CC BY
51FTAXP 14.35.07
КЭС1БИ Ц¥ЗЫРЕТТ1Л1КТ1 ЦАЛЫПТАСТЫРУДА САНДЬЩ Б1Л1М БЕРУ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ
С.К. Абильдина1, К.А. Айдарбекова2 'педагогика гылымдарыньщ докторы, профессор 2 6D010200-Бастауышта окыту педагогикасы мен эдiстемесi мамандыгыныц докторанты ь 2 Е.А.Букетов атындагы Караганды мемлекеттiк университетi, Казакстан, Караганды к;., email: kuka_aid.73@mail.ru
Макалада болашак бастауыш сынып мралшшщ кэс1би дайындыгынын нэтижеа мен максаты, онын кэс1би дайындыгы кэс1би к¥3^1ретт1л1кт1н калыптасуы мен оны калыптастырудыц бастапкы кезещ рет1нде карастырылады. Кэаби-педагогикалык к^зыреттшк когамнын с^раныстарын ескере отырып, б1л1м беру максаттарына кол жетшзуге багытталган кэс1би м1ндеттерд1 шешу Yшiн кажетп к¥зыреттшктер т^ргысынан сипатталады. Кдорп жагдайда бiлiм берудi акпараттандырудыц педагогикалык мiндеттерiн шешуге дайын кэиби-мралшнщ максатты дайындыгын жузеге асыруда езекп мiндеттердiн арасында сандык бiлiм беру ресурстарын тиiмдi пайдалану, iрiктеу жэне талдау, сондай-ак жеке сандык бшм беру ресурстарын к¥ру мiндеттерi белшш, негiзделген. СБР пайдалану саласындагы маман ретщде бастауыш сынып м^Fалiмiнiн кэздби к¥зыреттшп - бастауыш сынып м^Fалiмiнiн кэсiби мiндеттерiн шешудегi бастапкы, непзп жэне арнайы к¥зыреттшктершщ тугас жиынтыгы болып табылады. Сандык бiлiм беру ресурстарын пайдалану саласындагы маман ретщде бастауыш сынып м^Fалiмiнiн кэсiби к¥зыреттшпнщ сипаттамасы берiлген. Бастауыш сынып м¥Fалiмi педагогикалык технологиялар, акпараттык-коммуникациялык технологиялар саласындаFы бiлiмi мен бiлiгi негiзiндегi арнайы к¥зыреттшктер ашылып керсетiлген.
Туйт свздер: сандыщ бшм беру ресурстары, компонент, кэсгби щузгреттШк, ащпараттандыру, ащпараттыщ коммуникациялыщ технология, щарым-щатынас
Казахстан Республикасыньщ «Бшм туралы» Зацында: «Бшм беру жYЙесiнщ басты мiндетi -улттыщ жэне жалпы адамзаттыщ щ^ндылыщтар, гылым мен практика жетiстiктерi негiзiнде жеке адамды ^алыптастыруга жэне кэсiби шындауга багытталган бшм алу Yшiн щажетп жагдайлар жасау, ощытудыц жаца технологиясы мен инновациялыщ эдiс-тэсiлдердi енгiзу, бiлiм берущ ащпараттандыру, халыщаралыщ галамдыщ коммуникациялыщ желшерге шыгу» - деп, бiлiм беру жYЙесiн одан эрi дамыту мiндеттерi атап кврсетiледi [1].
ХХ1 гасыр - техниканыц озыщ дамыган гасыры. Елбасы Н.Э.Назарбаевтыц сындарлы саясатыныц арщасында бYкiл мектеп компьютермен щамтамасыз етшдь
Компьютер ощушы Yшiн щоршаган элемдi танудыц табиги щ^ралы болып табылады. Олай болса барлыщ сабащтарды компьютердщ щуаттануымен жYргiзудi Yйрену - бYгiнгi ^ннщ кезек кYттiрмейтiн взектi мэселелершщ бiрi. Жаратылыстану жэне математика пэндерш ощыту щ^ралы ретiнде компьютердi щолдану - ощу YPДiсiн белсендiруге, ощытуды жекешелендiруге, ощушыныц взiн-взi бащылауына мYмкiндiк тугызады.
Бiлiм беру жYЙесiн ащпараттандыру дегенiмiз - берiлетiн бiлiм сапасын квтерудi жYзеге асыруга багытталган процесс, ягни елiмiздiц ^лттыщ бiлiм жYЙесiнiц барлыщ тYрлерiнде кэдiмгi технологияларды тиiмдi жаца комплекстiк ащпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды CYЙемелдеу жэне дамыту болып табылады.
Ащпараттыщ коммуникациялыщ технология электрондыщ есептеуш технологиясымен ж^мыс iстеуге, ощу барысында компьютердi пайдалануга, модельдеуге, электрондыщ ощулыщтарды, интерактивтi щ^ралдарды щолдануга, интернетте ж^мыс iстеуге, компьютерлiк ощыту багдарламасына, сандыщ бiлiм беру ресурстарын щолдануга непзделедь Ащпараттыщ эдiстемелiк материалдар коммуникациялыщ байланыс щ^ралдарын пайдалану арщылы бшм берудi жетiлдiрудi квздейдi. Интерактивтi тащтаныц мYмкiндiктерi м¥Fалiмдерге баланы ощытуда бейне жэне ойын багдарламаларын тиiмдi пайдалануFа мYмкiндiк бередi. ОсыFан орай бастауыш сынып м¥Fалiмдерi
Yшiн жаца сабацпен таныстыруда, сабацты тиянацтау, цорытындылауда Imektep.kz, Вilimland.kz сайттарындагы танымдыц материалдардыц рвлi зор.
Бастауыш сынып м¥Fалiмiнщ педагогикалыц ю-эрекетшщ ерекшелiгiне царай сандыц бiлiм беру ресурстарын цолдануFа дайындыц компонентгерiн сипаттайыц.
Болашац бастауыш сынып м¥Fалiмiнщ СБР-ды кэсiби цызметте пайдалануFа дайынды^ыныц психологиялыц компонентшщ мазм^нына СБР-ды цолдануFа цызыгеушылыц пен цажеттшктермен кврсетiлген тYрткiлер, сондай-ац болашац педагогикалыц цызметте цолдану Yшiн взiн-взi жетiлдiруге ^мтылу кiредi. Психологиялыц дайындыцтыц ец мацызды элементi ретiнде студенттщ шю позициясын, мацсатын, ниетiн, квщл-^шн, алFан бiлiмдерiн терецдетш, жетiлдiруге ^мтылысын, оларды оцу, кэсiби жэне вмiрлiк цызметте ю жYзiнде цолдану цажеттiлiгiн аныцтайтын мотивацияны айуFа болады. Студенттщ танымдыц мотивтершщ болуы оцу ж¥мысындаFы циындыцтарды жецуге жаFдай жасайды, танымдыц белсендшк пен бастаманы тудырады, адамныц цузыретп болуFа ^мтылысыныц негiзi болып табылады.
Л. С. Колмогорова танымдыц мотивацияны дамыту, эсiресе, бiрiншi курс студенттерiмен ж^мыс жасауда взектi екенiн атап втп [2]. Табысца жетудщ арцасында бiлiм алушы вз жетютштершщ неF¥рлым жоFары планкаларына баFдарланады, оларFа ^мтылады, соныц салдарынан сандыц бiлiм беру ресурстарын пайдалануFа эзiрлiктi цалыптастыру процесi элдецайда табысты жэне внiмдi жYзеге асады.
Студенттердщ мотивациялыц саласында бiз келесi аспектiлердi бвлiп кврсетемiз: болашац педагогтардыц эр тYрлi ацпарат тYрлерiмен жэне сандыц бiлiм беру ресурстарымен iс-эрекетке цызыFушылыFыныц т^рацтылы^ы; эртYрлi СБР ж^мыс жасауда студенттердщ белсендiлiгi мен бастамасы; СБР пайдалану жэне ц^ру саласындаFы шыFармашылыц цызметке цосылу.
Болашац бастауыш сынып м¥Fалiмдерiнщ кэсiптiк цызметте сандыц бшм беру ресурстарын цолдануFа дайынды^ыныц Fылыми-теориялыц компонентi бастауыш мектепте СБР-ды пайдалану саласындаFы жалпы жэне арнайы бiлiмдi интеграциялайтын пэндiк, эдютемелш жэне технологиялыц бiлiм жиынтыFы болып табылады: СБР типологиясын, оларды эзiрлеу кезецдершщ ерекшелiктерiн, баFдарламалыц ц^ралдарыныц мYмкiндiктерiн, оларFа цойылатын талаптарды бiлу, сандыц бшм беру ресурстарын пайдалана отырып бастауыш мектепте оцу YДерiсiн ^йымдастырудыц эдiстемелiк аспектiлерiн бiлу. Олардыц цалыптасу децгей болашац бастауыш сынып м¥Fалiмiнщ кэсiби мiндеттерiн шешуге теориялыц дайынды^ын кврсетедi.
Бастауыш сынып м¥Fалiмiнщ СБР-ды пайдалануFа дайынды^ыныц операциялыц-технологиялыц компонент эртYрлi ^йымдастыру техникасында ж^мыс ютеу, соныц iшiнде оларды цолдана отырып бастауыш сынып оцушыларыныц оцу цызметш ^йымдастыру iскерлiгiмен сипатталады. ¥йымдастыру техникасында ж^мыс iстей алудыц келесi юкерлштерш бвлiп кврсетуге болады: Дербес компьютерде (мэтiндермен, графикамен, электрондыц кестелермен, презентациялармен, компьютерлiк баFдарламалармен жэне т.б.) ж^мыс iстеу; сканермен ж^мыс iстеу; мультимедиялыц проектормен ж^мыс iстеу (цосу, баптау, сандыц материалдарды кврсету) жэне т.б.
Бiздiц ойымызша, сандыц бiлiм беру ресурстарын пайдалана отырып, бастауыш сынып оцушыларын оцытуды ^йымдастыру бойынша шеберлiк кешешнщ цалыптасуы болашац бастауыш сынып м¥Fалiмi Yшiн ерекше мацы^а ие болады: электрондыц тестер ц^растыру жэне оларды бастауыш сынып оцушыларын оцыту барысында цолдану; оцыту мацсатын ц^ру; талдау; оцу материалыныц мазм^нын, нацты сандыц бшм беру ресурстары мен технологияларын (тэсшдер) тацдау; СБР цолдану арцылы сабац, сыныптан тыс iс-шаралар конспектiлерiн ц^ру; балалардыц жеке, топтыц жэне ^жымдыц ж^мысын ^йымдастыру жэне т.б.
Б^л ретте педагогтыц басты кц^зыреттшп коммуникацияны, ацпаратты жэне мшез-ц^лыцтыц элеуметпк-ц^цыцтыц негiздерiн пайдалану негiзiнде кэсiби мiндеттердi шешу цабiлеттiлiгiнен кврiнедi. Негiзгi ц^зыреттшк деп педагогикалыц цузыреттшктер цоFамныц с^раныстарын ескере отырып, бiлiм беру мацсаттарына цол жеткiзуге баFытталFан кэсiби мiндеттердi шешу Yшiн цажеттi ц¥зыреттiлiктердi айтады. Арнайы педагогикалыц к^зыреттшкп оцу пэш немесе кэсiби цызметтiц нацты саласындаFы негiзгi жэне басты ц¥зыреттiлiктердi жYзеге асыру ретiнде царастыруFа болады.
Басты цузыреттшктер кез - келген кэшби цызмет Yшiн цажет, олар шапшац взгеретш элемдегi т¥ЛFаньщ табысымен байланысты [3].
Э.Ф.Зеер, А.М.Павлова, Э.Э.Сыманюк басты цузыреттшктщ келес ерекшелштерш айцындайды:
1. Олар кепфункционалды (цузыреттшктер, егер оларды мецгеру ^нделшп, кэсiби жэне элеуметтiк салалардагы проблемалыц жагдайларды шешуге мYмкiндiк берсе, басты цузыреттшкке жатады);
2. Басты цузыреттшктер пэнiшiлiк жэне пэнаралыц болады;
3. Басты ц¥зыреттiлiктердi цалыптастыру белгiлi бiр зияткерлiк даму децгешне CYЙенедi (абстрактш, сыни ойлау, e3iH-e3i тану жэне т.б.).
4. Басты цузыреттшк кеп eлшемдi, ягни олар эртYрлi т^лгалыц цасиеттерд^ зияткерлiк цабшеттшкп, коммуникативтiк бiлiктердi цамтиды [4].
Негiзгi цузыреттшк «белгш бiр кэсiби цызметпц ерекшелшн кeрсетедi» (педагогикалыц, медициналыц, инженерлiк жэне т.б.) [6].
Кргам дамуыныц белгш бiр кезещнде бiлiм беру жYЙесiне цойылатын талаптарды ескере отырып, кэшби цызметп «цуру» Yшiн цажетп цузыреттшктер кэсiби педагогикалыц цызмет Yшiн непзп цузыреттшктер болады.
Арнайы цузыреттшктер «кэшби цызметпц пэнiшiлiк жэне пэнаралыц саласыныц ерекшелiгiн гарсетедЬ» [3].
Кузыреттшктердщ барлыц Yш тYрi де бiр-бiрiмен тыгыз байланысты жэне бiр мезгiлде дамиды. Бул педагогикалыц цызметпц жеке стилш цалыптастырады, маманныц тутас бейнесiн жасайды жэне оныц кэсiби цузыреттшгшщ белгш бiр интегративтi тутас сипаттама репнде цалыптасуын цамтамасыз етедi.
Басты, непзп жэне арнайы цузыреттшктер бiр-бiрiмен тыгыз эрекеттесе отырып, эртYрлi контекстегi тYрлi децгейдеп мацызды кэсiби мiндеггердi шешу барысында белгiлi бiр бiлiм беру кещстшн пайдалану арцылы кeрiнiс табады.
Осылайша, негiзгi цузыреттшктер кэсiби цызметпц негiзгi мiндегтерiнiц цазiргi тYсiнiгiн гарсету цажет, ал басты цузыреттшктер олардыц шешiмiн кeрсетуi цажет. Ал, арнайы цузыреттшктер сынып жетекшiлiктен босатылган нацты пэн м¥Fалiмiнiц, цосымша бiлiм беру жYЙесi оцытушысыныц жэне т. б. кэшби педагогикалыц iс-эрекетiнiц ерекшелiгiне сэйкес непзп жэне басты цузыреттшктерш жYзеге асырады.
Болашац бастауыш сынып м¥Fалiмiн дайындау барысында м¥Fалiмнiц кэсiби цызменнде шешетiн педагогикалыц мiндетгерiн ескеру цажет.
Бiз негiзге алатын А.И. Герцен атындаFы РМПУ Fалымдар ужымы, цазiргi заманFы м¥Fалiмнiц базалыц цузыреттшгш ^р^теин кэсiби мiндеггердiц шартты тYрде бес непзп тобын бeлiп кeрсетедi [5]. Бастауыш сынып м¥Fалiмiнiц кэсiби цызмен Yшiн осы мiндеггердiц ерекшелiгiн кeрсетемiз:
- бастауыш сынып оцушысын бшм беру процесiнде кeру;
- оцушылардыц жас ерекшелiктерiне сэйкес бастауыш мектеп мацсаттарына цол жеткiзуге баFытталFан бшм беру процесш цуру;
- бшм беру Yрдiсiнiц басца субъектiлерiмен eзара эрекеттесу;
- педагогикалыц мацсатта бшм беру ортасын цуру жэне пайдалану;
- кэшби eз бiлiмiн жобалау жэне жYзеге асыру.
АталFан мiндетгердiц арасында бiз Yшiн келесi мiндеггер мацызды болып табылады: «оцушылардыц жас ерекшелштерше сэйкес бастауыш мектеп мацсаттарына цол жеткiзуге баFытталFан бiлiм беру Yдерiсiн цуру» жэне «педагогикалыц мацсатта бiлiм беру ортасын цуру жэне пайдалану». Бiздiц пiкiрiмiзше, бул мвдеттер СБР-ды пайдалану саласында болашац педагогтыц дайындыFын цалыптастыруFа тiкелей цатысы бар. Бастауыш сынып муFалiмiнiц аталFан кэсштш мiндегтерiн шешу ацпараттыц бiлiм беру кещстшнде жYзеге асырылады, онда цазiргi заманFы технологиялар (мысалы, мультимедиа, гипермедиа жэне т.б.) непзшде инновациялыц СБР пайдаланылады. Сондыцтан бiлiм берудi ацпараттандырудыц цазiргi кезецiнде бастауыш сынып муFалiмi алдында турFан ец мацызды жэне eзектi мiндеггер мыналар болып табылады: дайын СБР iздеу жэне талдау; кэсiби цызметте пайдалану; цажет болFан жаFдайда меншiктi царапайым сандыц бшм беру ресурстарын эзiрлеу.
Кэшби педагогикалыщ щызметке дайындыщ кэшби щузыреттшктщ щалыптасуыныц бастапщы кезещ болып табылады, сондыщтан СБР пайдалануга дайындыщты щалыптастыруды кэсiби щузыреттшк щурылымына CYЙене отырып жYзеге асыру щажет.
СБР пайдалану саласындагы бастауыш сынып м^гатмшщ кэшби щузыреттшгш щурайтын сипаттамага толыгыращ тощталайыщ.
Бастауыш сынып муFалiмiнде келесi салаларда басты щузыреттшк кэсiби децгейде щалыптасуы тиiс:
- эртYрлi ащпарат тYрлерiн пайдалану;
- СБР пайдаланумен байланысты эртYрлi щарым-щатынас жаFдайларда бiлiм беру процесшщ басща да субъектiлерiмен щажетп байланыстарды орнату жэне щолдау;
- СБР щолданумен байланысты жаFдайларда элеуметпк-щущыщтыщ тэртiп нормаларын устану.
Сондай-ащ, бастауыш сынып муFалiмi келесi салаларда непзп щузыреттшкке ие болуы тиiс:
- нащты кэсiби мiндеттi шешуге баFытталFан СБР iрiктеу;
- талдау жэне баFалау;
- жеке щарапайым СБР щуру.
Бастауыш сынып муFалiмi педагогикалыщ технологиялар, ащпараттыщ-коммуникациялыщ технологиялар саласындаFы бiлiмi мен бiлiгi негiзiнде келесi салаларда арнайы щузыреттшктерге ие болуы тшс:
- СБР негiзiнде бастауыш мектептщ эртYрлi пэндерi бойынша ощу-тэрбие процесш жобалау;
- СБР пайдалана отырып, бастауыш мектепте ощу-тэрбие Yдерiсiн уйымдастыру.
Осылайша, бiз бастауыш сынып муFалiмiнiц СБР пайдалану саласындаFы маман ретснде
кэсiби щузыреттшгш щурайтындар келесiлер деп пайымдаймыз:
Басты щузыреттiлiктер:
- эртYрлi ащпарат тYрлерiн пайдалану (ащпараттыщ щузыреттшк);
- СБР пайдаланумен байланысты эртYрлi щарым-щатынас жаFдайларда бiлiм беру процесшщ басща да субъектiлерiмен щажеттi байланыстарды орнату жэне щолдау (коммуникативт щузыреттшк);
- СБР щолданумен байланысты жаFдайларда элеуметтiк-щущыщтыщ тэртiп нормаларын устану (элеуметпк-щущыщтыщ щузыреттiлiк).
Негiзгi щузыреттiлiктер:
- нащты кэшби мiндеттi шешуге баFытталFан СБР iрiктеу;
- талдау жэне баFалау;
- жеке щарапайым СБР щуру.
Арнайы щузыреттшктер:
- СБР негiзiнде бастауыш мектептщ тYрлi пэндерi бойынша ощу-тэрбие процесiн жобалау;
- СБР пайдалана отырып, бастауыш мектепте ощу-тэрбие уцерюш уйымдастыру.
Сандыщ бшм беру ресурстарын пайдалану саласындаFы маман реннде бастауыш сынып муFалiмiнiц кэшби щузыреттшгшщ эрбiр компонентшщ сипаттамасына толъ^ыращ тощталайыщ.
Ащпараттыщ щузыреттiлiк уFымын тYсiндiруде, бiз С.Д.Каракозованыц диссертациялыщ зерттеуiнде керсетшген аныщтаманы устанамыз. «Ащпараттыщ щузыреттiлiк - бул ец алдымен, ащпараттыщ щоFам азаматыныц ез-езiне келесiлердi щамтамасыз ету мYмкiндiгi: щупия болып табылмайтын ащпаратща еркш щол жеткiзу, сондай-ащ оныц ез ащпаратын лицензиясыз тYрде жариялау жэне жария ету щабiлетi, езше ащпарат кезiн, провайдердi, форматты, стандартты, баFдарламаны жэне онымен жумыс ютеу технологиясын еркiн тандау щущыFын щамтамасыз ету, езшщ жеке ащпаратын щоса аетанда, кез келген еркiн таратылатын ащпаратты ендiруге, беруге, таратуFа, пайцалануFа, кешiруге, жоюFа щатысты щоFамда щолжетiмдi мYмкiндiктердi iске асыру» [6].
Болашащ маманныц ащпараттыщ щузыреттiлiгi ащпараттыщ дайындыщ нэтижесiнде щалыптасады. МуFалiмнiн ащпараттыщ дайындъ^ы келесi мiндеттердi шешудi кездейдi: «информатиканыц негiзгi уFымдары мен эдiстерi туралы теориялыщ бiлiмдi жинащтау жэне терендету; дербес компьютерде жумыс iстеу бiлiктерi мен даFдыларын щалыптастыру; компьютер кемепмен ащпаратты беру, сащтау, ецдеу жэне ж1беру тэсiлдерiн YЙрену жэне игеру; мэтiндердi ендеу жYЙесiн, сандыщ кестелерд^ деректер базасын, желiлiк технологиялар мен Интернет
жYЙесiн щамтитын ащпараттыщ жэне коммуникациялыщ компьютерлш технологияларды щолдану; ощу YPДiсiнде ащпараттыщ жэне коммуникациялыщ технологияларды муFалiмнiн басща да щызмет тYрлерiнде щолдану эдютерш мецгеру» [6].
Коммуникативтi щузыреттшк. Маман Yшiн адамдармен щарым-щатынас орнату жэне щолдау, Yлестердiн езара щарым-щатынасын аныщтау, эртYрлi адамдармен ортащ тш табу, сейлеу тэртiбiн тацдау жэне жYзеге асыру iскерлiктерi мацызды болып табылады. Карым-щатынастыц эртYрлi жаFдайларында шындыщты тиiмдi керсету Yшiн эртYрлi вербалды емес щуралдарды шебер пайдалану мацызды болып табылады.
Тиiмдi щарым-щатынасща: эрштестердщ езара тYсiнiстiгiне щол жеткiзу, щарым-щатынас жаFдайын жэне мэнiн тYсiну (жаFдайды тYсiнуде Yлкен айщындыщща щол жетюзу проблемаларды шешуге ыщпал етедi, ресурстарды оцтайлы жумсай отырып мащсаттарFа щол жеткiзудi щамтамасыз етедi) ерекшелiгi тэн.
Кэаби саладаFы щарым-щатынас мэселесiн И.Л. Васильева, А.В. Дубакова, В.Ф. Жеребкина, С.В. Курашева, Г.А. Фаллер, Т.Г. Федоренко жэне т.б. зерттеген.
«Педагогикалыщ щарым-щатынасты табысты басщару Yнемi зешцщ белiп отыруды жэне оныц туращтылъ^ын щолдауды; сынып пен жекелеген ощушыларFа щатысты олардыц ащпаратты щабылдауFа дайындъ^ын щамтамасыз ететiн мiнез-щулыщ пен щарым-щатынастыц ец щолайлы тэсiлiн тацдауды талап етедь..» [7].
Бастауыш сынып муFалiмi эртYрлi тiлдiк щуралдарды еркiн пайдалануы, педагогикалыщ щарым-щатынас мэдениетiн, терминологиялыщ жэне мэнерлi сейлеу даFдыларын менгеруi тшс. Ощушылармен тiкелей щарым-щатынас барысында бастауыш сынып муFалiмi ощушылардыц дайындыщ децгешн, олардыц емiрлiк тэжiрибесi мен жас ерекшелштерш ескеруi щажет: ощу материалын логикалыщ тYPде дурыс баяндау, бул ретте кернекiлiктiн эр тYрлi щуралдарын щолдана отырып, суращтарды щол жетiмдi тYPде, щысща жэне нащты тужырымдау, щажет болFан жаFдайда материалды баяндау барысына жоспар щуру. ЭртYрлi СБР сабащта щолдану барысында муFалiм ощытудыц тиiмдiлiгiн арттыру Yшiн ощушылардыц ощу щызметш басщару даFдыларын менгеруi щажет: ощу щызметшщ мэнi мен мащсатын сауатты тYсiндiру, бастауыш сынып ощушыларыныц компьютермен жумысын щауiпсiздендiру, ощушылардыц коммуникативтш щызметiн уйымдастыру, ощушылардыц назарын сауатты белу жэне оныц туращтылъ^ын сащтау жэне т. б.
Карым-щатынастыц сипаттаетан даFдылары муFалiмге езара табысты эрекеттесуге щажет:
- ощушылармен - ощытудыц тшмдшгш арттыру Yшiн;
- эрштестермен - бастауыш мектепте сандыщ бшм беру ресурстарын пайдалану тэжiрибесiмен алмасу Yшiн;
- информатика муFалiмiмен - бастауыш мектепте сандыщ бшм беру ресурстарын щолдану мYмкiндiктерiн талщылау Yшiн;
- мектеп экiмшiлiгiмен - кабинеттердщ техникамен жабдыщталуы мэселесi бойынша жэне сандыщ бшм беру ресурстарын пайдалану мэселелерш шешу Yшiн жэне т.б.;
- ата-аналармен - бастауыш сынып ощушыларыныц эртYрлi типтеп сандыщ бшм беру ресурстарымен жумыс жасауы бойынша кецес беру жумыстарын жYргiзу Yшiн.
Элеуметтiк-щущыщтыщ щузыреттiлiк. Бастауыш сынып муFалiмiнщ сандыщ бiлiм беру ресурстарын пайдалану саласындаFы щызметiн элеуметтiк-щущыщтыщ нормаларFа сэйкес реттеу щажет.
Бастауыш сынып муFалiмi аталмыш ресурстарды пайдалану барысында КР «Бiлiм туралы» Зацында, бала щущыщтары туралы Конвенцияда щамтылFан бiлiм алушылардыц щущыщтары мен бостандыщтарын сащтауы тшс. МуFалiм мiнез-щулыщтын этикалыщ нормаларын сащтауы жэне ощушылар мен тэрбиеленушiлер Yшiн Yлгi болуы щажет.
Ашыщ щол жетiмдi сандыщ ощу материалдарын (мысалы, интернет желiсiнiн бiлiм беру кещстшнде) пайдалану кезiнде «Авторлыщ щущыщ жэне сабащтас щущыщтар туралы» КР Зацын сащтау мацызды болып табылады. Мэселен, егер кейбiр СБР бiлiм беру сайттарынан алынса, онда мундай материалдарды пайдалану кезiнде олардыц авторларына сштеме керсетiлуi щажет.
Нащты кэсiби мiндеттi шешуге баFытталFан сандыщ бiлiм беру ресурстарын iрiктеу. Бастауыш сынып муFалiмi эртYрлi «iздеу кездерiнен» сандыщ бшм беру ресурстарын iздеу даFдыларын мецгеруi тиiс: CD-дискiлерден, Интернет желiсiндегi бшм серверлерш, эрiптестерiнен, сондай-ащ электрондыщ пошта арщылы басща мектеп муFалiмдерiнен. МуFалiмнiн
белгш бiр оцу мацсаттарына цол жетюзуге немесе нацты кэшби мiндеггердi шешуге баFытталFан, бастауыш мектеп Yшiн де сандыц бшм беру ресурстарын таба бiлуi цажет екенш атап eткен жeн.
Осылайша, нацты кэсiби мшдетп шешуге баFыггалFан СБР iрiктеу саласындаFы базалыц цузыреттшк - цажеттi сандыц ацпаратты iздеудiц тиiмдi тэсiлдерiн бшуд^ сондай-ац кeрсетiлген мiндеггердi СБР цуралдарымен шешу Yшiн Интернет желiсiнiц iздеу жYЙелерi мен сервистерiн сенiмдi пайдалануды бiлдiредi.
Кэсiби цызметте сандыц бшм беру ресурстарыныц эртYрлi типтерiн тиiмдi пайдалану Yшiн, муFалiм нацты ресурстыц мазмунын бiлуi, сондай-ац оныц жумысыныц эртYрлi режимдерiн жетiк бiлуi цажет. Кейбiр ресурстарды тацдауды жYзеге асыра отырып, муFалiм берiлген критерий бойынша осы ресурсты талдай бiлуi тшс. Ец алдымен, ресурс мазмуныныц шешшетш кэсiби тапсырмаFа сэйкестiгiн аныцтау цажет. Содан кешн, оныц барлыц артыцшылыцтары мен кемшiлiктерiн бeлу цажет. Оларды талдай жэне OFан тиiстi баFа бере отырып, муFалiм eзiнiц одан арFы жумысын бiрнеше баFыгга жалFастыра алады: цосымша ресурстарды табу; осы ресурстарды пайдалануды жобалау; оныц непзшде жеке ресурс цуру жэне т.б.
Колда бар сандыц бiлiм беру ресурсын талдау мен баFалауды орындау кезiнде, ол ресурстыц мазмундыц цурамдас бeлiгi жоFары сапалы бола тура, нацты сынып оцушыларыныц немесе муFалiм эдiстемесiнiц ерекшелiктерiне жауап бермеуi мYмкiн. Бул жаFдайда муFалiм царапайым ресурс негiзiнде оцушылардыц психологиялыц ерекшелiктерiн жэне шешшетш педагогикалыц мiндеггердi ескере отырып, eз ресурсын цура бiлуi тшс. Дайын сандыц ресурсты тYрлендiре бшуден басца, муFалiм eз СБР (презентация, компьютерлш тест жэне т.б.) жасай алуы тиiс. Бастауыш мектеп муFалiмi тиiстi баFдарламалыц цамтамасыз етудi цолдану бойынша юкерлштерш мецгеруi цажет, сондай-ац бастауыш сынып оцушыларыныц аудиовизуалды ацпаратты цабылдау ерекшелiктерiн, слайдтарда дерекгердi усыну, тYCтi безендiрудi пайдалану жэне т.б. бiлуi цажет.
СБР негiзiнде бастауыш мектептщ тYрлi пэндерi бойынша оцу-тэрбие процесш жобалау цузыреггiлiгi. Бул арнайы цузыреттшк муFалiмнiц бастауыш мектепте оцу-тэрбие процесш жобалау непздерш; эртYрлi сабацтарда СБР цолдануда бастауыш сынып оцушыларыныц оцу ю-эрекетшщ ерекшелiктерiн; оцушылардыц жеке, топтыц жэне ужымдыц жумыстарын уйымдастыруда сандыц бiлiм беру ресурстарын пайдалану мYмкiндiктерiн бiлуiн болжайды. Оныц непзвде сабацтарды жобалау кезiнде оцу материалына сэйкес келетiн нацты ресурстарыныц мазмунын, сондай-ац оцушыныц нацты оцу ю-эрекетше оц мотивация туFызуFа мYмкiндiк беретiн педагогикалыц технологияларды iрiкгеуге, оцу материалын неFурлым тиiмдi игеру Yшiн жаFдай жасауFа баса назар аудару керек.
СБР-ды пайдалана отырып, бшм беру процесш цуруды жYзеге асыруда бастауыш сынып муFалiмi белгiлi бiр кэсiби мiндеггердi шешу Yшiн эрштестермен (муFалiмдер, психолог, элеумеггiк педагог, логопед, цосымша бшм беру педагогы жэне т. б.) eзара эрекеттесе бiлуi тиiс: жобаларды цуру, интеграция негiзiнде оцу Yдерiсiн цуру, сабацтастыцты сацтау, сыныптан тыс сабацты уйымдастыру, бастауыш сынып оцушыларыныц психологиялыц ерекшелштерш есепке алу жэне т.б.
Аталмыш ресурстарды пайдалана отырып, бастауыш сынып оцушыларыныц оцу цызметш уйымдастыру диагностиканы, оцу жYктемесiн оцтайландыруды, дене жэне психикалыц денсаулыцты сацтауды ескере отырып, баланыц оцу дербестiгiн, шыFармашылыц белсендiлiгiн дамытуFа мYмкiндiк беретiн денсаулыц сацтау технологиялары негiзiнде жYзеге асырылуы тиiс. МуFалiм СБР-ды пайдалана отырып, оцушылардыц компьютерлш техникамен цауiпсiз царым-цатынасын уйымдастыруFа мiндеггi (гигиеналыц талаптарды, санитарлыц нормалар мен ережелердi сацтау).
Бастауыш сыныптарда оцу-тэрбие процесiн уйымдастыру мэселелерiнiц бiрi оцушылардыц тез шаршайтындыFы, бiркелкi жумыс жаFдайында цорFаFыш тежелудiц тез пайда болуы болып табылады. СБР бул проблеманы шешу резервтерiн тапсырмалардыц эртYрлiлiгi есебiнен Fана емес (оныц rni^^ ойын цызметiнен оцу цызметiне бiрцалыпты ауысуды цамтамасыз ететiн тапсырмалар), сондай-ац бшм алушыныц ацпаратты цабылдауыныц тYрлi арналарына эсер ету есебiнен де цамтиды.
Сонымен, бiз болашац бастауыш сынып муFалiмiнiц кэсiби цызметiнде СБР пайдалануFа дайындыFы уFымын жэне оныц цурылымы психологиялыц, Fылыми-теориялыц жэне операциялыц - технологиялыц компоненггердi цамтитын Yш цурамды диспозиция ретiнде, сонымен цатар,
бастауыш сынып м^ал1мшщ кэшби кузыреттшгш басты, непзп жэне арнайы кузыреттшктердщ тутас жиынтыFы туршдеп СБР пайдалану саласындаFы маман ретшде усындык.
Б1зд1ц птр1м1зше, болашак бастауыш сынып муFалiмiнiц СБР пайдалануFа дайындыFын неFурлым ти1мд1 калыптастыру ушш, осы маманныц кызметш сипаттайтын кэшби м1ндеттермен усынылFан СБР пайдалану саласындаFы маман ретшде бастауыш сынып муFалiмiнiц кэшби кузыреттшшнщ курылымына баFдарлануы кажет.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Казахстан Республикасынын Бiлiм туралы Зацы.-Егемен Казахстан. - 2007. - 15 тамыз. Б. 5-8.
2. Колмогорова Л.С. Мотивационный тренинг как средство развития мотивации учения студентов -первокурсников//Психологическое здоровье и психологическая культура в образовании: сб. мат. IV всеросс. науч.-практ. конф. Барнаул, 2011. - С. 105-112.
3. Мулдабекова К.Т. Акпараттык технологиялар аркылы болашак мамандардыц коммуникативтiк кузыреттшгш калыптастыру: философия докт. (PhD) ... дис:.- Алматы, 2014
4. Зеер Э.Ф. Модернизация профессионального образования: компетентностный подход. Москва, 2005. - 52 с.
5. Компетентностный подход в педагогическом образовании: Коллективная монография под ред. В.А.Козырева и Н.Ф.Родионовой.- СПб. Изд-во РГПУ им. А.И.Герцена,2004.-392 с.
6. Каракозов С.Д. Развитие предметной подготовки учителей информатики в контексте информатизации образования: автореф. дис.. д-ра. пед. наук. - Москва, 2005. - 43 с.
7. Голованова Н.Ф. Педагогика: Учебник и практикум для академического бакалавриата.- Люберцы: Юрайт, 2016. - 377 c.
ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ В ИСПОЛЬЗОВАНИИ ЦИФРОВЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ
С.К.Абильдина1, К.А. Айдарбекова2 'д.п.н., профессор
2докторант специальности 6D010200-Педагогика и методика начального обучения ''2 Карагандинский государственный университет им. Е.А.Букетова, Казахстан, г.Караганда, email: kuka_aid.73@mail.ru
В статье рассматриваются цели и результаты профессиональной подготовки будущего учителя начальных классов, его профессиональная подготовка как начальный этап формирования и формирования профессиональной компетентности. Профессионально-педагогическая компетентность характеризуется с точки зрения компетенций, необходимых для решения профессиональных задач, направленных на достижение образовательных целей с учетом потребностей общества. В современных условиях среди актуальных задач в осуществлении целенаправленной подготовки учителя-профессионала, готового к решению педагогических задач информатизации образования, выделены и обоснованы задачи эффективного использования, отбора и анализа цифровых образовательных ресурсов, а также создания индивидуальных цифровых образовательных ресурсов. Профессиональная компетентность учителя начальных классов как специалиста в области использования ЦОР является целостным набором исходных, основных и специальных компетенций учителя начальных классов в решении профессиональных задач. Представлена характеристика профессиональной компетентности учителя начальных классов как специалиста в области использования цифровых образовательных ресурсов. Учитель начальных классов раскрывает специальные компетенции на основе знаний и умений в области педагогических технологий, информационно -коммуникационных технологий.
Ключевые слова: цифровые образовательные ресурсы, компонент, профессиональная компетентность, информатизация, информационно-коммуникационные технологии, общение
FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCE IN THE USE OF DIGITAL EDUCATIONAL RESOURCES IN THE EDUCATIONAL PROCESS
S.K. Abildina1, K.A. Aidarbekova2 'Dr. Sci. (Pedagogy), Full Professor, 2PhD student of specialty Pedagogy and methodology of primary education
198
^Academician E.A. Buketov Karaganda State University, Kazakhstan, Karaganda, email: kuka_aid.73@mail.ru
The article deals with the goals and results of professional training of the future primary school teacher, her/his professional training as the initial stage of formation and formation of professional competence. Professionally-pedagogical competence is characterized from the point of view of the competencies required for the solution of professional tasks aimed at the achievement of educational objectives based on the needs of society. In modern conditions, among the urgent tasks in the implementation of targeted training of professional teachers, ready to solve pedagogical problems of Informatization of education, identified and justified the problem of effective use, selection and analysis of digital educational resources, as well as the creation of individual digital educational resources. Professional competence of the primary school teacher as a specialist in the use of DER is a complete set of initial, basic and special competencies of primary school teachers in solving professional problems. The characteristic of professional competence of the primary school teacher as a specialist in the use of digital educational resources is presented. Primary school teacher reveals special competence on the basis of knowledge and skills in the field of pedagogical technologies, information and communication technologies.
Keywords: digital educational resources, component, professional competence, informatization, information and communication technologies, communication
Pega^nara 29.04.2019 RaöbmgaHgbi.
