CC BY
0МЕЖКУЛЬТУРНАЯ ИНТЕГРАЦИЯ В ОБРАЗОВАНИИ
DOI: 10.24412/cl-37095-2024-1-12-15
Фатхуллова К. С.
кандидат педагогических наук, доцент,
Казанский (Приволжский) федеральный университет, г. Казань
КУПТЕЛЛЕ ГОМУМИ БЕЛЕМ БИРУ ОЕШМАЛАРЫ - ЗАМАН ТАЛЭБЕ
Ключевые слова: полилингвальное образование, функциональное многоязычие, межкультурная коммуникация, учебные комплексы, педагогические кадры. Аннотация. В статье рассматриваются вопросы развития полилингвального образования, описывается опыт создания полилингвальных комплексов в Татарстане, подчеркиваются особенности организации образовательного процесса в них. Полилингвальные образовательные организации являются моделью современной школы и получают широкое развитие в различных субъектах нашей страны.
Урта гомуми белем 6^y системасы - илнец социаль-икътисади hэм мэдэни Yсешен билгели торган теп структур берэмлеклэрнец берсе булып тора. Аныц теп бурычларыннан берсе - укучыларныц этномэдэни белемнэрен кицэйту, купмил-лэтле дэYлэттэ теллэрне ейрэтугэ ихтыя^ булдыру, халыкларныц милли гореф-гадэтлэрен саклап калу hэм килэсе буыннарга тапшыру [1, с. 16]. Яцартылган фе-дераль белем 6^y стандартларында да нэкъ шундый максат билгелэнгэн: туган ягын, туган илен яратучы, туган телен hэм Россиянец дэYлэт телен белYче, Y3 хал-кын, аныц мэдэниятен, рухи гореф-гадэтлэрен хермэт итYче, гаилэ, ж;эмгыять, купмиллэтле Россия халкыныц hэм кешелек деньясыныц кыйммэтлэрен ацлаучы шэхес тэрбиялэY. Димэк, бугенге шартларда гомуми белем 6^y елкэсендэ теллэрне укытуга аерым игътибар бирY сорала. Бугенге кен укучылары алдында теллэрне шэхесара hэм мэдиниятара аралашу чарасы буларак Y3лэштерY, аларны
гамэли кулланып, эшчэнлек оештыру кYнекмэлэренэ ия булу бурычы куела. Гло-бальлэшу hэм мэдэниятара багланышларнын, усеш алуы кYптеллелеккэ игъти-барны тагын да арттыра. Шуца курэ дэ кYптеллелек (полилингвизм) тешенчэсе гомуми белем биру елкэсенэ дэ актив рэвештэ угеп керэ.
Галимнэр эйтуенчэ, монолингвизм - бер телдэ генэ сейлэшу-аралашу сэлэтенэ ия булу ул (туган телецдэ яки башка бер телдэ). Тормыш шартларына бэйле рэвештэ кешегэ икенче бер телдэ сейлэшергэ туры килсэ, бу очракта ике телдэ аралашучы билингв дип атала. Элеге кYнекмэлэргэ ия булуны монолингвизм hэм билингвизм теешчэлэре белэн билгелилэр. Полилингвизм исэ -кендэлек тормышта, аралашу ситуациясеннэн чыгып, берничэ телдэ ана теле дэрэж;эсендэ сейлэмгэ ия булуны ацлата. Шулай итеп, полилингвизм очрагында кеше берничэ тел системасыннан уцышлы файдалана ала. Шунлыктан полилинг-валь белем биру заман талэбе булып тора, ченки РФ халыкларыныц туган тел-лэрен, милли гореф-гадэтлэрен саклау, устеру hэм деньяда танытуны уз эченэ ала. Телне саклау - халыкны саклау дигэн суз ул.
Полилингваль белем биру системасы уку-укыту hэм тэрбия процессын ки-мендэ еч телдэ алып барудан, шул теллэр ярдэмендэ укучыларны башка ха-лыкларныц мэдэни-тарихи мирасы белэн таныштырудан гыйбарэт. Полилинг-валь белем бирунец теп узенчэлеге - функциональ кYптеллелекне тээмин иту, ягъни бер Yк сыйныфта аерым бер фэннэрне укучыларныц туган телендэ укыту, икенчелэрен - рус телендэ, э еченчелэрен - чит телдэ. Башлангыч гомуми белем биру мэктэбендэ кYпчелек фэннэр балаларныц туган телендэ укытылырга тиеш. Болай эшлэгэндэ, укучыларныц тел hэм сейлэм компетенциялэре кYпкэ тизрэк усеш ала. Педагоглар фикеренчэ, терле телллэрне кулланып, фэннэрне укыту шул теллэрне гамэли узлэштерергэ, кYптелле шэхес формалаштырырга мемкин-леклэр тудыра. Шундый осталыкларга ия булган укучы этникара хезмэттэшлеккэ эзер була. Полилингваль шэхеснец теп осталыгы - бер телдэн икенче телгэ кYчэ алуы, берничэ тел системасын гамэли узлэштеруе; социомэдни контекстларда шул теллэрне уцышлы куллана алуы. Мэктэп елларында фэннэрне терле теллэрдэ ейрэну аша укучылар мэдэниятара контактларда
Занкиевские чтения
узлэрен адекват рэвештэ тотарга кYнегэлэр, уз мэдэниятлэре аша башка ха-лыкларныц да мэдэниятен кабул итэргэ hэм ацларга ейрэнэлэр. Традицион укыту системасы белэн чагыштырганда, полилингваль белем бирYнец берничэ естенлеген ассызыклап утэргэ кирэк: бер Yк фэнне терле телллэрдэ укыту чагы-штыру hэм анализлау мемкинлеклэре тудыра; логик фикерлэу сэлэтен ак-тивлаштыра; укучыларныц интеллектуаль hэм иж;ади осталыкларын, берничэ телдэ сейлэм кYнекмэлэрен YCтерYгэ китерэ; терле халыкларныц милли гореф-гадэтлэренэ якынайта.
БYгенге кендэ Россиянец терле тебэклэрендэ полилингваль белем бирY Концепциялэре расланган. Аларны гамэлгэ ашыру норматив hэм хокукый доку-ментлар нигезендэ алып барыла, hэм полилингваль комплекслар ачыла. Татарстан Республикасында элеге юнэлештэ билгеле бер ^лэмдэ тэжрибэ тупланган, ченки 2020 нче елда «Адымнар - белем hэм татулыкка юл» кYптелле белем бирY ком-плекслары Y3 эшлэрен башлап жибэрде [2]. Татарстанныц башкаласыннан тыш, зур шэhэрлэрдэ тагын биш шундый мэктэп ачылды (Яр Чаллы, Алабуга, Элмэт, ТYбэн Кама шэhэрлэрендэ hэм Актаныш муниципаль районында). Мондый го-муми белем бирY оешмаларында балалар еч телдэ белем ала: рус, татар 11эм инглиз теллэрендэ. Куелган максатларга ирешу ечен, заманча югары технологияле белем бирY инфраструктурасы кулланыла (уцайлы уку бYлмэлэре, цифрлы технология нигезендэ булдырылган студиялэр 11эм лабораториялэр; видеоконференция систе-малары; цифрлы проекция экраннары, слайд-проекторлар; интерактив дисплей-лар, документ-камералар h.б.). Болар барысы да укытучыларныц эшчэнлеген ка-миллэштерYгэ, кайбер админстратив процессларны автоматлаштыруга китерэ. Го-мумэн, белем бирY базасы матди яктан барлык талэплэргэ ж;авап бирэ. Шундый шартларда белем алучы балаларга денья кицлеге ачык.
Яца тер гомуми белем бирY оешмалары ечен кадрлар эзерлэY шулай ук ак-туаль мэсьэлэлэрнец берсе булып тора. Шушы меким эшне Казан федераль уни-верситетыныц Филология hэм мэдэниятара багланышлар институты алып бара. Яца юнэлешлэр буенча абитуриентлар кабул ителэ: башлангыч гомуми белем бирY hэм инглиз теле; тарих hэм инглиз теле; рус теле hэм инглиз теле; музыка hэм естэмэ белем бирY h. б. 2016 нчы елдан башлап, Институтта яца магистрлык
программалары да гамэлгэ кертелде. Шуларнын, берсе "Мультилингвальные технологии раннего развития детей" дип атала [3]. Элеге программаныц актуальлеге шунын, белэн ацлатыла: мэктэпкэчэ яшьтэге балаларны терле теллэрдэ сейлэшергэ ейрэтY ечен, педагогик, методик, психологик белемнэргэ ия булу меким. КФУ ныц Алабуга институты базасында «Полилингвальное образование» исемле магистрлык программасы эшлэп килэ. Элеге юнэлеш буенча кYптелле гомуми белем бирY оешмалары ечен югары квалификацияле бел-гечлэрне эзерлилэрэ [4].
Нэтижэ ясап, шуны эйтэсе килэ: полилингваль гомуми белем бирY оешмала-рын ачу деньяда Иэм илебездэ барган интеграцион процессларга бэйле. Аларда кендэшлеккэ сэлэтле Иэм кин кырлы осталыкларга ия булган укучылар тэрбиялэнэ. Элеге эшчэнлекнен кирэклеген Иэм меhимлеген дэлиллэY ечен, куренекле мэгърифэтчебез Р.Фэхреддиннен сузлэрен китереп уту урынлы булыр: "Балала-рыгызны узегезнен заманыгыздан башка заман ечен укытыгыз, ченки алар сезнен заманыгыздан башка бер заманда яшэY ечен деньяга килгэннэр".
Эдэбият исемлеге
1. Сетевое полилингвальное обучение одаренных детей: теория и практика. Монография / Под ред. И. Э. Ярмакеева. - Казань: Отечество, 2015. - 152 с.
2. Государственное автономное общеобразовательное учреждение «Поли-лингвальный комплекс «Адымнар - путь к знаниям и согласию» г. Казани // https://edu.tatar.ru/nsav/page2317.htm (дата обращения 15.11.2022)
3. Программа магистратуры по профилю «Мультилингвальные технологии раннего развития детей https://kpfu.ru/multilingvalnye-tehnologii-rannego-razvitiya-detej_242167.html (дата обращения 15.11.2022)
4. Программа магистратуры по профилю «Полилингвальное образование» https://kpfu.ru/elabuga/abitur/n/440401plo (дата обращения 15.11.2022)
5. Адымнар.Татар теле. Татар теле. 4 сыйныф: гомуми белем бирY оешмалары ечен уку эсбабы. 2 кисэктэ./ Р. Р. ^амалетдинов, Э. Н. Денмехэммэтова, Р. К. Сэгъдиева, Г. Р. Галиуллина, К. С. Фэтхуллова. - Казан: Татар. кит. нэшр. 2023. - 152 б.
