Научная статья на тему 'Көшпенді түркі-моңғол мәдениетіндегі әйел орны'

Көшпенді түркі-моңғол мәдениетіндегі әйел орны Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

75
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КөШПЕНДі / әЙЕЛ / ТүРКі-МОңғОЛ / қАЗАқ / АНА / МәДЕНИЕТ / ДЕТ / КОЧЕВНИК / ЖЕНЩИНА / ТЮРКИ / МОНГОЛЫ / ТРАДИЦИИ И ОБЫЧАИ / КУЛЬТУРА / NOMAD / WOMAN / TURKS / MONGOLS / TRADITIONS AND CUSTOMS / CULTURE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Балдоо Дагзмаа

Мақалада көшпенді түркі-моңғол мәдениетіндегі әйел мәселесі тарихи жазалар тұрғысында көтеріле отырып, әйел бейнесінің архетиптік санадағы іздері гендерлік сипаттары қарастырылып анықталды. Сонымен қатар, «Моңғолдың құпия шежіресінде» аты қалған моңғол империясының көшбасшы ханымдары туралы және олардың ел бірлігін нығайтуға ықпалы,көшпенді әйелдің қоғамдағы орны туралы сөз етіледі. Шыңғыс хан заманынан кейін бұл көшпенділердің территориялық жағдайына байланысты Орта Азияға енген түрлі діни ағымдарды қабылдап, батыс бөлігі исламға, шығыс бөлігі буддалық дінді қабылдағанмен әйелдерге байланысты дүниетанымында көп өзгеріс орын алған жоқ. Өйткені, көшпенділердің салт-санасында дәстүрлі шаруашылыққа негізделген мәдениет берік орын алған еді. Әйелдердің қоғамдық орны мен құқықтық қорғалуына Шыңғыс хан заманында «Ұлы Жасақ» заңы, кейіннен қазақтар үшін ислам дінінің шариғаты, моңғолдар үшін үнді, қытайдан енген будда оқулары әсер еткен.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PLACE OF WOMEN IN THE NOMADIC TURKIC-MONGOLIAN CULTURE

The article raises the problems of women in the Turkic-Mongolian culture through the prism of historical legends, analyzes gender characteristics in the archetypal consciousness. Along with this, the place of women in the nomadic society is considered, using the example of «The Secret History of the Mongols», colorful images of sovereigns of the Mongolian empire and their influence on strengthening the unity of the people are analyzed. Despite the fact that after the epoch of Genghis Khan, because of the territorial conditions, the nomads of Central Asia experienced the influence of various religious movements, while the western direction adopted Islam, while the eastern part adopted Buddhism, there were no significant changes in the worldview of the nomads , because in the minds of nomads the traditional worldview was dominant. The fact that the nomadic society widely reflected respect for women and the protection of their rights was greatly influenced by Genghis Khan’s “Great Yassa”, later for the Kazakhs Sharia, Islamic law, and for the Mongols who borrowed Buddhism through Chinese and Indians, Buddhist sacred texts.

Текст научной работы на тему «Көшпенді түркі-моңғол мәдениетіндегі әйел орны»

МРНТИ 02.41.51

Балдоо Дагзмаа

Моцгол мемлекеттт университетг, ¥лан-Батыр, Моцголия (e-mail: dagzmaa@gmail.com)

Кeшпендi туркьмо^ол мэдениетшдеп эйел орны

Ацдатпа. Макалада квшпендi TYpKi-моцгол мэдениетiндегi эйел мэселес тарихи жаз-балар т^ргысында квтерше отырып, эйел бейнесшщ архетиптiк санадагы iздерi гендерлiк сипат-тары карастырылып аныкталды. Сонымен катар, «Моцголдыц купия шеж1рес1нде» аты калган моцгол империясыньщ квшбасшы ханымдары туралы жэне олардьщ ел бiрлiгiн ныгайтуга ыкпалы, квшпендi эйелдщ ^огамдагы орны туралы свз етшедь Шыцгыс хан заманынан кешн бул квшпен-дшердщ территориялык жагдайына байланысты Орта Азияга енген тYрлi дiни агымдарды кабыл-дап, батыс бвлiгi исламга, шыгыс бвлiгi буддалык дiндi ^абылдаганмен эйелдерге байланысты дYниетанымында квп взгерiс орын алган жок. вйткенi, квшпендшердщ салт-санасында дэстYр-лi шаруашылыкка негiзделген мэдениет берiк орын алган ед1. Эйелдердщ ^огамды^ орны мен кукыктык ^оргалуына Шыцгыс хан заманында «¥лы Жасак» зацы, кешннен казактар Yшiн ислам дiнiнiц шаригаты, моцголдар Yшiн Yндi, кытайдан енген будда окулары эсер еткен.

Кшт сездер: квшпендi, эйел, тYркi-моцFол, казак, ана, мэдениет, эдет.

DOI:https://doi.org/10.32523/2616-7255-2019-127-2-78-82

Юркпе. Квшпенд1 тYркi-моцFOл коFамында эйел ерлермен 61р сатыда т¥рFан десек, артык айтпаFан болар едiк. Тарихи жазбаларда мо^ол эйелдерiнiц 6ей6iт кYнде бала-шаFа-ларын всiрiп, тэрбиелеп, ал ел басына ^н туа калса, ер дулы^асын киiп, кару асынып, ел-журтын корFауFа соFыска аттанаты туралы айтылады. Хан тукымыныц моцFOл эйелдерi ат жарыстырып, ерлермен 6iрге кYреске тYсiп, соFыста эскер баскарып, ел юше араласып келген. Олар квршi отырыкшы елдердiц эйелдерi сиякты аяктарын буып, сырт квзден бой-ын, тYрiн жасырып отырмады. Олар вздерiне куда тYCкен ерге кYЙеуге шыFуFа немесе мYЛ-дем бас тартуFа ершт едi.

Г.Д. Гачевтiц кврсетуiнше, квшпелi халык отырыкшыFа караFанда эйелдердi жоFары баFалайды. Ол: «...взбектер де, казактар да ислам дiнiн кабылдады. Алайда казак эйелдерi жYзiн жасырFан емес, олар барынша квп мэселенi вздершше шеше алатын белсендi тYЛFаFа айналды» деп жазады [1].

Максаты. Квшпендi тYркi-моцFOл мэдениетiндегi эйел орны жэне оныц казак, моцFOл халыктарындаFы сакталу ерекшелiгiн аныктау.

Зерттеу эдктемесь Макала такырыбын талдауда гуманитарлык бiлiмдерде кещнен колданылатын философиялык пэнаралык, тарихи-компаративистiк, жалпыдан жекеге вту, феноменологиялык, антропологиялык юпетп тэсiлдердiц бiрлiгi камтылады.

Талкылануы. Квшпелi тYркi-моцFOл коFамында эйел тек карапайым YЙдiц Fана емес, квшiп-конатын, кайта жыFылып, кайта тiгiлетiн шацырактыц сактаушысы болды. Оныц дYниенi кабылдауы жалац т1ршшк кешумен Fана емес, взшдш сана-сезiммен, ец бастысы табиFилыкпен астасып жатыр. Осымен байланысты квшпелi халык эйелдерi ерлерiне ежел-ден курметпен карайды, алайда ол кулдык санадаFы табынушылыкка жатпайды.

Мэдениеттегi элемдi кещспктер мен баFыттарFа бвлу кубылысын кшз YЙдiц еркектiк жэне эйелдiк тарапка бвлiнуiнен де квруге болады. Yйдiц iшкi ахуалы, дYниесi эйел элемь не тэн. Еркектiц элемi - YЙдiц босаFасынан шыкканнан кейiн басталады. Yй - эйелдiкi, тYЗ - еркектш [2]. Киiз YЙде эр нэрсенщ, эр заттыц вз орны болFаны сиякты эрбiр отбасы мY-шелерiнiц де жануяда вз орны бар. Бул тэртiп, жYЙе бузылмауы тиiс. ЯFни эйелге тэн заттар вз тарапында болып, еркек жаFына ауысып кетпеуi керек. Киiз YЙдiц босаFасында YЙдiц

2 (127)/2019

«иелерi мен кие рухтарына» курмет кeрсетiлуi тшс. Босаганыц оц жагында отбасыныц иесi бар. Кшз YЙдiц ортасында ошак орналаскан. Ол - элемнщ, жануяныц, эулеттщ орталыгы мен ынтымагыныц символы [3].

Кeшпелi халыктардыц эйелдерi eздерiнiц шашына, бойына, колына, сырт киiмдерiне тагылган улттык ерекшелiктi зергерлiк буйымдарымен, эсем ою-eрнектерi мен тацгажайып Yлгiлерiмен талайды тамсандырумен катар оныц таным-талгамы, халыктыц салт-дэстурь нен, дYниеге кезкарасынан хабар беретшш айтуга болады.

Эйелдерге байланысты топонимдерге катысты ацыздар аркылы бYкiл казак дэстур-лi когамындагы гендерлiк катынастар туралы ой тYЮге, когамдагы эйел орныныц канша-лыкты жогары децгейде болгандыгын, эйел акылыныц, парасатыныц, мшез тектшгшщ каншалыкты багаланганын байкауга болады.

Эйел такырыбы барлык мэдениетте кездесуiмен катар оларга эдет-г^рып, фольклор, мифтш санада айтарлыктай орын берiлген. Дегенмен, оныц стереотиппк жэне аксиологи-ялык багасы тYрлi мэдениетте бiрдей емес. ^азактар мен моцголдардыц аргы бабаларыныц прологикалык санасындагы, мифологиялык жэне алгыфилософиялык ДYниетанымында Yркер, Жетiкаракшы, Бикеш, Шолпан туралы космогониялык ацыздар, «Тэцiр кыз» (Охин Тэнгэр), «КYн астындагы ^шкей кыз», «Ай астындагы Айбарша», «Бакыт к¥сы», «Алтын балык», «Жетi енерпаз» жэне т.б. ертегiлер, Аспан мен Жер, Тэцiрi мен ¥май жуптары аркылы кабылданган.

Шыцгыс хан заманынан кейiн бул кeшпендiлердiц орталык жэне батыс бeлiгi тэщр-шiлдiк дYниетанымынан исламга бет бура бастады, ал шыгыстагы бeлiгiнiц денi будда-лык ламаизм дшше енгенi тарихтан белгш. Дегенмен эйел болмысына дала зацдарына CYЙенген эдет те, ислам жэне будда кундылыктарына негiзделген ережелер де eз ыкпалын тигiздi. Эйелдiц кукыктары мен мiндеттерiн айкындайтын зацнамалык кужаттарга барша кeшпендiлер Yшiн Шыцгыс ханныц курастырган «Жасагын», казактар Yшiн Тэукен ханныц «Жетi жаргысын», моцголдар Yшiн Гунгаажалцанныц «Субашидiн» жаткызуга болады.

XIII гасырда хатка тYCкен «Моцголдыц купия шежiресi» [4] атты тарихи мура тек Шыцгыс каганныц eмiр жолын баяндап, жырлаумен гана шектелмейдi, сонымен катар, сол дэуiрде койы коралас, ауылы аралас, кыз алысып, ^йеу тYсiрiп, куда-кудандал болып, тiлмашсыз сeйлесiп, eзара карым-катынас жасаган, сол eлкенi мекендеген тYркi-моцFол тайпаларыныц тiлiн, дшш, тарихын, эдебиетi мен мэдениетiн бшуге барлык кырынан мYм-кiндiк беретш - аса кунды жэдiгер. Олай дейтiнiмiз, тарихтыц бiр кезецiнде eмiр CYрген кeшпелiлердiц коFамдык курылысы, элеуметпк-экономикалык жYЙесi де ортак болды. Сондыктан да, бYкiл болмыс-бiтiмiнде, eмiр-тiршiлiкке деген ^зкарасында, ДYниетаным, акыл парасатында уксастыктардыц болуы да дау туFызбайды. ШыFармадаFы ана бейнесi, оныц бiрiккен Мо^ол мемлекетiн курысудаFы аткарFан рeлi, эйел затыныц коFамдаFы ала-тын орны туындыныц алтын аркауындай, басынан аяFына дейiн жалFасып, 32 бапта, 100-ден астам жерде айтылады.

^азакта «бiрлiк тYбi - тсрлш», «ырыс алды - ынтымак», «гертеу тYгел болса тeбедегi келедi, алтау ала болса ауыздаFы кетедi» деген атам заманнан калFан аталы сeз бар. Осы бiрлiктiц кадiр-касиетi купия шежiренiц кундак жыры, шыFарманыц ец басты идеясы деуге болады.

Шежiреде Алун гуа ананыц акыл-парасаты бiрiншi кезекте койылады. Мысалы, 19-бапта Алун гуа eзiнен туFан бес улын т1зштт жYресiнен отырFызып койып, колдарына бiр-бiр талдан шыбык устатып, «сындыр» дейдь Олар бiр демде шыбыкты опырып тастай-ды. Сонан соц, таFы да бес шыбык алып бiрiктiрiп буады да, «ал ендi сындырыцдар» дейдi. Бiрак, оны улдарыныц кай-кайсысыныц да сындыруFа элi жетпейдi. Сонда анасы: «Егер, сендер жеке-жеке кетсецдер, мына жалFыз шыбык сиякты бeгде бiреулер тез сындырады. Егер, бiрлiк-ынтымакта болсацдар мына буFан шыбык сиякты берш боласыцдар. Сендерге

ешюмнщ элi жетпейдЬ» дейдь Демек, ана - алFашкы устаз, баланыц бас тэрбиешiсi.

Сондай-ак ШыцFыс каFан ел, жер, дYние-мYлiк дэулетiн бeлiскенде, эйелдердi де ка-лыс калдырмай «жэне эйел жураFаттарFа ырзыFын берейiн» дейдi. «Yйiрi басканы нокта косады, атасы басканы неке косады» деген казак узатылFан кызына тeркiн журтыныц туын биiк устап жYPуiн, ердiц жаксысы наFашысынан екенш ескертiп, неше кайырып кулаFына куйып, барFан жерiне балдай батып, судай сщуш тапсырады. Сонда Fана атасы басканыц арасында жаксы сыйластык, карым-катынас дэнекерi болады. Бул турFыдан келгенде кыз бала ел мен елдщ арасын жалFастыратын елшiлiк мiндетiн де аткарады.

^азак хандыFы зацдарыныц тYп тeркiнi ШыцFыс ханныц «жасак» зацынан алынFан. «Жетi жарFыда» даланыц «каета - кан, жанFа - жан» ережесi сакталFанымен, мусылмандык ережелердiц де енгеш кeрiнедi. Мысалы, бiр еркектщ орнына екi эйел куэлiкке жYредi, сондай-ак бiреудiц эйелiн зорлау, алып кашып кету отбасы мен бYкiл рудыц намысына ти-етiн ауыр кылмыс деп есептеледi. Мундай кылмыстарFа айыптылар eлiм жазасына тар-тылуFа тиiс болFан. Алайда оны тeлем (айып) тeлеумен ауыстыруFа да болатын.

Жалпы алFанда, казактыц дэстYрлi отбасылык мэдениетiнде исламдык элементтер айкын болFанымен, басым факторFа жетi аталык YPДiс жатады.

Бул жетi аталык YPДiс XV Fасырда Жэнiбек ханныц арнайы жарлыFы бойынша ор-ныFып, казактардыц неке жэне отбасылык катынастар курылымыныц eзегiне айналFан. БYкiл эдет-Fурып кукы^ыныц неке жэне отбасы саласын реттеуге баFытталFан нормалары мен институттарыныц непзп жэне басты устыны жетi атаFа дейiн кыз алыспау деп аталады. ЯFни жакын туыстар арасында кана араластыруFа жол бермеу неке жэне отбасы катынасын реттеуге арналFан эдет-гурып кукыFыныц басты максаты жэне мэнше айналFан. Эзге ин-ституттар мен нормалар (калыц мал, кeп эйел алу, эмецгерлш жэне т.б.) осы устынныц аумаFында жэне бакылауында юке асты, оныц ыкпалынан шыкпауFа, талабын мойындауFа мэжбYP жэне мiндеттi болды. ^азактыц осы байырFы шежiрелiк дэстYрi бойынша жет ур-пак бiр ата, ал он Yш ата бiр ру деп есептелген екен.

ТYркi-моцFOл кeшпендiлерiнде некенiц негiзгi формасы дара неке (моногамия) болды, ал ^п эйел алушылык - полигамия бай-шонжарлар арасында Fана орын алды.

^азак эйелi кeптеген азиялык халыктардыц жаFдайынан ерекшеленген. ^азак эйелi кYЙеуi жок кезде барлык тсршшктш сурактарды eздерi шешкен, жануяда Yлкен курметке ие болFан. «Ауылмен байланысты жумыстыц бэрiн ¥лжан эркашанда КунанбаЙFа айтпай eзi шешкен» [5] .

ДэстYрлi казак коFамын зерттеген Fалымдардыц айтуы бойынша батырлык эпостар-да эйелдер еркекке тэн касиеттердi иемденген, интеллект жэне адамгершшк жаFынан eз кYЙеуiмен тец тYPде бейнеленген [6]. Кeшпелi казак коFамында эйелдiц болмысы оныц элеуметтiк eмiрде алатын орныныц ерекшелiктерiне - салыстырмалы тYPдегi еркшдшке, ер адаммен тецдiкке ие болуына мYмкiндiк туFызды.

Зерттеушiлер сондай-ак конак жайлылык жэне туыстык катынастар дэстурш бел-гiлейдi, ол казак жануясында элеуметтiк катынасты орнатады, бул кезде барлык ауыртпа-лык эйелдiц мойына тYседi [7].

¥лы МоцFOл елшщ негiзгi зацы «¥лы Жасакта»... СоFыска бiрге аттанFан эйелдер, ерлер соFыска аттанFанда олардыц жасауFа тиiс барлык жумыстарын жасасын» - деп ай-тылуынан кYЙеуi жокта эйелi YЙ шаруашылыFыныц барлык ауыртпалыFын eздерi колFа алып келгендiгi кeрiнедi.

Жиhангер Плано Карпини eз естелiгiнде: «моцFOл кыздары мен келiншектерi атка мiнгенде, садак атканда ерлерден кем тYCпейдi, эйелдер терщен киiм кешек жасайды, со-нымен катар, тYЙеге жYк тецдеу, жYк жетектеу сиякты жумыстарды eте жылдам жасайды» - [8] деп белгшеген екен.

ДэстYрлi тYркi-моцFOл коFамында эйелдердiц кэсiптiк кызметi кeшпендiлердiц ата

2 (127)/2019

K3ci6i болып есептелетш малдан ешм eндiру едi. Мал шаруашылыгы барша киiз туырлыкты елдердщ непзп K3ci6i болгандыктан мал eHÍMÍHeH кшм, тагам, турмыстык заттар eндiру, сауда-саттык жасау деген сиякты кептеген шаруа тYрлерiн аткарып, кeшпендi когамдагы материалдык байлыктыц туындауына, отбасы жэне ел, когам байлыгын жасауга эсер етп. Сондыктан да, кeшпендi тYркi-моцFOл когамында эйелдершщ экономикалык 6iлiмi терец, элеуметпк 6iлiктiлiгi жогары дэрежеде болган. Корытынды.

Эйел тiршiлiктi eмiрге экелушi ана, отбасыныц кYре тамыры, шацырактыц тсреп, ур-пактыц тэр6иешiсi, камкоршысы, жарык ДYниенiц жаксылыктарын жасаушысы адам бала-сына тек iзгiлiк, жаксылык тiлеушi тулга. ТYркi-моцFOл халыктарыныц мал шаруашылыгы, eмiр-тiршiлiгiнiц Шыцгыс хан заманында калыптаскан 6iрыцFай мэдениетi, тарихи укса-стыгы болган се6ептi когамдагы эйел мэртебес eте жогары дэрежеде, к¥рметтi орынга ие болды. Бул к¥рметтi орын уакыт eте келе, канша жерден тYрлi дiндi кабылдаса да, казак жэне моцгол халыктарыныц дэстYрлi когамында мэнш жоймады.

Эдебиеттер tÍ3Ímí

1 Гачев Г.Д. Национальные образы мира: Евразия космос кочевника, земледельца и горца.

- М.: Институт ДИ-ДИК, 1999. - 366 с.

2 Анжиганова Л.В. Традиционное мировоззрение хакасов. - Абакан: ПРО РОСА, 1997.

- 321 с.

3 Bahaeddin Ogel. Turk mitolojisi. I.Cilt. 2.Baski. - Ankara: Turk Tarih Kurumu, 1993. - 644 с.

4 ДамдинсYрэн Ц. Монголын нууц товчоо. УХГ, Улаанбаатар, 1990. - 255 6.

5 Ауезов М. Путь Абая: роман-эпопея: В 2 томах. - Алматы: Жазушы, 1982. - Т. I. - 569

6 Акатай С. Древние культы и традиционная культура казахского народа. - Алматы: Еылым, 2001. - 363 с.

7 Белиловский А.К. Об обычаях и обрядах при родах инородных женщин в Сибире в Средней Азии // Живая старина. - 1994. - Вып.1. - С. 554-620.

8 Плано Карпини. Монголчуудын тYYx. Улаанбаатар. 1985. Т.25

Балдоо Дагзмаа

Монгольский Государственний университет, город Улан-Батор, Монголия

Место женщин в кочевой тюрко-монгольской культуре

Аннотация. В статье поднимаются проблемы женщин в тюрко-монгольской культуре через призму исторических преданий, анализируются гендерные характеристики в архетипическом сознании. Наряду с этим, рассматривается место женщин в кочевом обществе, на примере «Сокровенного сказания монголов» анализируются колоритные образы властительниц-ханым Монгольской империи, их влияние на укрепление единства народа. Несмотря на то, что после эпохи Чингисхана из-за территориальных условий кочевники Центральной Азии испытали на себе влияние различных религиозных течений, при этом западное направление приняло ислам, тогда как восточная часть приняла буддизм, в мировоззрении номадов в плане отношения к женщинам не произошло особых изменений, поскольку в сознании номадов доминирующим было традиционное мировоззрение. На то обстоятельство, что в кочевом обществе широкое отражение получили уважительное отношение к женщинам и защита их прав, большое влияние оказали «Великий Ясак» Чингисхана, позднее - для казахов нормы шариата, исламского права, а для монголов, заимствовавших буддизм через китайцев и индийцев, буддийские священные тексты.

Ключевые слова: кочевник, женщина, тюрки, монголы, традиции и обычаи, культура

Baldoo Dagzmaa

Mongolian State University, Ulan Bator city, Mongolia

Place of women in the nomadic Turkic-Mongolian culture

Abstract. The article raises the problems of women in the Turkic-Mongolian culture through the prism of historical legends, analyzes gender characteristics in the archetypal consciousness. Along with this, the place of women in the nomadic society is considered, using the example of «The Secret History of the Mongols», colorful images of sovereigns of the Mongolian empire and their influence on strengthening the unity of the people are analyzed. Despite the fact that after the epoch of Genghis Khan, because of the territorial conditions, the nomads of Central Asia experienced the influence of various religious movements, while the western direction adopted Islam, while the eastern part adopted Buddhism, there were no significant changes in the worldview of the nomads , because in the minds of nomads the traditional worldview was dominant. The fact that the nomadic society widely reflected respect for women and the protection of their rights was greatly influenced by Genghis Khan's "Great Yassa", later for the Kazakhs Sharia, Islamic law, and for the Mongols who borrowed Buddhism through Chinese and Indians, Buddhist sacred texts.

Keywords: nomad, woman, turks, mongols, traditions and customs, culture.

References

1 GachevG.D. Natsionalnie obrazi mira: Eurazia kosmos kochevnika, zemledeltsa I gortsa. [National images of the world: Eurasia space of a nomad, a farmer and a highlander] (Institut DI-DIK, Moscow, 1999, 366 p).

2 Anjiganova L.V. Traditsionnie mirovozrenie hakasov. [The traditional worldview Khakas] (PRO ROSA, Abakan, 1997, 321 p).

3 Bahaeddin Ogel. Turk mitolojisi. I.Cilt. 2.Baski. (Turk Tarih Kurumu, Ankara, 1993, 644 p).

4 Damdinsuren, Ts. 1990. 'Mongolyn nuuts tovchoo'[Mongolyn nuuts tovchoo]. (Ulaanbaatar, 255 p).

5 Auezov M. Put Abaya [Abay's Way]: roman-epopeya: V 2 tomah. (Zhazushy, Almaty, 1982, Vol. I, 569 p).

6 Akatay S. Drevyie kulti I traditsionnaya kultura kazahskogo naroda. [Ancient cults and traditional culture of the Kazakh people] (Gulum, Almaty, 2001, 363 p).

7 Belilovskii A.K. Ob obuchayah i obriadah pri rodah inorodnih zhenshin v Sibire v Srednei Azii [On customs and rituals at the birth of foreign women in Siberia in Central Asia], // Zhivaya starina [Live antiquity], (1), 554-620 (1994).

8 Plano Karpini. Mongolchuudiin tuuh. [History mongols] (Ulaanbaatar, 1985, 25 p).

Автор туралы мэлiмет

Балдоо Дагзмаа - PhD докторы, Моцгол мемлекетпк университет^ ¥лан-Батыр ка-ласы, Моцголия.

Baldoo Dagzmaa - PhD, Mongolian State University, Ulan Bator city, Mongolia.

«Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ Хабаршысы. Тарихи гылымдар. Философия. Дштану» сериясы журналында макала жариялау ережес1

1. Журнал максаты. Мукият тексеруден еткен, гылыми кундылыктары бар тарих, археология, антропология, философия жэне дштану салаларыньщ барлык багыттары бой-ынша материалдар жариялау.

2. Журналда макала жариялаушы автор макаланыц кол койылган бiр дана кагаз нускасын Гылыми басылымдар белiмiне (редакцияга, мекенжайы: 010008, ^азакстан Ре-спубликасы, Астана каласы, Сэтпаев кешесi, 2, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет^ Бас гимарат, 408 кабинет) жэне vest_hist@enu.kz электрондык поштасына Word форматындагы нускасын ж1беру кажет. Макала мэтшшщ кагаз нускасы мен элек-тронды нускалары бiрдей болулары кажет.

3. Макалалар казак, орыс, агылшын тшдершде кабылданады. Сонымен катар, ав-тор(лар) шеспе хат усынуы керек.

Автордыц колжазбаны редакцияга жiберуi макаланыц Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ хабаршысында басуга келiсiмiн, шетел тш-не аударылып кайта басылуына келiсiмiн бiлдiредi. Автор макаланы редакцияга ж1беру аркылы автор туралы мэлiметтiц дурыстыгына, макала кешiрiлмегендiгiне (пла-гиаттыц жоктыгына) жэне баска да зацсыз кешiрмелердiц жоктыгына кепiлдеме бередi.

4. Макаланыц келемi 18 беттен аспауга тиiс (10 беттен бастап).

Макаланыц курылымы

5. ХГТАР http://grnti.ru/ - бiрiншi жолдыц сол жактауында;

Автор(лар)дыц аты-женi - жолдыц ортасында;

Мекеменiц толык атауы, каласы, мемлекетi (егер авторлар эртYрлi мекемеде жумыс жасайтын болса, онда эр автор мен оныц жумыс мекемес касында бiрдей белгi койылу керек) - жолдыц ортасында;

Автор(лар)дыц E-mail-ы - жакша шшде, курсивпен, жолдыц ортасында;

Макала атауы - жолдыц ортасында;

Аннотация (100-200 сез; макаланыц атауын мейшнше кайталамауы кажет; эдеби-еттерге сiлтемелер болмауы кажет; макаланыц курылысын (кiрiспе, макаланыц максаты, мiндеттерi, карастырылып отырган сурактыц тарихы, зерттеу эдiстерi, нэтижелер/талкы-лау, корытынды) сактай отырып, макаланыц кыскаша мазмуны берiлуi кажет).

ТYЙiн сездер (6-8 сез не сез тсркеа). ТYЙiн сездер макала мазмунын керсетш, мей-лiнше макала атауы мен аннотациядагы сездердi кайталамай, макала мазмунындагы сез-дердi колдану кажет. Сонымен катар, акпараттык^здеспру жYЙелерiнде макаланы жещл табуга мYмкiндiк беретiн гылым салаларыныц терминдерiн колдану кажет.

Негiзгi мэтш макаланыц максаты, мiндеттерi, карастырылып отырган сурактыц тарихы, зерттеу эдютер^ нэтижелер/талкылау, корытынды белiмдерiн камтуы кажет - жола-ралык интервал - 1, азат жол «кызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолагы - енше сай жасалады.

Таблица, суреттер - аталганнан кейiн орналастырылады. Эр таблица, сурет касында оныц аталуы болу кажет. Сурет айкын, сканерден етпеген болуы керек.

Жалпы колданыста бар аббревиатуралар мен кыскартулардан баскалары мiндеттi тYPде алгаш колданганда тYсiндiрiлуi берiлуi кажет.

^аржылай кемек туралы акпарат бiрiншi бетте керсетiледi.

Эдебиеттер тiзiмi. Мэтiнде эдiбиеттерге сiлтемелер тшжакшага алынады. Мэтiндегi эдебиеттер тiзiмiне сштемелердщ номерленуi мэтiнде колданылуына катысты жYргiзiлiде: мэтiнде кездескен эдебиетке алгашкы сштеме [1] аркылы, екiншi сiлтеме [2] аркылы т.с.с. жYргiзiледi. Кiтапка жасалатын сiлтемелерде колданылган бетттерi де керсетiлуi керек (мысалы, [1, 45 бет]). Жарияланбаган ецбектерге сiлтемелер жасалмайды. Сонымен катар,

рецензиядан етпейтш басылымдарга да сiлтемелер жасалмайды (эдебиеттер Ti3iMiH, эдеби-еттер т1з1мшщ агылшынша эзiрлеу Yлгiлерiн журнал http: // bulhistphaa.enu.kz сайтындагы макаланы рэамдеу Yлгiсiнен карацыз).

6. Макала соцындагы эдебиеттер тiзiмiнен кейiн библиографиялык мэлiметтер орыс жэне агылшын тiлiнде (егер макала казак тшнде жазылса), казак жэне агылшын тiлiнде (егер макала орыс тшнде жазылса), орыс жэне казак тшнде (егер макала агылшын тшнде жазылган болса).

Авторлар туралы мэлiмет: автордьщ аты-женi, гылыми атагы, кызметi, жумыс орны, жумыс орныныц мекен-жайы, телефон, e-mail - казак, орыс жэне агылшын тшдерш-де толтырылады.

7. ^олжазба мукият тексерiлген болуы кажет. Техникалык талаптарга сай келмеген колжазбалар кайта ецдеуге кайтарылады. ^олжазбаныц кайтарылуы оныц журналда ба-сылуына жiберiлуiн бiлдiрмейдi.

Редакцияга тYCкен макала жабык (анонимдi) тексеруге жiберiледi. Барлык рецензи-ялар авторларга жiберiледi. Автор (рецензент макаланы тYзетуге усыныс берген жагдайда) ецдеп кайта, колжазбаныц тYзетiлген нускасын редакцияга кайта жiберуi кажет. Рецензент жарамсыз деп таныган макала кайтара карастырылмайды. Макаланыц тYзетiлген нускасы мен автордыц рецензентке жауабы редакцияга жбершедь

Пiкiрi макулданган макалаларды редколлегия алкасына талкылап, басуга келiседi.

8. Телемакы. Басылымга руксат етiлген макала авторларына телем жасау туралы ескертiледi. Телем келемi 4500 тенге - Л.Н. Гумилев атындагы Е¥У кызметкерлерi Yшiн жэне 5500 тенге баска уйым кызметкерлерiне.

Реквизиттер:

1)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»

БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16 Кнп 859

2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Bank RBK»

Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Кнп 859 - за статьи

3)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «ForteBank»

БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16 Кнп 859

4)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «НародныйБанкКазахстан»

БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16, Кнп 859.

Provision on articles submitted to the journal "Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series"

1. Purpose of the journal. Publication of carefully selected original scientific works in the direction of history, anthropology, archeology, philosophy, religious studies.

2. An author who wishes to publish an article in a journal must submit the article in hard copy (printed version) in one copy, signed by the author to the scientific publication office (at the address: 010008, Republic of Kazakhstan, Astana, Satpayev St., 2. L.N. Gumilyov Eurasian National University, Main Building, room 408) and by e-mail vest_hist@enu.kz in Word format. At the same time, the correspondence between Word-version and the hard copy must be strictly maintained. And you also need to provide the cover letter of the author(s).

3. Language of publications: Kazakh, Russian, English.

Submission of articles to the scientific publication office means the authors' consent to the right of the Publisher, L.N. Gumilyov Eurasian National University, to publish articles in the journal and the re-publication of it in any foreign language. Submitting the text of the work for publication in the journal, the author guarantees the correctness of all information about himself, the lack of plagiarism and other forms of improper borrowing in the article, the proper formulation of all borrowings of text, tables, diagrams, illustrations.

4. The volume of the article should not exceed 18 pages (from 10 pages).

Structure of the article (page - A4 format, portrait orientation, page margins on all sides - 20 mm. Font: type - Times New Roman, font size - 14)

5. GRNTI http://grnti.ru/ - first line, left

Initials and Surname of the author (s) - center alignment, italics Full name of the organization, city, country (if the authors work in different organizations, you need to put the same icon next to the name of the author and the corresponding organization) -center alignment, italics

Author's e-mail (s)- in brackets, italics

Article title - center alignment,bold Abstract (100-200 words, the article title should not repeat in the content, it should not contain bibliographic references, it should reflect the summary of the article, preserving the structure of the article - introduction, problem statement, goals, history, research methods, results /discussion, conclusion).

Key words (6-8 words/word combination. Keywords should reflect the main content of the article, use terms from the article, as well as terms that define the subject area and include other important concepts that make it easier and more convenient to find the article using the information retrieval system).

The main text of the article should contain an introduction, problem statement, goals, history, research methods, methodology, results / discussion, conclusion - line spacing - 1, indent of the "red line" -1.25 cm, alignment in width.

Tables, figures should be placed after the mention. Each illustration should be followed by an inscription. Figures should be clear, clean, not scanned.

All abbreviations, with the exception of those known to be generally known, must be deciphered when first used in the text.

Information on the financial support of the article is indicated on the first page in the form of a footnote.

References. In the text references are indicated in square brackets. References should be numbered strictly in the order of the mention in the text. The first reference in the text to the literature should have the number [1], the second - [2], etc. The reference to the book in the main

text of the article should be accompanied by an indication of the pages used (for example, [1, 45 p.]). References to unpublished works are not allowed. Unreasonable references to unreviewed publications (examples of the description of the list of literature, descriptions of the list of literature in English, see below in the sample of article design).

6. At the end of the article, after the list of references, it is necessary to indicate bibliographic data in Russian and English (if the article is in Kazakh), in Kazakh and English (if the article is in Russian) and in Russian and Kazakh languages (if the article is English language).

Information about authors: surname, name, patronymic, scientific degree, position, place of work, full work address, telephone, e-mail - in Kazakh, Russian and English.

7. The article must be carefully verified. Articles that do not meet technical requirements will be returned for revision. Returning for revision does not mean that the article has been accepted for publication.

Work with electronic proofreading. Articles received by the Department of Scientific Publications (editorial office) are sent to anonymous review. All reviews of the article are sent to the author. The authors must send the proof of the article within three days. Articles that receive a negative review for a second review are not accepted. Corrected versions of articles and the author's response to the reviewer are sent to the editorial office. Articles that have positive reviews are submitted to the editorial boards of the journal for discussion and approval for publication. Periodicity of the journal: 4 times a year.

8. Payment. Authors who have received a positive conclusion for publication should make payment (for ENU employees - 4,500 tenge, for outside organizations - 5,500 tenge). Requisites are posted on the journal's website.

Requisites:

1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»

БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16 Кпн 859

2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Bank RBK» Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16 Кнп 859

3)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н АО «ForteBank» БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16 Кнп 859

4)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н АО «НародныйБанкКазахстан» БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16, Кнп 859.

. Гумилева МОН РК

. Гумилева МОН РК

Положение о рукописях, представляемых в журнал «Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение»

1. Цель журнала. Публикация тщательно отобранных оригинальных научных работ и обзоров книг по направлениям: история, антропология, археология, философия, религиоведение.

2. Автору, желающему опубликовать статью в журнале необходимо представить рукопись в твердой копии (распечатанном варианте) в одном экземпляре, подписанном автором в Отдел научных изданий (по адресу: 010008, Казахстан, г. Астана, ул. Сатпаева, 2, Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Учебно-административный корпус, каб. 408) и по e-mail vest_hist@enu.kz. При этом должно быть строго выдержано соответствие между Word-файлом и твердой копией. Также авторам необходимо предоставить сопроводительное письмо.

Язык публикаций: казахский, русский, английский.

3. Отправление статей в редакцию означает согласие авторов на право Издателя, Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева, издания статей в журнале и переиздания их на любом иностранном языке. Представляя текст работы для публикации в журнале, автор гарантирует правильность всех сведений о себе, отсутствие плагиата и других форм неправомерного заимствования в рукописи, надлежащее оформление всех заимствований текста, таблиц, схем, иллюстраций, а также дает согласие на проверку уникальности текста статьи.

4. Объем статьи не должен превышать 18 страниц (от 6 страниц).

5. Схема построения статьи (страница - А4, книжная ориентация, поля со всех сторон - 20 мм. Шрифт: тип - Times New Roman, размер (кегль) - 14):

МРНТИ http://grnti.ru/ - первая строка, слева.

Инициалы и Фамилию автора(ов)- выравнивание по центру, курсив

Полное наименование организации, город, страна (если авторы работают в разных организациях, необходимо поставить одинаковый значок около фамилии автора и соответствующей организации). Е-mail автора(ов) - в скобках, курсив.

Название статьи - выравнивание по центру полужирным шрифтом

Аннотация (100-200 слов; не должна содержать формулы, по содержанию повторять название статьи; не должна содержать библиографические ссылки; должна отражать краткое содержание статьи, сохраняя структуру статьи - введение, постановка задачи, цели, история, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы).

Ключевые слова (6-8 слов/словосочетаний). Ключевые слова должны отражать основное содержание статьи, использовать термины из текста статьи, а также термины, определяющие предметную область и включающие другие важные понятия, позволяющие облегчить и расширить возможности нахождения статьи средствами информационно-поисковой системы).

Основной текст статьи должен содержать введение, постановка задачи, цели, история, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы - межстрочный интервал - 1, отступ «красной строки» -1,25 см, выравнивание по ширине.

Таблицы, рисунки необходимо располагать после упоминания. С каждой иллюстрацией должна следовать надпись. Рисунки должны быть четкими, чистыми, несканирован-ными.

Все аббревиатуры и сокращения, за исключением заведомо общеизвестных, должны быть расшифрованы при первом употреблении в тексте.

Сведения о финансовой поддержке работы указываются на первой странице в виде сноски. Список литературы. В тексте ссылки обозначаются в квадратных скобках. Ссылки должны быть пронумерованы строго по порядку упоминания в тексте. Первая ссылка в тексте на литературу должна иметь номер [1], вторая - [2] и т.д. Ссылка на книгу в основном тексте статьи должна сопровождаться указанием использованных страниц (например, [1, 45 стр.]). Ссылки на неопубликованные работы не допускаются. Нежелательны ссылки на нерецензируемые издания (примеры описания списка литературы, описания списка литературы на английском языке см. на сайте журнала http: bulhistphaa.enu.kz в образце оформления статьи).

В конце статьи, после списка литературы, необходимо указать библиографические данные на русском и английском языках (если статья оформлена на казахском языке), на казахском и английском языках (если статья оформлена на русском языке), на русском и казахском языках (если статья оформлена на английском языке).

Сведения об авторах: фамилия, имя, отчество, научная степен, должность, место работы, полный служебный адрес, телефон, e-mail - на казахском, русском и английском языках.

6. Рукопись должна быть тщательно выверена. Рукописи, не соответствующие техническим требованиям, будут возвращены на доработку. Возвращение на доработку не означает, что рукопись принята к опубликованию.

7. Работа с электронной корректурой. Статьи, поступившие в Отдел научных изданий (редакция), отправляются на анонимное рецензирование. Все рецензии по статье отправляются автору. Статьи, получившие отрицательную рецензию к повторному рассмотрению не принимаются. Исправленные варианты статей и ответ автора рецензенту присылаются в редакцию. Статьи, имеющие положительные рецензии, представляются редколлегии журнала для обсуждения и утверждения для публикации.

Периодичность журнала: 4 раза в год.

8. Оплата. Авторам, получившим положительное заключение к опубликованию необходимо произвести оплату по следующим реквизитам (для сотрудников ЕНУ им. Л.Н. Гумилева - 4500 тенге, для сторонних организаций - 5500 тенге):

Реквизиты:

1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»

БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16 Кпн 859

2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Bank RBK»

Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16 Кнп 859

3)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «ForteBank»

БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16, Кнп 859

2 (127)/2019

4)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК

АО «НародныйБанкКазахстан»

БИК Банка: HSBKKZKX

ИИК: KZ946010111000382181

Кбе 16

Кнп 859.

Редактор: Е.Б. Сыдыков

Шыгарушы редактор: Ж. Жумабекова

Дизайн: Ж. Жумабекова

Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ Хабаршысы. Тарихи гылымдар. Философия. Дштану сериясы. -2019. - 2 (127). - Нур-Султан: Е¥У 114 б. Шартты б.т. -6,3 Таралымы - 25 дана

Мазмунына типография жауап бермейдг.

Редакция мекенжайы: 010008, Нур-Султан к., Сатпаев кешес1, 2. Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет Тел.: +7(7172) 709-500 (1шю 31-357) Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ баспасында басылды

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.