Научная статья на тему 'КАРАМ ШИРАСИНИНГ ЗАРАРИ, БИОЛОГИЯСИ ДИНИМИКАСИ ВА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ'

КАРАМ ШИРАСИНИНГ ЗАРАРИ, БИОЛОГИЯСИ ДИНИМИКАСИ ВА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
228
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
карам / карам шираси / зараркунандалар / Оқ бошли карам. / cabbage / cabbage juice / pests / White cabbage.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Д. Б. Самекеев

Бугинги кунда дунёда аҳолининг сони кескин ортиб бориши натижасида озиқ-овқатга бўлган эҳтиёж кескин ортиб йилдан йилга кучайиб бормоқда. Аҳолини йил давомида озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашда қишлоқ хўжалиги экинларининг ўрни катта бўлиб ҳисобланади. Шундай қишлоқ хўжалиги экинларидан бири бўлган карам ўсимлиги маҳсулотлари аълоҳида аҳамиятга эга.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HARM OF CABBAGE JUICE, BIOLOGICAL DYNAMICS AND MEASURES

Today, as a result of the rapid growth of the world's population, the demand for food is growing rapidly from year to year. The role of agricultural crops in providing the population with food throughout the year is significant. Cabbage crop products, which are one of such agricultural crops, are of special importance.

Текст научной работы на тему «КАРАМ ШИРАСИНИНГ ЗАРАРИ, БИОЛОГИЯСИ ДИНИМИКАСИ ВА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ»

КАРАМ ШИРАСИНИНГ ЗАРАРИ, БИОЛОГИЯСИ ДИНИМИКАСИ ВА

КАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ

Д. Б. Самекеев

ТошДАУ Нукус филиали магистранти

АННОТАЦИЯ

Бугинги кунда дунёда ахолининг сони кескин ортиб бориши натижасида озик-овкатга булган эхтиёж кескин ортиб йилдан йилга кучайиб бормокда. Ахолини йил давомида озик-овкат махсулотлари билан таъминлашда кишлок хужалиги экинларининг урни катта булиб хисобланади. Шундай кишлок хужалиги экинларидан бири булган карам усимлиги махсулотлари аълохида ахамиятга эга.

Калит сузлар: карам, карам шираси, зараркунандалар, Ок бошли карам.

HARM OF CABBAGE JUICE, BIOLOGICAL DYNAMICS AND MEASURES

ABSTRACT

Today, as a result of the rapid growth of the world's population, the demand for food is growing rapidly from year to year. The role of agricultural crops in providing the population with food throughout the year is significant. Cabbage crop products, which are one of such agricultural crops, are of special importance.

Keywords: cabbage, cabbage juice, pests, White cabbage.

Карам экининдаги пайдо булган зараркунандаларга карши кураш иложларини олиб борилганда юкори натижага эришиш учун шу турнинг кандай зараркунанда эканлигин, морфологик белгиларин, биологик ривожланиш хусусиятларни тулик талаб этилади. Зараркунандаларга уткариладиган карши кураш иложига суст булган тарафин уз вактида олиб борилганда шу иш натийжасини беради. Шу сабабдан карам далаларда пайдо буладиган зараркунандаларнинг тури билан тулугрок танишиш махсадга моуфикдир.

Карам инсон саломатлиги учун жуда хам фойдали махсулотдир. Карам таркибида кандлар, органик кислоталар, витаминлар (С, Р, В, В2, РР, К, Е) ва каротин, пантотен ва фолат кислоталар, ёг, ферментлар, фитонцидлар, калий, кальций, йод, марганец, темир ва бошка элементларнинг тузлари бор. Бевосита овкатга ишлатилади, тузланади ва консерва холида истеъмол килинади. Карам халк табобатида турли касалликларга ишлатилади, организмдан холестериннинг чикиб кетишини тезлатади. Карамда бириктирувчи модда куп, унда калий, канд, олтингугурт, кальций, фосфор, ёглар, лактоза мавжуд. Карамнинг кечкисида

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2021 ISSN: 2181-1601

эртагисидан кура С витамини купрок булади. Бу витамин узилган карам бошида саккиз ой давомида камаймасдан сакланади. О; бошли карамда инсон организми учун зарур булган барча витаминлар ва фойдали минерал моддалар бор.

Тадкикот усуллари. Объектимиз карам экини булиб ундаги учрайдиган зараркунандалардан кемирувчи тунламлар, шира, карам куяси о; капалаги номалум булган турлари унинг энтомофаглари хисобланади. Бу зараркунандаларнинг келтирадиган зарарлиги юкори турларига карши агротехникавий, биологик, кимёвий кураш чоралари кулланилиб, уларнинг биологик иктисодий самарадорлиги махсус усуллар ёрдамида хисоблаб борилди. Зараркунандаларнинг энтомофагларнинг турларини урганиш буйича олиб борилган ишларимиз олиб борилди.

Карам шираси - Бгвугсогупв Ъта881сав Ь. Тенг канотлилар туркумининг ширалар ЛрЫ&ёае оиласига мансуб булиб, Узбекистоннинг карам етиштириладиган барча ерларида, шунингдек чет мамлакатларида хам кенг таркалган. Вояга етган канотсиз зотнинг катталиги 2-2,1 мм келади, ранги оч яшил тусда, усти окиш-кулранг мумсимон кукун билан копланган. Танаси овал шаклда, оркага томон бир оз кенгайиб боради. ^орнининг уст томонида бир жуфт шира чикарувчи найчалари билиниб туради. Канотли ургочи ширанинг боши ва кукраги жигар ранг, корни эса оч яшил булиб, кундалангига утган жигар ранг чизиклари мавжуд. Личинкаси етук зотдан факат кичиклиги билан фарк килади. Тухуми ялтирок кора, катталиги 0,5 мм, шакли чузик. Карам шираси Урто Осиё иклим шароитида тухум ва етук ургочи зот хамда кисман личинка шаклида карам ва бошка бутгулдош усимликларнинг узаги ва пастки баргларида кишлайди. Совук каттик буладиган туманларда бу хашарот факат тухум шаклида кишлайди. Март ва апрелнинг бошларида тухумдан чиккан личинкалар озикланиб етук ургочи зотга айланади. Х,ар бир ургочи жами 30-40 та личинка тугади. Иккинчи бугинидан бошлаб карам шираси колонияларида канотли ургочи зотлар пайдо булиб, наслни бошка озикаларга таркатиш учун хизмат килади. Лекин канотли ургочи зотларнинг насллилиги канотсизга нисбатан тахминан икки баравар кам булади. Карам шираси колониялар хосил килиб асосан баргнинг ост томонида жойлашади, лекин популяция зичланиб кетганидан кейин бу ширани барг устида хам куплаб учратиш мумкин. Ёз мобайнида 25 тагача бугин бериб ривожланади. Кузга келиб шира популяциясида эркак ва ургочи зотлар пайдо булади. Булар урчиб кишлаш учун мулжалланган тухумни куйишга киришади. Хар бир зот 3-4 та тухум куяди. Бу турнинг оралик усимликлари йук. У факат бутгулдош усимликларда озикланади. Карам ширасини куп табиий кушандалар сонини камайтириб туради. Карам шираси асосан карамага, камрок шолгам, редиска ва турпга зарар етказади. Шунингдек, бу хашарот ёввойи бутголдош усимликларда хам ривожланади. Зарарланган карам бутунлай хосил урамаслиги мумкин,

барглари майда булиб колади ва уст томонидан кавариб чикади, ранги саргаяди. Карам шираси Урта Осиё шароитида купрок кечки карамни шикастлайди. Уруглик учун экилган карамнинг хрсили кескин камаяди.

Кураш чоралари. Карам далаларида табиий холатда энтомофаглардан хом кизи, сирфид пашшаси, жужелицалар, йирткич кана афидиидлар ва х.к. куплаб учраб зараркунандалар сонини камайтиришда катнашади. Улардан хон кизининг вояга етган хонкизи билан куртлари, олтинкуз карам экинига зарар етказадиган турларининг тухумларини, кичик ёшдаги куртлари ва ширалари билан озикланади. Сирфид пашшасининг куртлари факат шираларнинг гурухларида пайдо булиб уларнинг сонини камайтириб туради. Йирткич кананинг куртлари булса ширанинг канотлиларнинг яъни таркатувчиларининг танасига ёпишиб, улар билан озикланади. Паразть афидидлар шира танасига тухумларини куяди. Натижада зараркунанда нобуд булади. У паразитнинг келаси авлодлари ривожланиши давом этади.

Юкоридаги малумотлардан куриниб турганидек карам даласида канча даражада зарарли организмлар куп булса шунча даражада уларнинг йирткич паразитларида купайиб зараркунандаларнинг сонини камайтири кузатилди.

Бу холатнинг узоро богликликни урганиб уларни биологик кураш олиб бориш учун фойдаланиш мумкин. Зараркунандаларнинг ривожланишига кулай иклим шароити билан озиклик экинлари етарли булганда улар купайиб экинга хавф тугдиради. Бундай холатда табиатдаги фойдали хашаротлар зараркунанда сонини камайтира олмайди. Шунинг учун хар йили эрта бахорда зараркунандалар кишловдан олдин уларнинг шу йили купайиши даражасига олинган башоратлар утказилиш хар кандай холатга уларга карши кураш чораларини, шунингдек уйгунлашган кураш тизимига кирадиган кимёвий усул кулланилди. Бу усулнинг асосий йуналиши кимёвий препаратлардан кемирувчи зараркунандаларга карши Каратэ, Суми-альфа, Ломбардо, Талстар, Маврин, Нурелл-Д, Бульдок, Суми-альфа, Талстар, Моспилан, Эндуро, Бульдок кулланишни купчилик олимлар тадкикотларида танишимиз мумкин

REFERENCES

1. Остонакулов Т.Э. Сабзавотларни етиштириш технологияси. - Тошкент, 2003. -Б. 314-316.

2. Торениязов Е.Ш., Хужаев Ш.Т., Холмуродов Э.А., Усимликларни хдмоя килиш. Дарслик «Navroz»Тошкент 2018. 634 в.

3. Балашев Н.Н. - Сабзовотчилик Т. Укитувчи. 1977 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.