CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ФИЛОСОФИЯ.
СОЦИОЛОГИЯ. ПОЛИТОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ФИЛОСОФИЯ.
СОЦИОЛОГИЯ. ПОЛИТОЛОГИЯ
JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PHILOSOPHY. SOCIOLOGY. POLITICAL SCIENCE
e-ISSN: 1694-8823
№1(3)/2024, 25-30
ИСКУССТВО
УДК: 37.036
DOI: 10.52754/16948823 2024 1(3) 4
керкем енер сабактарын уюштуруунун максаттары, шарттары, методдору жана принциптери женyнде
О ЦЕЛЯХ, УСЛОВИЯХ, МЕТОДАХ И ПРИНЦИПАХ ОРГАНИЗАЦИИ УРОКОВ
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА
ABOUT THE GOALS, CONDITIONS, METHODS AND PRINCIPLES OF ORGANIZING FINE
ARTS LESSONS
Ысмайылов Муктар Зулпукарович
Ысмайылов Муктар Зулпукарович Ismailov Muktar Zulpukarovich
п.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.п.н., доцент, Ошский государственный университет Associate Professor, Osh State University
Мамазаиров Мирлан Латипович
Мамазаиров Мирлан Латипович Mamazairov Mirlan Latipovich
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
Эсенбай уулу Баястан
Эсенбай уулу Баястан Esenbai uulu Bayastan
магистрант, Ош мамлекеттик университети
магистрант, Ошский государственный университет
Master's Student, Osh State University
керкем енер сабактарын уюштуруунун максаттары, шарттары, методдору жана принциптери же^нде
Аннотация
Макала керкем енер сабактарын окутуунун айрым методикалык маселелерине арналган. Окутуу процесстерин уюштуруунун негизги компоненттери анализделди. Керкем енер сабактарынын мазмунун, максаттарын жана милдеттерин аныктоодо мугалим негизинен эмнелерди даана билYYге тийиш деген суроолордун айланасындагы маселелер каралды. Мындан сырткары сабактын натыйжалуулугун анын баланын инсандык сапаттарынын калыптанышындагы езгерYYлердY аныктоо, аларды баалоо сыяктуу жагдайларга ке^л бурулду.
Ачкыч свздвр: Принцип, метод, шарт, милдет, коллектив, адептYYЛYк, эстетика, кендYмдер.
О ЦЕЛЯХ, УСЛОВИЯХ, МЕТОДАХ И ПРИНЦИПАХ ОРГАНИЗАЦИИ УРОКОВ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА
ABOUT THE GOALS, CONDITIONS, METHODS AND PRINCIPLES OF ORGANIZING FINE ARTS LESSONS
Аннотация
Статья посвящена некоторым вопросам методики преподавания уроков изобразительного искусства. Проанализированы основные составляющие организации процессов обучения. Рассмотрены вопросы, связанные с тем, что должен четко знать учитель при определении содержания, целей и задач уроков изобразительного искусства. Кроме того, обращалось внимание на такие ситуации, как определение эффективности урока и изменения в формировании качеств личности ребенка.
Abstract
The article is devoted to some issues of methods of teaching fine arts lessons. The main components of the organization of learning processes are analyzed. Issues related to what a teacher should clearly know when determining the content, goals and objectives of fine arts lessons are considered. In addition, attention was paid to such situations as determining the effectiveness of the lesson and changes in the formation of the child's personality traits.
Ключевые слова: Принцип, метод, условие, долг, Keywords: principle, method, condition, duty, team, коллектив, мораль, эстетика, навыки. morality, aesthetics, skills.
Киришуу
Теманын актуалдуулугу. Керкем енер сабактарын уюштуруу процесстеринин мыйзам ченемдYY маселелерин окуп YЙренYY учурда актуалдуу. Окутуу жана тарбиялоо процессинин бардык негизги элементтеринин ичинен сабактын максаттарынын жана милдеттеринин оптималдуу вариантын туура тандап алууда мугалимдер ете кыйналышат. Мугалимдер гана эмес мектеп жетекчилеринин, айрым методисттердин да бул маселе боюнча ачык тYШYHYктерY жок. Ошондуктан бул маселеге кененирээк токтолууга туура келет.
Керкем енер сабактарынын максаттарынын жана милдеттеринин маанисин даана билбей туруп сабакты еткерYYHYн методикасын, анын мазмунун жана анда аткарыла турган иш-аракеттердин багытын туура аныктоого болбойт. Эгерде мугалим сабактын максатын жана милдетин даана тYШYHYп билсе, анда ал эч бир кыйынчылыкка, татаалдыкка карабастан сабакты еткерYYге ынтызар болуп, сабакта окуучулар жамаатынын ишин рационалдуу, жыйынтыктуу жана жыйнактуу уюштуруп еткерYY жендемдYYЛYГY пайда болот. Мындай учурда мугалим езYHYн ден-соолугунун начар абалда болушун да, чарчагандыгын да, кыйналгандыгын да сезбей бYTYндей берилYY менен сабакты окуучулар YЧYн эц кызыктуу, эц натыйжалуу кылып еткере алат.
Жыйынтыктап айтканда, сабактын максатын жана милдетин тYШYHYп билYY мугалимдин эркине да, сезимине да, акылына да таасир этип, аны чыгармачылык менен эмгектенYYге ынтызар кылат.
Сабактын максаттарынын жана милдеттеринин мазмуну женYнде мугалим негизинен эмнелерди даана билYYге тийиш деген суроо келип чыгат. Бул женYнде мугалим негизинен теменкY беш суроону жана аларга туура келYYЧY жоопторду даана билYYCY зарыл.
1. Сабактын максаттары жана милдеттери деген эмне?
2. Сабактын кандай максаттары болот?
3. Сабактын максаттарын кандайча туура аныктоого болот?
4. Сабактын максаттарын план - конспектиде кандайча жазууга болот?
5. Сабактын максаттарын окуучуларга кандайча тYШYндYPYп айтууга болот?
Мына ошентип, сабактын максаты деген эмне?
Жалпы кабыл алынган мааниде максат деген - бул белгилYY багытта эмгектенYYДен кYTYЛYYЧY натыйжалар женYндегY TYШYHYK. Сабак окутуу процессинде максат эки TYPДYY иш-аракеттен мугалимдин иш-аракети менен окуучунун иш-аракетинен куралат. Сабактын максаты - бул сабак убагында мугалим менен окуучунун биргелешкен ишинин негизинде окуучу ээ боло ала турган болжолдуу натыйжа. Башкача айтканда, сабактын максаты - бул мугалимдин жетекчилиги астында бYткYЛ сабак процессинде окуучулар ездештYPYYЧY билиминин, алган тарбия-таалиминин, ээ болгон ой жYГYртYY амалынын натыйжасы.
Окутуу процессинде окуучулар жаратылыш, коом, техника ж. б. женYндегY билимдерге ээ болушуп, андагы тYШYHYктердY ж. б. ездештYPYшет.
Ал эми алган билимдерин иш жYЗYнде колдонуу процессинде окуучулар интеллектуалдык жана практикалык билгичтиктерге, кендYмдерге ээ болушат. Окуучуларда билимдердин, билгичтиктердин жана кендYмдердYн калыптандырылышынан биз сабактын
билим берYYчYЛYк максатын ачык кере алабыз. Айрым учурда буларды сабактын дидактикалык максаттары деп аташат. Билимдерди ездештYPYYге гана байланышкан максаттарды окуу максаттары деп, ал эми билгичтиктерге жана кендYмдерге байланышкан максаттарды практикалык максаттар деп аташат.
Окутуу процессинде окуучулар билимдерди, билгичтиктерди жана кендYмдердY ездештYPYY менен бирге белгилуу даражада тарбияланат жана белгилYY даражада алардын психикалык касиеттери да енYгет. Демек, сабактын тарбиялоочулук жана енYктYPYYчYЛYк максаттары да езгече маани- мацызга ээ. Сабактын тарбиялык максаттары - окуучулардын инсандык сапаттарын (адептYYЛYк, эстетикалык, эмгектик ж. б.) калыптандырууга багытталат. Окутуу процессинде окуучулар ойлонууга, корутунду чыгарып, жалпылоо, себеп-натыйжа байланыштарын таба билYYге, езYHYн оюн аргументтYY далилдей билYYге YЙренYшет, б. а. окуучулардын акылы, эрки, эмоциясы, таанып билYY кызыгуулары жана жендемдерY есYп-енYгет. Сабактын енYктYPYYчYЛYк максаттары мына ушулар менен аныкталат. ЖенекейлетYп айтканда, окутуу (билим берYYЧYЛYк максаттарды ишке ашыруу): окуучу эмнени билYYге тийиш? Ал кандай билгичтиктерге ээ болууга (эмнени иштей билYYге) тийиш деген суроолорго жооп берет. Тарбиялоо (тарбиялоочулук жана енYктYPYYЧYЛYк максаттарды ишке ашыруу): окуучу адамдык кандай сапаттарга ээ болууга тийиш? Ал эмне YЧYн жана эмнеге каршы кYрешYYге тийиш деген суроолорго жооп берет.
Сухомлинский мындай деген «окуу менен тарбиянын бардык мыйзам ченемдYYЛYГYн женY жок тацуулай бере турган абстракттуу окуучу жок. Бардык окуучуларга окууда ийгиликтерге жеткирYYЧY бирдей ебелге болбойт. Окуудагы ийгилик деген TYШYHYKTYH езY езYнче бир салыштырмалуу нерсе: биринде ийгиликтеринин керсеткYЧY «беш», экинчисинде «уч» деген баа да чоц ийгилик болуп эсептелет»,- деген сездерY бYГYнкY ^нде да ете актуалдуу деп эсептейбиз. Азыр мектептерде сапаттык керсеткYч деген тYШYHYкке таянып алып, окуучуларды жалац «5» жана «4ке» окутабыз деген ураандар кебеЙYп кетти. Мына ушул жерде улуу педагогдун айткандарын билим берYY системасына киргизишибиз керек экендигине ынана баштадык. Сухомлинскийдин окуучунун мектепте белгилYY бир билимдердин жыйындысын ездештYPYYДе эмес, бул билим келечекте ага кандай пайдасы тиет жана кантип анын жан дYЙнесYнде жашайт деген суроолордун айланасындагы кез карашы таалим-тарбиядагы актуалдуу маселе экендиги ачыктан ачык кетерYле баштады. «Балдар окууда кездешкен кыйынчылыктардын бир себеби билим алуу алар YЧYн кеп учурда кыймылдаткыс KYЧ болуп кала бергендигинде, «запас» катары чогулуп, ишке «салынбагандыгында», колдонулбай калып жаткандыгында (баарынан мурда жацы билимге ээ болуу максаты YЧYн) экендигине мен миц мертебе ишендим. Окуу- тарбия практикасында кеп мугалимдер YЧYн билYY деген TYШYHYK коюлган тYШYHYктерге жооп берYYге жароо дегенге жатат. Педагогика бул - билимди колдоно билYY дегендикке жатат», «Окуучунун билими кездеген акыркы максат эмес, каражат болушуна, ал ыймылсыз, жансыз жYкке айланбай, окуучунун акыл эмгегинде жашашына умтулгула», — деп баса керсеткен. Мугалимдер арасында кызыктуу сабак, кызыксыз сабак деген сездер кеп айтылат. Бирок, кандай сабак кызыктуу деген суроолор ушул ^нге чейин толук ачылбай келет. Биздин оюбузча, Сухомлинскийдин бул боюнча аныктамасы туура болчудай дейбиз: «Сабак кызыктуу жYPYп жатат деген, бул демек, окуу, ой жYГYртYY окуучунун кецYЛYHYн эргиши, толкундашы менен, ачылып жаткан чындыктын алдында тацдануу, кээде, ал TYГYЛ, айрац калуу менен, езYHYн акыл кYчтерYн баамдоо жана сезYY менен, чыгармачылык ырахат менен,
адамдын акыл-эси менен эркинин улуулугуна сыймыктануу менен коштолуп жYPYп отурат дегендикке жатат. Кызыгуунун булактарын окуучулардын ездерYн ачышына, бул ачуулардан алар ез эмгегин жана ийгилигин сезишкендей болушуна умтулгула мунун езY кызыгуунун маанилYY булактарынын бири болуп саналат. АктивдYY акыл эмгегисиз окуучулардын кызыгуусу да, ыклас коюусу да ойго келбей турган нерсе». В. А. Сухомлинский педагогика илиминин калыптанышына опол тоодой эмгек педагогика илимны идеялары а практикалык жактан баа жеткис материал болуп эсептелинет.
Мына ошентип, биз сабактын максаттары менен милдеттерин окуучуларга TYШYHДYPYYHYH, сабактын мазмунун анын максаттары менен милдеттерине баш ийдирилишинин зарылдыктарын карап еттYк. Эми сабактын натыйжалуулугун анын баланын инсандык сапаттарынын калыптанышындагы езгерYYлердY аныктоо, баалоо маселелерине токтолобуз.
Сабактын билим берYY максаттарынын ишке ашырылышынын натыйжаларын теменкY Yч суроо аркылуу аныктоого болот:
а) ездештYPYЛген билимдердин окуучулар тарабынан туура кайталанышы (калыбына келтирилиши) - толуктугу;
б) билимди ездештYPYYHYн ац-сезимдYYЛYГY (терецдиги, тууралыгы);
в) билимдерди типтYY (кецири белгилYY) шарттарда жана типтYY эмес (жацы) шарттарда пайдалана билYY - билгичтиги.
Билимдердин, билгичтиктердин, кендYмдердYн толуктугу, окуучулардын ац-сезимдYYЛYГY, аракеттYYЛYГY теменкY критерийлер аркылуу бааланат.
Эгерде окуучу: а) билимдердин, билгичтиктердин ж. б. бардык башкы элементтерин санап бере алса; б) алардын ар бирине аныктама бере алса; в) алардын негизги касиеттерин мYнездей алса, анда ага «5» (беш) деген баа коюлат.
Эгерде окуучу жогоруда керсетYЛген белгилердин бардыгын билсе, бирок ал анча маанилYY эмес каталарды кетирсе, анда ага «4» (терт) деген баа коюлат.
Эгерде (окуучунун жогоруда керсетYЛген белгилердин ар бири женYнде жалпы гана TYШYHYГY болсо жана оз каталыгын мугалимдин жардамы аркылуу оцдой алса, анда ага 3 ^ч) коюлат.
Эгерде окуучунун жогоруда керсетYЛген белгилердин ар бири женYнде TYШYHYГY тайыз болсо, кетирген каталарын мугалимдин жардамы аркылуу да оцдой албаса, анда ага 2 (эки) коюлат.
Сабактын тарбиялык жана енYктYPYYЧYЛYк максаттарынын ишке ашырылышынын натыйжалуулугу темен^ белгилер менен аныкталат:
- сунушталган билимдерге карата окуучулардын эмоционалдык реакциясы (оц, бирдей, тескери);
- окуучулардын коз караштарды жана идеяларды ездештYPYY аларга баа берYY даражасы;
- окуучунун сабактагы окуу эмгегинин мYнезY (тартиптYYЛYГY, жолдошторуна
жасаган мамилеси ж. б.);
- тарбиялоого байланыштуу проблемаларды талкуулоодо окуучулардын айткандарынын жана реакциясынын myh63y;
- мугалимдин мактоосуна жана эскертYYCYнe карата реакциялары;
- окуучулардын мотивдери (предметке кызыгуусу, начар баа алып калам деп коркуусу, менменсинYYCY, eзYн 63Y кeрсeтYYгe аракеттенYYCY ж. б.);
- класста жолдоштук ез ара жардамдашуунун маанайы;
- окуучулар тарабынан логикалык операциялардын (анализдей билYY, жалпылай билYY, салыштыруу, конкреттештирYY ж. б.), eздeштYPYЛYш децгээли, окуучулардын окуп билим алуунун жалпы билгичтиктерин жана кeндYмдeрYн (окуй билYY, жаза билYY, китеп менен иштее ж. б.) eздeштYPYYCY;
- e3 алдынча ой жYГYртYY жана e3 алдынча аракеттенYY даражасы.
Эми биз сабакты жыйынтыктоо этабына токтолобуз. ^п учурда мугалимдер же сабакты жыйынтыкташпайт, же аны туура эмес жYргYЗYшeт. Мисалы, сабакты жыйынтыктоону айрым мугалимдер анын орчундуу этаптарында жYргYЗYЛгeн иштерге мYнeздeмe берYY деп эсептешет. Чындыгында сабакты жыйынтыктоодо окуучулар ошол сабактан кандай билимдерге, билгичтиктерге жана кeндYмдeргe ээ болуп, эмнеге тарбиялангандыгы, алардын кайсы сапаттары eсYп-eнYккeндYГY сабактын планында белгиленген максат жана милдеттерге канчалык даражада туура келгендигине баа берилиш керек.
Адабияттар
1. Акматов Д. ж. б. ^радм eнeр булагы: Бала бакчалардын тарбиячылары, башталгыч класстардын мугалимдери жана ата-энелер YЧYн усулдук колдонмо. -Б.: «Педагогика». 2002.--120 б.
2. Адылбек Батыралиев "Педагогика" Жогорку жана орто окуу жайларынын педагогикалык адистиктеринин студенттери, магистранттары YЧYн окуу куралы. 0ш.2023.
3. Бекбоев И.Б., Алимбеков А.А. Азыркы сабакты даярдап eтYYHYн технологиясы. -Б.: "Бийиктик". 2011.
4. Жамангулова К. У., Акматов Д. А. ^р^м eнeр: 6-кл.: Мугалим. YЧYн методикалык колдонмо. - Б.: Билим-компьютер, 2018 -80 б.
5. Полотова, Г. Адамдын жан дYЙнeсYн калыптоодогу искусствонун ролу / Г. Полотова // Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Философия. Социология. Политология. -2023. - No. 2(2). - P. 94-99. - DOI: 10.52754/16948823_2023_2(2)_15. - EDN: TRFWDP.
6. Ысмайылов М. З. Биринчи класстын кeркeм CYрeт eнeрY сабагын пландоонун болжолдуу иштелмелери.Усулдук колдонмо Ош 2012-ж.
7. Ысмайылов, М. З. ^радм CYрeт eнeрY жана анын адам турмушундагы орду / М. З. Ысмайылов, М. Л. Мамазаиров, Н. И. Абдураимова // Вестник Ошского государственного университета. - 2021. - Vol. 1, No. 4. - P. 384-392. - DOI: 10.52754/16947452 2021 1 4 384. - EDN: WFKYFC.
