

(2)

бунда А - дала рельефининг нотекислиги ва машиннинг горизонтал текисликдаги тебранишларини эътиборга оладиган улчам, А = 2,5 см.

2-расм. Йуналтирадиган пичокли корпуснинг асосий параметрлари: 1 - устун; 2 - агдаргич; 3 - лемех; 4 - йуналтирадиган пичок

У х,олда (2) ифодага А = 2,5 см ни куйиб Ьк = 20 см натижани оламиз.

Корпуснинг ишлов бериш чукурлигини агдарилган палахсанинг баркарорлиги, яъни оркага агдарилмаслиги шартидан аниклаймиз [5,6]

а = 15,75см. (3)

1,27 (3)

У х,олда корпуснинг эгат кирраси буйича ишлов бериш чукурлиги

1 ,

аэ = а - ^ (4)

(4) ифода буйича Ьк = 20 см ва т = 6° булганда корпуснинг максимал ишлов бериш чукурлиги атах = 14,7 см. Агдарилиш жараёнида тупрокнинг хджми ошади. Ушбу х,олат эътиборга олинганда [7] атах 0,76, Ьк— 15,2 см.

/

Ж 3 /// 1 /

Ъг Вм

3-расм. Корпуснинг камраш кенглигини аниклашга доир схема

Юкоридагиларни эътиборга олган х,олда корпуснинг ишлов бериш чукурлигини а = 15 см деб кабул киламиз.

Корпус агдаргичи баландлигини аниклаш учун палахсани корпус ва йуналтирадиган пичок таъсирида 4 агдарилиш жараёни курамиз.

Палахсани агдарилиш жараёни ёпик кесиш шароитида амалга оширилганлиги ва бу жараён давомида кирраларини деформацияланиши туфайли унинг шакли узгаради. Эгат тубидан лемех билан кесилган палахса агдаргич ва йуналтирадиган пичок таъсирида унинг кирраси ишлов берилмаган дала киррасига теккунга кадар, аввал уз огирлик маркази атрофида деярли ёнбошга силжимасдан айланади ва кутарилади. Сунгра эса кирра атрофида айланиб дала юзасига ёткизилади. Юкоридагиларни эътиборга олган х,олда агдаргичнинг баландлигини аниклаймиз

На = а + ОЕ = а + J а2 + (bn- Д\), (5)

бунда Ьп - палахса кенглиги, bK = Ьщ Ап - палахсанинг деформацияланган кисми кенглиги, см.

(5) ифодага а = 15 см, Ап = 10 см ва bK = 20 см куйиб На = 33 см булиши лозимлигини аниклаймиз.

Корпуснинг баландлигини палахсани рама тагидан эркин утиш ва уни усимлик колдиклари ва тупрок билан тикилиб колмаслиги шартидан куйидаги формула буйича аниклаймиз [8].

Нт = 1,25Нв. (6)

На нинг (5) буйича кийматини (6) куйиб куйидагига эга буламиз

Нт = 1,25[а + ^а2 + (bn -Д2Н) ]. (7)

Ёпик кесиш шароитида ишлайдиган корпуслар учун унинг баландлиги ишлов бериш чукурлигига катталаштирилади, яъни

Нк = 2,25а + 1,25д/а2 + (bK - Д?п). (8)

(8) ифодага а = 15 см ва Ьк = 20 см куйиб корпуснинг энг минимал баландлиги Нк = 56,25 см булиши лозимлигини аниклаймиз.

Хулоса. Утказилган назарий тадкикотлар натижалари буйича кам энергия сарфлаган х,олда талаб даражасидаги пушта шакллантиришни таъминлаш учун корпуснинг тури ярим винтсимон, корпуснинг камраш кенглиги 0,2 см, унинг агдаргичи ва устунининг минимал баландлиги 0,33 м ва 0,56 м булиши лозим.

АДАБИЁТЛАР

1. http://www.nrcs.usda.gov

2. Маматов Ф. М., Кодиров У.И. Energy-resourse saving machine for preparing spil for planting root crops on ridges. European Science Review. - Austria, 2016. - November-December. - рр. 125-126.

3. Маматов Ф. М., Кодиров У.И.Тупрокни картошка экиш учун тайёрлайдиган комбинациялашган агрегат // Агро илм. - Тошкент, 2016. - № 6 (44). 74-75 б.

4. Маматов Ф.М., Кодиров У.И. Агрегат для обработки и подготовки почвы к посеву картофеля // Innovatsion texnologiyalar. - Карши, 2016. - №4. - Б. 41-44.

5. Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчет почвообрабатывающих машин. - М.: Машиностроение. 1977. - 328 б.

6. Клёнин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные мелиоративные машины. - Москва: Колос, 1980. - 672 с.

7. Тухтакузиев А. Механико-технологические основы повышения эффективности работы почвообрабатывающих машин хлопководческого комплекса дисс. ... докт. тех. наук. -Янгиюль, 1998. - 336 с.

8. Циммерман М.З. Рабочие органы почвообрабатывающих машин. - М.: Машиностроение. 1978. - 295 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.