CC BY
3Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
М^ИНБАРИ ОЛИМОНИ ЧАКОН
Трибуна молодых ученых Tribune Of Young Scientists
УДК 343.131
КАФОЛАТХ,ОИ КОНСТИТУТСИОНИИ ^ИФЗИ ^УКУКУ ОЗОДИХОИ ШАХС ^АНГОМИ ДАСТГИР КАРДАН БО ГУМОНИ СОДИР
НАМУДАНИ ЧИНОЯТ
КОНСТИТУЦИОННЫЕ ГАРАНТИИ ЗАЩИТЫ ПРАВ И СВОБОД ЧЕЛОВЕКА ПРИ ЗАДЕРЖАНИИ ПО ПОДОЗРЕНИЮ В СОВЕРШЕНИИ ПРЕСТУПЛЕНИЯ
CONSTITUTIONAL GUARANTEES FOR THE PROTECTION OF HUMAN RIGHTS AND FREEDOMS DURING DETENTION ON SUSPICION OF COMMITTING A CRIME
Абдуллоева М.К. Abdulloeva M.K. Омузгори калони кафедраи %уцуци суди ва назорати прокурории Донишгоуи давлатии уукук, бизнес ва сиёсати
Тоцикистон
Старший предподаватель кафедры судебного права и прокурорского надзора Государственного университета права, бизнеса и политики Таджикистана Senior lecturerdepartment of Judicial law and prosecutorial supervision State University of Law, Business and
Politics of Tajikistan
Ихтисоси илми: 12.00.09 - Мурофиаи чиноятй. Научная специальность: 12.00.09 - Уголовный процесс. Scientific specialty: 12.00.09 - Criminal process.
Такриздщанда: Рах,матулоев А.Э. - профессори кафедраи хукуки судй ва назорати прокурории Донишгохи давлатии хукук, бизнес ва сиёсати Точикистон, номзади илмхои хукук.
Рецензент: Рахматулоев А.Э. - профессор кафедры судебного права и прокурорского надзора Государственного университета права, бизнеса и политики Таджикистана, кандидат юридических наук.
Reviewer: Rakhmatuloev.A.E. - professor of the department of Judicial law and prosecutorial supervision of the tajik state University of law, business and politics of Tajikistan, candidate of legal sciences.
Аннотатсия: Дар макола масъалахои кафолатхои конститутсионии хифзи хукуку озодихои шахс хангоми дастгир кардан бо гумони содир намудани чиноят тибки меъёрхои конститутсионй дар чараёни пешбурди парвандахои чиноятй ва коидахои махдуд шудани дахлнопазирии хукуку озодихои инсон ва шахрванд мавриди тахлил карор дода шудааст.
e-mail:
abdullaeva.m. k@mail. ru
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
Муаллиф коидахои расмии мурофиавиро тахлил намуда, оид ба такмил додани меъёрхои мурофиавии чиноятй таклифу пешниходхои назариявиро пешбарй ва асоснок кардааст.
Вожауои калиди: гумонбаршуда, айбдоршаванда, дастгиршуда, дастгир кардан, чорахои мачбуркунй, чораи пешгирй, амалхои тафтишй, кафолатхои конститутсионй, хукук ва озодй, хукук ба химоя, дахлнопазирй, адолати судй.
Аннотация. В статье представлен анализ вопросов, связанных с конституционными гарантиями защиты прав и свобод человека при задержании по подозрению в совершении преступления в соответствии с конституционными нормами в уголовном судопроизводстве и правилами ограничения неприкосновенности прав и свобод человека и гражданина. Автор анализирует формальные процессуальные нормы, выдвигает и обосновывает теоритические предложения по совершенствованию уголовно-процессуального законодательства.
Ключевые слова. подозреваемый, обвиняемый, задержанный, задержанние, меры принуждения, меры пресечения, следственные действия, конституционные гарантии, права и свободы, право на защиту, неприкосновенность, правосудие.
Annotation: The article presents an analysis of issues related to constitutional guarantees for the protection of human rights and freedoms during detention on suspicion of committing a crime in accordance with constitutional norms in criminal proceedings and the rules for restricting the inviolability of human and civil rights and freedoms. The author analyzes formal procedural norms, puts forward and substantiates theoretical proposals for improving the criminal procedure legislation.
Keywords: suspect, accused, detainee, detention, coercive measures, preventive measures, investigative actions, constitutional guarantees, rights and freedoms, right to defense, immunity, justice.
Тибки меъёрхои конститутсионй [6, с. 25-29], дар чараёни пешбурди парвандахои чиноятй махдуд шудани дахлнопазирии хукуку озодихои инсон ва шахрванд, танхо дар холати мавчудияти асосхои кофй, бо тартиби муайянкардаи конуни амалкунанда, дар баъзе мавридхо хангоми мавчуд будани розигии прокурор ва бо ичозати суд ичозат дода шудааст. Дама гуна махдудкунй танхо бо максади таъмин намудани ичроиши вазифахои мурофиаи чиноятй, ичрои хукм, яъне таъмини адолати судй мумкин аст.
Дукуку озодихои инсон мачмуи имкониятхои ичтимоиву табий ва хукукй эътироф шудаанд, ки бе он инсон дар хаёти чамъиятй, хамчунин дар зухуроти ичтимой, сохахои сиёсй ва иктисодии хаёти чомеа камолот намеёбад [5, с. 21]. Аз ин ру, чамъи хукукхои инсон, ки аз лахзаи таваллуд то охири умр ба хаёти инсон мухиманд, арзиши олй эътироф шудаанд. Дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон ва санадхои байналмилалй, ки давлат онхоро эътироф кардааст,
хукук ба химояи хар шахс кафолат дода шудааст.
«Даёт, кадр, номус ва дигар хукукхои фитрии инсон дахлнопазиранд» дар моддаи 5-и Конститутсияи Чумхурии Точикистон пешбинй шудааст. Дахлнопа-зирии инсон се самтро дар бар мегирад: рухй, моддй ва маънавй. Дар меъёри кон-ститутсионй кафолатхои дахлнопазирии инсон, хам рухй, хам моддй ва хам маънавиро дида метавонем. Зеро бо ка-фолатхо дахлнопазир эълон шудани хаёти инсон мухимтарин арзиши инсонй -хастй, зиндагй ва умри инсон тахти химояи давлат гирифтааст.
Оид ба таъмин шудани кафолатхои конститутсионии дахлнопазирии хукуку озодихои инсон ва шахрванд муаллифони ватанй нуктаи назари гуногун ва хулосахои чолибро пешбарй мекунанд [9, с. 193-201]. Онхо кайд кардаанд, ки ин кафолатхо риоя ва ичрои хукуки хар як шахсро ба химояи давлатй аз тачовузи чиноят ва чинояткорй ифода мекунад [8, с. 38]. Кдйд мешавад, ки кафолати дахлнопазирии хукуку озодихои инсон ва шахрванд
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
нораво будани татбики хама гуна тарзу усулхои гайриконунй ва беасос нисбати хукуку озодихои шахс дар чараёни ба амалбарории адолати судй аст [2, с. 278]. Акидахо, ки тибки он кафолатхои конститусионии дахлнопазирй
ифодакунандаи мачмуи кафолатхои мурофиавй аз хама гуна махдудият ва чорахои мачбуркуниро дар бар мегирад, кобили дастгирист [11, с. 22].
Олими рус В.М. Корнуков тахлил кардааст, ки «меъёрхое, ки кафолатхои дахлнопазириро пешбинй мекунанд, хадди муайяни махдуд карда шудани хукуку озодихои шахсро хангоми татбики чорахои мачбуркунй дар мурофиаи чиноятй нишон медиханд» [8, с. 39]. Аз руйи акидахои Л.Д. Воеводин, кафолати дахлнопазирии хукуку озодихои инсон дар чараёни пешбурди парвандаи чиноятй бояд ба тарики нисбатан васеъ шарх дода шавад, ки мазмуни он хам кафолати мурофиавй аз тачовузи чинояткорй, ва аз чониби дигар, хамчун воситаи химояи хукуку озодихои шахс аз татбики хабс ва дастгир карданро фаро мегирад.
Розигии прокурор ва ичозати суд яке аз шаклхои назорати давлатй дар чараёни тафтиши то судии пешбурди парвандахои чиноятй, ифодакунандаи салохияти расмй ва истисноии онхо ба шумор мераванд. Ба андешаи мо, розигии прокурор шакли назорати прокурориро ифода мекунад ва ичозати суд шакли назорати судиро ифода мекунад. Онхо яке аз кафолатхои хукукй-мурофиавии риояи конун, инчунин муайянкунандаи хадди махдуд гаштани дахлнопазирии хукуку озодихои шахрвандон дар чараёни мурофиаи чиноятй ва татбики чорахои мачбуркунй мебошанд.
Прокурор, суд, судя дар доираи салохияти худ натичахои аз чониби макомоти таъкиби чиноятй барои татбики чорахои мурофиавии чиноятй ё анчом дода шудани амалхои тафтишй пешниход шударо мавриди назорати риоя ва ичрои конун карор медиханд. Дар холатхои пешбинй кардаи конун, дар вакти баррасии ин масъалахои
мурофиавй (аз чумла, зарурати татбики
чораи мачбуркунй шахсони манфиатдор химоятгар, гумонбаршуда,
айбдоршаванда) бевосита иштирок мекунанд. Дар холатхои пешбинкардаи конун, дар асоси холатхои вокей ва хукукй, ногузир будани татбики чорахои мачбуркунии мурофиавии чиноятй муайян мешавад ва баъдан ба татбики он ичозат дода мешаванд.
Бинобар ин, бо максади таъмин шудани кафолати дахлнопазирии хукуку озодихои шахс конун имкониятхои дигари хукукиро низ пешбинй мекунад, ки онхо мазмуни нисбатан васеъ доранд ва бояд ба рохбарй гирифта шаванд.
Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон низ холатхоеро пешбинй мекунад, ки вобаста ба мазмун, фосила ва хадди махдуд карда шудани дахлнопазирии озодии шахс, амалхои мурофиавии чиноятй бе ичозати суд хам анчом дода мешаванд. Масалан, хангоми дастгир шудани шахс ба сифати гумонбар (м. 92 КМЧ Ч,Т); гирифтани намунахо ба ташхиси мукоисавй (м. 215 КМЧ, ЧТ); мачбуран овардан (м. 115 КМЧ ЧТ); кофтукови шахсй (м. 193 КМЧ ЧТ) [7, с. 70, 90, 160, 141].
Ба хулоса омадан мункин аст, ки кафолати дахлнопазирй хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят аз он иборат аст, ки;
1) кафолати дахлнопазирии озодии чисмонй (хаёт, тандурустй, аз чумла озодии чинсй), хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят таъмини кафолатноки чорахоеро дар бар гирифтааст, ки озодии шахс наметавонад беасос махдуд шавад ва мачбуран, новобаста аз иродаи вай дар тавкифгохи муваккатй нигох дошта шавад, ё дастгиршуда тахти зуроварй ё табобати мачбурй, озмоиши мачбурии тиббй ва илмй, шиканча ва дигар муносибати берахмона карор гирад;
2) кафолати дахлнопазирии озодии маънавй хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят аз он иборат аст, ки мавзуи онро махдуд шудани шаъну шараф, обрую нуфуз ташкил медихад. Кафолати озодии шаън ифодакунандаи химояи сифат ва
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
арзишхое мебошад, ки шахс онхоро лоики худ медонад (ном, насаб, номи падар, чинс, миллат, касбу кор, эътикод, акида ва г.). Кафолати озодии шахс химояи сифату арзишхое мебошад, ки ахли чомеа онхоро лоики шахс медонад;
3) кафолати дахлнопазирии озодии рухй хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят аз он иборат, ки хар як шахс имконияти аз руи иродаи худ амалкарданро дошта бошад, яъне кафолати химоя аз хар гуна таъсиррасонии аклй, рухй, хиссиётй, ки шахсро мачбур мекунад гайри хохишу иродаи худ амал намояд, ё икрор шавад истисно карда мешавад;
4) кафолати дахлнопазирии озодии амал кардан ва амнияти шахсй хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят аз он иборат, ки химояи имкониятхои шахсро оиди вокеан, мустакилона ва дар вакти муайян, бе ягон назорат ё махдудкунии машгулият, фаъолият, фарогат, истирохат, сайру сафар истифода намояд, дар бар мегирад;
5) кафолати дахлнопазирии амвол ва манзили шахс хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят аз он иборат, ки бо амалхои гайриконунии кофтуков, дастгир кардан,боздошт шудан бо талаву тороч ё мусодираи амволи шахсй истисно карда мешавад.
Дамин тарик, кафолатхои конститутсионии дахлнопазирии
шахсият, пеш аз хама тахти химояи конун карор гирифтани низоми шароит, мачмуи роху воситахои хукукй, имкониятхои шахсро ифода мекунад, ки амалй шудани хукуку озодихои инсон ва шахрвандро хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят таъмин намуда ва аз хама гуна махдудкунии беасос хифз мекунад [10, с. 98]. Кафолатхои мурофиавии чиноятй хангоми дастгир шудани шахс бо гумони содир шудани чиноят амалй шудани дахлнопазирии хукуку озодихои иштирочиёни мурофиаи чиноятй дар меъёрхои конунгузории чорй пешбинй шудаанд, бо тартиби мурофиавии чиноятй, шакли мурофиавй, коидахои хосаи мурофиавй ва холати хукукии
дастгиршуда ва ё гумонбаршуда, мавриди амал карор мегиранд.
Дастгир кардан бо гумони содир шудани чиноят дар пешбурди амалхои мурофиавй чойи махсус дорад. Ахаммияти ин амали мурофиавй дар он аст, ки ба ичроиши вазифахои дар пеш истода шароит мухайё мекунад ва натичахои он кафолати саривакт ва пурра кушодани чиноят мегардад [9, с. 9]. Амалияи тафтишотии парвандахои чиноятй аз он шаходат медиханд, ки як катор амалхои тафтишй аз чониби макомоти пешбурди парвандаи чиноятй бештар бо максади таъмин намудани ичроиши амалхои минбаъдаи тафтишй гузаронида мешаванд. Ба ин гурух дохил мешаванд: дастгир кардан ва кофтукови шахсй, эксгуматсияи часад, гирифтани намунахо ба ташхиси мукоисавй, чойгир кардан ба муассисаи тиббии судй.
Чи хеле ки кайд шуда буд, натичаи амалхои тафтишии номбаршуда дар бисёр мавридхо мустакилона ва катъиян холати содир шудани чиноят ё ба парвандаи чиноятй ахамиятдоштаро мукаррар карда наметавонанд ё барои эълон шудани айб, ё кабул шудани дигар карорхои мурофиавй кофй нестанд. Маълумоте, ки дар натичаи ин амалхои тафтишй гирифта мешаванд имконияти (кобилият, сифат) пурраи инъикоси ягон холати ходисаи чиноятро надоранд ва бинобар ин, зарурияти гузаронидани дигар амалхои тафтиширо ба миён меоранд [11, с. 123]. Танхо дар ягонагй бо дигар маълумотхо натичаи ин амалхои тафтишй кувваи боэътимоди исботнамой пайдо карда метавонанд.
Дастгир шудани шахс амали тафтишотй аст, ки аз мачбуран ба макомоти таъкиби чиноятй овардани у ва ба мухлати кутох дар чойхои махсус (нигохдории муваккатй) бо тартиби мукарраркардаи конунгузорй ва КМЧ, Ч,Т нигох доштан иборат аст.
Бори нахуст дар КМЧ, Ч,Т доираи нафароне пешбинй гаштааст, ки нисбати онхо дастгир кардан татбик мегардад:
а) нисбат ба гумонбаршуда дар содир намудани чинояте, ки барои он чазои чиноятй дар намуди махрум сохтан аз озодй ё нигох доштан дар кисмхои
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
харбии интизомй пешбини шудааст, дар асоси гумони бевосита дар содир намудани чиноят;
б) нисбат ба айбдоршаванда ва судшавандае, ки коидахои чораи пешгирии нисбат ба у татбикшударо вайрон намудааст, дар асоси карори макомоти таъкиби чиноятй ё судя;
в) нисбат ба махкумшудае, ки дар хакки у пешниходи макомоти ваколатдор дар бораи бекор шудани шартан татбик нашудани чазо (м. 71 КЧ ЧТ), шартан пеш аз мухлат аз адои чазо озод кардан (м. 76 КЧ ЧТ), мавкуф гузоштани ичрои чазо (м. 78 КЧ ЧТ) мавчуд аст, дар асоси карори (таъиноти) суд, судя.
Дар сурати мавчуд будани асосхои дар м. 92 КМЧ ЧТ номбаршуда макомоти таъкиби чиноятй шахсро ба сифати гумонбар дастгир карда метавонад.
Асосхои татбики дастгир шудани айбдоршаванда, судшаванда ва
махкумшуда дар м.м. 95-97 КМЧ ЧТ пешбинй шудаанд, ки бо пайдархамии мурофиавй, асос ва тартиби мурофиавй фарк мекунанд.
Дастгир шудани шахс ба сифати гумонбаршуда бештар то огози парвандаи чиноятй ичро мешавад. Дар чунин мавридхо масъалаи огози парвандаи чиноятй аз тарафи макомоти таъкиби чиноятй бояд дар давоми 12 соат аз лахзаи дастгир кардан хал карда шавад. Дар сурати рад кардан аз огози парвандаи чиноятй ё дар мухлати мукарраршуда кабул нашудани карор дар бораи огози парвандаи чинояти дастгиршуда бояд озод карда шавад. Дар чунин маврид шахс аз чавобгарии чиноятй ё таъкиби чиноятй озод намешавад, балки аз чои нигохдории муваккатй озод карда мешавад, ки маънои хотима ёфтани тафтиши чиноятро надорад. Минбаъд, мумкин аст хамин шахс баробари чамъ оварда шудани асосхои кофй боздошт намояд. Шахсро аз лахзаи боздошт зиёда аз 72 соат боздоштан мумкин нест. Баъди гузаштани ин мухлат дастгиршуда бояд аз тавкифгохи нигохдории муваккатй, на аз хабс озод карда шавад ё дар хакки у чораи дигари пешгирй татбик карда
шавад. Дар холати гузаштани мухлат (72 соат) сардори муассисаи нигохдории муваккатй дастгиршударо пас аз огох намудани макомоти пешбурди мурофиаи чиноятй, ки шахсро дастгир кардааст, озод менамояд.
Макомоти таъкиби чиноятй вазифадор аст дар давоми се соат аз лахзаи оварда шудани дастгиршуда протокол тартиб дихад, ки дар он асос, чой ва вакти дастгиркунии вокеи (бо зикри руз, соату дакика), натичахои кофтукови шахсй, инчунин вакти тартиб додани протокол дарч мегарданд. Дарчанд дастгир кардан ба сифати гумонбаршуда хамчун чорахои санчишии мавод ё аризаи воридшуда ичро шавад хам, лекин КМЧ ЧТ то огози парвандаи чиноятй кайду мустахкам шудани натичахои онро дар протоколи мурофиавй (монанди дигар амалхо, дар шакли мурофиавй) пешбинй мекунад.
Кафолати мухимми конунй будани дастгир кардан назорати судй низ ба шумор меравад [1, с. 75]. Дангоми зарурати интихоби чораи пешгирй дар намуди ба хабс гирифтани гумонбаршаванда прокурор, муфаттиш ва тахкикбаранда бо ризои прокурор дархости дахлдорро дар шакли карор ба суд пешниход менамоянд. Дар карор дар бораи ба суд пешниход шудани дархост оид ба интихоби чораи пешгирй дар намуди ба хабс гирифтан асос ва сабабхое, ки аз руи он зарурати ба хабс гирифтани гумонбаршуда ба миён омадааст ва интихоби дигар чораи пешгирй гайриимкон аст, дарч карда мешавад. Ба карор маводе, ки асоснок будани дархостро тасдик менамояд, хам-рох карда мешавад. Дархост нисбати гу-монбаршуда, ки бо тартиби мукаррар-кардаи конун дастгир шудааст, огоз карда шавад, карор ва маводи номбурда ба судя на дертар аз 8 соат то ба охир раси-дани мухлати дастгиркунй (72 соат) бояд пешниход карда шавад.
Макомоти пешбурди мурофиаи судии чиноятие, ки шахсро дастгир карда-аст, вазифадор аст бетаъхир аз лахзаи дастгиркунии вокей дар бораи дастгир-кунй ва чойи нигох доштани дастгиршуда
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
ягон аъзои болиги оила ё хешовандони наздикро хабардор кунад ё ба худи дастгиршуда имконияти чунин хабардор карданро дихад. Дар бораи дастгир шудани шахрвандони хоричй ба Вазорати корхои хоричии Чумхурии Точикистон барои огох намудани сафоратхона ё кон-сулгарии ин давлат хабар дода мешавад. Аз ин коидахо бармеояд, ки дастгир кардан бо гумони содир шудани чиноят ама-ли мурофиавии ошкоро аст, махфй ё пинхонй анчом дода намешавад.
Бе сабаб нест, ки ба гурухи амалхои тафтишй дастгир кардан (м.м.91-100 КМЧ ЧТ) хам дохил карда шудааст. Чунин мавкеро ишгол шудани дастгир кардан хамчун амали тафтишотй асоси назариявй-хукукй ва асоси амалй-хукукй дорад:
1) Мутобики м. 92 КМЧ Чумхурии Точикистон хангоми дастгир шудани шах-си муайян холатхое мукаррар мешаванд, ки мавзуи исботро (холатхое, ки доир ба хар як парвандаи чиноятй бояд мукаррар карда шаванд) ташкил медиханд. Дар натичаи дастгир кардан холатхое исбот мешаванд, ки ба халли масъалахои мурофиавии чино-ятй ёрй мерасонанд (м. 85 КМЧ ЧТ). Ма-салан, барои интихоби чораи пешгирй ё эълон шудани айб асос мегарданд ё ин ки ба халли масъалаи гунахгорй ё бегунохии шахс таъсир мерасонанд.
2) Амали мурофиавие, ки дар натичаи он маълумот дар бораи холати содир шудани чиноят ё ба парвандаи чиноятй ахамиятдошта муайян карда мешавад, ама-ли тафтишй эътироф мегардад [3, с. 25-38]. Дар натичаи дастгир кардан - кирдори ба чамъият хавфноки шахс бевосита ё бавоси-та мукаррар мегардад ё дар бадан, либос, ашёи хамрохи шахсбуда, дар чизхои ис-тифодакарда, манзил, чойи кор ё воситаи наклиёти у осори бараълои чиноят ошкор мешаванд, ки аз шарик будани у дар со-дир намудани чиноят дарак медиханд. Яъне, дар натичаи ин амал маълумотхои вокей доир ба ходисаи чиноят чамъ овар-да мешаванд. Ба ибораи дигар, дар натичаи дастгир кардан дар бораи хо-латхои содир шудани чиноят ва ба парвандаи чиноятй ахаммиятдошта да-лелхо чамъ оварда мешаванд.
3) Дастгир кардан бо тартиби мукар-раркардаи КМЧ ЧТ аз чониби макомоти таъкиби чиноятй анчом дода мешавад, ки бевосита вазифаи исбот шудани холатхои содир шудани чиноятро ба зимма доранд (м.м.21, 26 КМЧ ЧТ). Дигар амалхои тафтишй низ аз чониби макомоти пешбур-ди парвандаи чиноятй гузаронида меша-ванд. Дар сурати ба миён омадани зарури-яти гузаронидани амали тафтишй, аз чумла дастгир кардан, бо ташаббуси иштирокчи-ёни дигари мурофиаи чиноятй, онхо бо дархост ба макомоти пешбурди тафтиши пешакй бояд мурочиат намоянд. Иштиро-чиёни дигари мурофиаи чиноятй хукук надоранд ягон амали тафтиширо му-стакилона анчом диханд. Доир ба хамин коида дар конун истисно пешбинй шудааст, ки мувофики он шахрвандон хукук доранд шахсеро, ки чиноят содир карда-аст ё баъди содир шудани чиноят кушиши пинхон шуданро дорад, дастгир карда, мачбуран ба макомоти дахлдор супоранд (м. 93 КМЧ ЧТ). Аз мазмуни ин меъёри конун набояд шахрвандон суистифода намоянд ва ичрои вазифаи таъкиби чино-ятиро пурра ба зиммаи худ гиранд.
Дар вакти аз чониби шахрванд дастгир шудани шахс ва мачбуран супори-дан ба макомоти дахлдор амалхои вай набояд аз хадди мудофиаи зарурй ё зару-рияти нихой берун бароянд. Хдракатхое, ки хангоми дастгир шудани шахси чиноят содирнамуда бо максади ба макомоти хокимият супурдан ё пешгирии имконияти чиноятхои навро содир карданаш ба у за-рар расонидаанд, агар бо воситахои дигар дастгир намудани чунин шахс гайриимкон бошад ва дар айни замон чорахои зарурии бо ин максад андешидашуда аз хад наба-ромада бошанд, чиноят хисоб намеша-ванд. (м.м. 40-42 КЧ ЧТ).
Дар раванди тафтиши пешакй бошад, макомоти пешбурди парвандаи чиноятй хукук надорад дархости ишти-рокчиёни мурофиаи чиноятиро дар хусу-си анчом додани амали тафтишй, аз чум-ла, дастгир кардан рад намоянд.
Хдмин тарик бо тартиби мукаррар-кардаи конун анчом дода шудани дастгир кардан мохияти хукукии мурофиавии чино-
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
ятии ин амали тафтиширо (ба монанди ди-гар амалхои тафтишй) ифода мекунад.
4) Мувофики м. 172 КМЧ ЧТ яке аз шартхои умумии тафтиши пешакй дар про-токоли амали тафтишй кайду мустахкам шудани чараён, мазмун ва натичахои амалхои тафтишй ба шумор меравад. Натичаи дастгир кардан хам мутобикан дар шакли мурофиавй расман дар протокол кайд мегардад (м. 94 КМЧ ЧТ).
5) Дарчанд дастгир кардан дар фасли 4 КМЧ ЧТ хамчун чораи мачбуркунй дар мурофиаи чиноятй пешбинй гардида бошад, хам мазмун, чараён ва натичаи он аз
амали тафтишй ягон фаркияти чиддй надо-рад. Чунки хама амалхои тафтишй, ки КМЧ ЧТ пешбинй мекунад, хусусияти мачбуриро доро мебошанд ва новобаста аз хохиш ва иродаи дигар иштирокчиёни му-рофиаи чиноятй гузаронида мешаванд [13, с.172-173].
6) Амали тафтишй эътироф шудани дастгир шудани шахс ба сифати гумонбар асоси хукукй низ дорад. Масалан, м. 81 ва к. 1 м. 153 КМЧ ЧТ дастгир карданро ба сифати амали таъхирнопазири тафтишй пешбинй кардааст.
Адабиёти истифодашуда
1. Алексеев, М. Сущность уголовного процесса / М. Алексеев. - М.: Юрист, 1995. - 176 с.
2. Воеводин, Л.Д. Конституционные права и обязанности советских граждан / Л.Д. Воеводин. - М.: Изд-во Московского университета, 1972. - 300 с.
3. Громов, Н.А. Уголовный процесс России: учебное пособие / Н.А. Громов. - М.: Экзамен, 1998. - 276 с.
4. Григорьев, В.Н. Задержание подозреваемого органами внутренних дел / Григорьев В.Н. -Ташкент: Изд-во Ташк. ВШ МВД СССР, 1989. - 121 c.
5. Диноршоев, А.М. Конституционная регламентация и реализация прав и свобод человека и гражданина / А.М. Диноршоев. - Душанбе: Ирфон, 2015. - 217 с.
6. Конститутсияи Чумхурии Точикистон Конститутсияи Чумхурии Точикистон аз 6-уми ноябри соли 1994 (бо тагйироту иловахои 26.09.1999 с., 22.06.2003 с. ва 22.05.2016 с.). - Душанбе: Конуният. 2016. - 62с.
7. Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон. - Душанбе: Матн, 2016. - 658 с.
8. Корнуков, В.М. Меры процессуального принуждения в уголовном судопроизводстве. -Саратов. 1978.- С. 38-39
9. Курбонов, Р.З. Некоторые вопросы судебной защиты прав и свобод человека и гражданина в уголовном процессе Республики Таджикистан // Верховенство закона - основа укрепления государственной независимости. - № 2. - Худжанд, 2010. - С. 193-201.
10.Практика взаимодействия следователей прокуратуры с органом дознания при расследовании убийств и изнасилований. - М.: Эксмо, 1990. - 98 с.
11.Петрухин, И.Л. Неприкосновенность личности и принуждение в уголовном процессе / Петрухин И.Л.; Отв. ред.: Михайловская И.Б. - М.: Наука, 1989. - 256 c.
12. Рахматулоев, А.Э. Назарияи далелхо ва масъалахои исботнамой дар мурофиаи чиноятй / А.Э. Рахматуллоев. - Хучанд: Ношир, 2014. -300 с.
13. Рахматулоев, А.Э. Мурофиаи чиноятй: Китоби дарсй / А.Э. Рахматуллоев. - Хучанд: Хуросон, 2017. - 628 с.
References
1. Alekseev, M. The essence of the criminal process / M. Alekseev. - M.: Lawyer, 1995. - 176 p.
2. Voevodin, L.D. Constitutional rights and obligations of Soviet citizens / L.D. Voevodin. - M.: Publishing House of Moscow University, 1972. - 300 p.
3. Gromov, N.A. Criminal process in Russia: textbook / N.A. Gromov. - M.: Exam, 1998. - 276 p.
4. Grigoriev, V.N. Detention of a suspect by internal affairs bodies / Grigoriev V.N. - Tashkent: Tashkent Publishing House. Higher School of the Ministry of Internal Affairs of the USSR, 1989. - 121 p.
5. Dinorshoev, A.M. Constitutional regulation and implementation of the rights and freedoms of man and citizen / A.M. Dinorshoev. - Dushanbe: Irfon, 2015. - 217 p.
6. Constitution of the Republic of Tajikistan of November 6, 1994 (as amended and supplemented on September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016). - Dushanbe: Legitimacy. 2016. - 62 p.
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
7. Criminal Procedure Code of the Republic of Tajikistan. - Dushanbe: Matn, 2016. - 658 p.
8. Kurbonov, R.Z. Some issues of judicial protection of the rights and freedoms of man and citizen in the criminal process of the Republic of Tajikistan // The rule of law is the basis for strengthening state independence. - No. 2. - Khujand, 2010. - Р. 193-201.
9. The practice of interaction of investigators of the prosecutor's office with the body of inquiry in the investigation of murders and rapes. - M.: Eksmo, 1990. - 98 p.
10. Petrukhin, I.L. Inviolability of the person and coercion in the criminal process / Petrukhin I.L.; Rep. Ed.: Mikhailovskaya I.B. - M.: Nauka, 1989. - 256 p.
11. Rahmatuloev, AE Theory of Evidence and Problems of Evidence in Criminal Proceedings / A.E. Rahmatulloev. - Khujand: Publisher, 2014. -300 p.
12. Rahmatuloev, AE Criminal Procedure: A Textbook / A.E. Rahmatulloev. - Khujand: Khuroson, 2017. - 628 p.
