Научная статья на тему 'Кўприкдаги ёлғизлик...'

Кўприкдаги ёлғизлик... Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
78
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
спектакль / режиссёр / актёр / кечинма санъати / намойиш этиш санъати / пьеса / драма / адабиёт / performance / director / actor / perceptual art / demonstration art / plays / drama / literature

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — О. Азизова

Мақолада қирқ тўққиз йиллик узилиб қолган ижодий ҳамкорлик, “Катта гастроллар. Рус театрлари хорижда” дастури доирасида Ўзбекистонга ташриф буюрган Москванинг “Современник” театрининг ташрифи ва жамоанинг репертуаридаги “Уч опа-сингиллар” спектакли ҳақида илмий мулоҳазалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Loneliness on the bridge…

The article presents reflections about a visit of Moscow’s Sovremennik theater as part of the “Big Tour programs. Russian theaters abroad” in Uzbekistan after a forty-nineyear break in creative cooperation and scientific opinions on the play “Three Sisters”.

Текст научной работы на тему «Кўприкдаги ёлғизлик...»

Куприкдаги ёлгизлик...

О. Азизова, УзРФА, Санъатшунослик институти

Аннотация - Маколада кирк туккиз йиллик узилиб колган ижодий хамкорлик, "Катта гастроллар. Рус театрлари хорижда" дастури доирасида Узбекистонга ташриф буюрган Москванинг "Современник" театрининг ташрифи ва жамоанинг репертуаридаги "Уч опа-сингиллар" спектакли хакида илмий мулохазалар берилган.

Калит сузлар - спектакль, режиссёр, актёр, кечинма санъати, намойиш этиш санъати, пьеса, драма, адабиёт.

Loneliness on the bridge...

О.Азизова, УзРФА, Санъатшунослик институти

Abstract - The article presents reflections about a visit of Moscow's Sovremennik theater as part of the "Big Tour programs. Russian theaters abroad" in Uzbekistan after a forty-nine-year break in creative cooperation and scientific opinions on the play "Three Sisters".

Keywords - performance, director, actor, perceptual art, demonstration art, plays, drama, literature.

Антон Чехов рус ёзувчиси, жах,он адабиётининг умум тан олган классик адиби х,исобланади. Мутахассислиги буйича шифо-кор булишига карамай адабиёт оламида имзоси дастхатга айланган каламкаш. Чехов дунё тан олган санокли драматурглар сирасига киради. Муаллифнинг "Чайка", "Уч опа-сингиллар" ва "Олчазор" пьесалари бир асрдан буён дунё театр сах,наларидан тушмай уйналиб келинмокда. ^иска йигирма беш йиллик ижодий биографияси давомида Чехов туккиз юзга якин турли-туман асарлар яратди. Чеховнинг аксари драматургик асарлари жах,он дурдоналари саналади.

Москванинг "Современник" театри жамоаси Чеховнинг "Уч опа-сингиллар" асарини "Катта гастроллар" дастури доирасида юртимизга олиб келди. Жорий йилнинг 21, 22, 23 ноябрь кунлари Алишер Навоий номидаги давлат академик катта театрида бадиий рах,бар ва сах,налаштирувчи режиссёр Галина Волчекнинг "Уч опа-сингиллар" спектакли томошабинлар эътиборига хдвола этилди. Психологик драма жанрида сах,на-лаштирилган мазкур асар "намойиш этиш санъати"нинг ёркин намунаси эди.

Парда очилишидан олдин шамолнинг "увиллаши" эшитилади. Уч опа-сингил совук

ва тунд хавода куприк устида турарди. Тим коронгулик... куприк устида факат уч опа-сингилгина куринади. Бутун спектакль давомида Прозаровлар оиласида изгирин шамолнинг ёлгизлик домига тортувчи "увиллаган" кичкириги эшитилиб туради.

Театр санъатига булган ихлос ва синчковлик Станиславскийни - "актёр сах,на-нинг ижодкори хдмда сох,ибидир" деган фалсафий-гоявий хулосага олиб келди. Демак, томошабин спектаклни актёр омили оркали тушунади, кабул килади ва таъсир-ланади. Томошабинни катарсис х,олатига х,ам актёр олиб киради. Куприкдаги кизлар ёлгиз, аламлари ичида, хдётда максадсиз, мухдб-батга ташна... Улар х,ар гал ёлгизликнинг энг тубига чукиб борар экан узларини куприк устида куради. Режиссёр куприк воситасида томошабинга айтмокчи булган фикрларини очиб боради. Куприкни х,аёт ва мамот, ички ва ташки олам билан богловчи воситасига айлантиради. Ярим думалоксимон куприк остида тартибли, бой х,онадон вакиллари истекомат килади. Улар тартиб коидага каттик риоя килади. Лекин фасллар алмашинуви, хдётининг тунд, совук утиб боришига ахдмият килмайди. ^изларнинг кисматидан норозилиги изгирин шамолга,

такдирга бош кутариши совук буронга айланади. Спектаклда Алена Бабенко -Маша, Ольга Дроздова - Оля, Полина Пахомова - Ирина ролларини ижро этди.

Режиссёр хар бир кахрамон табиатига мос ранг танлаган. Масалан, Наташанинг танлови булган пушти, яшил ранг оркали кахрамонни хаётни бир томонлама куриши-га, ахлокан тартибли эмаслигига ургу каратмокчи булган. Ирина эса асар бошидан оппок либосда пайдо булиб, якунида жигар-рангга алмашади. Бу эса, Иринанинг дастлабки орзулари, кувончи, яшашга булган ишончи вактлар утгани сари саробга айланиб бораётганига белги беради. Маша эса коп-кора либосда... У отасининг улимини хануз-гача унутмаган. Х,аётнинг ёркин рангларига хам ишончи йук. ^исмати совук, зерикарли ва аламли. Мухаббатга булган ишончи поймол булган. У жуда ёлгиз. Хатто битта-гина булсин фарзанди йук. Олянинг хам кийгани кулранг. Одми ва совук ранг. Унинг хаёти йули хам кулнинг рангида. Икки опа-синглисидан ортик ишонган кишиси йук.

Чехов спектаклни харакатга курган. Унинг сахнадаги улкан фикрий туйнашувлари томошабин рухиятига каттик таъсир килади. Чеховни замонавий даврга мослаштириш шарт эмас. Унинг кутарган муаммолари барча даврда долзарб ва ахамиятли. "Уч опа-сингиллар"даги аёл бахти, эътибор ва мехрга ташна калбини эъзозлаш хамиша замонавий мавзу булиб келган. Режиссёрнинг топил-малари куприк, бурон ва изгирин шамол, Маша ва уни хамиша кидириб юрувчи Тузенбахнинг ахмоклиги бари бир максадни очишга хизмат килади. Х,аётингни совук, ёлгиз ва мухаббатсиз утказишингга сабаб -максадсизлик. ^ахрамонларда Москвага кетишдан бошка максад йук.

Режиссёрнинг яна бир топилмаси - сахна-нинг шиддатли айланиши ва кизларнинг утиб бораётган вактнинг ортидан кувганча ета олмаслиги, коронгу зулматга чумиб бораётган опа-сингилларнинг кисматини курсатади. Сахна шиддатли айланади. Бу билан умр хам утади. Максадсиз утиб бораётган кунлар рангсиз оламга айланади. Бир карашда Прозаровлар оиласидаги мухит

батартиб куринса-да, бу ерда умидсизлик хукмрон. Прозаровлар оиласида самимият йук. Х,амма узини уйлайди.

Спектаклларда актёр хиссиётларни кайта кечириши шарт эмас, ахир актёрнинг махорати, хотирасида сакланган туйгу-ларнинг ифода воситаларидан фойдаланиб томошабинни ишонтира олишида эмасми. Дидронинг мазкур мулохазаси кино санъати-да узини яккол оклайди. Режиссёр ва операторнинг "мотор" деган буйруги билан бир марта тасмаларга мухрланган актёр холати, харакати намойиш этиш санъатига мисол була олади. Кинода актёр "кечинма"ни етакчиликка куйиши шарт эмас. Актёр камера каршисида сахнада бошидан утказган "кечинма"ни хис этмайди. Бу ерда унга "намойиш этиш санъати" кул келади.

"Намойиш этиш санъати" тарафдорлари сахнанинг узига хос шартлилигига амал килиб ижод килади. Бу ерда спектаклнинг ташки мухити, актёр хатти-харакатларининг жимжимадорлиги, театроналикка интилиш етакчилик килади. Галина Волчекнинг ижодий жамоаси хам театр санъатидаги айнан шу йулни узбек томошабинига курсатиб берди.

Режиссёр актрисалардан рол туйгуларини, эхтиросларини тугри кечиришни талаб килди. Уч опа-сингилнинг туйгулари, харакатлари тугри топилган. Актёрларнинг тана хотирасида сакланган харакатлари томошабинни хайратга солди. Актрисаларда бироз эхтирос, хаяжон, "кечинма" етишмади, холос.

Станиславский "намойиш санъати"дан юкорирок булган боскични, спектаклда "кайта кечириш" йулларини курсатиб, ижрода илхомни чакиришни тавсия этган. Намойиш этишда хам актёрда "ижодкорлик туйгуси" булиши лозимлиги таъкидланган. Аткёрнинг вазифаси томошабин калбига таъсир этиши, эхтирослари билан уйнашиши лозим. Психологик драма эса томошабинни спектакль давомида азоблаши керак. Томоша залидан "дод" деб чикиб кетган мухлис анча муддатгача узига кела олмаслиги керак.

Салкам уч соат давом этган спектакль

сахнада аёл дардини курсатиб берди. Асрлар алмашса-да хамиша долзарб булган мавзу -аёлларнинг мехрга ташналиги, мухабатга эхтиёжи, ёлгизликдан кечаётган азияти хусусида. Уч опа-сингилнинг кисмати бир-бирини такрорлайди. Уларнинг кечмиши ва курмишлари ёлгизлик. Турмуш уртоги тушунмайдиган, унинг юрагига малхам була олмайдиган Машанинг куз ёшлари, уз идеалини, покиза мухабатини кидираётган Иринанинг сокинлиги, бировга айта олмайдиган тубсиз коронгулик домига чумиб бораётган Олянинг хасратлари куприк устига чи;иб боради. ^оронгу, сову; ва хиссиз куприк опа-сингилларнинг хаёт ва мамот, ёлгизлик ва мухаббат, кураш ва таслим булиш уртасида туради. Уларнинг Москвага боришга булган илинжида куприк вазифасини утайди.

Актёрларнинг сахнадаги жонли мулокоти Г.Волчек илгари сураётган гояга, туйгуларга томошабинни хамдард килишга интилди. Сахнадаги уч опа-сингилларнинг кечинма-лари, хиссиётлари, дарди таьсирида томоша-бин уйга чумди. Актёрлар жамоасининг ёш

булганлиги боис спектакль давомида кахрамонлар рухиятида очилиб бораётган дард бир муддатга бушашиб хам колади. Актёрда кахрамони рухиятидан чикиш сезилса томошабинда хамдардлик туйгуси чекинади. Сахнадаги вазият "уйинга" айланади.

Сахнада актёр узини зуриктирмаслиги, мантикли ва фаол хатти-харакат килиши лозим. Актрисалар хатти-харакати мантикли, фаол эди. Лекин спектакль давомийлиги узок булганидан сахнадан сахнага утгани сари актрисаларнинг чарчаганлиги сезилди.

Хулоса, "Уч опа-сингиллар" кутарган мавзу бугун хам долзарб. Бугун хам иродали аёлларнинг ёнидаги заиф, ирода буш эркаклар чорасизликдан бефаркликка утиб олган. Спектаклдаги вазият, кисматлар орамизда йук эмас. Демак, Чехов танлаган мавзу хануз замонавий.

^ахрамонларнинг мухаббати, азоби, орзуси худбинликка таянган. ^ахрамон-ларнинг эхтирослари киска фурсатда аланга олади ва шунча тез сунади. Яна бефарклик... Бу хам бугунги холат...

Фойдаланилган адабиётлар

[1] К.Станиславский, Польный курс актёрского мастерства, Москва, 2017

[2] А.Чехов, Три сестры, Москва, Aegitas, 2015

[3] Д.Дидро, Парадокс об актёре, С.С., t.V. Театр и драматургия. Вст.ст. и прим. Д.И.Гачева, пер. Р.И.Линцер, ред. Э.Л.Гуревич, Г.И.Ярхо, Academia, 1936

References

[1] К.Станиславский, Польный курс актёрского мастерства, Москва, 2017

[2] А.Чехов, Три сестры, Москва, Aegitas, 2015

[3] Д.Дидро, Парадокс об актёре, С.С., ^V. Театр и драматургия. Вст.ст. и прим. Д.И.Гачева, пер. Р.И.Линцер, ред. Э.Л.Гуревич, Г.И.Ярхо, Academia, 1936

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.