Научная статья на тему 'Шафтолида кенг таркаланган замбуруғли касалликлардан бири – клястероспориоз'

Шафтолида кенг таркаланган замбуруғли касалликлардан бири – клястероспориоз Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
466
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
боғдорчилик / экологик тоза / замбуруғ / патоген / шафтоли Clasterosporium carpophilum / хосилдорлик / Амарант 50% н.к. иқтисодий самарадорлик / gardening / environmentally friendly / fungal / pathogenic / peach Clasterosporium carpophilum / productivity / amaranth 50% n.k. economic efficiency

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мирзаитова Мукаддамхон Камилджановна, Каримов Отабек Камолдинович, Давлатова Феруза Анваровна

Мақола ҳозирда боғдорлик ва сабзавотчилик соҳасини рентабелли тармоққа айлантириш учун Республикамизда барча шарт-шароитлар мавжудлиги ва бу соҳада дуч келаётган айрим камчиликлар, шафтоли етиштиришда унда учрайдиган замбуруғли касалликларни ўрганиш ва уларга қарши кураш чора-тадбирида қўлланилаётган кимёвий воситаларни тажриба синовларига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

KLASTEROSPORIOSIS - THE MOST COMMON DISEASE FROM FUNGAL PEACH DISEASES

The article is devoted to difficulties in growing stone fruit crops, that gardening and vegetable growing has become one of the most profitable industries in the republic. The article presents the results of the experience of using chemical preparations, their consumption rates against the disease peach klyasterosporiosis.

Текст научной работы на тему «Шафтолида кенг таркаланган замбуруғли касалликлардан бири – клястероспориоз»

ШАФТОЛИДА КЕНГ ТАРКАЛАНГАН ЗАМБУРУFЛИ КАСАЛЛИКЛАРДАН

БИРИ - КЛЯСТЕРОСПОРИОЗ

Мирзаитова Мукаддамхон Камилджановна Каримов Отабек Камолдинович Давлатова Феруза Анваровна

Тошкент давлат аграр университеты Андижон филиали

Мацола х,озирда богдорлик ва сабзавотчилик сох,асини рентабелли тармоцца айлантириш учун Республикамизда барча шарт-шароитлар мавжудлиги ва бу сохдда дуч келаётган айрим камчиликлар, шафтоли етиштиришда унда учрайдиган замбуругли касалликларни урганиш ва уларга царши кураш чора -тадбирида цулланилаётган кимёвий воситаларни тажриба синовларига багишланган.

Калит сузлар: богдорчилик, экологик тоза, замбуруг, патоген, шафтоли Clasterosporium carpophilum, хосилдорлик, Амарант 50% н.к. ицтисодий самарадорлик.

КЛЯСТЕРОСПОРИОЗ - САМАЯ РАСПРОСТРАНЕННАЯ БОЛЕЗНЬ ИЗ ГРИБКОВЫХ

БОЛЕЗНЕЙ ПЕРСИКА.

Статья посвящена трудностям выращивания косточковых культур, что садоводство и овощеводство стало одной из самых прибыльных отраслей в республике. В статье представлены результаты опыта применения химических препаратов, их нормы расхода на фоне заболевания - персиковый клястероспориоз.

Ключевые слова: садоводство, экологически чистое, грибковое, патогенное, персиковое Clasterosporium carpophilum, урожайность, амарант 50% н.к. экономическая эффективность.

KLASTEROSPORIOSIS - THE MOST COMMON DISEASE FROM FUNGAL PEACH DISEASES.

The article is devoted to difficulties in growing stone fruit crops, that gardening and vegetable growing has become one of the most profitable industries in the republic. The article presents the results of the experience of using chemical preparations, their consumption rates against the disease - peach klyasterosporiosis.

Keywords: gardening, environmentally friendly, fungal, pathogenic, peach Clasterosporium carpophilum, productivity, amaranth 50% n.k. economic efficiency.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10058

Кириш. Экологик жих,атдан тоза ва тула ;имматли ;ишло; хужалиги мах,сулотлари етиштириш бугунги кунда глобаллашиб бораётган муаммолардан биридир. Мадомики, х,ар ;андай экин тупро;;а экилгандан йигиштириб олингунича у ёки бу касаллик билан зарарланиш хавфида булар экан, ;ишло; хужалик мутахассисидан доимий хушёрлик ва тезкорлик талаб этилади. Аммо исталган касаллик турига ;арши кимёвий препаратларни сурункали ва бетартиб ;уллайвериш ю;орида таъкидланган муаммони янада чу;урлаштириб юборади.

Хозирги ва;тда купчилик илмий муассасалар мева-сабзавот устириш, етиштириш уларни биологияси, агротехникаси ва селекциясини урганиш буйича системали иш олиб бормо;да.

Богдорчилик - Республикамиз ;ишло; хужалигидаги энг куп мехнат талаб этиладиган тармо; х,исобланади.

Республикамизни ицлим шароитини цулайлиги, сунъий сугориш имконияти ва тупроцнинг унумдорлиги, бу ерда хилма -хил мевали дарахтларни устириш ва улардан мул-кул хосил олиш имкониятини беради.

Мевали боглар х,осилдорлигини ошириш ва мевалар сифатини яхшилаш шу куннинг долзарб вазифаларидан биридир. Мевали богларнинг х,осилдорлигини оширишнинг асосий омилларидан бири - уларни зараркунанда ва касалликлардан х,имоя цилишдир. Мевали богларда зарар етказиб яшовчи 150 дан ортиц зараркунанда ва касалликлар маълум. Олинган маълумотларга кура, йилига бутун дунёда устирилаётган усимликлар х,осилининг 35 % нобуд булади, унинг 14 % касаллик ва зарарли х,ашаротлар улушига тугри келади. Бундан ташцари 20 % х,осилни ташиш ва омборларда сацлаш пайтида нобуд булади

Шафтоли МДХ давлатларининг жанубий районларида мева дарахтларининг энг цимматли турларидан бири х,исобланади.

Узбекистонда етиштирилган шафтоли мазасининг таркибида 7,3-12,0 % цанд, 0,33-0,95 % кислота,0,002-1,17 % пектин, 0,1 %га яцин ошлов моддаси ва С витамин булади. Шафтоли магзида 45-57% цотмайдиган ёг булади. Шафтолининг сифати, хужаликда ишлатилиши ва пишиш муддатлари турлича булган 5000 га яцин нави маълум. Шафтолининг ватани Хитой х,исобланади.

Шафтоли дарахтлари барвацт х,осилга киради. Х,ар йили мул х,осил беради, меваси жуда чиройли, дарахтлари кучли булади, лекин бошца данакли меваларга нисбатан анча совуцца чидамсиздир. Шафтоли дарахтлари экилгандан кейин 3 -4 йилга келиб 100-150 кг гача х,осил бериши мумкин.

Клястероспориоз билан зарарланган шафтоли баргларнинг купчилиги тукилади, натижада цишловчи куртаклар уйгонади, дарахтлар совуцца чидамсиз булиб цолади ва келгуси йил х,осили камаяди.

М.М.Ганиев, В.Д.Недорезков (2005) зарарланган куртаклар цунгир тус олиб, нобуд булади. Баъзи зарарланган гулкуртаклар соглом булиб куриниши мумкин, аммо кейинги йил бах,орда очилмайди. Зарарланган гуллар тукилиб кетади. Шафтоли мевалари устида кичик, цизил ёки апельсин тусли, бироз ботиц доглар пайдо булади, улар усиб цизгиш-цунгир ёки цунгир, уртаси очроц тусли сугалчаларга айланади. Касалликни Mycota (Fungi) (Хациций замбуруглар) дунёсининг Anamorphic Fungi (Deuteromycota) (Анаморф замбуруглар - Дейтеромикота) булими, Coelomycetes (Целомицетес) синфи, Melanconiales (Меланкониалес) тартиби, Melanconiaceae (Меланкониацеа) оиласи, Stigmina (Стигмина) туркумига мансуб булган Stigmina carpophila (Стигмина карпофила) туридир, синоними Clasterosporium carpophilum (Клястерос-пориум карпофилум). Замбуруг мицелий, конидия ва хламидоспоралари билан касал куртакларда (тангачалар остида) ва новдалардаги х,ар хил тешикларда, яраларда елим тагида ва цисман баргларда цишлайди. Эрта бах,орда х,арорат 4-5оС га етганда ёмгир сувида елим эрийди ва конидиялар ёмгир ва шамол билан уйгонаётган куртаклар ва ёзилаётган баргларга тушади, уларни бирламчи зарарлайди. Конидиялар цушлар, х,ашаротлар, бог цуроллари ва х,оказолар билан х,ам тарцалиши мумкин. Конидиялар ниш (муртак) найчалари ёрдамида усимлик туцималарига тешиклар орцали ёки бевосита эпидермисни тешиб киради.

Шафтолизор боглардаги шафтоли дарахлари куртакларини буртиши, гуллаши, тупроц таркибидаги озиц моддалар х,амда угитлаш тадбирларини олиб борилишига боглиц х,олда 2-3 кунга бир биридан фарц цилди.

Маълумки шафтоли ёруцсевар , иссиц севар усимлик, ер ости суви чуцур булган лекин намлик муътадил, карбонатли, цумоц тупроцли ерларда яхши усиб, мул х,осил беради. Шунингдек, шафтолизор боглардан юцори х,осил олишга угитнинг цайси вацтта солиниши, цанча мицдорда солиниши х,ам мух,имдир. Бунда угитларнинг узига хос хусусиятларига х,ам алохдда ах,амият берилиши шарт.

Тажриба Андижон тумани "Водий ишонч курки"куп тармокли фермер хужалиги шароитида утказилди. Тажрибани утказишдан максад шафтолидаги клястоспориоз касаллигининг ривожланиши, хосилдорликка таъсири ва унга царши кимёвий кураш чораларини самарадорлигини урганишдан иборатдир. Дала тажрибасини куйидаги тизимда олиб бордик.

жадвал 1

ТАЖРИБА ТИЗИМИ

Вариантлар Тажриба режаси

I Назорат Шафтолидаги клястоспориоз касаллигига карши хеч кандай кураш чораси кулланилмади

II Тажриба Шафтолидаги клястоспориоз касаллигига карши Амарант 50% н.к. 0,1 л/га. кулланилди

III Тажриба Шафтолидаги ун шудринг касаллигига карши Амарант 50% н.к. нинг 0,2 л/га. Кулланилди

Тажрибада х,ар бир вариантда уртача мева берадиган 6 туп шафтоли дарахтлари танлаб олинади. Тажриба 2 та вариант 4 кайтарикдан ташкил топиб, унда куйидаги ишлар мулжалланган эди: касаллик пайдо булиш даври; мева ва барг новдаларининг зарарланиши; дарахт хосилдорлиги ва унинг касалликлар билан зарарланиши.

Касалликнинг дастлабки пайдо булиш даври тажрибадаги дарахтларни х,ар 3-5 кун ичида бир марта кузатиш оркали аникланди. Агар касаллик борлиги маълум булса, дарахтлар турт томонидан куриб чикилди ва зарарланиш даражаси куйидаги балл шкаласида аникланди:

Баллар: 0 - зарарланиш йук;

0,1 дарахтда алохдда зарарланган ва сони 10дан ошмаган новдалар;

1- дарахтдаги новда ва гуллар 3 фоизгача зарарланган;

2 - дарахтдаги новда ва гуллар 5 фоиздан 10 фоизгача зарараланган;

3-дарахтдаги новда ва гуллар 10 фоиздан 25 фоизгача зарараланган;

4-дарахтдаги новда ва гуллар 25 фоиздан юцори зарараланган;

Кейинги хисоблар хар бир пуркашдан олдин ва ундан 5 кун утгач утказилди. Бу вацтда дарахтларга умумий бах,о бериш билан биргаликда алохдда шохларда мукаммал хисоблар утказилди. Бунинг учун бахорда танланган дарахтларнинг турт томонидан 1 метрли шохлар танлаб олиниб, ёрликлар осилди. Бутун ёз давомида утказилган хисоблар вактида бу шохлардаги барча гуллар, усув новдалари куриб чикилди ва уларнинг клястоспориоз билан зарарланиш даражаси аникланди. Хар бир вариантдан хисоблаш учун танлаб олинган дарахтларда хар 10 кунда феналогик кузатишлар олиб борилди. Барча фенологик кузатишлар УзУХКИТИ услуби буйича олиб борилди.

Синов учун истицболли Амарант 50 % амланувчи кукун бошка экинлар учун тавсия этилган «Руйхат-2013»да келтирилганларидан танлаб олинди. Тажрибаларимиз агротоксикологияда кабул килинган услубий курсатмалар асосида олиб борилди.

Бунда тажрибамизда Амарант 50% н.к. турли меъёрларда яъни 2 вариантда 0,1л/га, 3 вариантда 0,2л/га кулланилганда биологик самарадорлик 2 вариантда 76,7% , 3 вариантда 87,7,0 % ни ташкил килди. Кимёвий кураш хисобига тажриба майдонида,

назорат нисбатан 2 вариантда - 9,0 ц/га, Звариантда - 11,0 ц/га ;ушимча х,осил олишга эришилди. Х,ар гектар х,исобига 2 вариантда 602500 сум, 3- вариантда 728000 сумдан соф даромад олинди ва 1 сум сарф ;илинган х,аражат х,исобига 2 ваиантда 1 сум 90 тийин, 2 вариантда 2 сум 77 тийиндан фойда олинди.

АДАБИЕТЛАР:

1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент, "Узбекистон" НМИУ, 2017. - 56 б.

2. Бокачёв Г. И., Воробьёв В. Ф., Соловьёв И. С., Миренков Ю. М., Сенин В.И., Титов Д. А. Плодовые культуры. Справочник. М.: Агропромиздат, 1991, 384 с., цв. илл. на 16 л.

3. Набиев У. Мевазор ва токзорларнинг заракунанда х,амда касалликлари ва уларга ;арши кураш. Тошкент: "Узбекистон", 1974, 48 б.

4. Saliyeva R. Z., Parpiyeva M. Q., Abdullayeva G. D. BIOLOGY OF GRAPHOLITA MOLESTE AND METHODS FOR ITS DETERMINATION //АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ. - 2019. - С. 9-13.

5. Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Кобилов Нурбек Эркинович КУРГОКЧИЛИККА БАРДОШЛИ ЮМШОК БУГДОЙ НАВ ВА ТИЗМАЛАРИНИ ТАНЛАШ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №2.

6. Мейлиев Акмал Хушва;тович, Бол;иев Зохид Тоштемирович ЖАНУБИЙ МИНТАКАЛАР ШАРОИТИДА КАТТИК БУГДОЙНИНГ ДОН СИФАТИ ЮКОРИ БУЛГАН ТИЗМАЛАРИНИ ТАНЛАШ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

7. Дилмуродов Шерзод Дилмуродович ЮМШОК БУГДОЙНИНГ МАХАЛЛИЙ МАХСУЛДОР ТИЗМАЛАРИ СЕЛЕКЦИЯСИ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

8. Дилмуродов Шерзод Дилмуродович, Бойсунов Нурзод Бекмуродович РАКОБАТЛИ НАВСИНАШ КУЧАТЗОРИДА ЮМШОК БУГДОЙНИНГ БИОМЕТРИК КУРСАТКИЧЛАРИНИ УРГАНИШ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

9. Абдуазимов Акбар Мухторович, Вафоева Мавлуда Бобомуродовна УСУВНИ БОШКАРУВЧИ ВОСИТА (БИОСТИМУЛЯТОР) ЛАРНИНГ КУЗГИ БУГДОЙ ДАСТЛАБКИ БИОМЕТРИК КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

10. Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Абдуазимов Акбар Мухторович БАХОРГИ БУГДОЙ НАВЛАРИДА БОШОК УЛЧАМЛАРИ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

11. Уза;ов Гуломжон О;бутаевич КУЗГИ БУГДОЙНИ РЕСУРСТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯ АСОСИДА ЕТИШТИРИЛИШИНИНГ ДОН ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

12. Амир;улов Отабек Сайдуллаевич, Норов Илхом Чори Угли ТАКРОРИЙ МОШ ЭКИНИ ХОСИЛДОРЛИК КУРСАТКИЧИГА ЭКИШ МУДДАТИ ВА ЭКИШ УСУЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

13. Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Тогаева Холида Ражабовна КУЗГИ ЮМШОК БУГДОЙ НАВ ВА ТИЗМАЛАРИНИНГ ИССИКЛИККА БАРДОШЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

14. Кулдашов Бобомурод Хусанович, Халилов Насриддин, А. Х. Хамзаев ОСОБЕННОСТИ ВЫРАЩИВАНИЯ СОРТОВ СОИ НА ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЛЯХ // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.