Научная статья на тему 'Дискли пушта шакллантиргичнинг параметрларини асослаш бўйича олиб борилган назарий тадқиқотлар'

Дискли пушта шакллантиргичнинг параметрларини асослаш бўйича олиб борилган назарий тадқиқотлар Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
21
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тупроқ / минимал ишлов / комбинациялашган агрегат / юмшаткич / пушта шакллантиргич / қатор оралари / дискли пушта шакллантиргич / эгрилик радиуси / пушта олгичнинг тупроққа ботиш чуқурлиги. / Почва / минимальная обработка / комбинированный агрегат / рыхлитель / формировател грядок / междурядье / дисковый формирователь грядок / радиус кривизны / глубина заглубления в почву.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Худояров Анваржон Назиржонович

Мақолада тупроққа минимал ишлов беришга йўналтирилган комбинациялашган агрегатнинг дискли пушта шакллантиргичининг параметрларини назарий асослаш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари келтирилган. Олинган натижаларга асосан қатор оралари кенглиги 90 см бўлган шароитда пушта олгичлар ёрдамида баландлиги 26-30 см пушта ҳосил қилиш учун унинг тупроққа ботиш чуқурлиги 10,7-13,2 см, юмшаткичга нисбатан бўйлама йўналишда ўрнатилиш масофаси камида 0,578 м бўлиши аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Теоретические исследования по обоснованию параметров дискового формирователя грядок

В статье приведены результаты исследований по теоретическому обоснованию параметров дискового формирователя грядок комбинированного агрегата для минимальной обработки почвы. На основании полученных результатов установленно, что для формирования грядок высотой 26-30 см, при ширине междурядий в 90 см, глубина заглубления дискового формирователя в почву должна быть 10,7-13,2 см а расстояние установки формирователя от рыхлителя должно быть не менее 0,578 м.

Текст научной работы на тему «Дискли пушта шакллантиргичнинг параметрларини асослаш бўйича олиб борилган назарий тадқиқотлар»

УДК 631. 31.06.

ДИСКЛИ ПУШТА ШАКЛЛАНЧНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ БУЙИЧА ОЛИБ БОРИЛГАН НАЗАРИЙ ТАДЦЩОТЛАР

Худояров Анваржон Назиржонович

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институты т. ф. н., профессор, Тел. +998 88 838 08 09

Аннотация. Маколада тупрокка минимал ишлов беришга йуналтирилган комбинациялашган агрегатнинг дискли пушта шакллантиргичининг параметрларини назарий асослаш буйича олиб борилган тадкикот натижалари келтирилган. Олинган натижаларга асосан катор оралари кенглиги 90 см булган шароитда пушта олгичлар ёрдамида баландлиги 26-30 см пушта х,осил килиш учун унинг тупрокка ботиш чукурлиги 10,7-13,2 см, юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофаси камида 0,578 м булиши аникланди.

Аннотация. В статье приведены результаты исследований по теоретическому обоснованию параметров дискового формирователя грядок комбинированного агрегата для минимальной обработки почвы. На основании полученных результатов установленно, что для формирования грядок высотой 26-30 см, при ширине междурядий в 90 см, глубина заглубления дискового формирователя в почву должна быть 10,7-13,2 см а расстояние установки формирователя от рыхлителя должно быть не менее 0,578 м.

Annotation. The article presents the results of research on the theoretical substantiation of the parameters of the disk bed former of the combined unit for minimum tillage. Based on the results obtained, it was found that for the formation of beds with a height of 26-30 cm, with a row spacing of 90 cm, the depth of penetration of the disk shaper into the soil should be 10,713,2 cm, and the installation distance of the shaper from the ripper should be at least 0,578 m.

Калит сузлар: Тупрок, минимал ишлов, комбинациялашган агрегат, юмшаткич, пушта шакллантиргич, катор оралари, дискли пушта шакллантиргич, эгрилик радиуси, пушта олгичнинг тупрокка ботиш чукурлиги.

Ключевые слова. Почва, минимальная обработка, комбинированный агрегат, рыхлитель, формировател грядок, междурядье, дисковый формирователь грядок, радиус кривизны, глубина заглубления в почву.

Key words: Soil, minimum tillage, combined implement, ripper, bed former, row spacing, disc bed former, radius of curvature, depth of penetration into the soil.

Ижтимоий хдётнинг х,ар бир жабхдларида, инсон фаолиятининг барча сохдларида, кишлок хужалик мах,сулотларини етиштиришда фойдаланилаётган янги такомиллашган энергоресурс-тежамкор технологиялар ва уларни амалга оширувчи техник курилмалар х,озирги куннинг талаб даражасидан келиб чиккан х,олда кулланиб келинмокда.

Утказилган адабиётлар тах,лили хдмда олиб борилган тадкикот натижалари асосида [1-5] пуштада пахта етиштириш учун тупрокка минимал ишлов беришга йуналтирилган технология ва уни амалга оширадиган комбинациялашган агрегат ишлаб чикилди.

Тупрокка минимал ишлов беришга йуналтирилган технология кузда амалга оширилиб, пахта х,осилидан бушаган ва гузапояси тозаланган далаларнинг утган мавсумдаги сугориш эгатларининг ичи агрегатнинг бир утишида 30-40 см чукурликда агдармасдан йул-йул юмшатилади. Юмшатилган катлам туби ва ундан 30-40 см баландликда лентасимон усулда угит солинади. Эски пушталар шу юмшатилган ва угитланган жойларга сурилиб, баландлиги 25-30 см булган янги пушталар х,осил килинади, яъни утган мавсумдаги эгатлар урнида ости юмшатилган ва угитланган пушталар, пушталар урнида эса эгатлар х,осил булади.

Бу технологияни амалга ошириш учун ишлаб чикилган комбинациялашган агрегат [1,2,6] рама, осиш мосламаси, чукур юмшаткич, пушта шакллантиргич, угитлаш курилмаси ва таянч гилдираклардан ташкил топган.

Комбинациялашган агрегатнинг асосий иш органлари тупрокни агдармасдан йул-йул юмшатувчи юмшаткич, юмшатилган катламга лентасимон усулда угитлаш учун угитлаш курилмаси хдмда пушта шакллантиргичлар х,исобланади.

Утказилган дастлабки тадкикотларнинг натижалари буйича юмшатувчи иш органи сифатида исканасимон юмшаткич, пушта шакллантиргич сифатида эса сферик дисклар кабул килинди [4,5].

Комбинациялашган агрегат пушта шакллантиргичи (1-расм) устун ва сферик дискдан иборат булиб, юмшаткич томонидан юмшатилган хдмда угитлагичлар ёрдамида угитланган катлам устига утган йилги пушталардаги тупрокни суриш натижасида пушталар хосил килиб кетади. Бунда хар бир пушта бир-бирига карама-карши урнатилган иккита диск билан хосил килинади (2-расм).

1-устун; 2-пушта шакллантирувчи сферик диск 1-расм. Комбинациялашган агрегатнинг пушта шакллантиргичи

2-расм. Сферик дисклар ёрдамида пушта шакллантириш схемаси

Агрегат пушта шакллантигичини сифат ва энергетик иш курсаткичларига таъсир курсатувчи асосий параметрлари, диск ишчи сиртининг эгрилик радиуси- Я, диаметри- Пд, харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги- в, пушта шакллантиргичнинг юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофаси - Ью.д хисобланади.

Пушта шакллантиргичнинг макбул кийматларини танлаш учун асосий мезон минимал энергия сарфлаган холда юмшатилган ва угитланган катлам устида баландлиги агротехника талабларига мос булган пушталар шакллантиришни таъминлашдан иборат.

Пушта шакллантиргичнинг технологик иш жараёнида дисклар тупрок палахсаларини кесади, уларни ишчи сиртлари буйлаб кутаради ва ёнбош томонга отиб, пушта хосил килади. Ушбу таъкидланганлардан келиб чиккан холда дисклар томонидан тупрок палахсаларини кесиш, уларни дисклар сиртида харакатланиш хамда пушта хосил булиш жараёнларини тадкик этамиз. Бу тадкикотларни биз Г.Н. Синеоков, Ф.М. Канарев, А. Тухтакузиев, Ф.М.Маматов ва бошкалар [7-12] томонидан утказилган тадкикот натижаларидан келиб чиккан холда бажарамиз.

Сферик диск кесаётган тупрок палахсасининг шакли ва улчамлари. 3-расмда тасвирланган схемадан куриниб турибдики, сферик диск тупрокдан кундаланг кесими нов куринишида булган палахсаларни кесиб олади.

3-расм. Сферик диск кесаётган тупрок палахсасининг шакли ва

улчамларини аниклашга доир схема

Палахсаларнинг дисклар таги кесган кисми эллипс куринишида булиб, уни куйидаги тенглама буйича ифодалаш мумкин

У

х

2 ^ г>2 • 2

= 1

(1)

Щ Щ 81И2 р '

бунда, Яд - диск радиуси;

х,у-диск айланиш марказидан утказилган координата уклари. Палахсанинг кундаланг кесими кенглиги Ъп, калинлиги Ь ва юзи £ билан характерланади. Уларни куйидаги ифодалар буйича топиш мумкин

Ъп = ;

(2)

8 = И ;

(3)

к

S = | хйу = 0,5К

п

~2

г

агоБт

1 -

И

V

к

д У

1-

И

к

д У

1-

1-

И

к

д У

(4)

бунда к - сферик дискнинг тупрокка ботиш чукурлиги.

Юкорида таъкидланганлардан куриниб турибдики, диск тупрокдан кесиб оладиган палахсанинг шакли ва улчамлари унинг диаметри (радиуси)га, хдракат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчагига хдмда тупрокка ботиш чукурлигига богликлиги аникланди.

Пушта баландлиги ва пушта шакллантиргичнинг тупрокка ботиш чукурлигини аниклаш. Утказилган тадкикотларда келтирилган маълумотларга асосланган х,олда пушталарнинг ён деворлари горизонтал текисликка нисбатан тупрокнинг табиий тукилиш бурчаги остида жойлашади деб х,исоблаб, (4-расм) пушта шакллантиргичлар х,осил киладиган пушталарнинг баландлиги хдмда уларнинг тупрокка ботиш чукурлигини аник;лаймиз.

4 - расм. Пушта баландлиги ва пушта шакллантиргичнинг тупрокка ботиш чукурлигини аниклашга доир схема

4- расмда келтирилган схемага биноан

кп = 0,5Btgs,

бунда кп - пуштанинг баландлиги;

В - пушталар орасидаги масофа; е - тупрокнинг табиий тукилиш бурчаги.

2

к

д-И

Демак, (5) ифодага асосан пушта олгич томонидан хосил килинадиган пуштанинг баландлиги пушталар орасидаги масофа хамда тупрокнинг табиий тукилиши бурчагига богликлиги келиб чикади.

(5) ифодага 8 нинг маълум кийматларини (30-400 [11,12]) куйиб, 90 см ораликда баландлиги 26-30 см пушталар хосил килиш мумкинлигига икрор буламиз.

Пушта олгичнинг тупрокка ботиш чукурлигини аниклаш учун 4- расмдаги схема асосида чикарилган куйидаги тенгликдан фойдаланамиз

к= К* (К - К), (6)

бунда к - пушта олгичнинг тупрокка ботиш чукурлиги; кю.к - тупрокнинг юмшатиш коэффициенти.

(6) ифодани К га нисбатан ечиб куйидаги ифодага эга буламиз

к =

Ку[кК

(7)

1 + у[к ю.к

Бу ифодага кп ни агротехника талаблари буйича кийматини куйиб, (кп=24±3) хамда кю.к = 1,1 этиб кабул килиб [12,13] пушта олгичнинг тупрокка ботиш чукурлиги 10,7-13,2 см оралигида булишлигини аниклаймиз.

Пушта шакллантиргичнинг юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофаси. Юмшаткич ва пушта шакллантиргичлар орасидаги буйлама масофа етарлича булмаса улар орасига тупрокнинг тикилиб колиши содир булади. Бу эса уз навбатида агрегатнинг тортишга каршилигининг ортишига хамда технологик жараённинг бузилишига олиб келади. Бу масофанинг керагидан ортикча булиши эса куролнинг габарит улчамлари ва металлхажмдорлигини ортишига сабаб булади (5-расм).

5-расмда келтирилган схемага асосан пушта шакллантиргичнинг юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофасини куйидаги ифода буйича топиш мумкин

Ь л > / + и + Ь + Ь , (8)

ю.д. — 1 2 У у.т.' (8)

бу ерда /1-юмшаткич панжани устунга нисбатан олдинга чикиб туришини аникловчи масофа,яъни юмшаткичнинг кулочи;

/2-пушта шакллантиргич таъсири остида тупрок деформация-сининг буйлама йуналишда таркалиш зонаси;

Ьу-юмшаткич устунининг эни;

Ьу.т.-угит солгич-таксимлагичнинг эни

5-расм. Пушта шакллантиргичнинг юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофасини аниклашга доир схема

Юмшаткич панжа кулочини куйидаги ифода буйича аниклаймиз

11 = Ью Соаю (9)

Юмшаткич ишчи сиртининг узунлиги Ью ни аниклаш буйича ифодадаги [4] кийматини (9) га куйиб куйидагига эга буламиз

/1 = 2\[т, ]

и 1{ \ 1 А п Ьр сов— (ар +ф1 +ф2)+ Иtg---

2 V 4 2

И сов1 -ар )со8^1 хтИ" (1+КУУ) Ьр сов2 - >

2

(10)

(ар -+^2))[сов(ар +ух)+ со$>фг ^тар - > -совар •

5-расмда келтирилган схемага биноан

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

/ 2 =4 Щ - (Щ - Ий )2 совР+\ 0,5 В - 0,5^.+

+

Щ -V ка - (к - Нй )2

Б1пр ^ (р+^)

(11)

(10) ва (11) ифодаларни хисобга олган х,олда (8) ифода куйидаги куринишга эга

булади

>

>

>

Lm.d. = 2

к ]

К cos1 (аю + р + р2) + htg{f-^

Чо

(l + KvV)Ью cos21 (аю - р + (Рт))

hcos1 (р + р2 -аю)cosp [cos (аю + р)+ cos p2]sinaK

cosаю W R - (R- hd)2 cosp +

(12)

+ \ 0,5B - 0,5 t

Rg

sinp \tg(fi + pl) + Ьу + Ь

у у.т.

Бу ифода тахлилидан куриниб турибдики, юмшаткич ва пушта олгичлар орасидаги буйлама масофа уларнинг параметрларига хамда тупрокнинг физик-механик хусусиятларига боглик экан.

(12) ифода буйича [тК\, р1, (2, m,n, аю, h, b ва Ку ларни [4] келтирилган кийматларини хамда ^д=0,275м, hg=0,15 м, R=0,6 м [11,12] кабул килиб, агрегатнинг 2,0 м/с тезлигида утказилган хисоблар юмшаткич билан пушта олгичлар орасидаги буйлама масофа камида 0,578 м булиши кераклигини курсатди.

Хулоса. 1.Утказилган тадкикотларга асосан сферик диск кесаётган тупрок палахсасининг улчамлари, у хосил килаётган пушта баландлиги, унинг тупрокка ботиш чукурлигини аниклаш имконини берадиган аналитик богланишлар олинди.

2.Сферик диск куринишидаги пушта шакллантиргичнинг тупрокдан кесиб оладиган палахсанинг шакли ва улчамлари унинг диаметри (радиуси), харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги хамда тупрокка ботиш чукурлигига боглик.

3.Катор оралари кенглиги 90 см булган шароитда пушта олгичлар ёрдамида баландлиги 26-30 см пушта хосил килиш учун унинг тупрокка ботиш чукурлиги 10,7-13,2 см, юмшаткичга нисбатан буйлама йуналишда урнатилиш масофаси камида 0,578 м булиши лозим.

X

X

2

АДАБИЁТЛАР

1A.N.Hudayarov, М.МамаёаНуеу, M.Yuldasheva, R.Muradov Power-efficient method of tillage and its technology model //European science review АшШа, Vienna January-February.№1-2, 2017 212-214

2.Худоёров А.Н. Комбинированный агрегат для минимальной обработки // Техника в сельском хозяйстве. Москва, -2009. - №6. -С.56-57.

3.Худояров А.Н., Юлдашева М., Назиржонов И., Нурматова С. Комбинациялашган агрегат пушта олгич томонидан хосил килинган пушта баландлиги ва унинг тупрокка ботиши хамда урнатилиш масофасини аниклаш//«MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND TRENDS», Issue 5(27) Part 3. WARSAW-2020. Pages:181-186

4.Khudoyberdiev T.S., Khudoyorov A.N., Abdullaev D.A., Tursunov B.N., Yuldasheva M.A., Nazirjonov I. Results of research the basis of combined unit software parameters// JOURNAL OF CRITIAL REVIEWS. DOI: http://dx.doi.org/10 31838/jcr. 07.14.209. Pages:2538-2548.

5.А.Н. Худоёров, И. А. Назиржонов, М.А.Юлдашева, Р.Х. Мурадов. Пушта олгич диаметрини ва урнатилиш бурчагини аник;лаш буйича утказилган тадк;ик;отлар// ФарПИ Илмий-техника журнали 2017й.,Том 21, № 2

6.Khudoyorov A.N., Yuldasheva M.A., Kholdarov M., Nazirjonov I. Results of research that conducted on software work length foundation//IV International Multidisciplinary Conference «Recent Scietific Investigation»: Proceedings of the Conference (June,2020). Primedia E-lauch LLC, Shawnee,USA.2020. P.85-91

7.Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчет почвообрабатывающих машин. -Москва: Машиностроение, 1977. - 328 с.

8.Канарев Ф.М. Ротационные почвообрабатывающие машины и орудия. - Москва: Машиностроение, 1983. - 346 с.

9.Тухтакузиев А., Насритдинов А.А. Взаимодействие сферического диска с почвой. // Вестник Российской академии сельскохозяйственных наук. - Москва, 2000.- №6. - С. 76-77.

10.Маматов Ф.М. Теория и расчет плоских дисковых ножей сельскохозяйственных машин, -Карши: Насаф,1992. - 88с.

11.Тухта;узиев А., Худояров А.Н. Определение скорости движения частиц почвы по рабочей поверхности сферического диска // Техника в сельском хозяйстве. М.,2009. -№4. -С.44-46.

12.Тухта;узиев А., Худояров А.Н. Комбинациялашган агрегат пушта олгич томонидан пушта олиш жараёнини тадки; этиш// AGROILM «Узбекистон кишлок хужалиги» журнали иловаси. №1, 2018й. Б.84-85

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.