Научная статья на тему 'УРУҒ МЕВАЛИ БОҒЛАРДАГИ ЎРГИМЧАК КАНАЛАРГА ҚАРШИ АКАРИЦИДЛАРНИНГ БИОЛОГИК САМАРАДОРЛИГИ'

УРУҒ МЕВАЛИ БОҒЛАРДАГИ ЎРГИМЧАК КАНАЛАРГА ҚАРШИ АКАРИЦИДЛАРНИНГ БИОЛОГИК САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

355
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўргимчаккана зараркунанда уруғмевали боғ тур таркиби

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Азимжон Раимқулович Анорбаев, Аҳлиддин Хабибуллойевич Раҳманов

Мақолада уғмевали боғларда (олма) ўргимчакканаларга (Tetranychus urticae Koch) қарши акарицидларнинг самарадорилигини аниқлаш бўйича тадқиқотлар натижалари келтирилган. Олманинг Семеренко навида ўргимчаккана миқдорини бошқаришда Омайт 57% эм.к. (1,5 л/га) препарати танлаб олинган. Ушбу препаратга андоза сифатида эса Вертимек 1,8 % эм.к. (0,4 л/га) препарати препарати олинган. Тажриба учун олинган препаратлар қўлланилган кундан бошлаб назорат кузатувлар 3 кундан бошлаб, таҳлил қилиб борилган. Кимѐвий воситалар қўлланилгандан 7-кунда биологик самарадорилик энг юқори бўлди, яъни 84,5 % ни ташкил эди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УРУҒ МЕВАЛИ БОҒЛАРДАГИ ЎРГИМЧАК КАНАЛАРГА ҚАРШИ АКАРИЦИДЛАРНИНГ БИОЛОГИК САМАРАДОРЛИГИ»

УРУГ МЕВАЛИ БОГЛАРДАГИ УРГИМЧАК КАНАЛАРГА ЦАРШИ АКАРИЦИДЛАРНИНГ БИОЛОГИК САМАРАДОРЛИГИ

Азимжон Раимкулович Анорбаев

Тошкент давлат аграр университети профессори azimj on.anorbayev@mail .ru

Ахлиддин Хабибуллойевич Рахманов

Тошкент давлат аграр университети докторанти a.raxmonov@tdau.uz

АННОТАЦИЯ

Маколада угмевали богларда (олма) ургимчакканаларга (Tetranychus urticae Koch) карши акарицидларнинг самарадорилигини аниклаш буйича тадкикотлар натижалари келтирилган. Олманинг Семеренко навида ургимчаккана микдорини бошкаришда Омайт 57% эм.к. (1,5 л/га) препарати танлаб олинган. Ушбу препаратга андоза сифатида эса Вертимек 1,8 % эм.к. (0,4 л/га) препарати препарати олинган. Тажриба учун олинган препаратлар кулланилган кундан бошлаб назорат кузатувлар

3 кундан бошлаб, тахлил килиб борилган. Кимёвий воситалар кулланилгандан 7-кунда биологик самарадорилик энг юкори булди, яъни 84,5 % ни ташкил эди.

Калит сузлар: ургимчаккана зараркунанда уругмевали бог тур таркиби.

КИРИШ

Ер юзида ахолиси сонини ошиб бориши озик-овкат махсулотларига ва хом-ашёларга булган талабни янада купайишига олиб келмокда. Шу сабабли кишлок хужалик махсулотлари билан доимий таъминлаш, сифатли мева махсулотларини етиштиришда зараркунандалардан химоялашнинг замонавий технологиялари асосида озик-овкат хавфсизлиги дастурини бажарилишини таъминлаш хамда атроф мухитга салбий таъсир килмайдиган мукобил технологияларни излаб топиш зарурати бугунги кунда долзарб муаммога айланмокда[7].

Дунёнинг етакчи мамлакатлари Италия, Германия, Франция, А^Ш, Хитой каби давлатларида уруг мевали богларда ургимчаканаларнинг (Tetranychidae Tetranychus urticae Koch ) тур таркиби, биологик хусусиятлари,

таркалиши, зарари ва уларга карши самарали кураш усулларини ишлаб чикишга катта эътибор каратилмокда[6].

Оддий ургимчаккана (Tetranychus urticae Koch) деярли хамма экин майдонларижа учрайди ва хаммахур зараркунанда хисобланади. У купгина паст буйли усимликлардан ташкари жуда куп турли мевали ва манзарали дарахтларни хам зарарлайди. Мевали дарахтлардан айникса олма, гилос, олча ва олхури дарахтларини куп зарарлайди[1,2].

Бу зараркунанданинг таърифи ва хает кечириши Ривожланиш хусусиятлари. Оддий ургимчаккана богларда якка яшамайди у бир катор бошка турлар (дулана канаси хамда бог ургимчакканаси) билан аралашиб хает кечиради. Уларнинг хаммаси оталанган ургочи зот шаклида кишлаб чикади. Бахорда олма дарахтлари гуллаб булган даврда уйкудан чикиб янги баргларнинг остки тарафига тухум куйишни ва ривожланишни бошлайди. Мавсумда 11-13 бугин беради. Кузда кунлар кискариб хаво харорати пасайиши билан ва озика манбаи емонлашгач, секин-аста кунгир ва кизил тусли кана зотлари пайдо була бошлайди ва кишлашга кетади[3,4]. Ургимчакканалар билан зарарланган дарахт июлавгуст ойларида купинча баргсиз холатга келиб колиши мумкин, чунки зарарланиш окибатида барглар саргайиб тукилиб кетади, умуман дарахт кийналиб, хосили майда, сифатсиз ва кам булиб колади, хосилдорлик 35-70 % гача камайиши мумкин[6,5].

Уругмевали богларнинг зараркунандаларини урганиш бир асрдан купрок вактдан бери давом этиб келмокда. Богларга зарар келтирувчи зарарли организмларнинг тур таркиби ва уларга карши кураш усуллари устида етарлича илмий-тадкикот ишлари олиб борилган булсада, бугунги кунда уругмевали боглардан кутилган хосил олинмасдан колмокда. Марказий Осие шароитида уруг мевали богларни ургимчакканалари ва уларга карши кураш тадбирларини урганиш юзасидан дастлаб И.В. Васильев, А.Ф. Радецкий, И.А. Севастьяновлар тадкикотлар утказишган. Марказий Осие шароитида А.Д.Архангельский ургимчакканани 14 турини, З.И.Стрункова 34 тури уругмевали богларга зарар келтиришини асослаб беришган[7,8].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Уругмевали богларда ургимчакканаларга карши акарицидларнинг самарадорилигини аниклаш максадида Тошкент вилояти ^ибрай тумани ТошДАУ укув тажриба хужалигининг 0,5 гектарлик интенсив уругмевали олма богида (семеренко нави) олиб борилган. Унга кура кимевий препаратларни синовдан утказиш максадида Омайт 57 % эм.к. (1,5 л/га) (таъсир этувчи

моддаси пропаргит) препарати олинган. Ушбу препаратга андоза сифатида эса 1,8 % эм.к. (0,4 л/га) (таъсир этувчи моддаси абамектин) препарати препарати олинган. Чунки ушбу препаратларнинг иккаласи хам бошка экинларда каналар учун тавсия этилган. Тажриба учун олинган препаратлар кулланилган кундан бошлаб назорат кузатувлар 3 кундан бошлаб, тахлил килиб борилган. Тадкикотлар кишлок хужалик зараркунандаларини аниклаш буйича кенг фойдаланиладиган усул ва услублар ёрдамида бажарилади. Энтомологик хисоблар ва кузатувларни Г.Я.Бей Биенко, Л.А.Копанева аниклагичлари ёрдамида; зараркунандаларнинг зичлиги, учраши, доминантларини аниклашда К.Фасулати услублари; асосида бажарилади. Зараркунандаларнинг зарарлилик даражаси В.И.Танский услуби буйича аникланди. Агротоксикологик тажрибаларни К.А.Гар, Ш.Т.Хужаев услубига мувофик утказилди. Дала ва лаборатория тажрибаларида биологик самарадорликни хисоблаш назорат вариантини инобатга оладиган W.S.Abbot формуласига мувофик аникланади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Уругмевали богларда (олма) ургимчакканага карши акарицидларнинг самарадорилигини аниклаш буйича олиб борилган тадкикотларга кура кимёвий препаратлардан Омайт 57 % эм.к. (1,5 л/га) препарати олинди. Ушбу препаратга эталон сифатида эса Вертимек 1,8 % эм.к. (0,4 л/га) препарати препарати олинди. Тажриба учун олинган препаратлар кулланилган кундан бошлаб назорат кузатувлар 3 кундан бошлаб, тахлил килиб борилди. Ишловдан олдин Омайт 57 % эм.к. препарати кулланилган вариантда битта баргда уртача 86,8 дона, Вертимек 1,8 % эм.к кулланилган вариантда эса 84,5 донани ташкил этди.

Олиб борилган тадкикотлар натижасига кура, Омайт 57 % эм.к. (1,5 л/га) препарати кулланилган вариантда кузатувларимизнинг препарат кулланилгандан кейинги 3 куни самарадорлик 76,7 % ни, ташкил килган булса, 7 кунга келиб энг юкори булди, яъни 86,8 % ни ташкил эди. Кузатувларимизнинг 14 кунига келиб, самарадорлик 83,4 % ни ташкил этган булса, 21 куни эса 75,4 % ни ташкил этди. Тадкикотнинг 21-кунидан бошлаб зараркунанданинг микдори яна орта бошлади.

Кейинги андоза кулланилган вариантимизда (Вертимек 1,8 % эм.к.(0,4 л/га) дарахтларга ишлов берилган кейинги 3-куни самарадорлик 75,4 % ни, ташкил килган булса, 7-кунда биологик самарадорилик энг юкори булди, яъни 84,5% ни ташкил эди. Кузатувларимизнинг 14-кунига келиб, самарадорлик 82,7 % ни ташкил этган булса, 21 куни эса 74,4 % ни ташкил этди. Ушбу вариантда

x£M caMapagopnHK KypcarraHH 21-KyHgaH KeÖHH Tymnö öopraHnnra aHHK^aHgn. EyHga 3apapKyHaHgaHHHr TyxyMnapn Ba HHM^anapn khmcbhh BOCHHTanap KaM Tatcnp KH^raHnuru Ky3arnngH. Harn^anap эсa Kyfiugaru 1-^agBanga KenTupunraH.

Интенсив уругмевали богларда ургимчакканага карши акарицидларни куллашнинг биологик самарадорлиги (Тошкент вилояти ^ибрай тумани ТошДАУ укув тажриба хужалиги. 15.08.2020 й.)

Саърф меъёри Битта баргдаги зараркунанда сони, дона Биологик самарадорлик, %, кунлар буйича

Вариант лар Таъсир этувчи моддаси л/га Ишловдан олдинги сони Ишловдан кейинги сони, дона

3 7 14 21 3 7 14 21

Омайт 57 % эм.к. Пропаргит 1,5 22,6 6,7 4,4 7,8 11,7 76,7 86,8 83,4 75,5

Вертимек 1,8 % эм.к. Абамектин 0,4 25,4 7,9 5,9 8,9 15,6 75,4 84,5 82,7 74,4

Назорат - - 30,2 38,3 45,4 61,3 73,5 - - - -

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Олиб борилган тадкикот натижаларига кура, интенсив уруг мевали богларда ургимчаккана карши курашда унинг биоэкологияси ва хает кечиришини хисобга олган холда карши кураш тадбирларини уз вактида самарали кимевий воситаларни куллаган холда олиб бориш уларни сонини бошкаришда мухим омил булиб хисобланади. Ургимчакканага карши кимевий кураш чораларини олиб боришда Омайт 57 % эм.к. препаратини гектарига 1,5 л/га саърф меъерида хисобида куллаш оркали юкори биологик самарадорликка эришиш мумкин.

Интенсив уруг мевали богларда ургимчакканага карши курашда кеч кузда ва эрта бахорда агротехник тадбирларни уз вактида олиб бориш, усув даврида атроф-мухит ва фойдали хашаротлар учун кам захарли кимевий воситаларни куллаш оркали етиштирилган хосилни саклаб колиш мумкин.

REFERENCES

1. Abukhashim, N. K. & Luff, M. L. Effects of short exposure periods to low temperatures on the biology of Tetranychus urticae. Acarologia 38, 255-263 (1997).

2. Abad-Moyano, R., Urbaneja, A. & Schausberger, P. Intraguild interactions between Euseius stipulatus and the candidate biocontrol agents of Tetranychus urticae in Spanish clementine orchards: Phytoseiulus persimilis and Neoseiulus californicus. Exp. Appl. Acarol. 50, 23-34 (2010).

3. Abdallah, A. A., El-Saiedy, E. M. & Maklad, A. M. H. Biological and chemical control of the spider mite species, tetranychus urticae koch. On two faba bean cultivars. Egypt. J. Biol. Pest Control 24, 7-10 (2014).

4. Abdallah, A. A., Mowafi, M. H., Allam, S. A. & Darwish, M. A. Effect of biological and biochemical control methods on population of the two-spotted spider mite, Tetranychus urticae koch under greenhouse conditions. Egypt. J. Biol. Pest Control 25, 163-166 (2015).

5. Abdelgaleil, S. A. M., Badawy, M. E. I., Mahmoud, N. F. & Marei, A. E.-S. M. Acaricidal activity, biochemical effects and molecular docking of some monoterpenes against two-spotted spider mite (Tetranychus urticae Koch). Pestic. Biochem. Physiol. 156, 105-115 (2019).

6. Adesanya, A. W. et al. Physiological resistance alters behavioral response of Tetranychus urticae to acaricides. Sci. Rep. 9, (2019).

7. Хужаев Ш.Т "Энтомология, кишлок; хужалик экинларини хдмоя к;илиш ва агротоксикология асослари", Фан-2010 й. Б. 244-249

8. Яхонтов В.В, "Урта Осиё кишлок; хужалиги зараркунандалари", Урта ва олий мактаб Тошкент- 1962 й. Б.174-179

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.