CC BY
8
УДК 371 ББК 74.03 (5т)
ВАЗЪИ КУНУНИ ВА Луфов Мансурбой Тоймуратович, н.и.п., сармуаллими
ТАМОЮЛ^ОИ РУШДИ кафедраи психологияи ицтимой ва касбй;
МУНОСИБАТИ САЛОХИЯТИ Собирова Назира Солицоновна, унвонцуи кафедраи
КАСБИИОМУЗГОРОНДАР педагогикаи ицтимой ва касбии МДТ "ДДХба номи акад. Б.
МАКТАБХОИОЛЙ Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
СОВРЕМЕННОЕ Луфов Мансурбой Таймуратович, к.п.н., старший
СОСТОЯНИЕ И ТЕНДЕНЦИИ преподаватель кафедры социальной и профессиональной
РАЗВИТИЯ психологии; Собирова Назира Солиджоновна, соискатель
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ кафедры социальной и профессиональной педагогики ГОУ
КОМПЕТЕНТНОСТИ В ВУЗЕ «ХГУ имени акад. Б Гафуров» (Таджикистан, Худжанд)
CURRENT STATUS AND Lufov Mansurboy Taimuratovich, candidate ofpedagogical
TRENDS OF PROFESSIONAL sciences, senior lecturer of the department of social and
тл/ГРП'Тп'мгп' professional psychology; Sobirova Nazira Solijonovna, COMPETENCE
applicant of the department of social and professional pedagogy under the SEI "KhSU named after acad. B Gafurov "(Tajikistan, Khujand) Email: lufov@mail.ru
DEVELOPMENT IN A UNIVERSITY
Вожа^ои калиди: психология, педагогика, салоуият, салоуиятнокй, тайёрии касбй, комуникативй, салоуиятй касби, мауорати педагогй.
Дар мацола вазъи кунунй ва тамоюл^ои рушди муносибати салоуияти касбии омузгорон дар мактаби олй баррасйкардашудааст. Гуфта мешавад, ки муносибати салоуияти касбии омузгорони оянда дар мактаби олй ва муносибати босалоуият цамчун «воситаи асосии омодасозии шахс ба худомузй» ба уисоб меравад. Дар робита ба омузгорони оянда зарур мешуморем, ки раванди таълим бояд ба самти худомузии шахс, ба ташкили шароитуои дохилй ва ташаккули цобилиящо цщати мустацилона ба нацша гирифтани зиндаги равона карда шавад.
Ключевые слова: психология, педагогика, компетентность, компетентность, профессиональная подготовка, общение, профессиональная компетентность, педагогические навыки.
В статье рассматриваются тенденции и тенденции развития профессиональной компетентности преподавателей в высших учебных заведениях. Авторы статьи рассматривают цель повышения профессиональной компетентности будущих учителей в сфере высшего образования и отношения с компетенцией как «основной инструмент подготовки человека к самостоятельной учебе». Что касается учителей, мы считаем, что учебный процесс должен быть ориентирован на личностное самообразование, создание внутренних условий и развитие навыков самостоятельного планирования жизни.
Key words: psychology, pedagogy, competence, competence, professional training, communication, professional competence, pedagogical skills.
This article discusses the trends and trends in the development of professional competence of teachers in higher educational institutions. The authors of the article consider the goal of increasing the professional competence offuture teachers in the field of higher education and relations with competence as "the main tool for preparing a person for independent study". As for teachers, we believe that the educational process should be focused on personal self-education, the creation of internal conditions and the development of independent life planning skills. The article notes that the principles of a competent approach to teachers provide an opportunity to find and strengthen their status in society, to respond quickly and in accordance with the requirements of the time.
Дар муддати начандон тулонии давраи истиклолият Чумхурии Точикистон хдмчун мамлакати дорои муносибатхои бозоргонй эътироф шуда, ба рушди назаррас ноил гардид ва ба чомеаи чахонй пайванд шуд.
Дар ин замина накшу ахдмияти низоми маориф ва захирахои инсонй меафзоянд, ки нишондихандахои сатхи рушди чомеа, неруи иктисодй ва амнияти мамлакат ба шумор мераванд. Дигаргунихо дар чомеа ба маориф таъсир расонида, аз он зудхаракатй ва посухи муносибро ба вокеияти мархалаи нави таърихй ва мувофикатро ба талаботи рушди иктисодиёт такозо мекунад (8).
Дар хуччатхои созмони чахонй оид ба маориф, аз чумла кайд мегардад, ки дар шароити хозира махз «сифати» ахолй (сатхд маълумот, офияти равониву чисмонй) рушди чомеа ва
давлатро муайян ходад кард. Бинобар ин, маориф яке аз омилдои калидии субот ва пешрафти рузафзуни давлат ва дар мачмуъ, чомеаи чадонй буда, фишанги асосиест, ки чадон барои далли муаммодои куллии мавчудият ва тараккиёти худ дар даст дорад (4).
Низоми самарабахши маориф яке аз омилдои таъмини рушди устувори иктисодиёти мамлакат ва чомеаи точикистонй мебошад. Хддафи ислодот дар низоми тадсилоти олии давлат таъмини дигаргунии сифатии он дар шароти иктисоди бозоргонй ва чадонишавй аст. Пайваст шудани Точикистон ба низоми умумичадонии тадсилот, тагйироти парадигмаи тадсилот, ташаккули тарди нави миллии тадсилот масъаладои сифати омодагии кадрдои педагогиро бе таваччуд намегузоранд.
Дар тули чанд соли охир якчанд барномадое кабул шуданд, ки самт ва мудтавои чорадоро барои татбики сиёсати давлат дар содаи маорифи Ч,умдурии Точикистон, аз он чумла, дар риштаи маълумоти педагогй, муайян менамоянд.
Тарбияи шахсияти фардангаш пургунчоиш шаклгирии тамоми навъдои фарданг - ахлокй, сиёсй, эстетикй, экологй, чисмонй ва гайраро пешбинй менамояд, ки бешубда, ба сатди салодияти касбии мутахассисони оянда, махсусан, самти педагогй низ таъсир мерасонад.
Ба мутахассисони содиби маълумоти олй аллакай дозир талаботи чиддитар ва аз бисёр чидат сифатан нави марбут ба салодияти касбй, муташаккилй, кордонй ва дадафмандй пеш гузошта мешавад. Бозори меднате, ки дар шароити нави иктисодй шакл мегирад, ба хислати муносибатдои чамъиятй таъсири чиддй расонида, нисбат ба шахс талаботи катъиро пеш мегузорад ва ин нукта бояд дангоми омода кардани мутахассисони форматсияи нав ба дисоб гирифта шуда, ба парвариши салодиятнокй ва ракобатпазирй дар ондо адамияти хоса зодир гардад. Барои мутахассисони оянда босалодият ва ракобатпазир будан маънои кобил будан ба чустучуй ва азхуд кардани донишдои нав, кабул карда тавонистани карордои гайристандартй, боварй доштан ба кобилияти касбии худ ва ба дамин восита таъсир расонидан ба ояндаи худро дорад.
Дар Конуни Ч,умх,урии Точикистон "Дар бораи маориф" ба зарурати такмили тарди мактаби муосири деда, ки фародам овардани шароитро барои баланд бардоштани сатди тадсили хонандагони мактаби дедот ва баробар кардани имконоти ибтидоии хатмкунандагони ондо барои гирифтани маълумоти олии касбй таъмин мекунад, таваччуди хоса зодир мегардад(4).
Дар Паёми Президенти Ч,умх,урии Точикистон ба Мачлиси Олии Ч,Т (26.12.2018 с) накши мудим доштани маориф дар пешрафти чомеа ва давлати точикистониён таъкид мегардад. Бобати зарурати таъмини тайёрии томактабии бачагон ва рушди барномадои нави маърифатй барои кудакони синни томактабй ба назар гирифта мешаванд.
Дар амалй кардани дигаргунидои инноватсиониро дар коркарду татбики технологиядои нави таълим, инкишофи низоми тадсилоти муттасилро, ки такмили ихтисос ва аз нав омода кардани кадрдоро бо максади тагйири фаврии содаи фаъолияти дар як узви чомеа дар бар мегирад. Конун бояд барои тачдиди мундаричаи тадсилот ба воситаи татбики барномадои нави таълимй, китобдои дарсй ва мачмуадои нави таълимию методй, чорй кардани барномадои нави таълимй барои содиби маълумоти иктисодй, экологй, дукукиву шадрвандй шудани бачагон ва чавонон мусоидат намояд(7).
Имруз педагоги босалодият ва содиби тафаккури эчодй онест, ки ба фаъолияти гуногунпадлуи касбй ва густурдаи ичтимой кобил аст; мавридшиносу боодоб ва дорои дисси дамдардй буда, дар муносибат бо кудак ва наврас ботадаммул ва пуртокат аст; ба худ хос ва нисбатан мухтор будани худинкишофёбии ондоро мефадмад; муоширати дохилигурудй ва байнигурудиро таъмин ва низоъдои коллективи бачагонро бартараф карда метавонад; ба инкишоф додани худ кодир буда, барои бачагон ва дамкорон дамчун шахсияти пургайрату пуртакопу чолиб аст.
Дар низоми маорифи миллй мафхуми "салохдят" ва "салохдятнокй" ворид шуда , хдмчун истилохи сохди маориф истифода мешавад.
Тафсири мафх,умх,ои "салохдят" ва"салох,мятнокй"- ро аз сарчашмах,о барраси намуда итминон х,осил менамоем, ки ба дарки он омузгорон ворид шуда, дар раванди таълими низоми салохдятнокй ба ташаккули салохдятх,ои муайяни хонанда ахдммят медихднд.
Дар баъзе адабиёти илмй - мафх,умх,ои салохдят, ^обилият, малака ва майорат баробар истифода мешавад. Салохдятро дар низоми маориф метавонад мачму дониш, малака ва мах,оратх,ои ба хдм пайванде, ки ба ма^сади хдлли масъалах,ои таълимй амали нигаронида шудааст, номид(1).
Педагогдои маъруфи гузашта оид ба масъаладои салохдяти касбй, талаботдо нисбат ба омузгори босалодият В.А.Сластенин, А.И.Пискунов, А.Н.Леонтев, А.П. Кузмина ва аз он чумла педагогони Ч,умдурии Точикистон - М.Лутфуллоев, Ф.Шарифзода, И.Х.Каримова,
К.Б. ^одиров, Ш.А.Шаропов, С.Алиев, Х.М. Сабуров, З.П. Рахмонов ва дигарон дар фаъолияти касбй ди;;ати махсус дода аст.
Х,ама гуна чомеа нисбат ба мутахассисони содаи маориф талаботеро пеш меорад, ки ба дадафдои рушди ичтимоиаш мувофиканд, зеро дурнамои пешрафт дар тамоми содадои даёти маънавию моддии дар давлат ба кадрдои педагогй вобаста мебошад.
Масъалаи тафсири модияти мафдуми «салодияти касбй» байни равоншиносон, педагогдо, мутахассисони амалкунанда ва дигарон бадсу ихтилофдоро ба миён овардааст.
Аз омузиши адабиёти илмй маълум мегардад, ки дар замони дозира оид ба модияти мафдуми «салодият», сохтори ва мундаричаи он акидаи ягона мавчуд нест. Дар аксари маврид, ин мафдум аз руйи фаросат барои ифодаи сатди баланди ихтисос ва кордонй истифода мешавад. Дар тафсири баъзе муаллифон мафдуми «салодияти касбй» бо мафдуми «омодагй ба фаъолияти касбй» иртибот пайдо мекунад. Дар сохтори дарацаноки истилоддои зикршуда салодияти касбй мавкеи мобайниро ишгол менамояд. Агар барои таъйини чойи салодиятнокй дар низоми кордонй (касбият) кушиш намоем, он байни вазифашиносй ва камолот, ки сатди басандаи тасаллути касбро ифода менамояд; байни омодагй, ки аксари муаллифон онро дамчун «самтгирии ботинй»-и шахсият ба фаъолияти муайян, як навъ долати «пеш аз огоз» ва мадорат чойгир аст.
Л.М. Митина салодияти педагогиро нисбат ба оне, ки дар адабиёти равоншиносй оварда шудааст, васеътар - на тандо дар каринаи фаъолият, балки вобаста ба каринаи тамоми меднати омузгор баррасй намуда, ба он гайр аз фаъолият шахсият ва муоширатро низ дохил мекунад: «мафдуми «салодияти педагогй» донишдо, мадорату малакадо, инчунин воситаву тарздои татбики ондо дар фаъолият, муошират, инкишоф ва худинкишофдидии шахсиятро дар бар мегирад, ё ба иборати дигар, зери мафдуми салодияти педагогии омузгор дамбастагии мутаносиби донишдо оид ба фан, методика ва дидактикаи омузонидан, дамчунин мадорату малакадо (фарданг)-и муоширати педагогиро бояд фадмид». У дар сохтори салодияти педагогй ду зерсохторро чудо мекунад: фаъолиятй (донишдо, мадорату малакадо, роддои амалй намудани фаъолияти педагогй) ва коммуникативй (донишдо, мадорату малакадо ва воситадои амалй кардани муоширати педагогй)(6).
Мудаккики точик М.Лутфуллоев асосдои психологию акмеологии такмили кордонии мутахассис ва фарданги касбии уро баррасй намуда, мафдуми салодияти касбиро дамчун «омодагии касбии субъекти меднат (мутахассис ё коллектив) барои ичрои вазифадо ва уддадоридои фаъолияти дарруза», онро далкаи асосии фарданги инноватсионию акмеологии мутахассис мешуморад(5).
Махсусияти шаклгирии салодияти касбии омузгорони ояндаи забондои хоричиро С.Н.Алиев тадкик намуда, онро як навъи чузъии салодияти касбй мешуморад ва онро аз системаи донишдо, мадорату малакадо ва мувофикати дурусти методдои кор бо объектдои педагогие, ки барои фаъолияти касбии омузгор заруранд, иборат медонад (2).
Салодияти касбиро ба сифати падидаи фардию педагогии мураккабе дар асоси якчоя шудани тачриба, донишдои назарй, мадорати амалй ва хислатдои мудими шахсй, ки сабабгори омодагии омузгор ба ичрои вокеии фаъолияти педагогй мегардад, баррасй менамояд.
Ба андешаи мо, маддуд кардани модияти мафдуми салодият факат бо мачмуи муайяни донишдо ба амалан иваз кардани мафдуми кайдо таъйиншудаи «фазилат» (эрудитсия) оварда мерасонад, бинобар ин, салодият бояд ба маънои васеътар - дамчун дамбастагии донишдо, мадорат, сифатдои шахсй ва тачриба баррасй гардад.
Дар баробари ин, ба мафдуми «салодият» доираи васеи истифода (илмй, дидактикй, методй, идоракунй, коммуникативй, тадкикотй, равоншиносию педагогй, когнитивй, умумифардангй, компютерй салодияти шахсият ва г.) хос мебошад.
Барои он ки хар як хонандаи имруаза босалодият гардад, зарур аст, ки муносибати босалохияти омузгорро дар раванди таълиму тарбия ба рох мондан зурур аст, зеро таълими салохиятноки азхудкунии махорати фаолияти самарабахшро дар вазъиятхои мушкили касбй, инфироди ва хаёти ичтимои пешбини карда, дониши ани; мачмуи махоратхои, ки барои фаолияти пурсамар дар холатхои номуайян равона карда шуда, барои амал кардан ва натичаи дилхох ба даст овардан имкон фарохам меоварад. Яъне дар муносибати бо салохдят мафхуми «дониш» маънои сохиб гардидан ба ин ё он мачмуи салохиятхои фанни (махсус) ва умуми (калиди) -ро, ки барои халли проблемахо барои зарурати муста;илона хондан ва ноил гардидан ба ма;садхои ичтимои ва инфироди имкон медихад, ифода менамояд.
Муносибати бо салохиятро хамчун «воситаи асосии омодасозии шахс ба худомузи» хисобидааст. Дар робита ба омузгорони оянда зарур мешуморем, ки раванди таълим бояд ба самти худомузии шахс, ба ташкили шароитхои дохили ва ташаккули ;обилиятхо чихати муста;илона ба на;ша гирифтани
зиндаги равона карда шавад, зеро муносибати босалохият дар таълим барои омода сохтани шахс ба хаётмусоидат намуда дар шароити инкишофи мунтазам ва тагйирпазири он имкон медиханд,ки таърифи зерро пешниход созем. Салохиятиятноки хосият (сифати) шахсе мебошад, ки тадрисро дар сатхи муайяне, ки асоси омодагии уро барои фаъолияти бобарор ифода мекунад, ба хатм расонидааст.
Муносибати босалохият дар таълим шарти асосии баланд бардошнани сифати тахсилот буда, ба андешаи олимони соха, ба даст овардани малакахои хаётан мухим мебошад. Салохиятноки ба ба омузгорони оянда имконият медихад, ки макоми худро дар чомеа пайдо намуда, устувор созанд, хам зудамалу хам ба талаботи замон чавоб гуфта тавонанд.
Муносибати босалохият дар тахсилот бо руйкарди амалкунандаи шахсиятгаро робита дошта, ба шахсият ва фароянди фаъолияти мушаххаси хар хонанда, донишчу дахолат мекунад. Дар ин робита дар раванди имрузаи фаъолияти педагоги накши омузгорони салохиятноки касби ба таври чашмгир меафзояд, хонанда, донишчу ва фаъолияти онхо ба мехвари асосии тахсилот табдил меёбад.
Дар чахони муосири зудтагйирёбанда ва пур аз тазодхо омузгорони имруза бояб сифатхои ташаббускори, навовари, амалигардони, тагйирпазири, масъулиятшиноси ва созандагию бунёдкориро дошта бошанд. Онхо бояд шахсони бомаърифати аз чихати маънави-ахлоки устувор ва кордоне бошанд, ки барои дастрас кардани ахбор воситахои гуногунро интихоб намуда, онро тахлилу арзёби намуда, масъалахои мураккаби олами атрофро дарк кунанд, мушкилоти гуногуни таълимию хаётиро пешгуйи ва хал карда тавонанд,масъулияти худро дар назди оила, чомеа ва кишвар дарк намоянд.
Храмин тавр омузгорони оянда бояд донад, ки низоми таълими салохиятнокй, чунин низомест, ки дар тадбики он диккати асоси ба ташаккули малакахои амалй (хаёти, хакикй, функсионалй) равона мешавад. Кисми мухими низоми салохиятнокй ба арзёбии натичахои таълим нигаронида шудааст, яъне дар низоми таълими салохиятнокй бо максади муайян кардани дониш , малака ва махорати заминавии хонандагон; муайян кардани раванди азхудкунии малака ва махорати нав; муайян кардани сатхи нихоии натичахои таълим арзёбй гузаронда мешавад ва он бояд вокеи ва инъикоскунандаи дониши амали хонанда бошад. Аз ин ру омузгорони хамаи зинаи тахсилоти умумиро зарур аст, ки оид ба низоми нави таълимй аз дастуру адабиётхои дастрас ва тахия мешуда, маълумоти зарури гирифта, хангоми иштирок дар курсхои такмили ихтисос, семинархои омузишй дониши худро мустахкам ва пурра намоянд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Адольф, В.А. Формирование профессиональной компетентности будущего учителя/ В.А. Адольф // Педагогика. 1998. - №1. - С. 74 - 78.
2. Алиев, С.Н. Научно-педагогические основны формирования профессиональной компетенции будущих учителей иностранных языков в педвузах Республики Таджикистан (на материале английского языка). Дисс...доктора педагогических наук: 13.00.01 / С.Н.Алиев.-Душанбе, 2009.- 374 с.
3. Каримова, И. Педагогикаи мукоисавй/И.Каримова,С.Сулаймонй. - Душанбе-2018. - 197 с.
4. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи маориф" Душанбе: "Шарки озод"-(22.07.2013,№1004)
5. Лутфуллоев, М. Истиклолияти Точикистон ва маорифи навин/М.Лутфуллоев.-Душанбе: Сахбо, 2006-220 с.
6. Митина, Л.М. Психология профессионального развития учителя/Л.М.Митина. ~М.: Флинта: Московский психолого-социальный институт, 1998. - 200 с: ссылки: 45,48,49, 52,
7. Паёми Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, Эмомалй Рахмон ба мачлисии Олии Чумхурии Точикистон аз 26 декабри соли 2018.- Душанбе: Шарки озод, 2018. - 40 с.
8. Стратегияи милли рушди маорифи Чумхурии Точикистон то соли 2020 (Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 июни 2011 №334) 102 с.
9. Туранов, С. Муносибати босалохият дар тахсилоти касбй. - Душанбе-2017.- 126 с.
REFERENCES:
1. Adolf, V.A. Formation of Professional Competence of a Future Teacher // Pedagogy. 1998. - #. 1. - P. 74 - 78.
2. Aliev, S.N. Scientifico-Pedagogical Grounds Targeted at the Formation of Professional Competence of Future Teachers of Foreign Languages in Pedagogical Universities of Tajikistan Republic (based on English). Doctoral dissertation pedagogy: 13.00.01 / Dushanbe, 2009.- 374 p.
3. Karimova, I., S. Solomoni. Comparative Pedagogy. - Dushanbe, 2018 - 197 p.
4. The Law of Tajikistan Republic "On Education". - Dushanbe: Free Orient, - (07.22.2013, No. 1004)
5. Lutfulloev, M. Independence of Tajikistan and New Education. - Dushanbe: Sahbo, 2006 - 220 p.
6. Mitina, L.M. Psychology of Professional Teacher Development. - M.: Flint: Moscow Psychological and Social Institute, 1998. - 200 p.
7. The Message of the Leader of Nation, Tajikistan Republic President, Emomali Rahmon to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic dated December 26, 2018. - Dushanbe: Free East, 2018. - 40 p.
8. The National Strategy of Education Development of Tajikistan Republic until 2020 (Decree of the Government of the Republic of Tajikistan dated June 30, 2011 No. 324)
9. Turanov S. Competent Attitude in Vocational Establishments. - Dushanbe, -2017.- 126 p.
