Научная статья на тему 'КӘСІБИ ҚҦЗІРЕТТІЛІК: МӘНІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ'

КӘСІБИ ҚҦЗІРЕТТІЛІК: МӘНІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
86
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КәСіБИ құЗіРЕТТіЛіК / ТұЛғА / МАМАН / БіЛіМ / ШЕБЕРЛіК

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Накыпова Г. К.

Кәсіби қҧзіреттілік теориясы мәселесі елдің экономикалық және әлеуметтік даму шарттарын қалыптастыратын маңызды фактор болып табылады. Кәсіби қҧзіреттілік бҧл нақты ахуалдарда бҧдан бҧрын ӛткен тәжірибелер негізінде кәсіби шешім қабылдау қабілеті саналады. Берілген мақалада кәсіби қҧзіреттілік тҥсінігінің мәні мен негізгі қағидалары зерттелген. Зерттеу жҧмысында педагогика және психология ғылымдарында қалыптасқан тҧжырымдамалар қарастырылады. Жҧмыстың тәжірибелік маңыздылығы мынада: кәсіби қҧзіреттілік тҥсінігі қҧрылымданды және жҥйеленді, педагогикалық және әлеуметтік-психологиялық тҧжырымдарға ерекше назар аударылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROFESSIONAL COMPETENCE: ESSENCE AND BASIC PRINCIPLES

The problem of the theory of professional competence is a significant factor shaping the conditions for the economic and social development of the country. Professional competence is the ability to base professional decisions on previous experiences with specific situations. In this article researched the essence and basic principles of professional competence. In the research work considered the formed concepts in pedagogical and psychological science. Practical significance of the work was as follows: structured and systematized the concepts of professional competence, special attention was directed to pedagogical and socio-psychological concepts.

Текст научной работы на тему «КӘСІБИ ҚҦЗІРЕТТІЛІК: МӘНІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ»

МРНТИ 14.01.11

КЭС1БИ Ц¥З1РЕТТ1Л1К: МЭН1 ЖЭНЕ НЕГ1ЗГ1 ЦАГИДАЛАРЫ

Г.К. Накыпова

6D010300 - «Педагогика жэне психология» мамандыгынын PhD докторанты Коркыт Ата атындагы Кызылорда мемлекеттiк университетi, Кызылорда к;., Казакстан, e-mail: gulnur_8220@mail.ru

Кэиби куз1реттшк теориясы мэселеи елдщ экономикалык жэне элеуметпк даму шарттарын калыптастыратын мацызды фактор болып табылады. Кэаби куз1реттшк бул накты ахуалдарда будан бурын еткен тэж1рибелер непзшде кэиби шеш1м кабылдау кабшеп саналады. Бер1лген макалада кэиби куз1реттшк тусшшнщ мэш мен непзп кагидалары зерттелген. Зерттеу жумысында педагогика жэне психология гылымдарында калыптаскан тужырымдамалар карастырылады. Жумыстын тэж1рибел1к мацыздылыгы мынада: кэиби куз1реттшк тусшш курылымданды жэне жуйеленд1, педагогикалык жэне элеуметпк-психологиялы; тужырымдарга ерекше назар аударылды.

Туит свздер: кэаби цуз1реттт1к, т^лга, маман, бШм, шеберлж

Технологиялы; инновациялар жэне енбекп уйымдастырудын жана тYрлерiнiн ену^ нарыктагы тураксыздык барысында туындаган езгерютер кэсiби кузiреттiлiк тYсiнiгiне мэн берудi талап етiп отыр. Казiргi шарттарда ез кэсiбiнiн нагыз иегерiн калыптастыру бiлiм, кабшет пен дагдылар жYЙесi, кэсiби кузiреттiлiк, маманнын дара касиетш айкындаумен байланысты. Елiмiздiн еуропалык гылыми жэне бiлiм беру кенiстiгiне енуi жогары бiлiм жYЙесiнде кептеген езгерютерге экелдi. Сондыктан кэсiби кузiреттiлiк тYсiнiгi казiргi замандагы жетекшi педагогикалык теорияга айналды.

БYгiнгi танда кэсiби к^реттшк угымына бYкiл когам ерекше назар аударып отыр. Бул кэсiби даярлык бойынша ескi жYЙенiн казiргi заман талабына сай езектiлiгiн жогалтуына байланысты деп ойлаймыз. Заманауи шарттарда эрбiр ел Yшiн енбек ресурстарынын кэаби денгеш бойынша керсеткiштер манызды мэселеге айналды. Барлык гылым салаларында кэаби кузiреттiлiк угымын кешендi тYPде талдауга умтылыстар жасалуда. Дегенмен, казiргi гылымда кэсiби кузiреттiлiк тYсiнiгiне байланысты накты аныктамалардын калыптаспагандыгын да айта кеткенiмiз жен. Сондыктан берiлген мэселенiн мэш мен негiзгi кагидаларын талдау басымдыгы мол мiндет болып табылады.

Жалпы кэсiби кузiреттiлiк тYсiнiгi бойынша зерттеулерге Ресей галымдары кеп назар аударгандыгы байкалады. Такырып бойынша зерттеулер ХХ гасырдын 90-жылдарынан бастап кенiнен таралганы керiнiп тур.

А.К. Маркова кэаби кузiреттiлiктiн терт тYрiн керсетедi:

- арнайы немесе кызметпк кэсiби кузiреттiлiк кызметп жогары кэсiби денгейде игеруд сипаттайды жэне арнайы бiлiмнiн болуымен катар, оны тэжiрибеде колдану шеберлшн камтиды;

- элеуметтiк кэсiби кузiреттiлiк кэсiби байланыс барысындагы кауымдастыкта кабылданган бiрлескен кэсiби кызмет пен ынтымактастык тэсiлдерiн игерудi сипаттайды;

- жеке кэаби кузiреттiлiк ез болмысын керсету жэне ездшнен даму тэсiлдерi, кэаби езгерiстерге карсылык таныту куралдарын игеруд сипаттайды. Мунда маманнын ез кэаби кызметш жоспарлау, шешiмдi жеке кабылдау, мэселеш керу кабiлетi де жатады;

- дербес кэсiби кузiреттiлiк езiн-езi реттеу, кэсiби есуге даярлык, кэаби тозуга ушырамау, туракты кэсiби ынталану тэсiлдерiн игерумен сипатталады [1; 34].

С.А. Дружиловтын [2; 33] ойынша, кэсiби табыстылыкка жету кэсiби кузiреттiлiктi кажетп денгейде калыптастырумен байланысты. Кэаби окыту алдагы уакыттагы кэсiби кузiреттiлiк негiздерiн калыптастыру ретiнде карастырылады. Ол жана материалдармен алгашкы танысу (кэаби бшм, тужырымдамалар, дагдылар) кезенiнен бастап калыптаскан кэаби кузiреттiлiкпен аякталатын кэаби окыту YPдiсiн сипаттайтын терт кезецщ атап керсетедi.

Бiрiншi кезен: ойланбайтын бШксгздт - адамда кажетп бшм, шеберлш, дагдылардын жоктыгы жэне ол табысты кызметке кажетп талаптарды бшмейдь Бул кезен келесi кэсiби езш-езi багалаумен сипатталады: «Мен бiлмейтiнiмдi бшмеймш». Адам аткарып отырган кызметше кажеттi бiлiмi, шеберлiгi, дагдылардын кемшшктерш бiлген жагдайда екiншi кезенге етедь

Екiншi кезец: саналы 6uiKci3diK - aдaм кэшби бшм^ шебеpлiгi, дaFдылapдыц жетiспеyшiлiгiн сезiнедi. М^ндо екi нэтиже шьгеуы мумкiн: констpyктивтiк (r^Fami^ жэне кэшби белсендшктщ кepiнiсi), дестpyктивтiк (элеyметтiк сел^остьщтыц туpi).

Констpyктивтiк жол субъектшщ e3 кэсiби бiлiксiздiгiн сезiнy aprçылы жетюпейтш кэсiби бiлiм, шебеpлiк, дaFдылapды иелену бойыншa ынтaлaндыpyды apттыpyды ^мтиды. Дестpyктивтiк нэтиже aлдaFы ya^'nabi кэсiби оrçытyFa кедеpгi келтipетiн e3 кушiне сешмиздш, психологияльщ жойсыздьщ, мaзaсыздьщтыц apтyы œK^i сезiмдеpдiц пaйдa болyынa экеледi. Екiншi кезец ушiн «Мен бiлмейтiнiмдi бшемш» тусiнiгi тэн.

Yшiншi кезец: саналы h¡Y3ipemmrniK - aдaм e3 кэшби бiлiмi, икемдiлiгi мен дaFдылapы rç^pbWbrnFa енетiтiн жэне осы rçaсиеттеpдi тиiмдi пaйдaлaнa aлaтынын бiледi. Yшiншi кезец ушш кэсiби eзiн-eзi бaFaлayдыц мыт туpi сэйкес келедi: «Мен бiлетiнiмдi бiлемiн».

Тepтiншi кезец: ойланбайтын ЩYзiрeттiлiк - кэшби дaFыдaлap тольщтой 6ipirin, мшез-к^ыкда оpньщrçaн; кэсш^ойльщ т¥ЛFaныц бeлiгi болып тaбылaды. K¥зipеттiлiктiц б^л туpi шебеpлiктiц децгейiн кepсетедi. Дегенмен, осы кезецде кэшби eзгеpiстiц оpын any Kayinrrnri жоFapы.

A.C. Роботовa pедaкциялыFындa жaзылFaн ецбекте кэсiби к¥зipеттiлiк кэсiби ^ызметп жузеге aсыpyдaFы мaмaнныц теоpияльщ жэне тэжipибелiк дaяpлыFыныц бipлiгiмен сипaттaлaды [3; бб].

A. Доpофеев [4; 31-32] кэсiби к;¥зipеттiлiктiц тeмендегiдей к;ыpлapынa мэн беpедi:

1. Бшштшктщ eзектiлiгi (кэсiби сaлaдaFы бiлiм, шебеpлiк пен дaFдылap, кэсiби ^ызметп жузеге a^ipyFa ^ожегл жэне жеткiлiктi зaмaнayи компьютеpлiк технологиялapды игеpy к^бшеи).

2. Когнитивтш дaяpльщ (эpекет децгейiнде жaцa бiлiм, жaцa rç¥Paлдap, жaцa arçnapairbirç жэне компьютеpлiк технологиялapды игеpy шебеpлiгi, a^naparrarç топшыльщты ой^ындоу, кзжетп жэне жеткшкп Fылыми arçпapaттapды iздеy мен игеpy к^бшеи, уйpенy жэне eзгенi уйpетy шебеpлiгi).

3. Коммyникaтивтiк дaяpльщ: aнa тiлi мен шетел тшн бiлy, бозольщ жэне собо^тос Fылымдap мен сaлaлapдыц тусiнiктiк aппapaты мен лексикосын ^олдону к^бшеи, бaйлaныс техникосы мен технологиялapын игеpy, пaтент, aвтоpльщ aлy негiздеpi, ецбек rçaтынaстapыныц к^ьщтьщ сaлaсы, кэсiби rçaтынaстapдыц iскеpлiк этикaсы мен ^жымды бaсrçapyды бшу, демокpaтияльщ жэне aвтоpитapльщ бaсrçapyды уйлесiмдi тYPде ^олдону шебеpлiгi, пiкipтaлaс жуpгiзy, eз шешiмiн веpбaльды, бейнелiк туpде ынтaлaндыpy жэне ^pFay.

4. вц^ю^ оцтaйлaндыpy мен iзгiлендipy мarçсaтындa техникaльщ-экономикaльщ, экологияльщ-бaFдapльщ тaлдay эдiстеpiн иелену.

5. Кpеaтивтiк дaяpльщ - белгiлi мiндеттеpдi шешуде жaцa тэсiлдеp iзденiсiнiц кзбшет немесе кэсiби жэне собокгас сaлaлapдa жaцa мiндеттеpдi ^ою жэне шешу.

6. Рyхaни, сaяси, элеyметтiк жэне экономикольщ YPДiстеpге сэйкес кэсiби сaлa мен техносфеpaныц дaмy rçaFидaлapы мен непзп бaFыттapын тусiнy.

7. Кэшби жетiлy м^кгаждьгеы, ^мтылысы мен дaяpлыFы, коpпоpaтивтi eзiн-eзi тaнy мен жaFдaй жaсay.

S. ЖоFapы eзiн-eзi бaFaлay бapысындaFы жayaпкеpшiлiк, мarçсaттыльщ, тобондыльщ, тeзiмдiлiк, тaлaпшылдьщ жэне eзiне сын ^збен rçapayшыльщ секiлдi кэсiби мaцызды т¥ЛFaльщ rçaсиеттеp.

B.И. Волынкиннiц пaйымдayыншa, кэшби к¥зipеттiлiк б^л психикольщ жэне т^^олы^ (кiсiлiк) rçaсиеттеpдiц уйлесiмi, мандой психикольщ жэне т¥ЛFaльщ (сезiмтaлдьщ) куй eздiгiнен жэне жayaпкеpшiлiкпен эpекет етуге мумкшдш беpедi. Б^л та^ты ецбек ^ызметш оpындayдыц кдбшетттп мен шебеpлiгi [5; 232].

Е.А. Гштышиш момонныц кэшби к¥зipеттiлiгi ^ымын кэсiби ^ызметп тиiмдi жузеге aсыpy кдбшет жэне б^л YPдiсте уздiксiз eзiн-eзi дaмытyFa дaяpлыFы pетiнде ой^ындойды [6; 62]. Атолмыш ецбекте ол тусiнiкке мытадой ami^^a беpедi: «когнитивтi, опеpaциялы-технологияльщ, мотивaцияльщ-еpiктiк жэне коммyникaтивтiк ^¥paмдaстap жиынтыFын, кэшби ^ызметп тиiмдi оpындay к^бшеи децгешн кepсететiн, rçозFaлыс, кэсiби ецбектiц Fылымды

кажетану децгешнщ артуы мен оньщ нэтижес Yшiн жеке жауапкершшгшщ всуiн курайтын полиаспектiлi сипаттама» [6; 68].

Р. Гурина [7; 82-83] вз ецбепнде кэсiби кузiреттiлiктiц шектiк сипаттамалык белгшерш кврсетедi:

Кэсттш бешмделу. Кез келген кызметке бейiмделу тулганыц танымдык, мотивациялык-кундылыктык жэне эмоционалды-ерiктiк салаларын кайта куруга багытталып, оныц жылдамдыгы жэне нэтижелерiмен айкындалады. Кyзiреттiлiктiц негiзiн осы салалардыц курылымдык компоненттерi курайтындыктан бешмделу кэшби кузiреттiлiктiц шектiк сипаттамасынц негiзi ретiнде кврiнiс табады. Демек, жас маманныц кэсiпорын шарттарына бейiмделуi оныц кэшби кузiреттiлiriнiц шектiк сипаттамасы болып табылады. Бул туста бейiмделу кузiреттiлiктiц барлык курылымдык компоненттерiн камтиды.

Yмiттi жузеге асыру. Кундылыктарга CYЙенген Yмiттi жYзеге асыру кузiреттiлiктiц мотивациялык-кундылыктык компонентш кврсетедi. Муныц мынадай дэлелдерi бар:

1. Ортага тулганыц элеуметтiк-кэсiби бешмдшп тулганыц суранысы мен белгiлi бiр кызметтiц талаптары арасындагы сэйкестiлiктi квздейдь Тулга взiнiц элеуметтiк кажеттiлiктерi мен Yмiтiн толыктай канагаттандырады. Демек, жаца шарттарда тулганыц бейiмделуi мен Yмiттi жYзеге асыру арасында взара байланыстар бар.

2. Маманныц кузiреттiлiгi ецбек кызмен процесiндегi Yмiттi жYзеге асыру дэрежешмен багалануы ыктимал.

3. Бiр мамандыктыц вкiлдерi жумыс, кэсiби кызмет катынасында ортак кундылыктар мен Yмiт кундылыктарын иеленедi. Сондыктан бiтiрушiлердiц Yмiтiн жYзеге асыру олардыц кэсiби кузiреттiлiгiнiц кврсеткiшi саналады.

Oндiрiстiк урдкте мэселелердщ болуы кэаби кузiреттiлiктiц Yшiншi шектш сипаттамалык белгiсi болып табылады. Ол кэшби кызметте киындыктарды жецу мшез-кулык дагдылары мен тэжiрибелерiнiц болуы немесе жоктыгын айкындайды.

Ецбек нарыгындагы бiтiрушiнiц бэсекеге цабыеттЫг бшм беру мекемес тYлегiнiц кэсiби кузiреттiлiгiнiц косымша шекпк сипаттамалык белгiсi болуы мYмкiн. Бэсекеге кабшеттшктщ сапалык кврсеткiшi ретiнде бшм беру мекемесi бiтiрушiсiнiц жумыска кабылдануы саналады. Квп жагдайда жумыска кабылдау эцгiмелесу жэне конкурстык iрiктеу аркылы жYргiзiлiп, алдына койылган максатка жетуд айгактайтын кузiреттiлiктiц эмоционалды-ерiктiк курамдасын кврсетедi.

И.М. Карицкая [8; 57-58] элеуметпк-кэшби кузiреттiлiк терминiн колданады. Ол элеуметпк-кэшби кузiреттiлiктi тврт бвлiмге бвледк

Базалык:

- зияткерлiк-камтамасыз етушi (даму нормалары децгейiндегi негiзгi ойлау операциялары). Осы блокка сэйкес дамудыц нормасы реннде ЖОО бiтiрушiсi анализ жэне синтез; салыстыру; жYЙелендiру; шешiм кабылдау; болжау; усынылган максатка сэйкес кимылдар нэтижелершщ катыстылыгы секiлдi ойлау эрекеттерiн иеленуi керек.

Тулгалык шецберiндегi адамга тэн жауаптылык, жинакылык, максаттылык секiлдi тулгалык ерекщелiктер.

Элеуметтiк:

- адамныц элеуметпк камсыздандырудагы вмiр-салты мен взге адамдар, топтар, ужыммен взара кимылдардыц баламалылыгы. Осы блокка сэйкес бiтiрушi мынадай кабiлеттердi иеленуi керек:

- вз вмiрiн салауатты вмiр салты элеуметпк мацызы бар усыныстарга сай уйымдастыру;

- жатакханада азаматтыц кукыктары мен мвдеттерш басшылыкка алу;

- вз мшез-кулкында болмыс (вмiр), мэдениет, элеуметпк взара кимылдар кундылыктарын басшылыкка алу;

- взiн-взi дамытудыц (взiн-взi кемелдендiру) келешек iзденiстерiн куру жэне жYзеге асыру;

- иелену Yрдiсiнде бiлiмдi бiрiктiру жэне элеуметтiк-кэсiби мiндеттердi шешу барысында колдану;

- адамдармен ынтымацтастыцта болу, басцару жэне багыну;

- ана тiлi мен шет тiлiнде ауызша жэне жазбаша турде араласу;

- цалыпсыз ахуалдарда шешiмдi табу;

- элеуметтiк жэне кэшби мiндеттердi шыгармашылыц тургыда шешуд табу;

- ацпаратты цабылдау, сацтау, ецдеу, тарату жэне цайта цуру (кiтапхана каталогтары, ацпараттыц жуйелер, Интернет, электронды пошта жэне т.б.).

- кэсiби цызметп орындаудыц баламалыгын цамтамасыз етедi. Осы блокца сэйкес бiтiрушi мамандыц, багытталу бойынша кэшби мiндеттердi шеше алуы керек.

Е.В. Василевская [9; 98] гылымда ^^реттшк жэне кэсiби цузiреттiлiк тусiнiктерiн алты багытта царастырылып жатцандыгын дэйектейдi:

1) «кэшби цузiреттiлiк» категориясы «мэдениет» категориясына ара цатыстылыгы басым жэне тулганыц дамуы, оныц бiлiмдiлiгi мен тэрбиелшшнщ нэтижесi ретiнде царастырылады (Е.В. Бондаревская, Б.С. Гершунский, А.И. Пискунов, Е.В. Попова, Н. Розов жэне т.б.);

2) кэшби К¥з1реттшк сапа, шеберлш жуйесi ретiнде тусiндiрiледi (Т.Г. Браже, Н.И. Запрудский жэне т.б.);

3) кэшби цузiреттiлiктi цалыптастыру мацсатындагы кэшби даярлыц пен цайта даярлыцты уйымдастырудыц мэселесi (Е.М. Павлютенков, А.И. Пискунов жэне т.б.);

4) «кэшби К¥з1реттшк» пен «кэсiби цызметке даярлыц» категорияларыныц байланысы;

5) психологияда тулганыц цасиеп, сипаттамасы мен оныц мазмунындагы нэтижелi компонентке кiрiспе;

6) кэсiби ^^реттшкп тусiндiрудегi эрекеттiк тэсiл устанымы бойынша маман бшмдшпнщ децгейi ретiнде (Б.С.Гершунский, А.Д.Щекатунова жэне т.б.).

Бугiнгi тацда отандыц галымдар кэсiби цузiреттiлiк тусшшне цызыгушылыц танытып келедi. Кузырлылыцты педагогикалыц категория ретiнде дамуын теориялыц-эдюнамалыц тургыда негiздеген гылыми ецбекте К.С. Кудайбергенова [10] кэшби цузiреттiлiк угымына ерекше мэн бередi. Кэсiби цузыреттшкп цалыптастырудыц теориялыц жэне практикалыц аспектiлерiн Ш.Х.Курманалина (колледж жагдайында бастауыш сынып мугатмдерш кэсiби даярлау), Б.Т.Кенжебеков (жогары оцу орны жуйесiнде болашац мамандардыц кэаби цузыреттшп), М.В.Семёнова (жогары оцу орындарында болашац педагогтардыц кэсiптiк цузыреттшгш цалыптастыру) т.б. галымдар зерттедi. Соцгы жылдары кэсiби цузiреттiлiк мэселелерiне арналган докторлыц диссертациялардыц [11, 12, 13] цоргалгандыгы баршамызды цуантатындыгы аныц.

Ф.Н.Жумабекованыц [14; 73] пшршше: «кэсiби цузiреттiлiктi цалыптастырудыц барлыц цурылымдыц цурамдас белiктерi болашац мамандардыц бiлiм беру уйымдарындагы цызметше, атап айтцанда, нацты педагогикалыц жагдайларды шеше алу шеберлiгiне багытталган. Мамандардыц кэшби даярлыгы, ягни оныц бшм беру цызметi барысында иеленген бшм, тэжiрибесi, жеке жэне элеуметтiк цасиеттерi мен цундылыцтарын жумылдыру цабiлетi оныц кэшби цузiреттiлiгiн цалыптастырып, бiлiктiлiгiн арттыруды цурайды жэне оны ез тэжрибешнде тиiмдi пайдалана алуымен елшенедi».

Г.М.Касымова [15] ез ецбегiнде студенттердi кэшби даярлаудагы кейс эдiсiнiц кэсiби цузiреттiлiктi арттырудагы мацыздылыгы туралы айтады. Fалым эдiстi студенттердi кэсiбилендiруге ыцпал етспндш жэне олардыц есеюге деген цызыгушылыгы мен оц мотивациясын цалыптастыратындыгын дэйектейдь Ал. Н.У.Сайбекова [16] ез зерттеушде «цузiрет», «цузiреттiлiк» жэне «кэсiби цузiреттiлiк» угымдарына талдау жасайды.

Корыта айтцанда, кэсiби цузiреттiлiктiц мэнi мен непзп цагидаларын тусiну арцылы болашац мамандардыц ецбек нарыгына даярлыгын айцындай аламыз. Жалпы зерттеу жумысында усынылган материалдарды талдау негiзiнде кэсiби цузiреттiлiктi дамытудыц мацызды белгiлерi мынада деп ойлаймыз:

1. Кэсiби дербестiк берiлген талаптарды орындау цабiлетi, ез цызметiн жоспарлау, уйымдастыру, реттеу мен бацылау, бастамалар кетерудiц цабiлетiмен байланысты.

2. Маманныц ойлау урдiстерiндегi логикалыц, жылдамдылыц пен креативтшк кэсiби мiндеттердi жылдам шешу шеберлiгi жэне осы шешiмдердiц бiрегейлiгi мен бейцалыптылыгымен елшенедi.

3. Кэсiби жумылу оцтайлы жылдам шешiм кабылдау, ахуалдар взгерютерше даярлык кабшетшен байкалады.

4. Коммуникативтiлiк тулганыц карым-катынастарга бейiмдiлiгi, адамдармен байланыска тусу кызыгушылыгы мен твзiмдiлiгiн кврсетедi.

5. вз шешiмi мен кызметi барысында орын алган нэтижелерге жауапкершiлiк.

6. Денсаулык физикалык жэне психикалык кызметтердi сактау мен дамытудыц, тиiмдi ецбекке кабшеттшк пен элеуметтiк белсендiлiктiц негiзi болып табылады.

Бiр макала шецберiнде кэаби кузiреттiлiк туралы гылымдардагы барлык тусiнiктердi талдау мумкiн емес екендiгi анык. Мэселенi талдау максатында жургiзiлетiн гылыми-зерттеу жумыстарын уйымдастыру алдагы уакыттыц еншюшде. Зерттеу кврсетiп отыргандай, кэсiби кузiреттiлiк вмiрлiк жэне кэсiптiк мiндеттер бойынша тиiмдi шешiмдер кабылдаумен тыгыз байланысты. Кэсiби кузiреттiлiктi зерттеу кэсiби эрекеттердеп нэтижелерге жетуге багытталган тулганыц тэжiрибе, бiлiм, шеберлiк пен катынастар бойынша взара байланыстарды талдау кешенiн курайды.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1 Маркова А.К. Психология профессионализма. - М.: Международный гуманитарный фонд «Знание», 1996. - 312 с.

2 Дружилов С.А. Обучение и стадии профессиональной компетентности // «Непрерывное образование как условие развития творческой личности»: Сборник по материалам Фестиваля педагогического творчества. - Новокузнецк: ИПК, 2001. - 174 с.

3 Введение в педагогическую деятельность / Под ред. А.С. Роботовой. 2-е изд., стереотип. - М.: Академия, 2004. - 208 с.

4 Дорофеев А. Профессиональная компетентность как показатель качества образования // Высшее образование в России. - 2005. - №4. - С. 30-33.

5 Волынкин В.И. Педагогика в схемах. - Ростов н/Д.: Феникс, 2007. - 283 с.

6 Гнатышина Е. А. Компетентностно-ориентированное управление подготовкой педагогов профессионального обучения. - СПб: Книжный Дом, 2008. - 424 с.

7 Гурина Р. Как измерить профессиональную компетентность? // Высшее образование в России. - 2008. - №10. - С. 82-89.

8 Карицкая И.М. Социально-профессиональная компетентность как основа успешной профессиональной деятельности // Омский научный вестник. - 2009. - №1 (75). -С. 54-58.

9 Василевская Е.В. Общенациональная система профессионального роста учителей: профессиональные компетентность и компетенции // Всероссийская конференция по анализу хода внедрения национальной системы учительского роста. - М., 2017. - С. 94103.

10 Кудайбергенова К.С. Кузырлылыктыц педагогикалык категория ретшде дамуыныц теориялык-эдюнамалык непздерь - Педагогика гылымдарыныц докторы гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация: 13.00.01 - Жалпы педагогика, педагогика жэне бшм тарихы, этнопедагогика. - Ы.Алтынсарин атындагы ¥лттык бшм беру академиясы, 2010. - 236 б.

11 Жорабекова А.Н. Формирование профессиональных компетенций будущего учителя на основе полилингвального подхода. - Диссертация на соискание ученой степени доктора философии (PhD). - Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, 2015. - 203 с.

12 Джандильдинов М.К. Студенттердщ кэшби-тулгалык кузыреттшктерш дамытудыц педагогикалык шарттары. - Философия докторы (PhD) гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация. - Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университет^ 2015. - 151 б.

13 Оразбаева К.О. Жаhандану жагдайында болашак муFалiмдердiц кэаби кузыреттшгш калыптастыру. - Философия докторы (PhD) Fылыми дэрежесш алу ушш дайындалFан диссертация. - Абай атындаFы Казак улттык педагогикалык университет^ 2016. - 163 б.

14 Жумабекова Ф.Н. Болашац мамандардьщ кэшби ц^реттшгш цалыптастырудыц басым багыттары // эл-Фараби атындагы Казац улттыц университетшщ Хабаршысы. Педагогикалыц гылымдар сериясы. - 2015. - №3 (46). - 69-74 бб.

15 Касымова Г.М. О кейс-методе в профессиональном обучении студентов // Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. - 2016. -№1 (61). - С. 147-153.

16 Сайбекова Н.У. «Куз!рет», «ц^реттшк» жэне «кэсiби ц^реттшк» угымдары // Казац мемлекетпк цыздар педагогикалыц университетшщ Хабаршысы. - 2016. - №2 (62). -139-143 бб.

ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ: СУЩНОСТЬ И ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ

Г.К. Накыпова

PhD докторант специальности 6D010300 - «Педагогика и психология» Кызылординский государственный университет имени Коркыт Ата, г. Кызылорда, Казахстан, email: gulnur_8220@mail.ru

Проблема теории профессиональной компетентности является значимым фактором формирующий условия для экономического и социального развития страны. Профессиональная компетентность - это способность основывать профессиональные решения на предшествующих опытах с конкретными ситуациями. В данной статье исследуется сущность и основные принципы профессиональной компетентности. В исследовательской работе были рассмотрены сформированные концепции в педагогической и психологической науке. Практическая значимость работы в следующем: были структурированы и систематизированы понятия профессиональной компетентности, особое внимание были направлены на педагогические и социально-психологические концепции.

Ключевые слова: профессиональная компетентность, личность, специалист, знание, умение

PROFESSIONAL COMPETENCE: ESSENCE AND BASIC PRINCIPLES

G.K. Nakypova PhD student 6D010300 - Pedagogy and Psychology

Korkyt Ata Kyzylorda State University, Kyzylorda, Kazakhstan, email: gulnur 8220@mail.ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

The problem of the theory of professional competence is a significant factor shaping the conditions for the economic and social development of the country. Professional competence is the ability to base professional decisions on previous experiences with specific situations. In this article researched the essence and basic principles of professional competence. In the research work considered the formed concepts in pedagogical and psychological science. Practical significance of the work was as follows: structured and systematized the concepts of professional competence, special attention was directed to pedagogical and socio-psychological concepts. Key words: professional competence, personality, specialist, knowledge, skill

Редакцияга 31.01.2019 цабылданды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.