Научная статья на тему 'Ток қаторлари ораларига ишлов берадиган комбинациялашган машин дискли иш органларининг ўрнатилиш бурчакларини унинг иш кўрсаткичларига таъсири'

Ток қаторлари ораларига ишлов берадиган комбинациялашган машин дискли иш органларининг ўрнатилиш бурчакларини унинг иш кўрсаткичларига таъсири Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
14
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
комбинациялашган машина / дискли юмшаткич / иш органларининг диаметри / ишчи сиртларининг эгрилик радиуси / кўндаланг ва бўйлама масофалар / ўлчаш аниқлиги / фракция / нотекислик / комбинированная машина / дисковый умягчитель / диаметр рабочих органов / кривизна радиусов рабочих поверхностей / поперечные и продольные расстояния / точность измерения / фракция / неравномерность

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Комилов Неъматилло Мухаммаджонович, Тураев Носиржон Собиржонович, Адхамов Бобур Валишер Ўғли, Ортиқов Нозимжон Боқижон Ўғли

Мақолада бир йўла ток илдизларини кесиш, ўғит солиш ва қатор ораларига ишлов бериш учун ишлаб чиқилган комбинациялашган машинанинг дискли юмшаткичининг параметрларини асослаш бўйича ўтказилган тадқиқотларнинг натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Комилов Неъматилло Мухаммаджонович, Тураев Носиржон Собиржонович, Адхамов Бобур Валишер Ўғли, Ортиқов Нозимжон Боқижон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Комбинированная работа с сетчатым диском, которая может обрабатываться между рядами болтов влияния углов установки корпусов на его рабочие характеристики

В статье представлены результаты исследований, проведенных по обоснованию параметров дискового умягчителя комбинированной машины, которая была разработана для срезания однорядных корнеплодов, внесения удобрений и обработки в ряд интервалов.

Текст научной работы на тему «Ток қаторлари ораларига ишлов берадиган комбинациялашган машин дискли иш органларининг ўрнатилиш бурчакларини унинг иш кўрсаткичларига таъсири»

УДК: 631. 313. 6

ТОК ЦАТОРЛАРИ ОРАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИН ДИСКЛИ ИШ ОРГАНЛАРИНИНГ УРНАТИЛИШ БУРЧАКЛАРИНИ УНИНГ ИШ КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ

Комилов Неъматилло Мухаммаджонович КХМИТИ, докторант, T^.PhD, knm 1977@mail.ru, +99897-742-11-27

Тураев Носиржон Собиржонович НамМКИ т.ф.ф.д.(PhD). adhamov1111@mail.ru,+998 93 925 46 06

Ортитов Нозимжон Бокижон угли НамМКИ, т.ф.ф.д (PhD) Тел.+99893-673-91-19, e-mail: nozimortiqov98@gmail.com

Адхамов Бобур Валишер угли НамМКИ, таянч докторант, adhamov1111@mail.ru, +99894-171-27-37

Аннотация: Маколада бир йула ток илдизларини кесиш, угит солиш ва катор ораларига ишлов бериш учун ишлаб чикилган комбинациялашган машинанинг дискли юмшаткичининг параметрларини асослаш буйича утказилган тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

Аннотация: в статье представлены результаты исследований, проведенных по обоснованию параметров дискового умягчителя комбинированной машины, которая была разработана для срезания однорядных корнеплодов, внесения удобрений и обработки в ряд интервалов.

Abstract: the article presents the results of studies conducted to substantiate the parameters of the disk softener of a combined machine, which was developed for cutting single-row root crops, fertilizing and processing in a number of intervals.

Калит сузлар. комбинациялашган машина, дискли юмшаткич, иш органларининг диаметри, ишчи сиртларининг эгрилик радиуси, кундаланг ва буйлама масофалар, улчаш аниклиги, фракция, нотекислик.

Ключевые слова. комбинированная машина, дисковый умягчитель, диаметр рабочих органов, кривизна радиусов рабочих поверхностей, поперечные и продольные расстояния, точность измерения, фракция, неравномерность.

Keywords. combined machine, disk softener, diameter of working bodies, curvature of radii of working surfaces, transverse and longitudinal distances, measurement accuracy, fraction, unevenness.

Кишлок хужалигини механизациялаш илмий-тадкикот институтида бир утишда ток илдизларини кесадиган, угит соладиган ва катор ораларига ишлов берадиган комбинациялашган машинанининг янги конструкцияси ишлаб чикилди, [1] хдмда унинг параметрларини асослаш буйича тадкикотлар утказилди. Ушбу маколада ток катор ораларига ишлов берадиган дискли юмшаткичларини хдракат йуналишига ва тикка нисбатан урнатилиш бурчакларини агротехник ва энергетик курсаткичлари таъсирини урганиш буйича тажрибавий тадкикот натижалари келтирилган.

Экспериментал тадкикотлар дискли юмшаткичларнинг хдракат йуналиши (а) ва тикка (в) нисбатан урнатилиш бурчаклари хдмда иш тезлиги (Уо)ни тупрокнинг уваланиш сифати(Ф>50), ишлов берилган катлам юзаси (Ию) ва туби(Ит)да х,осил буладиган

нотекисликлар баландлиги, уларнинг тортишга солиштирма, яъни бир метр камров кенглигига тугри келадиган каршилиги (R) аникланди.

Тупрокнинг уваланиш даражаси, ишлов берилган катлам юзасида хосил буладиган нотекисликлар баландлиги O'zDSt 3412:2019 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Тупрок юзасига ишлов берувчи машиналар ва куроллар. Синов дастури ва усуллари" [2] ва иш органларнинг O'zDSt 3193:2017 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Машиналарни энергетик бахолаш усули"[3] буйича аникланди.

Тупрокнинг уваланиш сифатини аниклаш учун олти такрорликда 0,25 м2 майдончадан ишлов бериш чукурлиги буйича намуналар олинди. Бунинг учун томонлари 0,5х0,5 м булган таги очик кутидан фойдаланилди. Олинган намуналар 100, 50 ва 25 мм ли тешиклари булган элаклардан утказилди. Х,ар бир элакда колган ва охирги элакдан утган тупрок ва кесаклар массаси LIBOR "EL-600" тарозисида тортилиб, 100 ммдан катта, 10050, 50-25 ва 25 мм дан кичик фракциялар микдори (фоизда) аникланди. Тупрокни элашда катта тешиклари булган элакдан кичик улчамли тешиклари булган элакларга утиш тартиби кулланилди. Улчаш аниклиги фракциялар буйича ±10 г булди.

Ишлов берилган катлам юзасидаги нотекисликларнинг баландлиги агрегат утгандан кейин унинг бутун камраш кенглиги буйича дала юзасига харакат йуналишига перпендикуляр урнатилган рейка ёрдамида аникланди. ±0,5 см аникликда 50 та улчов утказилди. Иш органларининг тортишга каршилиги тензометрия усулидан фойдаланиб утказилди.

Тажрибаларда дискли юмшаткичларнинг хдракат йуналиши ва тикка нисбатан урнатилиш бурчаклари 5° интервал билан мос равишда 10° дан 30° гача ва 5° дан 25° гача узгартирилди. Бунда биринчи ва иккинчи каторда жойлашган дискли юмшаткичларнинг айланиш марказлари орасидаги кундаланг масофа 6 см, битта каторда жойланган дискли юмшаткичлар орасидаги кундаланг масофа 30 см, буйлама масофа 80 см хамда агрегат харакат тезлиги 5 ва 8 км/соат этиб кабул килинди.

Тажрибалардан олинган маълумотлар 1 ва 2-жадвалларда хамда 1-2-расмларда келтирилган.

1-жадвал ва 1-расмдан куриниб турибдики, дискли юмшаткичларнинг харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчагини 10° дан 25° гача ортиши ишлов берилган катламда улчами 50-100 мм ва 100 мм дан катта фракцияларни камайиши 50 см кичик булган тупрок фиракциясини улиши ортган яъни, тупрокнинг уваланиш сифати яхшиланишига олиб келган. Ишлов берилган катлам юзаси ва тубида хосил буладиган нотекисликларнинг баландлиги камайган, курилманинг тортишга каршилиги эса ортган. Буни куйидагича изохлаш мумкин, дискли юмшаткичларнинг харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчагини ортиши у томонидан кесилиб олинаётган тупрок

1 - жадвал

Дискли юмшаткичларнинг х,аракат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчагини уларнинг иш курсаткичларига таъсири

Дискли юмшаткичларнинг харакат йуналишига нисбатан урнатил-иш бурчаги, град Тупрок фракциялари- нинг улуши, % Фракциялар улчами, мм Ишлов берилган катламда хосил булаган нотекисликлар, см Дискли юмшаткич-ларнинг тортишга солиштирма каршилиги, кН/м

>100 100-50 <50 Юзасидаги Тубидаги

У=5 км/соат

10 1,9 22,5 75,6 6,5 5,32 2,85

15 1,2 21,7 77,1 5,5 4,45 3,13

20 1,5 18,4 80,1 4,9 2,70 3,34

25 1 17,2 81,8 4,6 2,43 3,61

30 1 17 82 4,2 2,16 4,29

У=8 км/соат

10 1,3 21,7 77 6,2 4,64 3,15

15 1 19,6 79,4 5,3 3,69 3,67

20 1 16,2 82,8 4,7 2,61 3,92

25 0,7 15,8 83,8 4,3 2,25 4,16

30 0,4 14,8 84,5 3,9 1,98 4,73

палахсаларни кундаланг кесми ортиши ва уларни тупрокка курсатадиган таъсирини жадаллаш(интенсивлаш)ишади.

Бундан ташкари таъкидланган бурчакни ортиши билан тупрок палахсалари ён томонга диск сирти буйлаб янада юкорирок кутарилиб улоктирилади. Бу тупрокнинг кушимча уваланишига ва бунинг натижасида дала юзаси текис булишига олиб келади. Х,аракат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги 10-25° оралигида дискли юмшаткичларнинг таъкидланган иш курсаткичлари жадал суръатда яъни, агрегат тезлиги 5 км/соатда 77,11% да 83,44% га, 8 км/соат булганда 78,54% дан 85,48% гача, 25-30° ораликда эса бу курсаткич паст даражада яъни, агрегат тезлигига мос равишда 83,44% дан 84,20% га ва 85,48%дан 86,19% га узгарган.

Ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликлар баландлиги камайиши яъни, агрегат тезлиги 5 км/соатда 6,69 см дан 2,33 смга, 8 км/соат булганда 5,63 см дан 2,13 см га узгарди. Чунки, дисклар орасидаги кундаланг масофа узгармас булганлиги учун дискнинг хдракат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги ортиши билан унинг камраш кенгли ортиб дисклар томони киркилаёт тупрок катлами бир бирини тулдириб кетади.

Агрегат хдракат тезлиги 5 км/соат дан 8 км/соат гача ортганда тупрокни уваланиш сифати яхшиланган, яъни ишлов берилган катламда улчами 50 мм дан кичик фракцияларнинг микдори ортган, ундан катта булган фракциялар микдори эса камайган, курилманинг тортишга солиштирма каршилиги ортган. Бу асосан тупрок томонидан иш органларига таъсир этувчи инерция ва иш органлари томонидан эса тупрокка берилаётган зарба кучларини ортиши х,исобига юз беради [4].

Ф-

84

SO

76

2 \ «

У* ► / 1

/у. У i

7

hm cm

1

2 ^"í

10

15

20

25

10

15

20

25

в) г)

1 ва 2 - агрегат харакат тезлиги мос равишда 6,0 ва 9,0 км/соат

1-расм. Дискли юмшаткичларнинг харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги тупрокнинг уваланиш даражасига (а), ишлов берилган катлам юзаси (б) ва

тубида (в) хосил буладиган нотекисликлар баландлигини тортишга солиштирма каршилиги (г)га боFлик равишда узгариш графиги

Aгрегат тезлик 5 км/соат дан 8 км/соат гача ортганда тупрокнинг yваланиш сифати яхшиланиши хисобига ишлов берилган катлам юзасида хосил бyладиган нотекисликлар баландлиги камайган, лекин тезликни yзгариши ишлов берилган катлам тубида хосил бyладиган дyнгликлар баландлигига сезиларли таъсир кyрсатмаган.

2-жадвал ва 2-расмда келтирилган натижаларидан курини6 турибдики тикка нисбатан Урталиш бурчаги 5° дан 15° гача ортиши билан тупрокни уваланиш даражаси камайган, яъни 5 км/соат бyлганда 84,97 % дан 81,70 % гача, 8 км/соат да 85,99 % дан 82,42% га камайган. Бу бурчак ортиши билан тупрок диск сиртида харакатини, яъни таъсирланиш вактини камайишига ва бу Уз навбатида тортишга каршилигини камайига олиб келган.

Ишлов берилган катлам юзасида хосил буладиган нотекисликларнинг баландлиги таъкидланган бурчак 5-150 оралигида сезиларли узгармаган, 20° ва 25o булганда эса бироз ортган. Бу куйидагича изохлаш мумкин: дискнинг тикка нисбатан урнатилиш бурчаги 20o булганда y томонидан кесиб олинган тупрок палахсалари ёнбош томонга етарли даражада сурилмаслиги ва бунинг натижасида улар уртасида нотекисликлар пайдо булишидир.

87

85

81

и ..., 2

<

1 ►

к <

10

15

20

25

8,0 К,ст

6,5

5,0

2,0

>

1 /

/

"■2

10

15

20

25

6,0

/?„„ ст 4,5

1.5

а)

к 1

2 < 1

б

б)

1 1

10

15

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20

25

10

15

20

25

в)

г)

1 ва 2 - агрегат хдракат тезлиги мос равишда 6,0 ва 9,0 км/соат 1-расм. Дискли юмшаткичларнинг тикка нисбатан урнатилиш бурчаги тупрокнинг уваланиш даражасига (а), ишлов берилган катлам юзаси (б) ва тубида (в) х,осил буладиган нотекисликлар баландлигини тортишга солиштирма каршилиги (г)га

боFлик равишда узгариш графиги

2 - жадвал

Дискли юмшаткичларнинг тикка нисбатан урнатилиш бурчагини уларнинг

Дискли юмшат- Тупрок фракциялари- Ишлов берилган Дискли

кичларнинг тикка нинг улуши, % катламда хосил булаган юмшаткич-

йуналишига нисбатан урнатил- Фракциялар улчами, мм нотекисликлар, см ларнинг тортишга

иш бурчаги, град Юзасидаги Тубидаги солиштирма

>100 100-50 <50 каршилиги, кН/м

У=5 км/соат

5 0,64 14,39 84,97 3,49 5,58 4,96

10 0,87 14,57 84,56 3,69 4,05 4,59

15 0,34 15,20 84,46 4,07 2,79 3,97

20 2,46 15,02 82,52 4,75 2,52 3,61

25 4,03 14,27 81,70 6,89 2,16 3,55

¥=8 км/соат

5 0,35 13,67 85,99 2,95 5,29 5,50

10 0,68 13,85 85,48 3,42 3,87 4,97

15 0,81 14,12 85,07 3,71 2,61 4,57

20 1,05 14,39 84,56 4,56 2,25 4,23

25 1,57 16,02 82,42 6,37 1,98 4,09

Дискнинг тикка нисбатан урнатилиш бурчаги ориши ишлов берилган катлам тубида хосил буладиган нотекисликлар баландлиги камайган. Чунки бу бурчак ортиши билан дискли юмшаткичлар томонидан кесиб олинаётган палахсалар кундаланг кесимларининг юзи ортади.

Дискли юмшаткичларнинг тикка нисбатан урнатилиш бурчаги ортиши билан курилманинг тортишга каршилиги камайган. Буни дискли юмшаткичларнинг тупрокка ботиш ва уни кесиш бурчаклари хамда тупрокнинг улар иш сиртлари буйлаб кутарилиш баландликларини камайиши хамда уларнинг тупрокка таъсир этиш даражасини пасайиши билан тушунтириш мумкин.

Тезликни 5 км/соат дан 8 км/соат гача ошиши юкорида курсатилган сабаблар туфайли бу ерда хам тупрокни уваланиш сифатини яхшиланишига, курилма тортишга каршилигини ортиши хамда ишлов берилган катлам юзасида хосил буладиган нотекисликлар баландлигини камайишига олиб келган.

Келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики дискли юмшаткичнинг урнатилш бурчакларини агротехник талаб курсаткичларини кутирилса унинг энергетик курсаткичлари хам ортмокда, энергетик курсаткичларини камайтирилса унинг агратехник курсаткичлари хам камаймокда. Шунинг учун куп омилли тажрибаларда асосида дискли юмшаткич парметрларини макбул кийматларини аниклаш максадга мувофик.

АДАБИЁТЛАР

1. Н. Комилов. Ток илдизларини кесадиган ва угитни кенг тасмасимон усулда соладиган чукур юмшаткич параметрларини асослаш // «Кишлок хужалигида ресурс тежовчи инновацион технология ва техник воситаларни яратиш хамда улардан самарали фойдаланиш истикболлари» мавзусидаги республика илмий-техник анжумани маколалар туплами. -Карши, КарМИ. 2019. -Б. 59-61.

2. O'zDSt 3412:2019 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Тупрок юзасига ишлов берувчи машиналар ва куроллар. Синов дастури ва усуллари" // Расмий нашр. - Тошкент, 2019. - 52 б.

3. O'zDSt 3193:2017 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Машиналарни энергетик бахолаш усули" // Расмий нашр. - Тошкент, 2017. - 21 б.

4. Кленин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные и мелиоративные машины. -Москва: Колос, 1980.- 617 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.