CC BY
121ИСТИФОДАИ ВОСИТАХОИ МУОСИР ДАР ТАЪЛИМИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ РОЗИКОВ БАХРОМ МАХМАСОЛИХОВИЧ МУРОДОВ АНВАР ИЛОХИДДИНОВИЧ САБУРОВ АБДУХОЛИК МАХМАДНОСИРОВИЧ САИДОВА МАВЧУДА ЯТИМОВНА
СОБИРОВ БАХТИЁР САИДМАХМАДОВИЧ
преподавателы кафедры методики преподавания иностранных языков Бохтарский государственный университет имени Носира Хусрав.
Аннотация Широкое использование современной технологи в процессе обучения иностранному языку свидетельствуют об их доступности и больших возможностях. Мультимедийные средство и образовательные компьютерные программы для развития всех видов англоязычной деятельности учащихся, формирования аспектов изучения языка, культуры цивилизации страны изучаемого языка, а также мониторинг развития речевых навыков.
Ключевые слова: современной технологи, мультимедийные, образовательные компьютерные, формирования аспектов, культуры цивилизации
Дар Консепсияи миллии маълумоти Чумхурии Точикистон зарурати омузиши забони хоричй барои инкишофи чомеа ба тарики зайл таъкид карда шудааст: «Омузиши забонх,ои хоричй, махсусан русй, англисй ва арабй дар хдмбастагй бо забони модарй аз синфх,ои ибтидой огоз меёбад ва тамоми марх,илах,ои маълумотро фаро мегирад. Зарурати омузиши забони хоричиро хдмчун сарчашмаи дониш барои омухтани илму фархднг, дунё, прогрессии илмию техника ва воситаи муоширати байни миллатх,о бояд ба эътибор гирифт»[4;121].
«Хусусан карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи тасдики барномаи давлатии такмил ва омузиши забонх,ои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2004-2014», ки аз чониби Президенти кишвар Эмомали Рахмон дар таърихи 2 декабри соли 2003 ба имзо расидааст, назди мутахассисону омузгорони мактабхои олй ва миёнаи тахсилоти умумй вазифахои пурмасъули ба таври куллй такмил додани таълими забонхои русй ва англисиро такозо менамояд».[6;32]
Дар замони муосир бозори мехнат ба инсон, пеш аз хама, ба мутахассиси имруз талаботи махсус мегузорад, ки ин сифати баланди тахсилот, малакахои муошират, ма;саднокй, эчодкорй ва аз хама мухимаш - дар чараёни зиёди иттилоот кобилияти мутобик; шудан дар хама гуна чомеа ба хисоб меравад. Тарбияи чунин шахсон дар муассисахои тахсилоти олии касбй ба рох, монда мешаванд. Мах,з аз мактаби олй сифати тайёр кардани мутахассисон вобастагии калон дошта, аз устодон малакаю махорати касбй талаб менамояд.
Талабот ба таълиму тарбияи мутахассисон имруз аз 10-15 соли пешин ба куллй фар; карда, максаду вазифахо ва мундаричаи таълим тагйир ёфтааст, воситахо ва технологияхои наву инноватсионии таълим пайдо шудаанд, аммо бо тамоми гуногунрангй ва пешрафти илму техника, дарс хамчун шакли асосии ташкили раванди таълим хамоно бо;й мемонад. Барои татби;и максаду вазифахои нав ва талаботи замони муосир, муносибати мо нисбат ба таълиму тарбия, чараёни ташкил ва баргузории дарс, натичагирй аз он бояд дигар шавад. Дарси хуби муосир онест, ки донишчу муста;илона меомузад, кашфиёту эчодкорй мекунад, роххои дурустро мечуяд, дониши худро такмил
медихад ва фаъолияти худи донишчу асоси омузиш мегардад. Танхо дар фаъолият ва худомузию худтакмилдихй инкишоф додани малакаю майорат ва ;обилиятхои донишчу имконпазир хохад буд. Х,ар ;адар шароити тахсил бехтар фарохам оварда шавад, ма;саду вазифахои таълим хамон ;адар самараноктар халли худро меёбанд. Раванди таълими забони хоричй дар сатххо ва мархалахои гуногун тадрис гашта, хусусияти давравй (сиклй) касб менамояд. Мухимтарин, нишондихандаи асосии инкишофи даврахои раванди таълими забони хоричй ма;садхои дидактикии кори педагогй, нисбат ба забони хоричй ташаккули салохияти коммуникативиро та;озо менамояд.
Азбаски хама гуна раванди таълим дар чахорчубаи мушаххаси ва;т ташкил карда мешавад, барои амалисозии ин раванд як худуди муайянеро шартан му;аррар намудан зарур мебошад. Дар асл, он метавонад синфхонаи махсуси забони хоричй, синфхонаи лексионй, лаборатория ва амсоли инхо му;аррар гардад.
Ба гуфтаи И.А. Зимняя [Зимняя 1989; Зимняя 1971], хусусияти забони хоричй хамчун фанни таълимй дар он аст, ки он хам хадаф ва хам воситаи омузиш мебошад. Имруз ба хадафхо ва вазифахои сохаи маориф во;еан вазъи бозори мехнат ва шугли ахолй, дурнамои рушди ичтимоию и;тисодии кишвар, вазъи бозори хизматрасонии таълимй ва эхтиёчоти мардум таъсир мерасонад. Холатхои мазкур на танхо дар дохили мамлакат, хатто берун аз кишвар, яъне вазъи чомеаи чахонй низ ма;саду вазифахои илму маориф ва омузиши хар як фанни таълимиро дар алохидагй муайян месозад. Пеш аз оне ки мохияти ма;сади таълими забони хоричй (англисй)-ро дар чомеаи имруза (хам дар Точикистон ва хам дар чахон) муайян намоем, шархи мафхуми «ма;сад»-ро кушодан зарурат дорад. Мафхуми «ма;сад» дар адабиёти илмй, фархангхо, монографияхо гуногун шарх дода шудааст, аммо монандии ин тавзехот хеле хуб ба назар мерасад.
Дар фарханги нави истилохот ва мафхумхои методй (назария ва амалияи таълими забонхо) муаллифонаш Азимов Э.Г., Шукин А.Н. ма;сади таълим чунин шарх дорад: «Натщаи пешаки ба нацша гирифташудаи фаъолияти педагоги, ки бо истифода аз усущо, методхо ва воситаххои таълим ба даст оварда мешавад. Цузъи пешбари системаи таълим, ки дар зери таъсири мухити таълим ташаккул ёфта, ба интихоби усущо, воситахо, мундарща, шакщои ташкилии таълим таъсир мерасонад» [Азимов Э. Г., Шукин А. Н. Новый словарь с.344]
Н.Д. Галская ма;сади таълимро «мацсади омузиш - инкишофи цобилияти муоширати байнифарханги хусусиятихамгирои дорад» шарх додааст. [Н.Д. Галская 2003, с.76]
Ташаккули салохияти коммуникатсионии забони хоричй хамчун хадафи муосири таълими забонхои хоричй, яъне ;обилият ва омодагии во;еии муошират бо забони хоричй бо забони модарй, инчунин ошноии мухассилин бо фарханги кишвари забонаш омухташаванда, бехтар фахмидани маданияти кишвари худ, ;обилияти дар чараёни муошират ифода намудани он [Методика обуч. Миролюбова. 2010, с.29].
Салохияти коммуникатсионй ба маънои муосири худ ташаккули ;обилияти мута;обилаи байнифархангхоро таъмин месозад. Новобаста аз оне ки касби ояндаи хатмкунандаи муассисаи тахсилоти олии касбй ба сафархои хорича, робитаю хамкорй бо шарикони хоричй ало;аманд аст ё не, донистани забони хоричй барои шахси сохибмаърифат ва хамачониба рушдёфта тарбия ёфтан мусоидат намояд. Воситахои муосири муошират бо шарикони дохилй ва хоричй, дастрасй ба захирахои иттилоотй ва Интернет, пайваста такмил додани ихтисоси худ аз мутахассиси оянда на танхо истифода кардани технологияи компютериро талаб менамояд, балки донистани забонхои хоричиро хеле зарур мешуморад. Дар асри XXI иттилоот арзиши афзалиятнок дошта, мав;еи намоёнро дар хаёти инсоният касб кардааст. Рохи муваффа;ият дар бисёр сохахо
дастрасй ба иттилоот ва кобилияти кор кардан бо он муайян гардидааст. Ин маънии онро дорад, ки барои мутахассис танхо донистани забони модарй барои фаъолияти касбй басанда набуда, хадди а;ал як-ду забони хоричиро донистан талаботи хатмй хисобида мешавад.
Махорати фаъолият дар робита бо иттилоот дар мавзуъхои таълимй ва сохахои таълимй, инчунин дар чахони атрофро метавон ба салохиятхои иттилоотй ворид намуд. Доштани дастрасй ба воситахои ахбори оммаи муосир (телевизион, магнитофон, телефон, факс, компютер ва f.) ва технологияхои иттилоотй (аудио, видео, почтаи электронй, ВАО, Интернет) барои мутахассиси оянда хеле зарур мебошад. Чустучу, тахлил, интихоби иттилооти зарурй, табдилдихй, хифз ва инти;оли он низ махз дар асоси салохиятхои иттилоотй сурат мегиранд [Методика обуч. Миролюбова. 2010, с.28]. Аз гуфтахои боло метавон хулоса намуд, ки мутахассиси касбу кори гуногун мебояд дорои салохияти иттилоотй бошанд. Дар ин радиф набояд фаромуш сохт, ки дар замони муосир иттилоот бо забонхои машхури чахон, аз чумла бо забони англисй хеле дастрас мебошад. Пас, ин холат нуфузи забони англисиро боз хам боло бурда, зарурати донистани онро меафзояд.
Мундаричаи фан яке аз унсурхои асосии системаи таълими забони хоричй буда, ба он ма;садхо ва баъд методу воситахои таълим таъсир мерасонад.
Ба андешаи Ч,. Брунер [Bredekamp S. 1994], мундаричаро бояд чунин ташкили методии маводи лингвистй ва экстралингвисй фахмид, ки барои харчи зудтар азхуд кардани фан ва ноил шудан ба ма;садхои гузошташуда имкон медихад. Хамин тари;, ду вазифаи зерини методии таълим ба миён меояд:
а) ташкили маводи забонй (лингвистй);
б) ба донишчуён додани дониш ва дар онхо рушд додани малакаю махорате, ки барои донистани забон ва истифодаи амалии он дар сохахо ва холатхои гуногуни муошират зарур аст.
Бинобар мавчудияти вазифаи дуюм дар ташаккули мундарича ва сохтори фанни таълимй на танхо лингвистика, балки як мачмуи фанхои экстралингвистй, аз кабили дидактика, педагогика, психология, методика ва Fайра иштирок менамоянд. Дар кадом шароит пешниход шудани дониш, чигуна рушд додани малакаю махорат, имконпазир будани сарфаи вакт ва неруи донишчуён метавонад аз фанхои дар боло зикргашта вобаста бошад. Дар ха;и;ат шартхои мазкур дар принсипхои дидактикй ифода ёфтаанд. Азбаски принсипхои дидактикй вобастагии таълимро аз ташкили равандхои ассимилятсия инъикос мекунанд, ин холат барои парадигмаи «компютер - донишчу» халкунанда мегардад.
Хусусияти хоси забони хоричй аз он иборат аст, ки чузъи пешбари мундаричаи таълими он на асосхои илм, балки усулхои фаъолият - таълими намудхои гуногуни фаъолияти нут;: гуфтор, тафох,ум, хондан, навиштан мебошад. Хар як намуди фаъолият азхудкунии чанбахои муайяни забонро дар бар мегирад, мазмуни асосии таълими забони хоричиро ташкил медихад ва шарти зарурии азхудкунии фаъолияти нут; мебошад.
Ма;сад ва мундаричаи таълим ягонагии муайянро ташкил медихад. Мундаричаи таълим, хамчун натичахои (ма;садхо)-и интизории таълимро, ки дар шакли моддй тачассум ёфтаанд, амалй месозад.
Таълим як навъ фаъолияти аз чихати ичтимой мухим ба шумор меравад. Чомеа ба насли наврас барои чй ва чй меомузад, бетараф нест. Таълим, пеш аз хама, инти;оли тачрибаи чамъкардаи чомеа мебошад. Одатан, чор унсури умумии тачрибаи чамъиятиро чудо мекунанд:
• дониш дар бораи табиат, чомеа, тафаккур, усул ва усулхои фаъолият;
• малака ва махорати татбики тарзу усулхои маълуми фаъолият;
• асосхои фаъолияти эчодй, чустучуи халли проблемахои нав;
• системаи тарбияи х,иссиёт, иродаи ;авИ, ахло;И ва эстетики [Дидактика ср. школы 1982, с.102].
Мундаричаи таълим, мисли х,ама гуна мундарича, бар хилофи шаклаш, ба таври мушаххас зох,ир мешавад. Ин чунин маъно дорад, ки мундаричаи таълим ба саволи «Чи бояд таълим дод?» чавоб дода, бояд тамоми дониш, малака ва мах,оратх,оеро дар бар гирад, ки талаба барои ноил шудан ба ма;садх,ои таълим бояд азхуд кунад, ки чун ;оида, тартиби чамъиятиро ифода мекунад. Умуман метавон гуфт, ки мундаричаи таълим аз ду чузъи калон иборат аст: дониш, аз як тараф, малакаю майорат, аз тарафи дигар.
Методикаи таълими забони хоричИ на танх,о бо масъалах,ои умумии таълим сару кор дорад, балки бевосита масъалах,ои мушаххаси таълими забони хоричиро баррасИ менамояд. Пас, он аввал ба навгоних,ои илмх,ои замони муосир (лингвистика, психология, технологиями иттилоотИ, кишваршиносИ ва г.) такя намуда, консепсияи таълими забони хоричиро дар шароити чах,они имруза пешних,од месозад.
Бояд ;айд кард, ки дар адабиёти илмИ бисёр муаллифон ба масъалаи муайян кардани хусусиятх,о ва вазифахои барномах,ои таълимии компютерИ ва воситах,ои мултимедИ пардохтаанд. Яке аз аввалинх,о тахкикоти Л.Н. Чуксина [4], ки масъалах,ои ало;амандИ байни компютеру донишчу ва автоматикунонии маводх,ои таълимиро мувофи;и сатх,и донистани забони хоричиро дар бар мегирад, ба шумор меравад.
Баъдан, ин хусусияти хоси барномах,ои мултимедии забониро «интерактивИ» низ номиданд. Дар асоси барномах,ои интерактивии забони компютерИ, метавон системаи ягонаи маш;х,о ва вазифахои забон ва нут;ро тах,ия намуд.
Дар айни замон, олимон вобаста ба мавчудияти якчанд чараёнх,о ба таснифи барномах,ои мултимедии таълимИ тах;ик;от мегузаронанд. Ба гуфтаи О.Н. Морозов [5], аксари барномах,ои мултимедии забонИ, ки дар охири асри XX - ибтидои асри XXI омода шудаанд, озмоишИ буданд. Онх,о дорои санчишх,ои гайри коммуникатсионИ буданд, ки ба назорати чузъх,ои забони дискретИ нигаронида шудаанд. Аз соли 2005 инчониб барномах,ои таълимие, ки ба сатх,и муайяни донистани забонхои хоричИ нигаронида шуда буданд, пайдо шуда истодаанд.
ФЕХРИСТИ АДАБИЁТ
А) Ба забони точикй
1. Эмомали Рахмон. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон. Газетаи «Омузгор», № 18. 2.05. 2014.
2. Эмомали Рахмон. Точикон дар оинаи таърих. Душанбе, «Ирфон», соли 1997.
3. Консепсияи миллии маълумоти Чумхурии Точикистон //Ахбори Вазорати Маорифи Чумхурии Точикистон. Душанбе, 2003.
4. Масъалахои мухими методикаи таълими забонхои хоричй дар замони хозира // Маводхои конференсияи илмй-амалии чумхуриявй / Тахти тахрири проф. Алиев С.Н. Душанбе, 2010.
5. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф». Душанбе, 2004.
6. ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи тасдики барномаи давлатии такмил ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2004-2014» // Асноди меъёрй ва хукукии сохаи маориф. Душанбе, 2003, № 3.
7. Алиев С.Н. Методхои муосир ва технологияи иттилооти. Душанбе, 2003. 86 с.
8. Алиев С. Н. Методикаи умумии таълими забонхои хоричй. Душанбе, 2013. 340 с.
9. Барномаи омузиши забони англисй. Душанбе: Сарпараст, 2003. - 28 с
