Научная статья на тему 'КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРЛОВ ТИЗИМИДА СПОРТЧИЛАРНИ САРАЛАШ ВА ЙЎНАЛТИРИШ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА)'

КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРЛОВ ТИЗИМИДА СПОРТЧИЛАРНИ САРАЛАШ ВА ЙЎНАЛТИРИШ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА) Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
30
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САРАЛАШ / ИқТИДОРЛИ / СПОРТЧИЛАР / АНИқЛАШ МЕЗОНИ / НАТИЖАЛАР / КЎРСАТКИЧЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юсупов З.З.

Мақолада замонавий дунёда спорт захираларини тайёрлаш ва иқтидорларни излаб топиш бўйича хорижий тажрибалар таҳлил қилинган. Унда Германия, Америка Қўшма Штатлари, Хитой, Италия каби давлатлар кўп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йўналтириш бўйича маълумотлар келтирилган.В статье анализируется зарубежный опыт подготовки спортивных резервов и поиска талантов в современном мире. Кроме этого в статье приведен сведения о отборе и ориентации спортсменов в системе многолетней подготовки в таких странах, как Германия, Соединенные Штаты Америки, Китай, Италия.The article analyzes the foreign experience of training sports reserves and talent search in the modern world. In addition, the article provides information about the selection and orientation of athletes in the system of long term training in countries such as Germany, the United States of America, China, Italy.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРЛОВ ТИЗИМИДА СПОРТЧИЛАРНИ САРАЛАШ ВА ЙЎНАЛТИРИШ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА)»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нинг узаро мувофик булиши мухим омил хисобла-нади. Куйидаги 1-жадвалда курашчилар унг ва чап кул панжа кучининг узаро нисбати акс эттирилган (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

Курашчилар унг ва чап панжа кучи курсаткичлари (n=52)

№ Х а V% t P

Унг кул 34,7 2,1 6,0 0,92 <0,01

Чап кул 35,2 2,4 6,8 0,98 <0,01

Изод: Олинган маълумотлар Carmy Digital Handgrip Dynamometer маълумотлари асосида.

Юкоридаги 1-жадвалдан куриш мумкинки, курашчилар чап кул панжа кучи унг кулга нисбатан сезиларли даражада яхши экан. Хусусан, унг кул панжа кучи 34,7±2,1 га тенг булган булса, мос равишда чап кулдаги курсаткичлар 35,2±2,4 натижага тенг эканлиги аникланди. Курсаткичлар орасида ишончли статистик фарк кайд этилди (P <0,01).

Хулоса. Олиб борилган тадкикот ишлари, утка-лилган тажрибалар шуни курсатдики, курашчилар машгулотларини тадкик этиш масаласи, хусусан, жисмоний юкламалар шиддат зоналарининг машгу-лот умумий хажмига нисбатан киймати, машгулот жараёнидаги уртача ва максимал юрак кискаришлари сони, панжа кучи курсаткичлари илмий асосланмаган. Мазкур спорт тури буйича чукур илмий изланишлар олиб борилмаган. Тадкикот давомида олинган маъ-лумотларни умумлаштириш натижасида куйидаги

хулосалар ишлаб чикилди:

1. Кураш машгулотларининг дастлабки кисмида асосан аэроб характердаги машклар кулланилиб, уртача юрак кискаришлари сони 122±10,2 зарб/дак. ни ташкил этди. Машгулотнинг умумий давомийлиги учун уртача юрак кискаришлари сони 132±27,4зарб/ дак.дан иборат булиб, асосан аэроб-анаероб характердаги жисмоний юкламага хос хисобланади.

2. Машгулот жараёнида асосий юкламалар 2-3 ва

5 шиддат зоналарида бажарилган булиб, мусобака фаолияти юкламалари билан киёсий таккослаш за-рурати мавжуд.

3. Курашда ушлаш полати самарадорлигини яхшилашда панжа кучи мухим адамиятга эга. Шу сабабдан иккала кул кучи мувофиклигини таъминлаш максадида доимий мониторинг олиб бориш, машгулот жараёнида уларнинг узаро мувофиклигига эришти-рувчи машклар куллаш керак.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 4 ноябрдаги "Кураш миллий спорт турини ривожлантириш ва унинг хал^аро нуфузини янада ошириш чора-тадбирлари туррисища"™ ПК-4881-сонли Карори.

2. Cynarski, Wojciech & Stopecki, Jan & Dziadek, Bartosz & Boschen, Peter

6 Piepiora, Pawet. (2021). Indicators of Targeted Physical Fitness in Judo and Jujutsu - Preliminary Results of Research. International Journal of Environmental Research and Public Health. 18. 4347.

3. Torres-Luque, G., Hernández-García, R., Escobar-Molina, R., Garatachea, N., & Nikolaidis, P. T. (2016). Physical and Physiological Characteristics of Judo Athletes: An Update. Sports (Basel, Switzerland), 4(1), 20.

4. Abdulaxatov, A. R., Axmedov, F. S., & Raxmonberdiev, J. N. O. G. L. (2022). Milliy va xalqaro toifadagi kurashchilarning musobaqa oldi va musobaqa jarayonida xavotir va tashvish holati. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(3), 414-422.

Муаллиф билан ботланиш учун:

zafarjon1990@list.ru

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) З.З. ЮСУПОВ1

1Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон миллий университети Тошкент шахри, Узбекистон

КУП ЙИЛЛИК ТАЙЁРЛОВ ТИЗИМИДА СПОРТЧИЛАРНИ САРАЛАШ ВА ЙУНАЛТИРИШ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР АСОСИДА)

Аннотация Annotation

см см о см

ю

го га t

0

Q. W

1

В статье анализируется зарубежный опыт подготовки спортивных резервов и поиска талантов в современном мире. Кроме этого в статье приведем сведения о отборе и ориентации спортсменов в системе многолетней подготовки в таких странах, как Германия, Соединенные Штаты Америки, Китай, Италия.

Ключевые слова: спорт, квалификация, талант, спортсмены, идентификация критерии, результаты, показатели.

Маколада замонавий дунёда спорт захираларини тайёрлаш ва иктидорларни излаб топиш буйича хорижий тажрибалар та^лил килинган. Унда Германия, Америка Кушма Штатлари, Хитой, Италия каби давлатлар куп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йуналтириш буйича маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Спорт, саралаш, ицтидорли, спортчилар, аниклаш мезони, натижалар, курсаткичлар.

The article analyzes the foreign experience of training sports reserves and talent search in the modern world. In addition, the article provides information about the selection and orientation of athletes in the system of long-term training in countries such as Germany, the United States of America, China, Italy.

Key words: sport, qualification, talent, athletes, identification criteria, results, indicators.

Маълумки, халкаро спорт майдонида юкори да-ражадаги ютукларга эришишга каратилган жиддий ракобат спорт буйича харакат фаолияти турларига булган иктидор, кобилият ва мойилликни аниклаш заруриятини белгилаб берувчи асосий омил хисоб-

ланади. Спортда устувор етакчиликка даъвогар мамлакатларнинг деярли барчаси спортда танлаш ва саралашга оид уз тизимини жадаллик билан ишлаб чикмокда. Х,озирги кунга келиб спорт буйича Европа минтакасига кирувчи давлатлар, шунингдек Осиё ва

18

www.fansports.uz

№5-2022

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Техника, тактика и методика спортивной тренировки Шимолий Америкада спортга саралаш ва йуналтириш - машгулот жараёнларига табакали ёндашувни буйича ишлаб чикилган самарадор мезонлар тизими такомиллаштириш; мавжуд. Бу таркибга Австралия ва Африка давлатла- - спорт ташкилотлари ва спорт хамжамияти урта-рини хам киритиш мумкин. сида узаро коммуникатив муносабатни таъминлаш. Демак, замонавий дунёда спорт захираларини Германияда спортга саралашга оид асосий муаммо тайёрлаш ва иктидорларни излаб топиш буйича олий унинг федерал худуд даражасида ташкил этилиши халкаро спорт форумида узаро беллаша оладиган узи- билан боглик. га хос тизимларнинг мавжудлигини эътироф этишга Америка Кушма Штатлари (АКШ)да спортда тугри келади. саралаш тизими Миллий олимпия кумитаси рахбар- Хусусан, Германияда спортга саралашнинг лигида амалга оширилади, унинг асосий вазифаси назарий ва методологик асослари жадал суръатда куйидагилардан иборат: урганилмокда. Бунда спортга саралаш тизими барча - олимпия харакатини куллаб-кувватлаш; давлат захиралари жалб этилган холда, замонавий - олимпия ёки Панамерика уйинлари дастурига андозага кура ишлаб чикилада. Олимлар сунгги кирган ёки кириши мумкин булган спорт турларини йилларда спортда саралаш муаммоси буйича турт ривожлантиришга кумаклашиш; боскичда спорт захираларини тайёрлашнинг на- - миллий олимпия терма жамоасини тузиш ва зарий-амалий асосларини ишлаб чикдилар хамда унда машгулотларни утказиб боришни ташкил этиш; амалиётга татбик этдилар. Боскичлар буйича шун- - миллий олимпия терма жамоаси таркибидаги дай тизим шаклландики, унга кура, минглаб янги уйинчилар моддий таъминотининг талаб даражасида спортчилар орасидан энг иктидорли ва кобилият- булишига эришиш [3]. лилари саралаб олинмокда. 2. Миллий атлетика ассоциацияси нодавлат му- Германияда спортга саралаш нисбатан яхши таш- стакил ташкилот сифатида узига хос хусусиятга эга киллаштирилган ва шакллантирилган булиб, спорт булиб, у АКШда спорт захираларини тайёрлашда сохасида катта ютукларга эришилмокда, бунинг мухим урин тутади. Бунда спортчи-укувчи ёшлар кат-асосий сабаби куйидагилардан иборат: та кисмини узида бирлаштирган университет хамда - спорт сохаси буйича муассасалар масъул хо- коллежлар спорт фаолиятини ташкиллаштиришга димлари хамда олимлар узаро якиндан хамкорликда катта эътибор берилади. Ассоциациясининг мухим ишлайдилар; вазифаси университет хамда коллежларда спорт - спорт сохасига оид муассасалар хамда мактаб мусобакаларини мувофиклаштириш ва утказиш, уни-укитувчилари якин хамкорликда иш олиб борадилар, верситет ва коллежлар жамоалари уртасида мусобака-спорт машгулотлари марказларига хомийлик ёрдам- лар ташкил килиш, спортга саралашнинг ташкилий лари курсатилади (укув-услубий, илмий-услубий жихатларини назорат килиш, спортчиларга тегишли таъминот ва б.); стипендиялар тайинлаш кабилардан иборат [4]. - иктидорли спортчиларни излаб топишнинг бир- 3. АКШ спортга саралаш тизими методологик мунча содда тизими мавжуд; режасида уч блокли курсаткичлардан фойдаланишга - спорт федерациялари томонидан ташкил этила- одатланилган булиб, унга кура, спортчини спортга ётган малака ошириш курсларида спорт тренерларга саралашда унинг спортга яроклиги буйича, юрак-кон тизимнинг назарий асослари хамда тестлаш ургатиб томир тизими, нафас йуллари тизими ва тана тузили-борилади [1]. ши холати даражаси аникланади [5]. 1. "Катта спортни ривожлантириш Миллий Бунда хар бири турли даражага эга булган мавжуд режаси"нинг куйидаги йуналишлари асосида Гер- курсаткичлар буйича куйилган баллар асосида спорт-манияда спортда саралашнинг замонавий тизимида чининг истикбол имкониятлари комплекс бахоланади иктидорларни аниклашга каратилган чора-тадбирлар (умумий бахолашда тест натижаларини балларга уги-белгиланган [2]: ришнинг махсус ишлаб чикилган жадвал схемаси буйича - спорт тренерлар ва жисмоний маданият йунали- назорат тизими - курсаткичлар - тестлар - тест нати-шида кадрлар тайёрлашни яхшилаш; жалари (балли бахолаш) тизимида амалга оширилади. - болаларни спортга ургатиш хамда спортга сара- Бу тизим жуда оддий булиб, кимматбахо аппара-лашда алохида ютукларга эришган спорт тренерлари- тура жихозларини талаб этмайди, хар кандай спортчи ни моддий такдирлаш; хамда тренер уни куллай олади. Шу билан бирга, - мактаб шароитида болаларни бошлангич спортга спортга саралашда айрим камчиликлар хам мавжуд, саралашнинг бирмунча содда дастурларини ишлаб хусусан, болаларни тест асосида синовдан утказишда чикиш; уларнинг ёши хамда жинсига кура табакалаштиришга - хар хил спорт турлари буйича спортчиларни етарлича эътибор берилмайди (шу сабаб аксарият саралаш хамда ичдан ривожлантиришнинг чукур- холларда валидлик ва ишончлиликнинг йуколиши лаштирилган дастурини ишлаб чикиш; кузатилади). 1 СМ СМ о см ю о| • СО га 0 ^ и 1 с СО ц_ 9

№5-2022 www.fansports.uz

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Г2 Fan - sportga • №5/2022 0 Техника, тактика и методика спортивной тренировки Хитойда спортга саралашда уч боскичли тизимга 5. Гарчи спорт буйича жахон микёсида юксак асосланилади. Бошлангич боскичда шахар ва бошка натижалари билан машхур булсада, спортга сара-худудлар кесимида спорт жамоалари тузилади. Сара- лашнинг Австралия тизими нихоятда содда булиб, лаш спорт мактаблари, спортга йуналтирилган мак- унинг спорт сохаси буйича иктидорлиларни излаш таблар хамда умумий урта мактаблар кошида амалга дастури (TALENT SEARCH-Program) уч боскичли оширилади. Иккинчи боскичнинг максади чекка худуд килиб тузилган [7.]. Биринчи боскич вазифаларига ва вилоятлардан спорт жамоаларини тузиб олишдан кура, синалувчидан бир канча тестларни бажариш иборат. Бундай терма жамоа таркибига кириш тугри- талаб этилади, жумладан, австралиялик укувчиларга дан-тугри юкори спорт махорати мактабларига утиш таниш ва анъанавий тус олган тест турлари - баскет-демакдир. Биринчи боскич - мамлакат миллий ва бол тупини саватга тушира олиш, 40 м га югуриш, олимпия терма жамоасига кириш деганидир. чидамликни акс эттирувчи узок масофаларга югуриш 4. Хитойда саралаш методологиясининг асосини ва сакраш кабилардан фойдаланилади. болалар организми ривожланишининг табиий-био- Биринчи боскич иштирокчилари асосан 12-13 ва логик хусусиятларини тавсифловчи курсаткичлар ундан катта ёшли укувчилар хисобланди. Шундан ташкил этади [6]. Асосий эътибор ёш буйича суяк- маълумки, ёшларнинг спортга тайёргарлиги Авс-ларнинг фаол усиши ва фаол усиш боскичлари тралияда бир кадар кечрок бошланади, лекин бу давомийлигига каратилади. Россия спортга саралаш австралиялик спортчиларга умумжахон микёсида курсаткичларига киёсан тахлил этилганида, Хитой- медалларга эришишга тускинлик килмайди. Ик-да кизлар учун 8-9, угил болалар учун 10-11 ёш эрта кинчи боскичда бола аник бир спорт турига йунал-фаол усиш ёши хисобланади. 10 ёшдан 12,5 ёшгача тирилади ёки унинг амплуаси (муайян тур буйича булган оралик спорт сохасида самарали натижага жисмоний имкониятлари) аникланади. Бунинг учун эришиш учун спорт билан фаол шугулланадиган ёш спортчи болалар махсус тестлар топширадилар, даври хисобланади. шундан кейингина учинчи боскич саралаш амалга Хитойда спортга саралаш жараёни бошка мам- оширилади, яъни спорт институтлари ёки спорт лакатларга нисбатан анча содда тузилган. Бунинг академияларида машгулотлар уташ учун муайян сабаби болалар эрта болалик давриданок бошлангич талабларни бажарадилар.Бир неча йиллар давомида спорт тайёргарлиги гурухларида спорт билан Европанинг RFU каби спорт ташкилотлари спорт астойдил шугулланадилар, шунга кура, бу даврда сохасида иктидорли сара спортчиларни бирхил-уларнинг жуда катта кисми спорт мактабларига лаштирилмаган (унификация килинмаган) мезонлар кабул килинади. Айникса, эрта спорт тайёргарлиги асосда аниклаб, саралаб келишган. даврида болаларнинг спорт билан каттик шугулла- Хрзирги кунга келиб, умумий устувор йунали-нишларини таъкидлаш жоиздир, баъзи холатларда, шларга кура, спорт тренерлар учун спортга сара-жумладан, вакт эркин таксимланадиган мактабларда лаш ва тайёрлаш буйича зарур кулланмалар ишлаб (бундай мактабларда анъанавий фанлар буйича чикилмокда, шу билан бирга, спортга саралаш ва икки соат дарсдан сунг яна саломатлик дарслари тайёрлаш хамон тренерларнинг "спортга иктидор ёки жисмоний тарбия дарси утказилади, шу тарика, деганда нимани тушуниш лозимлиги" ва ёшларда улар спорт машгулотлари билан кун давомида икки спортга иктидорни кандай килиб ривожлантириш кайта шугулланадилар. мумкинлиги хакидаги билимларига боглик булиб Хитойлик болакайларда спорт сохасида ютукларга колмокда. эришишга нисабатан рагбат жуда катта булиб, уларни "факат олимпия чемпиони буламан" шиори остида Адабютлф спорт билан шугулланишга ургатишади. 1. Рост, Р. Отбор талантов и содействие их развитию в бывшей Италия спортининг ташкилий тузилмаси ва ГДР [Текст] / Р. Рост // Зарубежные научные исследования. Отбор и юношеский спорт. - М.: ЦООНТИ - Физкультура и спорт, 1992. - Вып. спортга саралаш тизими бошка Европа давлатлари- 5. _ С. 16-18. никидан тубдан фарк килади. У ерда спорт буйича 2 Kno11, M. Nachwuchs unterha|c des Landeskaders [Texsfl / м. Km» // J ^ „ Leistungssport. _ 2001. _ №4. _ S. 23-27. иктидорларни излашнинг давлат ва худудий тизими 3. Polievski S.A., Bagir S., Jomaa h, Ibragim Kmh, The principles of мавжуд эмас, бу вазифани худудлар кесимида спорт working out and usage of tehnikal devices in basketba|1 //3-rd internationa| J j j г f sports Sciences Coungress. - Istanbul, 2000. _ P. 26-29. жамиятлари адо этишади. 4. Arnot, R. Tradato de la actividad fisica seleccione su deporte [Texst] / Саралашнинг бошка тизимларидан фаркли ра- R. Arnot, C.Gaines . - Barselona: Paidotribo, 1994. _ 453 p. r Г Y Г r 5. Ericsson, K.A., Nandagopal, K., & Roring, R. W. (2009). Toward a вишда, Италияда иктидорлиларни аниклаш мезони science of exceptional achievement attaining superior performance through сифатида спорт натижаларининг бир суръатда ва узок deliberate practice. Longevity, regeneration, and °ptimal health. Annals ^ „ ^^ of the New York Academy of Sciences, 1172, 199-217. doi: 10.1196/ муддат давомида усиб бориши, турли шароитларда annals.1393.001 яхши спорт натижаларини курсата билиш, ижобий 6. Jinri Jiang, M.S. How to select potential Olimpic swmmers[Texst] / M.S. Jinri Jiang //American swimming magazine. _ 1993. - №2-3. _ P. 14-18. мотивация ва унинг даражаси, шунингдек, уз техника- 7. Ziemainz, М. Talentauswahl _ suche und fSrderung am Beispiel des сини узи назорат эта билиш кабилар эътироф этилади. australischen TALENT search _ program [Texst] /М. Ziemainz, J. выып // J Leistungssport. - 2001. - № 6. _ Р. 43-46.

www.fansports.uz №5-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.