CC BY
16
УДК 378 ББК 74.58
Узбекова Мунира Абдушукуровна, омузгори кафедраи технология ва методикаи таълими они Донишгоуи Давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров(Цумуурии Тоцикистон, ш.Хуцанд)
Узбекова Мунира Абдушукуровна,
предподаватель кафедры технологии и методики её преподавания Худжандского государсвенного университета имени Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд)
Uzbekova Munira Abdushukurovna, lecturer of technology and methods of its teaching under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-MAIL: uzbekova.79@inbox.ru
Вожа^ои калиди: цобилият, эцод, инкишоф, тарурези, дизайнери маусулоти дузандаги, анкета, озмоиш.
Мацола ба омузиши масъалаи инкишофи цобилияти эцодии донишцуёни ихтисоси дизайнери маусулоти дузандаги дар раванди таълими тарурезии либос бахшида шудааст. Муаллиф дар заминаи омузиши тадцицоти марбут ба мавзуъ таъкид менамояд, ки цобилияти эцоди унсури мууими уама гуна навъи фаъолият, аз цумла, тарурезии либос мебошад. Дар мацола моуият ва натицауои кори озмоиши циуати муайян кардан ва баланд бардоштани сатуи омодагии эцодии донишцуён инъикос гардидаанд.
Хулоса мешавад, ки дар цараёни тарурезии либос на тащо захираи донишу мауорати махсус, балки мавцудияти тафаккури образнок ва тахайюли эцоди, тафаккури фазоги, уофизаи басари ва сифатуои дигари шахсият низ мууим мебошанд.
Ключевые слова: способность, творчество, развитие, конструирование, дизайнер швейных изделий, анкета, тест.
Статья посвящена изучению процесса формирования творческих спосбностей студентов специальности дизайнера швейных изделий в обучении предмета конструирования одежды. Автор подчеркивает, , что творческие способности - это элемент всех видов деятельности, в том числе дизайн одежды. В статье отражены сущность и результаты экспериментальной работы по выявлению и повышению уровня готовности студентов.
Примечательно, что процесс дизайна одежды не только важен для конкретных знаний и навыков, но также для сознательного ума, творческого мышления, творческого исскувства, виртуальной памяти и других особенностей качества личности.
Key words: ability, creativity, development, design, garment designer, questionnaire, test.
The article is devoted to the study of the formation of creative abilities of students of the specialty designer of garments in teaching the subject of designing clothes. The author emphasizes the subject of study related to the fact that creativity is an element of all activities, including clothing design. The article reflects the essence and results of experimental work on identifying and improving the level of student readiness.
It is noteworthy that the process of clothing design is not only important for specific knowledge and skills, but also the presence of a conscious mind, creative thinking, creative art, thinking boom, virtual memory and other features ofpersonality quality.
Мудити таълимиву тарбиявии мактаби олй барои инкишофи кобилияти эчодии донишчуён мусоидат карда, кори дадафмандона дар ин самт самарабахшии онро афзун мегардонад.
Адамияти ичтимоиву педагогии масъалаи инкишофи кобилияти эчодй зарурати коркарди назариявй ва амалии чанбадои гуногуни онро дар таълим ва рафти омузиши фандои мухталиф асоснок менамояд. Дар баробари ин, ба масъалаи инкишофи кобилияти эчодии мудассилини
ТАШАККУЛИ ЦОБИЛИЯТИ ЭЦОДИИ
ДОНИШЦУЁН ДАР РАВАНДИ ТАЪЛИМИ ФАННИ "ТАРУРЕЗИИ
ЛИБОС"
ФОРМИРОВАНИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ СТУДЕНТОВ В ОБУЧЕНИИ ПРЕДМЕТА «КОНСТРУИРОВАНИЕ ОДЕЖДЫ.»
FORMA TION OF CREA TIVE ABILITIES OF STUDENTS IN TEA CHING THE SUBJECT OF DESIGNING CLOTHES
донишгоддои педагогй дар раванди таълими тарродии либос мудаккикон таваччуди кофй зодир накардаанд.
Мудим будани масъалаи баррасишаванда барои тамоми самтдои омодагй дар мактабдои олй, муассисадои тадсилоти миёнаи касбй, тадсилоти ибтидой ва миёнаи мактабй дар тад^щоти Н. А. Бердяев маълум мегардад (3, 51-54).
Эчод раванди фаъолиятест, ки маводи сифатан нав ва арзишдои маънавй ё натичаи бунёди чизи аз лидози объективй навро меофарад. Меъёри асосие, ки эчодро аз тайёр кардан (истедсол) имтиёз мебахшад - бедамто будани натичаи он. Натичаи эчод бевосита аз шароити ибтидой барнамеояд. Ба иборати дигар, дар олами муосир фаъолияти муваффаконаи омузишиву касбиро бидуни унсури эчод тасаввур кардан гайриимкон аст. Худи дидгоди илмй ба гояи эчодй асос меёбад, ки тадрикбахшандаи (импулси) инкишофи назарияи нав ё мавчуда мебошад. Нусхагирии одй, такрор, аз ёд кардани мавод акнун дар ягон сода методи асосии таълим пазируфта намешавад. Бинобар ин, датто дар мавридаи нусхагирии бошуурона, бо такя ба гояи ташаккулёфтаи дадафи ин амал муносибат бояд кард, ки хоси тафаккури эчодист. Тандо ба дамин шарт фард вазифаи нисбатан густурдаро ичро мекунад: на факат тачрибаи муаллифони гузаштаро меандузад, на тандо сифатдои касбии хешро аз дисоби густариши захираи иттилоотй ва доираи малакадои амалиаш бедтар менамояд, балки методдои имконпазири далли айни дамон як масъаларо чустучуй мекунад.
Ба акидаи Б.Г. Ананев эчод - чараёни объективй гардидани олами ботинии инсон аст.(2, 64). Ифодаи эчодй - ифодаи кори якчояи тамоми шаклдои даёти инсон, зодир гардидани фардияти уст.
В.С. Кузин эчодро чунин таъриф мекунад: «Эчод фаъолиятест, ки дар натичаи он инсон асардои наву оригиналие меофарад, ки барои чомеа адамият доранд» (5, 230). Чуноне ки Н.А. Бердяев таъкид менамояд, тамоми умри инсон эчодкорист: Амали эчод дамеша радо ёфтан ва бартараф намудан аст. Дар он эдсоси нерумандй нудуфтааст (3, 40).
Х,амин тарик, дар эчод инсон мустакилияту озодй, робита бо олам, робита бо модияти хешро амалй мегардонад.
Муносибати эчодй ба меднат сарчашмаи муваффакияти дама гуна фаъолият аст. Крбилияти эчодй, ташаббускорй, мустакилиятро ташаккул ва инкишоф додан мумкин аст. Л.С. Виготский ин вазифаро чунин тавзед медод: «Х,аёт низоми эчод кардан, пайваста дар долати шиддату бартарафкунй карор доштан, дамеша ба дам пайвастан ва офаридани шаклдои нави рафтор аст».
Дар кордои С.Т. Шатский ва А.С. Макаренко, ки муаммои инкишофи кобилияти эчодиро дамчун масъалаи тарбия дарк менамуданд, дар бобати таъсироти мутакобили мудит ва тадсилот, ба истилод дидгоди мудитгароёна, сухан меравад (6, 110).
Ба аксарияти китобдои дарсии психология таърифи мафдуми «кобилият», ки Б.М.Теплов пешнидод кардааст, ворид гардидааст. Мавсуф кобилиятро дамчун сифатдои фардии инсон, ки шарти ичрои бомуваффакияти як ё якчанд навъдои фаъолият аст, муайян мекунад. Б.М.Теплов назардошти се нишонаи датмии кобилиятро таъкид менамояд: махсусияти фардию психологй, ки як инсонро аз инсони дигар фарк мекунонанд; сифатдои умумии фардй, ки муваффакияти ичрои ягон навъи фаъолият ё навъдои гуногуни фаъолиятро таъмин мекунанд; вижагидое, ки ба малакадо, мадорату донишдои мавчуда вобаста нестанд, аммо осон ва зуд андухтани ин донишу малакадоро маълум карда метавонанд. Ба таркиби сифатии кобилият ва суръати инкишофи ондо дам ирсият ва дам мудит таъсир мерасонанд. Таносуби он чизе, ки ба мерос гирифта шудааст ва андухтаву дар давоми даёт инкишоф дода шудааст, бо душворй мукаррар мешавад. Тачрибаи олимони содадои гуногуни илм ошкор менамояд, ки ташаккул ва инкишофи кобилият на тандо ба омилдои генетикй, балки ба мудит низ вобаста мебошад (6, С. 10-11).
Ба масъалаи инкишофи кобилияти эчодии донишчуён-дизайнерони оянда таваччуд карда, онро дар доираи донишгоддои педагогй баррасй менамоем. Х,адафи ондо ба донишчуён омухтани роддои фарогирии технологиядои раванди тадсилот аст, ки дар кори содадои дизайнерй татбик мегарданд. Тамоми методика, техника, шартдои педагогиро андешаи роиче маддуд менамояд, ки омузгор бояд мавзуъро фадмонида, кобилияти эчодии донишчуёнро инкишоф дидад. Вазифаи омузгор омузонидани тарродй ба дизайнерони оянда мебошад, зеро фаъолияти асосии ондо дизайни мадсулоти дузандагй ходад буд (7, 3-5).
Фаъолияти дизайнерй яке аз падидадои чомеаи инсонист. Он мачмуи шаклдои гуногуни фаъолият (фикрй, тарродй, графикй) буда, дар айни замон дамчун чизи томе фадмида мешавад, ки тандо аз чамъи кисматдояш иборат нест (фаъолияти холистикй). Фаъолияти дизайнерй бо дигаргунсозии эчодии вокеият (мудити ашёй ва маънавй), зимнан бо бисёр чанбадои он зич
алокаманд аст. Бино ба хусусияти интегративии худ, фаъолияти дизайнерй имкон медидад, ки на тандо ба инкишофи кобилияти эчодии шахсият таъсир расонида шавад, балки дар хонандагон шавку рагбат, дар мачмуъ, ба омузиш бедор карда шавад.
Дар заминаи баррасии тачрибаи солдои охир кайд кардан мумкин аст, ки барои ошкор намудан ва арзёбии инкишофи кобилияти мудассилини донишгоддои чадон стратегияи аз дама бештар ояндадор низомдои комплексй дар заминаи ичрои тестдо мебошанд. Аз чумла: Чддвали зедни Стенфорд-Бине (1973) (9, 11), Тестдои Слое-сен SIT (9, 65), Ч,адвали Колумбии камолоти зеднии CMMS (1972), (10, 58) ва г дар ин замина ;айд кардан лозим аст. Х,адафи тамоми методикадои зикршуда ошкор намудани нишонадои комплексии инкишофи кобилият аст.
Бо максади муайян кардани самти шавку рагбат, ходиш, сатди омодагии эчодии донишчуёни курси ду-юми ихтисоси дизайнери мадсулоти дузандагии Донишгохи давлатии Хучанд дар дарсдои нахустини таълими тархрезии либос ба мудассилин пешнидод гардид, ки анкетадоро пур кунанд. Анкетадо бо назардошти муайян кардани сатддои олй, миёна ва паст мураттаб шуданд. Гуруди академии донишчуён аз 31 нафар иборат буд. Натичаи ибтидоии анкетагирй чунин аст:
1. Сатди баланди инкишоф мавчудияти донишдо, малакаву мадорати асосии касбиро пешбинй менамояд. Барои худро дамчун шахсияти эчодкор татбик кардан ба донишчуён зарур аст, то сатди баланди тахайюл дошта бошад, ки барои рушди тафаккур дар интихоби усулдои окилонаи тарродии либос мусоидат менамояд - 2 нафар (6,4%);
2. Сатди миёнаи инкишофи донишчуй, ки ба навъдои асосии салодият, инчунин тахайюли орй аз тафаккури эчодй бунёд ёфтааст - 10 нафар (32,2%);
3. Сатди паст дар кисми зиёди донишчуён ошкор гардид. Ба ин категория донишчуёне мансубанд, ки сатди омодагии асосиашон хуб нест, аммо содиби тафаккури тарродй дар содаи мадсулоти дузандагй мебошанд - 19 нафар (61,2%).
Ба гайр аз анкетагирй рочеъ ба сатди донишу мадорати мудассилин дар машгулияте, ки бо касби ояндаи дизайнерй алокаманд аст, тасаввурот досил кардан мумкин аст. Дар ин замина мустакилона ва пайдарпай ичро кардани кордои амалиро пешнидод бояд кард. Ба ин васила сатди тасаввуроти мудассилро дар бобати предмети омузиш муайян кардан имконпазир мегардад. Машгулиятро бо чамъбасти натичадо ба охир расонида, омузгор бо мудассилин дар як тардро аз нуктаи назари дурустии ичрои он ва сифати мадсулоти тайёр мудокимаву баррасй менамояд. Натичадои назорати вурудй (анкетагирй ва машгулияти якуми таълими истедсолй) имкон медиданд, ки дар мардалаи ибтидоии таълими донишчуён сатди омодагии техникй ва самтгирии касбии дар яке аз ондо муайян шуда, дар раванди тайёр намудани дизайнердои чавон муносибати тафрикавй татбик гардад. Корбасти минбаъдаи унсурдои эчоди техникй дар дарсдои тархрезй имкон медидад, ки дар мудассилин чунин сифатдо инкишоф ёбанд: меднатдустй, ихтироъкорй, мадорати мустакилона дал кардани масъаладо, эдтиёч ба худинкишофдидии мадорату донишдои касбй.
Бешубда, махсусияти мундаричаи тадсилот ва шаклдои фаъолияти таълимиву истедсолии донишчуён дар раванди омухтани тархрезии либос, роднамоии ба худ хоси педагог ба инкишофи кобилияти эчодии донишчуён таъсиргузор дастанд.
Барои рушди кобилияти эчодии дизайнерони оянда заминаи мусоид, махсусан, дамон вакт фародам меояд, ки ондо тархрезии ягон мадсулотро барои навъи мушаххаси либос ичро мекунанд. Ба гайр аз ин, дар ондо малакадои тафаккури эчодй, мадорати мустакилона ба даст овардани донишдо ташаккул меёбад. Чунин машгулиятдо шавковару чолиб мегузаранд ва ба дадафи худ -ташаккули шавку рагбат ба касби интихобшудаи дизайнерй ноил мешаванд.
Дар интидои тадкикоти озмоишй такроран анкета гирифта, машгулияти амалй гузаронида шуд. Натичадо нишон доданд, ки инкишофи кобилияти эчодии донишчуён ба чунин сатд расид:
№ Сатди инкишоф Теъдоди донишчуён бо %
1 Баланд 16 51,6
2 Миёна 12 38,7
3 Паст 3 9,6
Маълум мешавад, ки шавку рагбати аксарияти донишчуён ба касби дизайнерии мадсулоти дузандагй афзудааст. Мувофики натичадои анкетагирй пешрафти сифатй аз руйи фанни
омухташаванда пеш аз дама, дар донишчуёне руй дод, ки фаъолона бо эчоди техникй машгул буданд. Майлу ходиши иштирок дар машгулияти тардрезии либос устувор гардида, дар мачмуъ, муносибати мусбат ба омузиш зиёд шуд.
Дар чараёни таълими донишчуён аз руйи барномаи озмоишй тадричан афзудани шавку рагбати дизайнерони оянда ба ин навъи фаъолият ба мушодида расид. Ин ба андозаи бештаре дар чараёни фаъолияти кушод ба даст омад, яъне ба донишчуён вариантдои зиёди далли масъала ё ичрои вазифа пешнидод гардид. Ондо имкон пайдо карданд, ки мустакилият, тахайюли хешро нишон диданд, гоядои худро дар амал татбик намоянд. Цобилияти мазкур бидуни фишор ва авторитаризми омузгор зимни ичрои кор сурат гирифт. Педагог дамчун устоде, ки фаъолиятро роднамой кард, накш дошт. Интихоби технологияи тардрезии либос бошад, ба уддаи донишчуй вогузор шуд.
Х,амин тарик, тадлили асосдои назариявии кобилияти эчодй имкон дод, ки пойгоди методологии инкишофи кобилияти эчодии донишчуён дар раванди таълими тардрезии либос муайян гардад. Барои ин навъи фаъолият - мачмуи кобилияти ба таври кофй устуворе мебошад, ки на тандо ба захираи донишу мадорати махсус вобастанд, балки зимни мавчудияти тафаккури образнок ва тахайюли эчодй, тафаккури фазой, дофизаи басарй ва сифатдои дигари шахсият, ки барои эчодкорй дар чараёни тарродии либос заруранд, зодир мегарданд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Азизов, А.А Дидактические основы формирования технического творчества у учащихся общеобразовательной школы (на примере Республики Таджикистан): дис. док. пед. наук. / А.А. Азизов. - Душанбе, 2013. - 310с.
2. Ананьев, Б. Г. Человек как предмет познания. / Б.Г. Ананьев. - СПб.: Питер, 2001. -270 с.
3. Бердяев, Н.А. Смысл творчества. / Н.А. Бердяев. -М.: Астрель, 2011. -340 с.
4. Виданова, Е.А. Обучение иллюстрации как средство развития творческих способностей учащихся художественных школ / В сборнике: научные меридианы - 2016. Сборник материалов V международной научно-практической конференции. // Под общей редакцией: И.В. Шевченко, И.Г. Рзун, Н.О. Старкова. -М.: 2016. -460 с.
5. Кузин, В. С. Психология / под ред. Б.Ф. Ломова. Учебник. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Высшая школа, 1982. - 256 с.
6. Макаренко, М. С. Моя система воспитания. Педагогическая поэма. / М.С. Макаренко. АСТ, 2016 (1936г). -450 с. ^
7. Теплов, Б.М. Способности и одаренность// Ученые записки ГНИЙ психологии. Т.2. -М, 1941. -270 с.
8. Теплов, Б. М. Проблемы индивидуальных различий. / Б.М. Теплов. 4-е изд. -М.: Академия, 1996. - 468 с.
9. Slosson, R. Slosson Intelligence Tests for children and adults. East Aurora NY.: Slosson Educational Publications, 1981.
10.Terman, L., Merrill M. Stanford-Binet Intelligence Scale. Boston: Houghton Mifflin, 1973.
REFERENCES:
1. Azizov, A. And. Didactic Foundations towards the Technical Creativity Formation in Secondary
School Students (on the example of Tajikistan Republic): doctoral dissertation in pedagogy / A.A. Azizov. - Dushanbe, 2013. - 310 p.
2. Ananiev, B. G. A Human-Being as a Subject of Knowledge. / B.G. Ananyev. - SPb.: Peter, 2001. - 270 p.
3. Berdyaev, N.A. The Meaning of Creativity. / N.A. Berdyaev. -M.: Astrel, 2011. - 340 p.
4. Vidanova, E.A. Education Illustrations as a Means of the Creative Abilities Development of Students of
Art Schools / Collection of articles: scientific meridians - 2016. Collection of materials of the V-th international scientific-practical conference. // under theeditorship of I.V. Shevchenko, I.G. Rzun, N.O. Starkov. - M.: 2016. - 460 p.
5. Kuzin, V.S. Psychology / under the editorship of B.F. Lomov. Manual. The 2-nd edition, revised and
enlarged. - M.: Higher School, 1982. - 256 p.
6. Makarenko, M.S. My Upbringing System. Pedagogical poem. / M.S. Makarenko. AST, 2016 (1936). -
450 p.
7. Teplov, B.M. Abilities and Talent // Scientific Notes GNI psychology. -V.2. - M., 1941. - 270 p.
8. Teplov, B. M. Problems of Individual Differences. / B.M. Teplov. The 4-th edition. - M.: Academy,
1996. - 468 p.
