CC BY
2ИЛМДОИ ЩТИСОДЙ / ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ
ОИД БА МАСЪАЛАИ ТАКМИЛ ДОДАНИ ТАЙЁР КАРДАНИ МУТАХАССИСОНИ БОСАЛОХИЯТ ДАР СОДАДОИ ФАЪОЛИЯТИ ИНСОН БО
АФЗОИШИ ТАЛАБОТ БА ДОНИШ
ХУШВАХТЗОДА ЦОБИЛЦОН ХУШВАХТ,
доктори илм^ои щтисоди, профессор, ректори Донишгоуи Миллиии Тоцикистон Тел.:(+992)9191698649, E-mail: kobil_barfiev@mail.ru;
ХАмидова сарвиноз хамроБоевна,
Номзади илмхои щтисоди, дотсент, мудири кафедраи фаъолияти бонкии Донишгощ давлатии Хуцанд ба ном Б. Fафуров, Тел.:(+992)927019755, E-mail: istambonu@mail.ru К ВОПРОСУ О СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ПОДГОТОВКИ КОМПЕТЕНТНЫХ СПЕЦИАЛИСТОВ В ОБЛАСТЯХ ЧЕЛОВЕЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПОВЫШЕННОГО СПРОСА НА ЗНАНИЯ
ХУШВАХТЗОДА КОБИЛДЖОН ХУШВАХТ,
доктор экономических наук, профессор, ректор Национального университета Таджикистана, Тел.:(+992)9191698649, E-mail: kobil_barfiev@mail. ru;
хамидова сарвиноз хамраБОевна,
кандидат экономических наук, доцент, заведующая кафедрой «Банковское дело» ГОУ «Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова» Тел.:(+992)927019755, E-mail: istambonu@,mail.ru В статье сделана попытка исследовать направления формирования компетентного специалиста и выявить проблемы в процессе его формирования, так как для интенсивного увеличения удельного веса областей человеческой деятельности повышенного спроса на знания в формировании ВВП, выпускник должен обладать высокой конкурентоспособностью и высокой компетентностью, чтобы выполнить конкретный перечень операций с заданными качествами, в установленные сроки и наименьшими затратами труда и ресурсами по востребованной специальности.
Ключевые слова: качество, повышение, компетенция, компетентность, компетентностный подход, экономика, области повышенного спроса на знания
KHUSHVAKHTZODA KOBILJON KHUSHVAHT,
doctor of economic sciences, professor, rector National University of Tajikistan, Phone: (+992) 9191698649, E-mail: kobil barfiev@mail.ru; KHAMIDOVA SARVINOSKHAMRABOEVNA, Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, Head of the Department of Banking, State Educational Institution "Khujand State University named after Academician B. Gafurov" Tel.: (+992) 927019755, Email: istambonu@mail.ru TO THE QUESTION OF IMPROVING THE TRAINING OF COMPETENT SPECIALISTS IN THE AREAS OF HUMAN ACTIVITY WITH AN INCREASED DEMAND FOR KNOWLEDGE The article attempts to explore the directions offormation of a competent specialist and identify problems in the process of its formation, since in order to intensively increase the share of areas of human activity with an increased demand for knowledge in the formation of GDP, a graduate must have high competitiveness and high competence in order to perform a specific list of operations with given qualities, on time and with the lowest labor costs and resources in the specialty in demand.
Key words: quality, improvement, competence, competence, competence-based approach, economics, areas of increased demand for knowledge.
Мукаддима. Дар раванди ами; ва густариши падидаи «бакалаври оммавй», бо афзоиши босуръати контингенти бекорон бо як катор сабабх,ои объективй ва субъективй нишон медихдд, ки байни сатх,у сифати тайёр кардани мутахассисон ва талаботи бозори мехнат, прогресси илмию техникй ва дарачаи тараккиёти куввах,ои истех,солкунанда дар мамлакат баъзе номувофикатй дида мешавад.
Ин тафовут дар нарасидани мутахассисони салохиятдор, бахусус дар сохахои фаъолияти инсон бо афзоиши талабот ба дониш, ки зерсистемаи иктисоди дониш, системаи иктисодии минтакахо ва дар мачмуъ кишварро ташкил медиханд, зохир мегардад. Зерсистемаи иктисодиёти дониш, ки сохаи истехсол ва пахнкунии захирахои номахдуд - дониш буда, дар афзоиши ММД ба хар сари ахолй ва баланд бардоштани сифати зиндагии ахолии кишварро, бахусус иктисодашон хеле пешрафта, накши бартаридошта мебозад.
Х,алли масъалаи рафъи тафовути байни талаботи иктисодиёт (шахси алохида, корфармо) ба мутахассисони салохиятнок ва холати вокеии он тавассути ташкили тайёрии бунёдй, башардустона, васеи умумии касбй ва амики махсуси ба талаботи муосир чавобгуи актуалй ва саривактй мебошад.
Истифодаи равиши салохиятнокй хамчун парадигмаи тадкикоти назариявй ва амалии иктисодй хамчун самти арзишй истифода мешавад, зеро хадаф ва вазифахои таълим тагйир меёбад, ба сифати хама гуна сатхи тахсилот таваччухи бештар зохир мегардад.
Афзоиши (ва зуд тагйирёбанда) талаботи чомеа ва талабот ба мутахассисон, ба мисли печида ва васеъ шудани майдони тачрибаи ичтимой; таъсири равандхои чахонии технологияхои иттилоотй, ракобати шадид дар бозори мехнат, тагйирот дар сохди хизматрасонихои таълимй ва зухуроти равшани ракобат дар сохаи маориф, аз руйхати пурраи сабабхои объективй, ки ташаббуси тагйирот ва афзоиши талаботи чомеа хатмкунандагони мактабхои олй.
Мачмуи салохиятхои касбй ва инсонии мутахассисоне, ки истехсолот ва чомеа такозо мекунанд, дар раванди тагйирёбанда - амикшавй ва тавсеа карор дорад, ки боиси чорй шудани механизми ташаккули онхо - барномахо ва усулхои тайёр кардани мутахассисон на танхо дар донишгох, балки инчунин дар саноат. Вектори нишондихандахои сифатии тайёрии мутахассисон, ки раванди муттасил аст, бо муайян кардани фаркияти вокеии байни мутахассис бояд кадом салохиятхоро дошта бошад ва вокеан ба чй кобилият дорад, алокаманд аст. Агар потенсиали мутахассис нисбат ба талаботи истехсолот, корфармо ва умуман чамъият баланд бошад, пас ин имкон медихад, ки талаботи истехсолот ба мутахассисон ба таври оптималй конеъ гардонда шавад, барои таъмини самараи баланди истехсолот замина ба вучуд меоварад. Аммо ин метавонад сабаби афзоиши таваррум дар мактабхои олй бошад, зеро имкониятхои мутахассис аз сатхи техникй ва технологии истехсолот ва шакли сохтори ташкилии идоракунй, ки дар корхона амалй карда мешаванд, махдуд аст.
Махз хамин вазифа ва халли он боиси он мегардад, ки дарачаи тараккиёти куввахои истехсолкунанда мувофики кобилияти мутахассиси дорой маълумоти олй ташаккул меёбад. Ин раванд метавонад ё тавассути баланд бардоштани сатхи техника ва тахияи технология дар корхонахои ватанй ва ё аз чониби мутахассисе, ки ба сатхи касбии худ дар дигар кишвархо кор чустучу мекунад, амалй карда шавад. Дар харду холат, махорати баланди касбй ба мутахассис имкон медихад, ки барои кори худ барои гирифтани музди кофй замина ба вучуд оварад.
Тафовути мутахассиси дорои маълумоти олии касбй аз хаваскор (шахсе, ки тайёрии назариявй ва касбй надорад) дар он аст, ки вай дорои дониши кофии назариявй ва малакахои амалй барои ичрои як катор вазифахои ба хам алокаманд ва вобаста ба ихтисоси муайян мебошад.
Дониш ва малакаи кофии мутахассис дар раванди фаъолияти муайян вобаста ба ичрои вазифахои хизматй дар вазифаи муайян ё дар чараёни фаъолияти сохибкори инфиродй зохир мегардад. Ин чунин маъно дорад, ки сатхи салохияти мутахассис асосан тавассути истеъмоли дониш ва малака - дар амал татбик намудани онхо зохир мегардад.
Сифатхои зарурй барои тайёр кардани мутахассисон, ки корфармоён талаб мекунанд:
- дарачаи тайёрии фундаменталй (назариявй) (донистани илмхои табиатшиносй, дарачаи зарурии дониши илмхои гуманитарй ва чамъиятшиносй, донистани фанхои умумии касбй, дониши курсхои махсус, дарачаи мукаррарии тайёрй);
- сатхи салохияти касбй (салохияти технологй, салохияти иттилоотй, малакахои асосии мутахассисон, кобилияти бахо додан ва интихоби бехтарин рохи халли масъала);
- сифатхои шахсии мутахассис (кобилияти тафаккур, малакахои байнишахсй, сифатхои шахсй)
Руйхати боло мутахассиси салохиятдорро хамчун як раванди бисёрчанба тавсиф мекунад, ки он асосан аз сифатхои шахсии мутахассис, яъне ба кобилиятхои равонии у, фарханги муоширати инсон бо дигарон, пеш аз хама бо коллектив, сифати шахсе, ки манфиати ширкатро аз манфиати худ ва манфиатхои гурух болотар мегузорад, хамчун шахсе, ки манфиати ташкилот ва хифзи онхо дар рушд ва такмили худ дастурест. Махз хамин чузъхои сифатии шахс хамчун мутахассис ва узви коллектив, мувофики мукаррароти назарияи хавасмандкунй муносибати шахсро ба зарурати объективй ва ё баръакс, беахамиятии тадричан афзоиш ёфтани салохияти касбй ва таълими назариявй.
Ба ибораи дигар, ташаккули худшиносй ва худшиносии мутахассис дар баробари мухити дохилй (кобилияти ба даст овардани дониш ва малакаи шахс, ангезахои рафтор), инчунин аз мухити беруна, сатхи инкишофи куввахои истехсолкунанда, шароит (оила, давлат, чамъият) барои ба даст овардани маълумот (донишхои асосй) ва малакахои амалие, ки дар хар маврид мутахассиси ин ё он касб, мачмуи гуногуни салохият ва салохият барои халли мушаххаси масъалахои истехсолй, илмй ва вазифахои идоракунй.
Барои ин мунтазам пешниход намудани вазифахои идоракунй (аз чумла тайёр намудани мутахассисони салохиятнок) зарур аст, то ки чузъхои салохиятхо хамчун раванди нодурусти рушди хамдигар ва чузъхои бо хам алокаманди салохиятхои мутахассисон хисоб карда шаванд.
Раванди ташаккули мутахассисони салохиятдор, ки аз тачрибаи маъруфи ташкили омодасозии мутахассисон нишон медихад [6,16-18], раванди систематикй буда, дар он робитаи сабабй дар натичаи ба вучуд омадани талаботи истехсолот ва умуман чамъият дар мачмуи мутахассисон, барои конеъ гардондани талаботи миллат ва чамъият ба онхо, дар даврахои муайяни тараккиёт. Аз ин ру, сабаби асосии ташаккули салохияти мутахассисон талаботи чомеа ба онхост. Ч,амъияте, ки аз чониби ташкилотхо, давлат ва шахрвандон намояндагй мекунад, хамчун фармоишгар ва истеъмолкунандаи салохияти касбй ва салохияти мутахассис баромад мекунад.
Имруз кас бо истехсол ва такрористехсолкунии кувваи коргарй хамчун шакли мархалаи харакати омили мехнат дар шароити дарки он хамчун мачмуи кобилиятхои аклию чисмонй барои мехнат махдуд шуда наметавонад. Мухимтар аз он аст, ки шахс дорои малакахои ичтимой ва касбй мебошад, ки ба у имкон медихад, ки тамоми мачмуи муносибатхои ичтимоию иктисодиро амалй созад.
Дар ин замина тахия ва татбики равиши салохиятнокй дар пажухишхои иктисодй мухим ва зарур аст, ки тагйироте, ки дар макромухити ибтидой асри XXI ба вукуъ меоянд, инъикос менамояд. Аз ин ру, ташаккули салохияти касбии мутахассис хамчун масъалаи илмй ба расмият дароварда шудааст.
Тахлили равишхои пажухишии муосир ба мундаричаи мафхуми «салохияти касбй» нишон дод, ки ин мушкилот дар айни замон аз чониби олимони ватанй ва хоричй мавриди омузиш карор гирифта, дар тафсири он маънои дигар дорад:
- салохияти касбй хамчун сатх, дарача, нишондихандаи сифатй ва самарабахши ташаккули дониш, малакаи касбй аз руи фан ва кобилияти татбики онхо дар фаъолият[2];
- салохияти касбй хамчун системае, ки чанбахои тартиботи фалсафй, равонй, сотсиологй, фархангй, шахсиро дар бар мегирад [1, с.39-62];
- малакахои универсалй дар натичаи татбики равиши салохият, ки на он кадар тарзи технологйшудаи амали аз чониби хама одамон дар хама гуна фарханг истифодашаванда фахмида мешавад, балки пеш аз хама, чунин усуле, ки метавонад татбик карда шавад дар дониш, рушд ва табдили якчанд самтхои таълимй, инчунин ва сохахои гуногуни фаъолият.
Олимони амрикой низ дар намунаи мутахассиси салохиятдор интизом, истиклолият, муошират ва хохиши рушди худшиносиро дохил мекунанд. Олимони шведй бар ин назаранд, ки салохияти касбй хамгироии чанбахои зехнй, ахлокй, ичтимой, эстетикй ва сиёсии дониш аст.
Сарфи назар аз навоварии нисбй ва нокифоя инкишоф ёфтани мафхуми «салохият» робитаи он бо мафхуми касбй аён аст. Маълум аст, ки дар мамлакати мо мафхуми «ихтисос» кайхо боз аломати асосии кордонй буд. Дар ин замина салохият то як андоза бо максади иваз кардани тахассусхо, тавсеаи майдони хусусиятхо, тамаркузи таваччух аз донишу малакахои мавчуда ва ташаккулёфта ба имкониятхое, ки минбаъд ба ифшои иктидори шахсй мусоидат
мекунанд, инкишоф ёфт. Дониш, малака ва махорат, ки меъёри баходихии тахассуси мутахассис мебошанд, имкон намедиханд, ки сатхи маълумот аз сабаби норавшанй, номуайянии маъной ва нофахмй дар таърифхо нишон дода шавад.
Тафовути мутахассиси босалохият аз сохибихтисос дар он аст, ки аввал на танхо дарачаи муайяни салохиятхо дорад, балки онхоро дар кори худ татбик карда метавонад.
Пайдоиши равиши салохиятнокй ва истифодаи мафхумхои «салохият», «ракобатпазирй» акидаи умумиро барои хамаи тадкикотчиён таъкид мекунад: омузиш дар чахони муосир ин интикол ва азхудкунии мачмуи муайяни дониш, малака, махорат мебошад, ин азхуд намудани донишу малакахои хеле васеътар татбикшаванда, мураккаб, гузаранда мебошад, ки асоси на танхо касбият, балки инкишофи минбаъда ва худшиносии шахсияти инсон мебошанд.
Мафхумхои «салохият», «муносибати ба салохият асосёфта», агар аз нуктаи назари тагйири сифати таълим баррасй шаванд, на танхо ба вохиди ченкунии омодагии мутахассис ба ичрои фаъолияти касбии худ бо чунин сифатхои шахсй хамчун омодагй, мутобикшавй, малакахои муошират ишора карда шаванд.. Аз ин ру, мафхумхои «салохият» ва «ракобатпазирии касбй» хам дар бозори мехнат ва хам дар бозори хизматрасонихои таълимй бо хам алокаманданд.
Мутахассиси салохиятдор (касбй) кодир аст, ки аз доираи ихтисоси худ берун равад, вай дорои потенсиали муайяни рушди дарозмуддати эчодй ва худшиносй мебошад. Яке аз вазифахо дар доираи равиши салохиятнокй тахияи номенклатураи салохиятхо мебошад, ки бидуни он дар бораи дар сатхи меъёрй муаяйн гардонидани тартиботи ичтимой сухан рондан гайриимкон аст.
Яке аз равишхои тахияи номенклатураи салохиятхо хамчун асос чудо кардани навъхои асосии хаёти инсон мебошад, раванди ташаккули мутахассисони салохиятдорро дар асоси салохияти касбию ичтимой санчида мешавад, ки имкон медихад гуруххои зерини салохиятхоро чудо карда мешавад: касбй, ичтимой, иттилоотй, коммуникатсионй ва гайра.
Умуман, салохияти касбй хамчун хусусияти фардии дарачаи мутобикат ба талаботи касб фахмида мешавад. Дар баробари ин тафсири мафхуми «салохияти касбй» дар адабиёти илмй хануз яксон нест. То имруз якчанд равишхои асосии муайян кардани салохияти касбии мутахассис муайян карда шудаанд:
- мачмуи кобилиятхое, ки барои фаъолияти касбй заруранд [4];
-мачмуи кобилиятхо ва сифатхои равонии шахс барои фаъолияти касбй зарур аст [5];
- мачмуи кобилиятхо ва хислатхои шахсият, аз кабили ташаббус, масъулият, мехнатдустй, максаднокй, эътимод ба худ;
- тавассути имкониятхои шахсии мутахассис, ки ба у барои мустакилона ва самаранок халли масъалахои функсионалй имкон медихад.
А. К. Маркова панч намуди салохияти касбиро чудо мекунад [5]:
- салохияти махсус - доштани фаъолияти касбии худ дар сатхи кофй баланд ва кобилияти тархрезии рушди минбаъдаи касбии худ;
- салохияти ичтимой - сохиби фаъолияти касбии муштарак (гурухй, кооперативй), хамкорй, инчунин усулхои муоширати касбии дар ин касб кабулшуда;
- салохияти шахсй - доштани усулхои худшиносй ва рушди худ, воситахои мубориза бо деформатсияхои касбии шахсият;
- салохияти инфиродй - доштани усулхои худшиносй ва рушди фардият дар доираи касб, омодагй ба рушди касбй, кобилияти нигохдории инфиродй, муковимат ба пиршавии касбй, кобилияти ташкили окилонаи кори худ бидуни сарбории вакт ва мехнат. А.К.Маркова тавзех медихад, ки ин навъхои салохият дар вокеъ камолоти инсон дар фаъолияти касбй, дар муоширати касбй, ташаккули шахсияти касбй, фардияти уро доранд. Аммо ин сифатхо метавонанд ба мутахассиси хуби махсус хос бошад, аммо вай чй гуна муошират кардан ва халли мушкилоти рушди худро намедонад.
Сарфи назар аз фаркиятхои муайяни тафсири мафхумхои «салохиятхои касбй» ва норавшании равишхо ба таснифи салохиятхои касбй, аксари олимони ватанй ва хоричй бар он акидаанд, ки салохияти касбй мафхуми мураккаби интегративй мебошад, ки бо дониш ва малакахои касбй муайян карда мешавад; самтхои арзишй дар чомеа ва ангезахои фаъолият; фарханги коммуникативй, маърифатй ва умумй; мавчудияти потенсиали рушди эчодй ва худшиносии шахсй; сифатхои шахсии аз чихати касбй мухим ва гайра. Набудани акаллан яке аз ин кисмхо тамоми низомро вайрон карда, на танхо самараи фаъолияти касбй, балки иктидори хаёти шахсии уро хам паст мекунад.
Потенсиали хаётй дурнамои мутобикшавии инсонро дар равандхои фаъолияти иктисодиро дар робита бо вокеияти иктисоди муосир тавсиф мекунад ва аз ин ру тавсия дода мешавад, ки мафхуми салохияти касбй дар асоси консепсияи кобилияти корй васеъ карда шавад. Дар кисмхои он бояд чунин тасвир карда шаванд: имкониятхои психофизиологии
иштирок дар фаъолияти фоиданоки чамъиятй; имкониятхо барои хамкории мунтазами ичтимой; кобилияти тавлиди гояхо, усулхо, тасвирхо, гояхои нав; окилона будани рафтор; мавчудияти дониш ва малакахои зарурй барои ичрои вазифахо ва намудхои муайяни кор; таъминот дар бозори мехнат.
Ташаккули ин салохиятхои касбй дар байни мутахассисон тахлили робитаи сабабу окибати байни хатми мутахассисон ва бо кор таъмин намудани онхоро сахт такозо мекунад. Таъминот ба кор, метавонад бошад, ки тахлили натичахои тадкикоти тадкикотчиёни ватанй ва хоричй нишон медихад асосан мувофики сифатхои касбй ва тахассусии хатмкунанда, агар имкон бошад — хангоме ки чои кори мутахассис маълумоти олй ё ихтисоси хатмкунандаро талаб накунад, мутахассис аз руи ихтисоси худ кор накунад ва ё баръакс коргаре, ки маълумоти олй надорад, вазифаеро ишгол менамояд, ки маълумоти олиро талаб мекунад. Аксар вакт холатхое чой доранд, ки вазифаи дорои маълумоти олии касбиро мутахассиси на аз руи ихтисос ва ё шахсе, ки маълумоти олй надорад, ишгол менамояд.
Ин чихати микдори масъалаи конеъ гардондани талаботи иктисодиёт ба мутахассисон ва тарафи сифатии масъала дар он аст, ки вазифаи муайянро мутахассиси ихтисоси дархостшаванда ишгол мекунад, вале натичаи фаъолияти вай ба талаботи стандартхои корфармо мувофик бошанд. Риоя накардани талаботи сатхи тайёрии мутахассис дар он аст, ки хатмкунанда аз руи сифатхои касбии худ ба талаботи ГОСТ (стандарти давлатии тахсилот) ва ба талаботи корфармо чавобгу нест.
Стандарти давлатии таълимии барномаи таълимии тахсилоти касби аз тахассуси мутахассис, накшаи таълимии базавй ва барномахои намунавии корй, ки аз тарафи муассисахои таълимии тахсилоти олии касбй хангоми ташкили тайёр кардани мутахассисони дорои маълумоти олии касбй рохбарй карда мешаванд, иборат мебошад.
Системахои муосири ташкили омодасозии мутахассисон аз чузъхои зерин иборатанд (расми 1).
;Нлкшкои тЯьлю!. тЯъмщ[Ота нетОди. тач^пЗОта лаборатОЁл. ТиЪШТНОТП Ivj^.—l.JjTvOII Пс.Дя1ГОГИ. ^ХЛрЛ^^ХИ TïlXilCCVCII онхо
'î-1
.1
1
L^JHjiij^
-
ч_
т бозори меднат
L
Расми 1. Системам истехсол ва пахн кардани дониш дар донишгох,
Расми 1 нишон медихад, ки бозори касбии мехнат ба ташаккули модели хатмкунанда таъсир мерасонад, вале ин холат на хамеша ба хадафи донишгох - тайёр намудани мутахассисон мувофикат намекунад. Вокеан, дарачаи рушди куввахои истехсолкунанда дар кишвархои гуногун ва алалхусус хиссаи сохахои фаъолияти инсон бо афзоиши талабот ба дониш дар ташаккули ММД гуногун аст. Ин метавонад ба он оварда расонад, ки агар дар мамлакат дарачаи тараккиёти куввахои истехсолкунанда ва махсусан сохтори сохавии иктисодиёти он гуногун бошад, пас бозори касбии мехнат барои тайёр кардани мутахассисон аз руи ихтисосхои кухнашуда шароити замина ба вучуд меоварад. Сохахои хочагии халк, ки дар чоррахаи пешрафти илму техника амал мекунанд, суст тараккй мекунанд. Ин зиддият ба он оварда мерасонад, ки дар вакти пурра кардани сафи бекорон тамоюли нарасидани мутахассисон мушохида карда мешавад, ки ин ба таъмини талаботи иктисодиёт ба мутахассисон таъсири манфй мерасонад.
Ин ихтилофро дар сурате бартараф кардан мумкин аст, ки агар тартиб додани стандарти давлатии тахсилот (ГОСТ) ба тачрибаи давлатхои тараккикардаи саноатй асос ёбад, ки дар он чо ба тайёр кардани мутахассисоне, ки ба фаъолияти сохахои фаъолияти инсон нигаронида шудаанд ва фаъолият ва талабот ба дониш баланд аст, диккати махсус дода мешавад. Еайр аз ин, ин мамлакатхо ба туфайли мавчудияти корхонаю ташкилотхое, ки дар сохахои фаъолияти инсон бомуваффакият амал мекунанд, назарияро бо амалия пайваст карда метавонанд, ки ин талаботро ба дониш зиёд кардааст. Бо дарназардошти тачрибаи хоричй дар тахияи стандартхои давлатии тахсилот, бо назардошти дигар чизхо ба сохахои фаъолияти инсон имкон медихад, ки хиссаи ин сохахоро дар ташаккули ММД бо эхтиёчоти рузафзуни дониш дар чумхурй афзун гардонад, ба афзоиши хиссаи захирахои доништалаб дар ташаккули ММД, ки ба тамоюлхои тараккиёти иктисодии мамлакатхои индустриалй ва постиндустриалй мувофик аст.
АДАБИЁТ
1. Браже, Т.Г. Профессиональная компетентность специалиста как многофакторное явление. / Т.Г. Браже: Тез. к семинару. - Л.: НИИ НОЗ: 1990 -.с.39-62.
2. Гершунский, Б.С. Философия образования для 21 века (В поисках практико-ориентированных образовательных концепций) / Б.С. Гершунский. - М.: «Интер-Диалект +», 1997.- 697с
3. Галаган А.И. Проблемы интернационализации и контроля качества высшего образования и подходы к их решению в ряде зарубежных стран//Известия МАА ... 2001. №84. С.80-86;
4. Кузьмина, Н.В. Профессионализм педагогической деятельности / Н. В. Кузьмина, А. А. Реан. - СПб: Знамя, 1993. - 154с
5. Маркова, А.К. Психология профессионализма / А. К. Маркова. - М.: Международный гуманитарный фонд «Знания», 1996. - 192с.
6. Неделько В.С. Математические модели анализа и прогнозирования качества подготовки специалистов в военных ВУЗах. Авт.к.э.н. Ростов-на-Дону.:РГЭУ (РИНХ), 2001. Стр.16-18;
7. Похолков Ю.,Чучалин А., Могильницкий С., Боев О.//Высшее образование в России.-2004.-№ 2.- С.12-27.
РАВАНДИ ИНКИШОФИ БОЗОРИ ХИЗМАТРАСОНИДОИ БОНКЙ ДАР ЧАДОН
FАЮРОВ FАЙРА Т ХАКИМОВИЧ,
номзади илмуои ицтисоди, муаллими калони кафедраи кори бонкии Донишгоуи миллии Тоцикистон.
Сурога: 734025, Цум^урии Тоцикистон, ш. Душанбе кучаи Айни 35, E-mail: gayrat-gayurov@mail.ru. Тел: (+992) 904466868; БОБОЕВ ФУЗАЙЛ ЦУМЪАБОЕВИЧ, номзади илм^ои щтисоди, дотсенти кафедраи молия ва сугуртаи Донишгоуи миллии Тоцикистон. Сурога: 734005, Цум^урии Тоцикистон,
Душанбе, хиёбони Рудаки, 17.
Тел: (+992) 934514545. E-mail: fuzail-1991@mail.ru СОДЩЗОДА ПАРВИЗ, номзади илм^ои щтисоди, дотсенти кафедраи щтисодиёти ца^они Донишгощ миллии Тоцикистон. Тел.: (+992) 100119306, E-mail:
parvizis91@mail.ru;
Дар мацола масоили ташаккул ва рушди бозори хизматрасонщои бонки дар кишвархои ца^он мавриди тащиц царор гирифтааст. Муаллифон оид ба раванди ташаккули хизматрасонщои бонки ва аввалин амалиёти бонки дар ицтисодиёти мамлакатхо сарчашма^ои илмии зиёдро мавриди пажущш царор додаанд. Зимни тащицот нахустин амалиёти бонки муайян гардида, заминало ва омил^ои рушди бозори хизматрасонщои бонки
