Научная статья на тему 'НАЪМАТАК ЎСИМЛИГИ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ'

НАЪМАТАК ЎСИМЛИГИ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1196
96
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
наъматак / доривор ўсимлик / зараркунанда / шира / трипс / атиргул ёнғоқ хосил қилувчиси / кимёвий модда / nectar / medicinal plant / pest / aphids / thrips / rose hips / chemical preparations

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гулноза Джамбуловна Мавлянова

Ушбу мақолада доривор наъматак ўсимлигини биологияси, таркибида учровчи моддалар , дори дармон сифатида фойдаланиш ва саноатда ишлатилиши берилган. ўсимликда учровчи зараркунанда ҳашаротлар ширалар (Aphidinea оиласи), ўргимчаккана (Tetranychus urtisae Koch..), трипс (Thrips tabasi Lind.), унқуртлар Psedosossus komstoski, тилла қўнғиз бронзовкаси (Setomia aurata L) ва атиргул ёнғоқ хосил қилувчиси Rhodites rosae L.кабилар тўғрисида маълумот берилган. Ушбу зараркунандаларнинг ўсимликга зарари: унинг хосилдорлигини камайтиради, таркибидаги фойдали моддаларни сифати бузилишига олиб келади бунинг натижасида эса наъматакнинг дориворлик ҳусусияти пасаяди ва экспорт қилиш ҳажми хам камайишига олиб келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NAMATAK PLANT PES

This article describes the biology of medicinal herbs, their content, their use as a medicine and their use in industry. The most common plant pests are aphids (Aphidinea family)., Spider (TetranychusurtisaeKoch)., thrips (ThripstabasiLind)., PsedosossuskomstoskiKuw. alfalfa, bronze beetle (SetomiaaurataL) pink nut Rhodites rosae L. Information on the harmfulness of these pests to plants: a decrease in the healing properties of rose hips.

Текст научной работы на тему «НАЪМАТАК ЎСИМЛИГИ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ»

НАЪМАТАК УСИМЛИГИ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ

Гулноза Джамбуловна Мавлянова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада доривор наъматак усимлигини биологияси, таркибида учровчи моддалар , дори дармон сифатида фойдаланиш ва саноатда ишлатилиши берилган. усимликда учровчи зараркунанда хашаротлар ширалар (Aphidinea оиласи), ургимчаккана (Tetranychus urtisae Koch..), трипс (Thrips tabasi Lind.), ункуртлар Psedosossus komstoski, тилла кунгиз бронзовкаси (Setomia aurata L) ва атиргул ёнгок хосил килувчиси Rhodites rosae L.кабилар тугрисида маълумот берилган. Ушбу зараркунандаларнинг усимликга зарари: унинг хосилдорлигини камайтиради, таркибидаги фойдали моддаларни сифати бузилишига олиб келади бунинг натижасида эса наъматакнинг дориворлик хусусияти пасаяди ва экспорт килиш хажми хам камайишига олиб келади.

Калит суз: наъматак, доривор усимлик, зараркунанда, шира, трипс, атиргул ёнгок хосил килувчиси, кимёвий модда

NAMATAK PLANT PES

Gulnoza Djambulovna Mavlyanova

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

This article describes the biology of medicinal herbs, their content, their use as a medicine and their use in industry. The most common plant pests are aphids (Aphidinea family)., Spider (TetranychusurtisaeKoch)., thrips (ThripstabasiLind)., PsedosossuskomstoskiKuw. alfalfa, bronze beetle (SetomiaaurataL) pink nut Rhodites rosae L. Information on the harmfulness of these pests to plants: a decrease in the healing properties of rose hips.

Key words: nectar, medicinal plant, pest, aphids, thrips, rose hips, chemical preparations

КИРИШ

Инсон саломатлигини асраш хозирги замоннинг энг долзарб масаласидир. Саломатликни тиклашда асосий мезонлар нормал овкатланиш, режали дам олиш ва доривор моддалардан окилона фойдаланишдан иборатдир. Турли

касалликларни даволашда ва олдини олишда усимликларнинг ахамияти каттадир. Улар инсон хаёти учун озука, кийим-кечак ва доривор моддалар манбаи хисобланади. Усимликлар таркибидаги оксил, глюкоза, ёглар минерал тузлар ва витаминларнинг организмнинг яшаши учун зарур фактор хисобланади. Усимликлар хавони микроблардан тозалайди, кислородга бойитади ва узининг гузаллиги билан инсонларга эстетик завк бериб, кайфиятни яхшилайди. Республикамиз флораси усимликларга бой булиб уларнинг микдори 4. 5 мингдан ортади. Шулардан халк табобатида 1200 таси шифобахш хисобланади.

Республикамизда 112 тур доривор усимликлар расмий табобатда фойдаланиш учун рухсат берилган. Президентимизнинг 2019 йил 23-августдаги "Республикамизда урмонлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга доир ко;шимча чора -тадбирлар тугрисида" ги П^ -4424 - сонли карорига кура тизм урмон хужаликлари доривор ва озик-овкатбоп усимликлар етиштириш ва тайёрлаш прогноз курсаткичлари белгиланган булиб, 2024 йилга бориб,5602 гектар майдонда плантациялари барпо килиниши ва 9641 тонна доривор ва озик-овкатбоп усимликлар хом ашёси тайёрланиши кузда тутилган. Ушбу майдонларда етиштириладиган экинлар каторига доривор наъматак усимлиги хам киради.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кадимги ёзув намуналарида хам доривор усимликларнинг халк табобатида ишлатилиши хакида маълумотлар мавжуд. Наъматак мевалари халк табобатида кадим замонлардан бери ишлатилиб келинади. Унинг меваларидан тайёрланган дамламада упка сили, жигар, ут копчасининг яллигланиши, ичак, буйрак, ковук касалликларини даволашда фойдаланилади. Шунингдек, наъматакнинг меваси асосида тайёрланган кайнатма кон тухтатувчи. иситма туширувчи омил сифатида истеъмол килинади. Наъматакнинг факатгина гул ва меваларигина шифобахш булиб колмасдан, балки унинг барглари асосида тайёрланган кайнатма меъда огрикларига нафли хисобланади. Халк, тиббиётидада хатто наъматак илдизларидан тайёрланган кайнатма ковук хамда буйракка тош келиб, огрик берганда ичилса кишига анчагина енгиллик бериши тан олинган.

Наъматак гулларидан дамламалар тайёрлаб кузга богланса, куз шамоллаши билан боглик булган касалликларга даво булади. Наъматак меваларида Р—

витаминлар йигиндиси булганлиги туфайли, у майда кон томирчалари деворларининг эластиклигини ошириб, уни мустахкамлайди. В.В.Лебедевнинг келтирган маълумотларига караганда наъматак илдизлари асосида тайёрланган кайнатма овкатни хазм килувчи органларнинг фаолиятини уйгунлаштириб, унинг ферментатив активлигини меъёрга келтиради. Бундан ташкари наъматак ут

копчаси касаллиги—холециститда хамда ут ажралишини сустланиши билан боглик булган касалликларда ижобий натижа беради.

Наъматак меваларининг уругидан олинадиган туйинмаган ёг кислоталари, каротиноидлар, такофероллар билан хам турли касалликларни даволаш мумкин. Наъматакнинг мевалари билан кандолатчилик саноатида махсулотлар витаминлаштирилади. Усимликдан косметика махсулотлари хам тайёрланади. Ушбу хусусиятларига кура наъматак етиштириш ва экспорт килиш хозирги кунда кенгайтирилмокда. Маданий холда етиштирганда наъматак учун 21 миллион 200 минг сум сарфланади, даромад эса 48 миллион соф фойда 26 миллион 800 минг булади. экспорт килинган наъматак навларига кура 20 кг учун 2.5 А^Ш долл этиб бохаланган. Наъматак етиштириш оркали яхши даромад олса булади, юкорида усимликнинг шифобахшлик хусусиятини айтиб утган булсак энди усимлик биологиясини келтириб утамиз.

Наъматак бутасимон усимлик булиб, баъзи турларининг буйи 6 м гача бориши мумкин . Пояси эгилувчан, тиканли, ялтирок, кунгир-кдзил ёш новдалари бир оз яшил ёки кун-гир-яшил ранглидир. Барглари ток патли мураккаб, пояда банди билан кетма-кет урнашган. Мураккаб барглари тухум-симон ва аррасимон киррали. Кушимча барглари банди би-лан бирлашиб кетган хам булиши мумкин. Усимлик гуллари йирик якка ёки 2-3 тадан шохчаларга урнашган. Гултожи ок, кизил, пушти, тук кизил, сарик булиши мумкин.

Меваси — гул урнидан таркиб топувчи ширадор сохта мева. Бизнинг улкамизда наъматак турлари асосан май ойларидан бошлаб бутун ёз давомида гуллайди, меваси эса июл ойларидан то хазонрезги даврларигача пишиб етилади. Наъматак мевалари турларига караб огирлиги, ранги ва катта-кичиклиги новда пустлогининг куриниши, тикондорлиги билан фаркланади. Усимлик иссиксевар, намга, органик ва минерал угитларга ута талабчан. Хар хил тупрок шароитига мослаша олади. Наъматакни битта якка тартибда алохида устириб булмайди, чунки у якка узи чангланмайди шунинг учун хар доим бир-бирига якин жойлашган бир нечта наъматакларни экиш карак. Усимликни каламчадан ташкари уругидан хам экиш мумкин.

Уругидан экиш каламчага нисбатан кеч етилади, тезда ривожланиб хам кетмайди, унинг учун икки уч йил вакт утиши мумкин.Наъматак уругини экишда катор баландлиги 10см, 12 см дан ораликлари , 2-3 см чукурликда булади. Наъматакни пайвандлаш йули билан хам купайтириш мумкин.

Наъматак мевалари таркибида жуда куп микдорда витамин С(4—8%, баъзан 18% гача боради), Р,К,В группаси, каротинлар билан бир каторда флавоноидлар, канд, органик кислоталар (олма кислотаси 1,8—2% гача, лимон кислотаси 2% атрофида), пектин ва ошловчи моддалар, ликопин ва рибоксантин, шунингдек

калий, темир, марганец, фосфор, калсий, магний тузлари бор. Мева уругларида витамин Е мавжуд.

Усимликннг меваси август ойи охиридан бошлаб (кизил рангга кирган вактда), кеч кузгача йигилади. Бу вактда мева таркибида витамин С куп булади. Совук тушганда мевада витамин С камайиб кетади. Мевани йигаётган вактда кулга тикан кирмасин учун брезент кулкоп кийиб олинади. Мева куёшда ёки печларда 80—90° хароратда куритилади. Куритилган меваларни ишкалаб, косачабарг колдиклари тушириб юборилади Наъматак меваси кисман доривор препаратлар тайёрлаш учун хуллигича тезда (уч кундан ошик сакламасдан) заводларга юборилади.

Наъматак усимлигининг турлари хар хил витаминларга бойлиги билан машхур. Наъматак турлари Тошкент, Сирдарё, Жиззах, Самарканд, Фаргона, Наманган, Кашкадарё ва Сурхондарё вилоятларидаги богларда, далаларда, тогларнинг курук тошлок ён багирларида хамда тогларнинг урта ва юкори кисмидаги сув буйларида, арчазорлар ва ёнгокзорларда усади. Наъматакнинг айрим турлари мевасининг шакли, катта-кичиклиги, новда пустлогининг ранги хамда новдадаги тиконлар сони ва жойлашишига караб бир-биридан фарк килади.

МУХ,ОКАМА

Хар бир усимликлар катори наъматакнинг хам зараркунандалари бор, улар уй шароитида устирилаётган усимликларда кам булади, купрок махсус етиштириладиган далаларда учрайди. Шифобахш хусусиятларни саклаб колиш учун наъматак учровчи зарарли организмлар уни химоя килиш мухим хисобланади. Узбекистонда наъматак усимлигида ширалар, ургимчаккана, трипс, тиллакунгиз бронзовкалар ва атиргул ёнгок хосил килувчиси каби хашаротлар учрайди. Бу зараркунанда хашаротлар фаолиятидан наъматак усимлиги зиён куради ва дориворлик хусусияти пасаяди.

Ширалар юмшок танли майда хашаротлар булиб, етук зотининг катталиги 2,5-4 мм га тенг. Шираларнинг икки шакли мавжуд : канотсиз ва канотли. Канотлиси икки жуфт тенг канотга эга булиб, олдингилари оркасидагидан анча узундир. Ривожланиши туликсиз, купинча парте- ногенетик: тирик тугиш хисобига, гумбак фазаси булмайди. Усимлик ширалари шакли жихатидан бир неча хил булади, чунончи булар уртасида тирик тугувчи канотсиз ургочилари, тухум куядиган канотсиз ургочилари, тирик тугувчи канотли ургочилари, канотли (баъзан канотсиз) эркаклари бор. Одатда бахорда, буталар эндигина усабошлашидан бошлаб, ёзги депрессия даврини утаб, кузда яна ривожланишни давом этади.

НАТИЖА

Наьматак баргларида новдаларнинг усиш нукталарида, хамда гул гунчаларига ёпирилади. Усимлик ширалари баргларнинг ширасини суради. Бунинг окибатида поя ва илдиздаги захира углеводлар микдори кескин камайиб кетади. Каттик зарарланган баргларнинг шакли узгаради ва буралиб колади. Бундай усимликлар жуда суст усади. Натижада, усимлик хамда гул ривожланишдан оркада колади. Шираларга карши курашда хозирги замонавий инсектицидлар орасида неоникотиноидлардан: конфидор (Багира), моспилан (тагспилан, ачив), энджео ва бошкалар юкори самара беради.

Ургимчаккана бошка усимликлар каторида, айникса наъматакка кучли зиён келтиради. Ургимчаккана кенг таркалган зараркунанда булиб, Урта Осиё республикаларидан ташкари купгина Европа ва Осиё мамлакатларида хам таркалган.

Ургимчаккана жуда майда бугимоёкли жониворлар намунаси булиб уни оддий куз билан зурга куриш мумкин. Танаси овал шаклда, буйи 0,3 -0,6 мм га боради. Унинг бахор-ёздаги бугини кукиш-сарик, кишлаб чикадиганлари эса тук сарик-кизил булади. Танасининг ён томонларидаги иккита корамтир доглари яккол куриниб туради.Ургочиси ривожланишида тухум, личинка, пронимфа, дейтонимфа ва етуклик (имаго) даврларини кечиради. Тухуми юмалок шаклда булади. Личинка, пронимфа ва дейтонимфа шаклдагилари етук зотидан кичиклиги билан фарк килади.

Личинкада уч жуфт, нимфа ва имагода эса турт жуфтдан оёк булади. Кана асосан баргларнинг орка томонига жойлашиб унга шикаст етказади,баргни жуда ингичка кулранг ургимчак иплари билан урайди. Унинг номи хам шунга караб куйилган. Ургимчаккана огиз аппаратининг хелицераларини хужайрага санчиб киритиб,ундаги моддаларни суриб озикланади. Зарарланган баргларининг устки томонида оч тусли, каттик зарарланган жойларида эса кунгир ва кизгиш доглар пайдо булади. Кучли шикастланган барглар тукилади, усимлик ялонгочланади ва жуда мажмагил булиб колади. Шунинг учун, унга карши курашни инсектицидларга акарицидлардан: омайт, вертимек, флумайт аралаштириб, ёки курук олтингугурт кукунини олдини олиш максадида чангитиб туриш керак.

Трипс айникса наъматакка кучли зарар етказиб туради. Хашаротнинг катталиги 0,5-5,0 мм га борадиган чузик танали, майда, тез харакатчан булади. Улар икки жуфт тор канотли, ёки канотсиз булишлари мумкин, канотларининг чеккаларида узун киприкчалари бор. Панжалари бир бугимли, тирноксиз, харакатчан сургичли. Огиз кисмлари усимлик ширасини суришга мослашган. Дунёда 1500 тагача тури маълум. Зарарланган баргларнинг остки томони узига хос равишда кумушсимон ялтираб колади, шикастланган куртаклардан эса

мажмагил барглар ёзилади. Усув нуктаси улгач усимликнинг ривожланиши издан чикади,Зараркунандаларга карши курашни ташкиллашда буни назарда тутиб, неоникотиноид инсектицидлардан юкори самара олиш мумкин.

Тиллаку^из бронзовкаси - Setomia anata L.. Кунгизлар (Soleoptera) туркумининг, бронзовкалар (Setoniinae) оиласига мансуб хашарот. Кунгизлари оч яшил, ялтирок, уст канотлари ва олд елкасида ок доглари бор, катталиги 14-26 мм. Личинкаси чириндига бой тупрокда ривожланади, кузача ичида гумбакка айланади. Бир йилда бир бугин (авлод) бериб ривожланади. Кунгизлари турли усимлик гуллари, шу жихатдан атиргул ва наъматак гулларини очилабошлашидан бошлаб шикастлайди (103-расм 4). Бундай ходисалар айникса кейинги йиллари куплаб учрамокда. Гул танлашда тиллакунгизлар айникса хидли гул навларини эп куради: хар бир гул ичида 3-4 тадан кунгиз учратиш мумкин.

Кураш чораси сифатида кимёвий усулга хам урин бор албатта - хар кандай замонавий инсектицид яхши самара беради.

Атиргул ё^ок хосил килувчиси купрок наъматакни зарарлаб хосилдорлигига путур етказади; бутани эстетик куринишини бузади.

Хдшарот новдаларга ёпишган шишлар ичида вояга етган личинкалар холида кишлаб чикади. Кейинги йилнинг март ойида личинкалар гумбаклашиб, улардан канотли (чумолига ухшаган) етук зотлар учиб чикади. Зотлар урчиб янги кукарабошлаган наъматакка тухумини куяди. Очиб чиккан личинкалари узидан ауксин моддасини чикариб усимлик тукималарини гипертрофик услида кенгайиб шиш булишини таъминлайди, узи эса унинг ичида колиб озикланаверади. Бир йилда 2-3 авлод бериб ривожланса керак; киш якинлашган сари личинкалар унга тайёргарлик куради.

Атиргул ёнгок хосил килувчисини республикамизнинг барча худудларида учратиш мумкин. Наъматак хосилни етказадиган хужаликларда бу хашаротга карши март ойининг охирида 1 марта, унда 15-20 кун утказиб яна бир марта кимёвий кураш утказишлари мумкин. Инсектицидлар: багира -0,03% куюкликда, циперфос - 0,1%, каратэ - 0,04-0,05% ва бошкалар тавсия этилади.

ХУЛОСА

Бугунги кунда доривор усимликлардан наьматакни етиштиришни кенгаймокда, шу сабабдан ундан куп сохаларда фойдаланиш ва экспорт килиш хажмини ошириш мухим хисобланада. Наьматак таркибида учровчи мухим элементларни соф холатда олиш яьни дориворлик хусусиятини тулик саклаган холда етиштиришга богликдир. Экинлар шифобахшлик хусусиятининг камайиши сабабларига, зарарли организмлар томонидан шикастланиши ва бу зарарли организмларга карши курашда захарли кимёвий моддалардан фойдаланишни

киргизишимиз мумкин. Наьматакни турли зараркунандалардан химоя килишда хам биологик усулни илгари суриш керак. Биологик усулдан самарали фойдаланиш оркали биз юкорида санаб утган фойдали моддаларни соф холатда олишимиз ошиди.

АДАБИЁТЛАР

1. Ш. М. Мирзиёев "Республикамизда урмонлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга доир ко;шимча чора -тадбирлар тугрисида" ги П^ -4424 - сонли карори.

2. Ш.Т. Хужаев, Э.А.Холмуродов " Энтомология, кишлок хужалик экинларини химоя килиш ва Агротоксикология асослари " Тошкент -2014.

3. Ш.Т.Хужаев. " Усимликларни зараркунандалардан уйгунлашган химоя килишнинг замонавий усул ва воситалари " Тошкент -2015

4. Г.Д. Абдуллаева. М.К.Мирзаитова. Н.К.Сиддикова . "Вридители шиповника" Вестник наука и образаванияб (24-3(78))- 2019 г

5. Shofqorov, A. M., Baykabilov, U. A., Bayzakov, J. A., & Shayxislamov, N. Z. O. G. L. (2020). TIL O 'QITISHDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

6. Тангирова, Г. И. (2020). ИНТЕРАКТИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ЕГО ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ. Science and Education, 1(Special Issue 3).

7. Shofqorov, A. M., Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Alimova, E. B. (2020). O 'ZBEK VA INGLIZ TILIDAGI MAQOLLARDA "DO 'STLIK" KONSEPTI IFODALANISHI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

8. Maxmudov, Q. S. O. G. L., Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Jo, B. B. O. G. L. (2020). O 'ZBEK VA XORIJIY TILLARDA ANTONIMLAR TAVSIFI, O 'RNI VA ULARNIG TURLI JIHATDAN TASNIFLANISHI. Science and Education, 1 (Special Issue 3).

9. Kaldibayeva, D. O. (2020). TALABALARNING MANTIQIY TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

10. Айдаров, Е. Б. (2019). ПОНЯТИЕ ОБ ЭКОЛОГИИ И КАК БЕРЕЧЬ ОКРУЖАЮЩЮЮ СРЕДУ. Журнал научных и прикладных исследований, 67.

11. Djumaevich, K. K., Ergashevich, P. A., & Bakitovich, A. E. (2019). APPLICATION OF MODERN PEDAGOGICAL AND INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN EDUCATION-STANDARDS. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

12. Beketov, N. А. (2019). Q-многообразия и полные сцепленные системы. Fundamental matematika muammolari va ularning tatbiqlari, 167-169.

REFERENCES

1. Ш. М. Мирзиёев "Республикамизда урмонлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга доир ко;шимча чора -тадбирлар тугрисида" ги П^ -4424 - сонли карори.

2. Ш.Т. Хужаев, Э.А.Холмуродов " Энтомология, кишлок хужалик экинларини химоя килиш ва Агротоксикология асослари " Тошкент -2014.

3. Ш.Т.Хужаев. " Усимликларни зараркунандалардан уйгунлашган химоя килишнинг замонавий усул ва воситалари " Тошкент -2015

4. Г.Д. Абдуллаева. М.К.Мирзаитова. Н.К.Сиддикова . "Вридители шиповника" Вестник наука и образаванияб (24-3(78))- 2019 г

5. Shofqorov, A. M., Baykabilov, U. A., Bayzakov, J. A., & Shayxislamov, N. Z. O. G. L. (2020). TIL O 'QITISHDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

6. Тангирова, Г. И. (2020). ИНТЕРАКТИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ЕГО ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ. Science and Education, 1(Special Issue 3).

7. Shofqorov, A. M., Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Alimova, E. B. (2020). O 'ZBEK VA INGLIZ TILIDAGI MAQOLLARDA "DO 'STLIK" KONSEPTI IFODALANISHI. Science and Education, 1(Special Issue 3).

8. Maxmudov, Q. S. O. G. L., Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Jo, B. B. O. G. L. (2020). O 'ZBEK VA XORIJIY TILLARDA ANTONIMLAR TAVSIFI, O 'RNI VA ULARNIG TURLI JIHATDAN TASNIFLANISHI. Science and Education, 1 (Special Issue 3).

9. Kaldibayeva, D. O. (2020). TALABALARNING MANTIQIY TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI. Science and Education, 1 (Special Issue 3).

10. Айдаров, Е. Б. (2019). ПОНЯТИЕ ОБ ЭКОЛОГИИ И КАК БЕРЕЧЬ ОКРУЖАЮЩЮЮ СРЕДУ. Журнал научных и прикладных исследований, 67.

11. Djumaevich, K. K., Ergashevich, P. A., & Bakitovich, A. E. (2019). APPLICATION OF MODERN PEDAGOGICAL AND INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN EDUCATION-STANDARDS. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

12. Beketov, N. А. (2019). Q-многообразия и полные сцепленные системы. Fundamental matematika muammolari va ularning tatbiqlari, 167-169.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.