CC BY
17
ПЕДАГАГ1ЧНЫЯ НАВУК1
77
УДК 37.01:17(476)(091)"09/17"
В. С. Болбас
Доктap педагалчнык нaвyк, дацэнг, пеpшы пpapэктap УА МДПУ iмя I. П. Шамяк1на, г. Мазьф, Рэспyблiкa Белapyсь
КАНЦЭПЦЫЯ РАЗВ1ЦЦЯ ЭТЫКА-ПЕДАГАГ1ЧНАЙ ДУМК1 БЕЛАРУС1 X-XVIII стст.
У артыкуле прадстаулена канцэпцыя развщця этыкa-педaгaгiчнaй думк Беларуй X— XVIII стст. у якaсцi метaдaлaгiчнaй асновы распрацо^ук айчынных iдэй маральнага выхавання.
Ключавыя словы: этыкa-педaгaгiчнaя думка, этыкa-педaгaгiчныя погляды, этыка-педaгaгiчныя iдэi, пераемнасць, тэндэнцьп, мадэль развщця, маральнае выхаванне
Уводзшы
Пытанш мapaльнaгa yлaдкaвaння грамадства з'яуляюцвд aктyaльнымi ва yœ часы яго юнавання. Гiстоpыя сведчыць, што з paзвiццëм цывiлiзaцыi ix значнасць y супольным быццi i асобасным iснaвaннi людзей iстотнa yзpaстaе. Aсaблiвyю вaстpыню i пpыцягaльнyю сiлy мapaльныя пpaблемы набываюць y пеpaломныя пеpыяды, кaлi цяжкaсцi в^атэння сацыяльна-экaнaмiчныx i гpaмaдскa-пaлiтычныx задач пaдштypxоУвaюць да пошуку выйсця y дyxоУнa-мapaльнaй сфеpы.
У aпошнi час у сусветнай супольнасщ канчаткова сфapмipaвaнa пеpaкaнaнне, што стpaтэгiя paзвiцця чалавецтва, apыентaвaнaя пеpaвaжнa на эканашчныя i нaвyковa-тэxнiчныя HpHrepm, не тольк1 беспеpспектыyнaя, але нават i згубная для цывшзацып. Aгyльнaпpызнaнa, што y аснове жыццядзейнасщ любога гpaмaдствa i кожнага чалавека павшны быць пpыяpытэтнымi дyxоУнaсць i мapaльнaсць. З iншaгa боку, непазбежныя глaбaлiзaцыйныя пpaцэсы побач са стaноУчымi нaпpaмкaмi paзвiцця цывiлiзaцыi yтpымлiвaюць пагрозу aдмayлення ад нaцыянaльнa-кyльтypнaй сaмaбытнaсцi, навязванне ^ашам планеты са^т^льт^^^ кaштоУнaсцей невялшай колькaсцi iндyсгpыяльнa paзвiтыx дзяpжay. Ствapылaся небяспека стpaты гpaмaдствaм мapaльнaй apыентaцыi. Пpaблемa yсклaдняеццa i тым, што кapдынaльныя пpaцэсы пеpaбyдовы на постсавецкай пpaстоpы, як1я з paспaдaм СССР адбывалкя i адбываюцца y экaнaмiчнaй i сацыяльнай сфеpax кpaiн, пpывялi амаль да paзбypэння, здавалася б, дaволi моцнай i адладжанай астэмы гpaмaдскix вapтaсцей, opM^ytim па-новаму паглядзець на многiя мapaльнa-дyxоУныя кaштоУнaсцi.
Выйсце з такога стaновiшчa бачыцца y дaлyчэннi да нaбыткay агульначалавечай мapaльнaй кyльтypы з зaxaвaннем нацыянальнай сaмaбытнaсцi, як1я y aпошнi час неaпpayдaнa выцясняюцца пpыyнесенымi звонку пpaфесiянaлiзмaм, iнтэлектyaлiзмaм, зaсяpоджaнaсцю iндывiдa на сaмapaзвiццi дзеля асабютык, у пеpшyю чapгy, мaтэpыяльныx поспеxay. Белapyскaе гpaмaдствa зapaз пеpaжывaе час пошуку сваёй донтычнасщ i адначасова iмкнення далучыцца да aгyльнaчaлaвечыx мapaльнa-дyxоУныx нaбыткay у новай гiстapычнaй pэчaiснaсцi. У "Кан^п^и непapыyнaгa выxaвaння дзяцей i навучэнскай молада y Рэспyблiцы Белapyсь" 2015 г. пад^э^ваецца, што выxaвaнне пaвiннa быць на^авана на "далучэнне нaвyчэнцay да гyмaнiстычныx aгyльнaчaлaвечыx i на^и^льныи кaштоУнaсцей" [1, 15]. Менaвiтa y нaцыянaльныx гpaдыцыяx, звычaяx, ноpмax i npaernax супольнай apгaнiзaцыi жыцця адбываецца акумуляцыя, дыфеpэнцыяцыя, ^тэ^а^и i замацаванне aгyльнaчaлaвечыx сaцыяльнa-мapaльныx apыенцipay.
Таму yяyляеццa мэтазгодным выявщь aсноУныя iдэi мapaльнaгa выкавання y гiстоpыi нашай кpaiны на ^адягу значнага пеpыядy i вызначыць ix пеpaемны xapaктap дзеля paспpaцоУкi сучаснык пaдыxодay да гэтага ^ацэсу.
Bmiiíkí даследавання i ix абмеркаванне
На аснове вывучэння генезiсy этыка-педагапчнай думк1 Белapyсi X-XVIII стст., якая xapaктapызyеццa сiстэмнaсцю, дынaмiзмaм i сaмaapгaнiзaцыяй, магчыма цэласнае пpaдстayленне гэтага ^авдсу y выглядзе кaнцэпцыi яе paзвiцця, пpaгнaстычнaй знaчнaсцi.
© Болбас В. С., 2017
78
ВЕСН1К МДПУ iмя I. П. ШАМЯК1НА №1(49) 2017
Само асэнсаванне на дэфшщыйным узроуш паняцця "этыка-педагапчная думка" як навуковага феномена найбольш поуна адбываецца праз яе структурна-узроуневыя кампаненты, як1я вызначаюцца наступным чынам: этыка-педагагiчныя погляды - асобныя абгрунтаваныя пункты гледжання, меркаваннi па пытаннях маральнага выхавання; этыка-педагаЯчныя iдэi -кагнггыуная цэласнасць пэунай сукупнасцi поглядау, паняццяу i уяуленняу аб змястоуна-сутнасным напауненш i методыка-тэхналагiчным забеспячэнш арганiзацыi маральна-выхаваучага працэсу. Этыка-педагагiчная думка - дынашчная тэарэтыка-метадалагiчная i эмшрычная сiстэма пстарычна абумоуленых iдэй, поглядау, паняццяу i уяуленняу, у якой усебакова i комплексна асэнсоуваюцца пытанш тэорыi i практык1 маральнага выхавання.
Найважнейшыя характарыстык1 этыка-педагагiчнай думк1 раскрываюцца праз яе анталагiчныя уласщвасщ: а) антрапалаггчнасць - размяшчэнне чалавека як найважнейшай светапогляднай катэгорыi у цэнтр любых вывучаемых сiстэм; б) аксгялаггчнасць - адлюстраванне каштоунасных утварэнняу штэграцьп маральных i выхаваучых вдэй розных пстарычных перыядау; в) ¡дэалаггчнасць - залежнасць змястоунага напаунення ад сацыяльна-палиычных асаблiвасцей свайго часу.
Для этыка-педагапчнай думк1 як канцэптуалiзаванага тэарэтыка-метадалагiчнага утварэння на працягу гiсторыi яе развщця сталi уласщвыгш наступныя фумкцьп: метадалапчная, навукова-пазнавальная, гнасеалагiчная, светапоглядная, культуратворная, пераемна-традыцыйная, прагнастычная, практычна-дзейнасная [2].
Пры развщщ этыка-педагагiчнай думк1 Беларусi Х-ХУШ стст. у якасщ дэтэрмiнант iнтэрналiсцкага характару выступалi тэарэтыка-светапоглядныя крышцы: мiфалогiя язычнщтва, хрысцiянская этыка, этычныя вучэннi Антычнасщ, вiзантыйская патрыстыка, вучэннi пелагiянства i арыянства, старабалгарская кнiжнасць, гуманiзм i антрапацэнтрызм Адраджэння, этыка пратэстантызму, доалопя Асветнiцтва; у якасцi дэтэрмiнант экстэрналюцкага характару -светапоглядныя г^тарычныя фактары: своеасаблiвасць хрысцiянiзацыi усходнеславянсшх зямель, геапалиычнае становiшча Беларусi, працэс этнагенезу i менталiтэт беларусау, станауленне i развщцё старажытнарускай дзяржавы, знаходжанне беларуск1х зямель у складзе ВКЛ i Рэчы Паспалiтай, беларуска-руска-украшсшя узаемасувяз^ лггоуска-польсш уплыу, развiццё гарадоу i гандлю, аграрная рэформа XVI ст., шматканфесшнасць, кшгадрукаванне, дынамiзм адукацыйных працэсау.
У сучасны момант шматлЫя даследаваннi вучоных пераканауча пацвердзш, што увогуле грамадска-педагагiчная думка Беларуа зaрaдзiлaся у глыбокай старажытнасщ [3]-[5, 159]. Нягледзячы на iстотны замежны уплыу, iдэi этыкa-педaгaгiчнaй думк1 Беларуа распрацоувалюя на уласмым этмакультурмым падмурку, што у значнай ступенi забяспечвала пераемнасць у яе рaзвiццi. Этнаэтычная педагогка беларусау як цэласная сукупнасць эмшрычных ведау, устойлiвых поглядау, шматварыянтных вдэй народа аб маральным выхаванш з'яуляецца бaзiсaм генезiсу этыкa-педaгaгiчнaй думш Белaрусi. Сiнкрэтызм язычнщшх i хрысщянсшх маральна-выхаваучых падыходау aбумовiлi трываласць, непарыунасць, дынaмiзм, пераемнасць i самаузнауляльнасць этнaпедaгaгiчных iдэй. Мэта-зместавы аспект маральнага выхавання быу ск1раваны да мiрaлюбнaсцi, тaлерaнтнaсцi, шчырасщ, памяркоунасщ, пaвaгi да старэйшых, чулaсцi, дaбрaчыннaсцi, цярплiвaсцi, цнaтлiвaсцi, пaслухмянaсцi, сумленнaсцi, сцiплaсцi. Маральнае выхаванне у народным aсяроддзi aбaпiрaлaся на шэраг прынцыпау i метадау, але характарыстычна вызнaчaльнымi для беларусау был гaрмaнiчнaе спалучэнне аутарытарных i гумашстычных падыходау, шдыввдуалютычных i кaлектывiсцкiх асноу аргашзацш маральна-выхаваучага працэсу, яш будавауся на фaрмiрaвaннi yстойлiвых звычак пaводзiн.
З пaзiцыi генетычнай эпiстэмiялогii, дэтэрмiнaвaнaя выяуленыЕШ пстарычныш крынiцaмi i фaктaрaмi кaнцэптуaлiзaцыя этыкa-педaгaгiчных вдэй адбывалася на працягу наступных этапау:
I этап - сярэдневякова-хрысцгянсю (Х-ХШ стст.) - характарызуецца абумоуленасцю рaзвiцця маральна-выхаваучых iдэй тэaлaгiчнaй эсхaтaлaгiчнaй парадыгмай духоуна-маральнага удасканалення з хрысцiянскiм iдэaлaм служэння Богу i людзям, aксiялaгiчным адзшствам чалавека i свету; бiблейскa-хрысцiянскiм асэнсаваннем мудрaсцi у якaсцi асновы духоунага жыцця;
II этап - хрысцгянска-рэнесансны (XIV - першая палова XVII ст.) - генезю рэнесансна-гумашстычных падыходау да выхавання у межах хрысщянска-антрапалапчнай педaгaгiчнaй парадыгмы, сiнтэз тэалапзму i нaтурaлiзму, пашырэнне асветы з узвелiчэннем маральнай свабоды асобы;
ra^^Arn^m НABУKI
79
III этап - перадасветнщю (сярэдзта XVII—XVIII ст.) - агатная секyляpызaцыя этыка-педaгaгiчныx iдэй на аснове paцыянaлiстычнaй пapaдыгмы, замацаванне yзaемaсyвязi i УзaемaaбyмоУленaсцi мapaльнaгa Удaскaнaлення асобы i сацыяльнай спpaвядлiвaсцi, усталяванне пеpaкaнaння аб усемагутнай, пеpayтвapaльнaй сiле мapaльнaгa выxaвaння i пpымaт мapaльнaсцi y paзвiццi асобы i гpaмaдствa.
Kaнцэптyaлiзaцыю этыкa-педaгaгiчныx iдэй y значнай ступеш забяспечвала paзвiццë тэлеaлaгiчныx aсноУ этыка-педагапчнай думш Белapyсi X-XVIII стст. На пеpшым этапе гaлоУнaй мэтай мapaльнaгa выxaвaння асобы было дyxоyнa-мapaльнaе нaпayненне яе зямнога iснaвaння y якасщ пaдpыxтоУкi да зaмaгiльнaгa жыцця [б, 38-39]. Зямное быцвд, a paß^ з iм этыка-педагапчныя мэтавызначальныя iдэi y значнай стyпенi aбaпipaлiся на pэгyлятыyнyю функцыю мapaлi. Мapaльны iдэaл у вобpaзе 1суса Хpыстa yвaбpay у сябе абсалютную кцту, дабро i прыгажосць i Уяуляу сабой вяpшыню дyxоУнa-мapaльнaй дaскaнaлaсцi. Змест мapaльнaгa выxaвaння меy яpкa в^ажат! абшнынна-калектышсцш ухш. Вызначальныя pысы мapaльнa-дасканалай асобы фapмipaвaлiся на пaдмypкy любвi, пaкорлiвaсцi, цярплiвaсцi i лакальных формах патрыятызму. На доупм этапе змястоунае напауненне мэт мapaльнaгa выхавання набывала секyляpызaцыйныя aдценнi з зaцвяpджэннем сaмaкaштоУнaсцi кожнай асобы. Сiнтэз антычных, xpысцiянскix i нapодныx уяуленняу аб мapaльным iдэaле сaдзейнiчay тpaнсфapмaцыi пpaблемы пaсмяpотнaгa лëсy у гpaмaдскa с^авате сaмaсцвяpджэнне асобы з aдpaджэннем галоунай выхаваучай мэты Aнтычнaсцi - усебакова i гapмaнiчнa paзвiтaй асобы, дапоуненай apыентaцыяй на высокую духоунасць. "Да совеpшен будеть человек божий и на всяко дело добpо уготован, -яко святый апостол Павел пишеть", - адзначау Ф. Скapынa [7, 17]. РaспpaцоУкa такой мэты адбывалася з aпоpaй на чaлaвекaствapaльнyю функцыю мapaлi. Рэнесансныя iнтэнцыi эпоxi узбагачаюць мapaльны iдэaл гyмaнiстычнa-apыентaвaным зместам з выфазным пpaяyленнем чалавекалюбства, спрaвядлiвaсцi, тaлерaнтнaсцi, iндывiдуaлiзму i грамадска-эттчнага патрыятызму. На гpэцiм этапе закладваюцца асновы paзмежaвaння свецкай i pэлiгiйнaй духоунасщ, пpы гэтым у абодвух выпадках змястоунае напауненне мapaльнaгa iдэaлy гpyнтyеццa на новазапаветных каштоунасцях i асноуных пастулатах xpысцiянскaй этыш, але у пеpшым - з paцыянaлiстычнa-гyмaнiстычным i нaтypaлiстычным асэнсаваннем сyтнaсцi чалавека. Aкцэнтaвaнне yвaгi на сaцыяльнa-мapaльнaй актыунасщ асобы з дамшаваннем гpaмaдзянскaгa аспекту аддавала пеpaвaгy кyльтypaтвоpнaй фyнкцыi мapaлi. Apыентaвaнaсць зместу мapaльнaгa выхавання на знешнюю i Унyтpыaсaбовyю актыунасць пpы гapмaнiзaцыi кaлектывiсцкix i шдывщуалютычных асноу мэтавызначэння paзвiвaеццa да пpaяy сaцыяльнa-pэвaлюцыйнaгa УзpоУню з aпоpaй на мapaльныя pысы i якaсцi, у аснове яшх сацыяльная спpaвядлiвaсць, мapaльнaя свабода, ^амад^ая актыунасць, гpaмaдзянскa-пaгpыятычны yxiл.
Увогуле, мэта мapaльнaгa выхавання у этыкa-педaгaгiчнaй думцы Белapyсi X-XVIII стст. канцэптуальна гpaнсфapмipaвaлaся ва уяуны iдэaл — цэласную, цнaтлiвyю, дaбpaчыннyю, актыуную асобу з высоким yзpоУнем мapaльнaй свядомaсцi i вол^ yстойлiвымi стaноУчымi aдносiнaмi да мapaльныx каштоунасцей i aдпaведнымi паводзшамг
Хapaктэpнымi якaсцямi мapaльнa дасканалай асобы з'яулялюя: чалавекалюбства, добpaзычлiвaсць, сумленнасць, пpaцaлюбствa, пaгpыятызм, тaлеpaнтнaсць, пaмяpкоУнaсць, сцiплaсць, спага^васць, дaбpaчыннaсць, дpyжaлюбнaсць, шчыфасць, цяpплiвaсць, мiлaсэpнaсць, кaлектывiзм.
Рaспpaцaвaныя на пpaцягy paзвiцця этыкa-педaгaгiчнaй думш Белapyсi X-XVIII стст. пaгpaбaвaннi да мapaльнa-выxaвayчaгa пpaцэсy абумовш paзвiццë адпаведных прынцьтау маральнага выхавання. У залежнасщ ад сутнасных xapaктapыстык i функцыянальнай скipaвaнaсцi мэтазгодна ix клаафжаваць на 3 гpyпы: базавыя (пpыpодaзгоднaсцi, Богaзгоднaсцi, кyльтypaзгоднaсцi, гpaцыцыянaлiстычнaсцi); гiсторыкa-aнтaлaгiчныя (вядучай pолi выхавацеля, пpыяpытэтнaсцi сямейнага выхавання, спалучэння кaлектывiсцкix i iндывi1цyaлiстычныx падыходау, гyмaнiзaцыi aцносiн да выхаванцау, aктывiзaцыi выхаванцау ва уласным мapaльным yдaскaнaленнi); методыкачнструментальныя (сiстэмнaсцi, мэтaнaкipaвaнaсцi, apгaнiзaцыi мapaльнa-выxaвayчaгa пpaцэсy, астэматычнасщ, iнтэнсiyнaсцi уздзеяння на выхаванцау, дaстyпнaсцi, нaгляднaсцi). Дзякуючы пеpaемнaсцi paзвiцця пpынцыпay мapaльнaгa выхавання адбываецца эвалюцыя ix палажэнняу. На пеpшым этапе пpынцыпы мapaльнaгa выхавання aдлюсгpоyвaюць iмпеpaтыyнyю пpaцпiсaльнaсць у xapaктapы aцносiн нaстayнiкay да выхаванцау; эфектыунасць мapaльнaгa выхавання бачыцца у яго ^амадсим xapaктapы. На дpyгiм этапе на пеpшы план вылучаецца сямейнае выхаванне; гyмaнiзyюццa aцносiны да выхаванцау. На гpэцiм
80
ВЕСН1К МДПУ iмя I. П. ШAMЯКIHA №1(49) 2017
этaпе aбгрyнтоyвaеццa прaмaя зaлежнaсць мaрaльнaгa стaнy грaмaдствa aA узроуню aсветы нaсельнiцтвa; дaмiнyе перaкaнaнне aб гавышэнш aктыyнaсцi выxaвaнцay вa yлaсным дyxоУным рaзвiццi.
Выкaрыстaнне Memaday мaрaльнaгa ebixaeaHня y зaлежнaсцi aд xaрaктaрy aдносiн дa выxaвaнцay aбyмовiлa спецыфiчны xaрaктaр перaемнaсцi ix рaзвiцця y этыкa-педaгaгiчнaй думцы Белaрyсi X-XVIII стст. Ha першым этaпе шыфогае рaспayсюджaнне мaюць метaды зaбaрон i aргaнiзaцыi мaрaльнaй дзейнaсцi. Ha друпм этaпе прыярытэт aддaвayся рaспрaцоУцы метaдay aктывiзaцbri, стbIмyлявaння i рэгyлявaння мaрaльныx пaводзiн. Ha трэцiм этaпе aсaблiвaя yßara нaдaеццa метaдaм шмaтбaковaгa уздзеяння нa свядомaсць, пaчyццi i волю.
У зaлежнaсцi aд змястоyнa-сyтнaсныx xaрaктaрыстык сaмогa метaдy генезiс этыга-педaгaгiчнaй думк1 Белaрyсi нa ^a^ry сярэдневяковa-xрысцiянскaгa этaпy xaрaктaрызyеццa перaвaгaй метaдay i сродкоу нaрaтыyнa-прaдпiсaльнaгa xapaKmapy, у aсновy пaтрaбaвaнняy якix было пaклaдзенa спaлyчэнне aпiсaльнaсцi з iмперaтbIyнaсцю (пaвyчэннi, yнyшэннi, рaстлyмaчэннi, пaтрaбaвaннi, прывyчэннi i шш.), што дaпayнялaся прымyсaм, aктыyнa i raшbIрara ужмемыЕ^ пaкaрaннямi, звaротaм дa фaльклорy i трaнсцэндэнтaлiзмy. Хрысцiянскa-рэнесaнсны этaп перaвaгy aддaе метaдaм з экзiстэнцыяльнa-гумaнiстычнымi пaдыходaмi, яшя aбaпiрaлiся га гyмaнiстычнyю сyтнaсць чaлaвекa (метaд прыщи^, гyтaркi, споведзь, мaлiтвa, пост i шш.). Aкцэнтyеццa yвaгa нa зaaxвочвaнняx i aктыyным эстэтычным yздзеяннi. Прaдстayнiкi перaдaсветнiцкaгa этaпy зaсяроджвaлi yвaгy га метaдaх сaмaдэтэрмiнaцыi i сaмaствaрэння осо6ы, у aснове heíx xрысцiянскaе "сaмayлaцдзе душы" (дыялог, сaмaпaзнaнне, перaкaнaнне i шш.), aпорa нa гагэнцыял aгyльнaй aдyкaцыi, мaрaльнyю aсветy, дзейнaсны пaдыxод з iстотным змяншэннем примусу.
Дзякуючы генетычгай перaемнaсцi y рaзвiццi этыкa-педaгaгiчнaй думк1 Белaрyсi, гэты прaцэс вbIглядaе досыць yстойлiвым, xaця i не aднaмернa лiнейнa-пaстyпaльным. Aсновaй тaкой yстойлiвaсцi чaстa выстyпaюць этыкa-педaгaгiчныя aрxетыпы як неaсэнсоУвaемaя бaзaвaя сiстэмa aгyльныx уяуленняу. У. М. Конaн пaдкрэслiвaе, што "як бы m вbIрaкaлiся сyчaсныя мaдэрнiсты i постмaдэрнiсты aд трaцыцыяraлiзмy, a yсë ж зa yсiмi ix нaвaцыямi добрa прaглядвaеццa стылiзaвaнaе вяртaнне нястрымнaгa нaвaтaрствa дa aрxетыпay трaцыцыйнaй свядомaсцi, як1я y форме "aсобaснaгa несвядомaгa" нa ментaльным узроуш перaцaвaлiся кожгаму" [8, 16-17].
Выяулены мэтaнaкiрaвaны, сiстэмны i зaкaнaмерны xaрaктaр прaцэсy фaрмiрaвaння этыи-педaгaгiчнaй думк Белaрyсi X-XVIII стст. пры улшу плayнaсцi прaцякaння дaзвaляе мaцэлiрaвaць яго y aнтaлaгiчным aспекце з рaскрыццëм зместу, сyтнaсцi i прaгнaзaвaннем дaлейшaгa рaзвiцця. Taxaa мaцэль, як вышк тэaрэтычraгa aнaлiзy этыкa-педaгaгiчнaй думк1 Белaрyсi X-XVIII стст., выяуляе raйвaжнейшыя рысы, зaкaнaмернaсцi i aсaблiвaсцi яе фyнкцыяraвaння i рaзвiцця, тaмy служыць тэaрэтыкa-метaцaлaгiчнaй aсновaй рaспрaцоУкi этыкa-педaгariчныx iдэй у сyчaснaсцi. М. В. Бaгyслayскi raдкрэслiвaе: "З рэфлексiяй нa з'явы, яшя "вяртaюццa" з мiнyлaгa пры aтрыбyцыi з пэуным riстaрычным ^рынд^, стaновiццa мaгчымым не только прaцкaзaць, што xyira з'явiццa i y якой форме, aле i выкaрыстоУвaць aтрымaныя riсторыкa-прaгraстычныя веды: стымyлявaць газиыуныя рэтрaпрaцэсы i блaкiрaвaць негатыуныя" [9, 7].
Bbiiiiu'i
тоюм чыном, aгульныя тэндэнцьп i aсaблiвaсцi фaрмiрaвaння этыкa-nедaгaгiчнaй думю Белaрусi X-XVIII стст. aбaпiрaюццa га кaштоУraсныя aрыентaцыi белaрyскaгa грaмaцствa, aцпaвядaюць яго ментaлiтэтy i aсaблiвaсцям riстaрычraгa рaзвiцця i y поУнaй меры дaпaсyюццa дa aгyльнaчaлaвечыx цi raцыяraльныx дyxоУныx кaштоУнaсцей, тaмy мaюць yнiверсaльны цi aцметны xaрaктaр; уяуляюць сaбой ключaвbIя этыкa-педaгaгiчныя кaштоyнaсцi y ягасш Утвaрaльныx элементay двyxблокaвaй aкciëлaгa-прaгнacmычнaй мaдэлi ризвщця этыш-nedazazÍ4Haü думк Бeлaруci. Бaзiсны блок мaцэлi уяуляе сaбой сyкyпнaсць yнiверсaльныx этыи-педaгaгiчныx кaштоУнaсцей aгyльнaчaлaвечaгa кштaлтy, першяя грyпa heíx aбyмоУлiвaе змястоуга-сутгасныя xaрaктaрыстыкi этыкa-педaгaгiчнaй думш Белaрyсi цaлкaм (гyмaнiзм этыи-педaгaгiчныx iдэй; дэмaкрaтызм этыкa-педaгaгiчныx iдэй; сгалучэнне рaцыяraлiзмy з iрaцbIяraлiзмaм), a ^ypaa - aсобныя яе кaмпaненты (сaцыяльraя знaчнaсць i сaмaкaштоУнaсць aсобы - прaблемra-мaтывaцbIЙнbI кaмпaнент; спрaвядлiвaсць, сyмленнaсць, сaцыяльнa-мaрaльнaя aктыyнaсць - мэтa-зместaвы кaмпaнент; сютэмгасць, aктывiзaцыя выxaвaнцay вa yлaсным мaрaльнbIм yдaскaнaленнi, сувязь з жщ^м - тэxнaлaгiчны кaмпaнент). Haцыяraльra-iдэнтыфiкaцыйны блок aб'ядноУвaе этгаэтычныя педaгariчныя кaштоУнaсцi, яшя aцлюстроУвaюць
ПЕДАГАГ1ЧНЫЯ НАВУК1
81
нацыянальную спець^ку этыка-педагапчнай думкi Беларусi увогуле (гармашзацыя калектывюцшх i iндывiдуaлiстычных асноу, штэграцыя свецкага i рэлiгiйнага падыходау, арыентацыя на агульначалавечыя каштоунасщ з апорай на этнанацыянальную спадчыну) i надаюць нацыянальныя адметнасцi асобным кампанентам маральна-выхаваучага працэсу: прыярытэтнасць маральнасцi i маральнага выхавання у развiццi асобы i грамадства, трaдыцыянaлiзм - праблемна-матывацыйны кампанент; грамадзянсш патрыятызм, талерантнасць, павага да старэйшых - мэта-зместавы кампанент; педагапзацыя акаляючага асяроддзя, павышэнне ролi сям'i, спалучэнне абавязку i маральнай свабоды - тэхналапчны кампанент. Пабудаваная акаёлага-прагнастычная мадэль развiцця этыка-педагагiчнай думк1 Беларусi з'яуляецца асновай для распрацоуш канцэпцый маральнага выхавання, яшя прадвызначаюць як каштоунасна-сэнсавую значнасць гэтага працэсу, так i яго змястоуна-сутнаснае напауненне у адзiнстве матывацыйнага, кагнггыунага, эмацыянальна-валявога, рэфлекауна-паводзшнага фактарау, а таксама тэхнолага-iнструментальнае забеспячэнне з улшам гiсторыка-культурных асаблiвасцей разввдя грамадства i менталiтэту беларускага народа.
Абгрунтаваная канцэпцыя развiцця этыка-педагагiчнай думш Беларусi X-XVIII стст. у якасщ тэарэтыка-метадалагiчнай базы распрацоуш маральна-духоуных арыенщрау i адпаведных шляхоу будучага развщця грамадства праз апору на традыцыйныя каштоунасщ беларускага народа, што фармiруюць сёння нацыянальную вдэю i адмауленне у новых сaцыяльнa-экaнaмiчных умовах ад нехарактэрных для нашага народа выхаваучых падыходау, падкрэслiвае яе педагагiчную i iдэалагiчную запатрабаванасць.
СП1С АСНОУНЫХ КРЫНЩ
1. Концепция непрерывного воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь. -Минск, 2015. - 39 с.
2. Болбас, В. С. Этыка-педагапчная думка як аб'ект псторыка-педагапчнага даследавання / В. С. Болбас // Адукацыя i выхаванне. - 2012. - № 1. - С. 57-65.
3. Псторыя фшасофскай i грамадска-палпычнай думкi Беларус : у 6 т. / В. Б. Евароусю [i шш.] ; рэдкал. тома: В. Б. Евароусю [i iнш.] ; Нац. акад. навук Беларуи, 1н-т фшасофи. - М1нск : Беларус. навука, 2013. - Т. 3 : Рэфармацыя. Контррэфармацыя. Барока. - 615 с.
4. Псторыя фшасофскай i грамадска-палпычнай думкi Беларусi : у 6 т. / В. Б. Евароусю [i шш.] ; рэд. кал.: В. Б. Евароусю [i шш.] ; Нац. акад. навук Беларуа, 1н-т фiлaсофii. - Мшск : Беларус. навука, 2008. -Т. 1 : Эпоха Сярэднявечча. - 576 с.
5. Псторыя фшасофскай i грамадска-палпычнай думю Беларус : у 6 т. / С. I. Санько [i шш.] ; Нац. акад. навук Беларуи, 1н-т фiлaсофii. - Мшск : Беларус. навука, 2010. - Т. 2 : Протарэнесанс i Адраджэнне. - 840 с.
6. Андриянова-Перетц, В. П. Человек в учительской литературе Древней Руси / В. П. Андриянова-Перетц // Труды отдела древнерусской литературы института русской литературы Академии наук СССР. - Л., 1972. - Т. 27. - С. 3-68, с. 38-39.
7. Скарына, Ф. Творы: прадмовы, сказанш, пасляслоу^ акафюты, пасхалш / Ф. Скарына ; уступ. арт., падрыхт. тэкстау, камент., слоун. А. Ф. Коршунава ; паказ. А. Ф. Коршунава, В. А. Чамярыцкага. -Мшск : Навука i тэхнiкa, 1990. - 207 с.
8. Конан, У. М. Архетыпы нашай культуры / У. М. Конан // Адукацыя i выхаванне. - 1996. -№ 1. - С. 16-21.
9. Богуславский, М. В. Моделирование процесса развития отечественной педагогики ХХ века / М. В. Богуславский // 1сторико-педагопчний альманах : збiрник праць. - Умань : Уманський держ. пед. ун-т ш. Павла Тичини, 2008. - 200 c.
nacmyniy у рэдакцыю 16.03.17
V. S. Bolbas
DEVELOPMENT CONCEPT OF ETHNIC AND PEDAGOGICAL THOUGHT OF BELARUS
IN THE X-XVIII CENT.
The article is devoted to development concept of ethnic and pedagogical thought of Belarus in the X-XVIII cent. which is regarded as a methodological basis for further development of the national ideas of education formation.
Keywords: ethnic and pedagogical thought, ethnic and pedagogical views, ethnic and pedagogical ideas, succession, tendencies, development model, moral education.
