Научная статья на тему 'ИЗУЧЕНИЕ ФУНГИЦИДНОГО ДЕЙСТВИЯ РАЗЛИЧНЫХ ПРЕПАРАТОВ ПРОТИВ ФУЗАРИОЗНОГО УВЯДАНИЯ ПШЕНИЦЫ'

ИЗУЧЕНИЕ ФУНГИЦИДНОГО ДЕЙСТВИЯ РАЗЛИЧНЫХ ПРЕПАРАТОВ ПРОТИВ ФУЗАРИОЗНОГО УВЯДАНИЯ ПШЕНИЦЫ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
60
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
УНДАЗОЛ / ДЕРАЗОЛ / П-4 / ФУНГИЦИД / ФУЗАРИОЗНОЕ УВЯДАНИЕ / БОЛЕЗНЬ / ВСХОЖЕСТЬ / FUNDAZOL / DERAZOL / P-4 / FUNGICIDE / FUSARIUM WILTING / DISEASE / GERMINATION / ФУНДАЗОЛ / ФУЗАРИОЗ / КАСАЛЛИГИ / УНУВЧАНЛИК

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Исақов Хаятулла, Асқаров Иброхим Раҳмонович, Турахонов Шохрух Одилжонович, Бурхонов Комилжон

В этой статье действие препаратов Деразол, Фундазол и П-4 против фузариозного увядания пшеницы было протестировано в лаборатории и в полевых условиях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF THE FUNGICIDAL EFFECT OF VARIOUS DRUGS AGAINST WHEAT FUSARIUM WILT

In this article, the effect of Derazol, Fundazol and Р-4 drugs against fusarium wilt in wheat was tested in the laboratory and in the field.

Текст научной работы на тему «ИЗУЧЕНИЕ ФУНГИЦИДНОГО ДЕЙСТВИЯ РАЗЛИЧНЫХ ПРЕПАРАТОВ ПРОТИВ ФУЗАРИОЗНОГО УВЯДАНИЯ ПШЕНИЦЫ»

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10139

ИЗУЧЕНИЕ ФУНГИЦИДНОГО ДЕЙСТВИЯ РАЗЛИЧНЫХ ПРЕПАРАТОВ ПРОТИВ ФУЗАРИОЗНОГО УВЯДАНИЯ ПШЕНИЦЫ

Исаков Хаятулла Аскаров Иброхим Рацмонович Турахонов Шохрух Одилжонович

Андижанский государственный университет

Комилжон Бурхонов

Ташкентский государственный аграрный университет

В этой статье действие препаратов Деразол, Фундазол и П-4 против фузариозного увядания пшеницы было протестировано в лаборатории и в полевых условиях.

Ключевы слова: Фундазол, Деразол, П-4, фунгицид, фузариозное увядание, болезнь, всхожесть.

STUDY OF THE FUNGICIDAL EFFECT OF VARIOUS DRUGS AGAINST WHEAT FUSARIUM

WILT

In this article, the effect of Derazol, Fundazol and Р-4 drugs against fusarium wilt in wheat was tested in the laboratory and in the field.

Keywords: Fundazol, Derazol, P-4, fungicide, fusarium wilting, disease, germination.

БУFДОЙ ЭКИНИНИ ФУЗАРИОЗ КАСАЛЛИГИГА КДРШИ ТУРЛИ ПРЕПАРАТЛАРНИ

ФУНГИЦИДЛИК ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ

Ушбу ма;олада бугдой экинидаги фузариоз касаллигига ;арши Деразол, Фундазол ва П-4 препаратларни таъсирини лаборатория, дала шароитида синаб урганилган.

Калит сузлар: Фундазол, Деразол, П-4, фунгицид, фузариоз, касаллиги, унувчанлик.

Усимликларни турли касалликлардан х,имоя ;илишда энг самарали усул уларни уругларини ишлов беришда турли хилдаги фунгицидлар билан ишлов бериш хисобланади. Фойдаланиладиган х,ар бир фунгицидлар тупро;даги микроорганизмларга нисбатан кенг ;амровли самарадор таъсир курсатиши хусусиятига эга булиб, шу билан бирга инсон, хайвонлар ва таш;и мухитга салбий таъсир курсатмаслиги керак[1].

Тупро;;а экилган бугдой уругининг униб чи;;унча утган давр хамда тупро;даги турли микроорганизмларнинг кириб келишига сабаб булади. Уруг экилгандан кейин далаларга биринчи сув бериш ёки кузги ёгингарчиликнинг булиш муддатларига ;араб уруглар10-15 кун давомида унмай тупро;да ;олади.

Шунинг учун, бугдой уругини экишдан олдин унга кимёвий моддалар билан ишлов бериш, уругининг юзидаги мавжуд микроорганизмлардан тозалаш мухим профилактик ахамиятга эгадир[2].

УзРнинг ;ишло; хужалигида усимлик зараркунандалари,касалликларига ;арши ишлатиш учун рухсат этилган кимёвий ва биологик химоя, дефолиантлар

хамда усимликларни устиришни бош;арувчи воситалар руйхати (2016)даги маълумотларга асосан бугдойнинг ;оракуя касаллигига ;арши Барака, ХС-2, Витавакс, Винцит, Дивидент, Раксил фунгицидларидан фойдаланиш тавсия ;илинган. Тавсия ;илинган фунгицидлар таъсир этиш хусусияти, касаллик кузгатувчисининг турига боглик; равишда турлича хусусиятга эга булганлигидан фузариоз касаллигига таъсири тугрисида фикр ;илиш жуда ;ийин .

Курсатилган фунгицидлар алохида фойдаланганлигидан айрим касалликларга таъсир этмаганлиги туфайли унинг самарадорлиги кескин узгариб кетади.

Бундан таш;ари фермерлар, ширкат хужаликлар ва дех;онлар бугдойни экишдан олдин фойдаланиладиган уруглар сифати, навнинг тозалиги хамиша стандарт талабларига жавоб бера олмайди. Улар уз эхтиёжига зарур булган уругларни узлари етиштириб, хеч ;андай ишловсиз тупро;;а экишига тугри келиши, натижада уругларнинг унувчанлиги кескин камайиб, экинлар хосилдорлигини камайиб сабаб булмо;да .

Республика шароитида мавжуд ва ишлаб чи;аришга тавсия ;илинган фунгицидларнинг Fusarium замбуруги турларига нисбатан таъсир даражаси тули; урганилмаганлигидан бу масала гоят долзарб хисобланади. Кейинги йилларда 2016-2021 йилларгача рухсат этилган препаратлар руйхатига киритилган[3]. П-4 фунгициди асосан гузанинг илдиз чириш гоммоз касалликларига ;арши энг самарали фунгицид деб таъкидланган. Бугдойда илдиз чириш касаллигини келтириб чи;арувчи Fusarium турларига ;арши курашишда ;уллашга ;улай булган таннархи арзон, кам захарли IV-гурухга кирувчи ва махаллий препарат П-4 нинг самарадорлигини ани;лаш, уни бош;а фунгицидларга нисбатан та;;ослаб урганиш уни атроф мухитга, хайвон ва фойдали хашоратларга ;андай таъсир ;илиш томонларини хам урганилди.

Бугдойнинг фузариоз касаллигига ;арши самарали фунгицидлардан фундазол, деразол, П-4 препаратларни лаборатория ва дала шароитида таъсирини синаб куриш. Фунгицидларнинг лаборатория шароитидаги самарадорлигига оид маълумотлар 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

БуFдойнинг фузариоз касаллигига с >унгицидларни таъсири.

№ Вариантлар Препарат ми;дори кг Уругларнинг унувчанлиги Фоиз Касалланиш даражаси фоиз

1. Назорат - 79.5 23.5

2. Фундазол 50 % и.кук. (эталон) 2,0 96.7 3.3

3. Деразал 50 % сус.к. 2,0 97.9 2.1

4. Деразал 50 %сус.к 3,0 98.2 1.8

5. П-4 65 % кук. 3,0 98.5 1.5

Жадвалдаги маълумотлардан куриниб турибдики, олинган натижаларга кура фунгицидларни асосан препарат ми;дори 3 кг/т булганда унинг самарадорлик даражаси ю;ори булганлиги туфайли уругнинг унувчанлиги ортади, донининг касалланиш даражаси назоратга ва эталонга нисбатан камайди .

Назорат вариантида унувчанлик мицдори 76.5%, касалланиш даражаси 23.5% ни ташкил цилди. Фунгицид мицдорига цараб бу курсаткич мицдори камайиб борди, яъни уругларнинг унувчанлиги ортиб уларнинг касалланиш даражаси камайди. Шундай цилиб фунгицид мицдори 3 кг/т булган вариантларда, бугдой уругини унувчанлиги ортиб касалланиш даражаси назоратга ва эталонга нисбатан камайди.

Лаборатория шароитига энг яхши натижа П-4 препаратининг 3 кг/т мицдоридаги вариантида олинди. Бу вариантда бугдой уругининг унувчанлиги назоратга нисбатан 22% га ошди, касалланиш даражаси эса 22% га пасайди.

Тажриба майдончасига дорилаб экилган уругларнинг унувчанлиги фузариоз касаллигининг намоён булиши усимликларнинг усиши, ривожланиши вегетация давомида кузатиб борилди. Утказилган тажриба вариантларида бугдой уругининг унувчанлигини хосилдорликка хам таъсири урганилди(2-жадвал).

2-жадвал.

УруFини экишдан олдин ишлов беришнинг буFдой х;осилдорлигига таъсири

№ Вариантлар Препарат микдори кг/т о4 ги нг ии нл S К tH Л уч рв н у Усимликлар сони 1м2 да дона 1000 та доннинг огирлиги гр ^осилдорлик Ц/га

1. Назорат - 90.8 454 30.0 33.2

2. Фундазол 50% и.кук. (эталон) 2,0 94.0 470 33.0 37.6

3. Деразал 50%сус.к. 2,0 94.6 473 34.6 38.3

4. Деразал 50%сус.к 3,0 95.6 478 35.7 40.0

5. П-4 65%и.кук. 3,0 96.4 482 36.1 43.3

6. НСР0.5 2.21

Жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, уругларни экишдан олдин фунгицидлар билан ишлов бериш натижасида унинг унувчанлиги, усимлик сони ва хосилдорлик ортди. Фунгицидлар билан дизенфекция ;илиш хусусиятини ижобий таъсири натижасида 1м2 жойдаги усимликлар сони назоратда 454 та булса, Деразалда 478 та, П-4да 482 тани ташкил ;илди. Курсатилган вариантларда 1000 та доннинг огирлиги 30,0; 35.7;36.1г ни , хосилдорлиги 33.2; 40.0; 43.3 ц/га ни ташкил килади.

Олинган натижаларга асосан уругларни экишдан олдин фунгицидлар билан ишлов бериш усули фузариоз касаллигига ;арши мухим агротехник тадбир эканлиги исботланди. Бу тадбирнинг утказилиши экинзорлардаги кучатлар сонини ортишига, хосил сифати яхшиланиб, унинг микдори назоратга нисбатан ортишига олиб келди.

Тажрибада олинган натижаларга кура П-4 фунгициди кулланилган вариантда, бош;а вариантларга нисбатан ю;ори хосилдорлик олинди. Шунинг учун энг яхши самара берган П-4 фунгицидини ишлаб чи;аришда куллаш мухим и;тисодий самара беради.

Фунгицидини бугдойнинг фузариоз касаллигига нисбатан ишлаб чи;аришда куллаб курилганда, дориланган уругларнинг 1000 та дон огирлиги хам назоратда

31.3 гр. ни ташкил этса, Деразолда 38.6 гр, П-4 билан дориланган уругларда 40.7 гр, га ортди. Экинлардан олинган х,осилдорлик мик;дори назорат ваариантида 34.0 ц/га ни ташкил ;илса, тажриба вариантларида Деразал билан ишлов берилган вариантларда 40.3 ц/га, П-4 да 43.8 ц/га ортди (3-жадвал).

3-жадвал.

№ Вариантлар Фунгицид микдори кг/т Уругининг унувчанлиги % 1000 та доннинг огирлиги гр Хосилдорлик Ц/га Кушимча х,осилдорлик Ц/га

1. Назорат - 91.0 31.3 34.0 -

2. Деразал 3.0 95.7 38.6 40.3 6.3

3. П-4 3.0 97.0 40.7 43.8 9.8

НСР0.5 2.07

Жадвалда келтирилган маълумотларга асосан, кушимча х,осил ми;дорининг назоратга нисбатан ортиб боришини ани;лаш мумкин. Яъни деразал билан ишлов берилган уруглар вариантида кушимча х,осил 6.3 ц/га ни ташкил ;илса,бу курсаткич П-4 да 9.8 ц/га ни ташкил ;илди. Вегетация давомида олиб борилаётган экин далаларида фитопатологик эксперимент маълумотларига асосан фунгицид билан ишлов берилган уруглардан унган кучатларни назоратга нисбатан унувчанлик кобилиятининг ю;орилиги бугдой усимлигининг усиш ва ривожланишининг нормал булганлигини таъкидлаш лозим.

Бундай кучатларда фузариоз касаллиги белгилари кузга ташланмайди. Тажриба вариантларидаги уртача курсаткичлар микдорининг курсатишича урууларнинг унувчанлиги назоратга нисбатан 5.3% га 1000 та донннинг огирлиги 8.3 гр. га, олинган х,осилдорлик 8,0 ц/га ортганлигини куриш мумкин.

Утказилган тажриба асосида бугдой уругининг экишдан олдин фунгицидлар билан ишлов бериш мух,им агротехник тадбир эканлигидан далолат беради. Бу тадбирнинг уз ва;тида, яъни уругларни экишдан олдин утказиш, уругларни унинг юзасида булган инфекциядан тозалабгина колмасдан, тупрокда мавжуд булган инфекциянинг унга униш даврида кириб келишига каршилик ;илади. Натижада экин майдонидаги кучатлар сони ортиб х,осил сифати яхшиланади.

Фунгицидларнинг бугдойнинг фузариоз касаллигига ;арши дала шароитида самарадорлигини ани;лаш ма;садида Крошка навли бугдой уругини экишдан олдин бир тонна уругга 3кг/г микдорида фунгицидлар билан ишлов берилди

Ишлов берилган уруглар Тошкент вилоятининг Паркент туманидаги Паркент жамоа хужалигида (2 тонна), Урта Чирчи; туманидаги ТошДАУ укув, ишлаб чи;ариш ва тажриба хужалигида (2 тонна) кузда тупро;;а экилди. Назорат учун берилган фунгицидлар билан дориланмаган уруглар фойдаланилди. Бугдой уруги экилган кундан бошлаб, х,осилни йигиб олгунга кадар фенологик кузатишлар олиб борилди. Фенологик кузатишларнинг курсатишича, уруглар дориланиб экилган далаларда фузариоз билан касалланган кучатлар сони ортганлиги ани;ланди. Бугдойнинг фузариоз касаллигига карши кулланилган фунгицидларнинг иктисодий самарадорлиги тугрисида 4-жадвалда маълумот берилган.

^agBa^garu Ma^yMoTflapgaH KypHHHÖ TypuögHKH, Ha3opaT (gopRflaHMaraH) BapuaHTHga 1 ra MafigoHgaru ^ocH^gop^HK 34,0 ц hh TamKH^ ^H^ca, n-4 $yнrнцнgн ÖH^aH gopu^aHraH ypyF^apga 43,8 ц hh ëKH Ha3opaTgaH 9,8 ц opTH^^a x,och.a o^um HMKOHHHH öepagu. Hara^aga xy^a^HKHHHr 1 ra экнн MafigoHHra n-4 hh Ky^^aHH^raHga KymuMHa o^HHraH ^ofigacu Ha3opaTra HHcöaTaH 1470 MHHr cyMHH TamKH^ ^H^raH 6y^ca, ^epa3a^ga Ha3opaTra HHcöaTaH 945,0 MHHr cyM ^ofiga Kypu^raH. n-4 npenapaT Ta^cupuHH ^epa3a^ra HHcöaTaH co^umTupu^raHga, ga^agaru 6yFgofi^apHH ycum Ba puBo^^aHumumu axmu öy^raH^uru, $y3apuo3 Kaca^urura KaM Ha^HHraH^uru KaÖH^ap x,Hco6ura ^ocu^gop^HK: 9,8-6,3=3,5ц/гa omgu u^Tucogufi caMapacu эca 1470-945=530 MHHr cyM^HK opTH^^a ^ofiga o^HHumura эpнmн^gн. n-4 npenapaTH öu^aH ^epa3a^HH TarçrçocflamgarH x,Hco6-KHTo6^apuga 2020 fiu^ru Hapx^ap acoc o^HHgu. TeKmupum HaTH^a^apura Kypa ypyF^H öyFgofiHH экнmgaн o^gHH

n-4 npenapaTH öu^aH um^üB öepuö экнm, yHHHr $y3apuo3 öu^aH Kaca^aHHmHHH KaMafiumura Ba öyFgofi xocu^gop^uruHH opTHmura caöaö öy^um^Hru Ky3aTH^gu.

4-^:agBa^.

№ BAPMAHT ^opHHHHr um^aTum HopMacu Kr/T ^ocu^gop^HK ц/гa KymHMHa x,ocu^gop^HK ц/ra ^ goHHH x,apug Hapx,H cyM ( MHr) 2020 hh^ x,Hco6uga 1 ToHHa goH ypyFH ëKH IreKTapra um^aTH^raH gopuHHHr Hapx,H cyM (MHHr) 1 reKTapgaH o^HHraH $ofiga cyM (MHHr)

1t 1ra

1 Ha3opaT - 34,0 - - - - -

2 n-4 3 43,8 9,8 150,0 60,0 3,0 1470,0

3 ^epa3a^ 3 40,3 6,3 150,0 240,0 12,0 945,0

A^ABHËT^AP:

1.EyxopoB K.X. Cyropu^aguraH 6yFgofi3op^apgarH öeroHa yT^apHHHr $y3apuo3 Kaca^^urHHH Tap^a^umgaru po^H Ba y^apra rçapmu Kypam Hopa^apu. // ABTope^. gucc.... KaH. 6uo^. HayK. TamKeHT. 2005. 27 c.

2.fflepa^ueB A., EyxopoB K. n-4 $yнrнцнgннн Fa.^aHH.flHKga Ky^am öyfiHHa TaBcHHHoMa. TomKeHT. "Tom^AY" Hamp TaxpupHHTH. 2003. 7 ö.

3.Y36eKHcToH Pecnyö^HKacu K;Hm.floK; xy^a^uruga ycuM^HK 3apapKyHaHga^apu, Kaca^^HK^apura rçapmu ^ofiga^aHHm yHyH pyxcaT этн^raн KHMëBHfi Ba öuo^orHK x,hmoa, ge^o^uaHT^ap x,aMga ycuM^HK^apHH ycTHpumHH 6omK;apyBHH BocHTa^ap pyfixaTH. TomKeHT. 2016fi. 157 ö.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.