Научная статья на тему 'ИЗУЧЕНИЕ МЕТОДИКИ ОБУЧЕНИЯ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТЙ ПО ПРИРОДОВЕДЧЕСКИМ БИОЛОГИЧЕСКИМ ДИСЦИПЛИНАМ В СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ И ДОШКОЛЬНЫХ УЧЕРЕЖДЕНИЯХ'

ИЗУЧЕНИЕ МЕТОДИКИ ОБУЧЕНИЯ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТЙ ПО ПРИРОДОВЕДЧЕСКИМ БИОЛОГИЧЕСКИМ ДИСЦИПЛИНАМ В СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ И ДОШКОЛЬНЫХ УЧЕРЕЖДЕНИЯХ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
83
160
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭКОЛОГИЯ / ПРИРОДА / БИОЛОГИЯ / МИРОВОЗЗРЕНЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ / ДОШКОЛЬНИКИ / ШКОЛЬНИКИ / ЗАВИСТЬ / ЕСТЕСТВОЗНАНИЕ / БОТАНИКА / ЗООЛОГИЯ / РЕСУРСЫ / КРУЖКИ / ВИКТОРИНЫ / КОНФЕРЕНЦИИ И ДР

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирзоев Салим Сайдалиевич, Рахмонов Хабибулло Шарбатович

В данной статье рассиатрывается проблема изучения методики обучения внеклассных занятий по природоведению и биологии в средних общеобразовательных и дошкольных учереждениях города Куляба и группы районов Клябского региона Хатлонской области распублики Таджикистан. Авторм уделено пристаьное внимание на основных учебно-воспитательных задач школьного курса биологии на основе взаимосвязи с калассных и внеклассных занятияый.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Мирзоев Салим Сайдалиевич, Рахмонов Хабибулло Шарбатович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDYING THE METHODOLOGY OF TEACHING EXTRACURRICULAR ACTIVITIES IN NATURAL HISTORY BIOLOGICAL DISCIPLINES IN SECONDARY GENERAL EDUCATION AND PRESCHOOL INSTITUTIONS

This article examines the problem of studying the methodology of teaching extracurricular activities in nature biology in secondary general and preschool institutions of the city of Kulyab and a group of districts in the Klyab region of the Khatlon region of the Republic of Tajikistan.The authors paid close attention to the main educational tasks of the school course on the subject of biology based on the relationship with classmates with extracurricular activities.

Текст научной работы на тему «ИЗУЧЕНИЕ МЕТОДИКИ ОБУЧЕНИЯ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТЙ ПО ПРИРОДОВЕДЧЕСКИМ БИОЛОГИЧЕСКИМ ДИСЦИПЛИНАМ В СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ И ДОШКОЛЬНЫХ УЧЕРЕЖДЕНИЯХ»

МЕТОДИКАМ ГУЗАРОНИДАНИ МАШГУЛИЯЩОИ БЕРУНАЗСИНФЙ АЗ ФАЩОИ ЗИСТШИНОСЙ ДАР МУАССИСА^ОИ ТОМАКТАБЙ ВА ТАХСИЛОТИ МИЁНАИ УМУМЙ

Мирзоев С С., Рахманов Х.Ш.

Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки

Мувофики талаботу нишондоди барномахои таълимй дар муассисахои томакгабй «Методикаи шиносонидани кудакони синни томакгабй бо табиат» ва миёнаи умумй аз сикли фанхои зисгшиносй (ботаника, зоология, экология, биологияи умумй) машгулиятхои беруназсинфй, аз чумла махфилхои фаннй, шабхои саволу чавоб, конфронсхои илмию назариявй, мушохидахои орнитологй дар китъаи таълимй-тачрибавй, озмунхои фанни мавриди омузиш карор мегиранд.

Вазифахои таълимию-тарбиявии курси мактабй аз фанхои зистшиносй дар асоси алокахои зичи системаи таълимии дарсхои синфй бо машгулиятхои беруназсинфй бисёртар ичро карда мешаванд. Донишхо ва махоратхои аз сикли фанни биологияи умумй андухта шудаи хонандагон дар дарсхо, корхои озмоишй, экскурсияхо ва дигар шакли кори таълимй дар машгулиятхои беруназсинфй пурратар, васеътар ва даркшаванда мегарданд, ки ба таваччух ва майлу рагбати хонандагон таъсири калони мусбй мерасонад.

Дар адабиёти методй ва тачрибаи кору фаъолияти омузгорон мафхуми «машгулияти беруназсинфй»-ро бисёртар бо мафхуми «машгулияти беруназмактабй» шабохат медиханд, гарчанде, ки хар яки онхо мазмуну мундаричаи хоси худро доро мебошанд. Гайр аз ин, машгулиятхои беруназсинфиро бисёртар хамучун як шакли таълим истифода мебаранд. Дар асоси мукоисаи ин мафхумхо бо дигар мафхумхои методии умумикабулгардида машгулияти беруназсинфиро, ба яке аз кисмхои таркибии таълимии хонандагон мебоист дохил намуд, машгулияти беруназмактабиро аз фанни биология бошад ба системаи таълими иловагии хонандагон.

Машгулияти беруназсинфй аз фанхои зистшиносй берун аз дарс гузаронида мешавад. Вай барои хамаи хонандагон хатмй нест ва, асосан, барои онхое ташкил карда мешавад, ки таваччух ва майлу рагбат нисбат ба фанни биология доранд. Мазмун ва мундаричаи машгулияти беруназсинфй аз доираи барномаи таълимй махдуд карда намешавад, лекин бисёртар берун аз барнома аст ва дар натичаи таваччух ва майлу рагбати хонандагону омузгорон ташкил ва гузаронида мешавад.Бисёртар омузгороне, ки ба гулпарварй таваччух доранд, хонандагонро ба шинонидани растанихои сояафкан чалб месозанд, лекин омузгороне, ки ба намудхои гуногуни парандагон таваччух доранд, кариб хамаи машгулияти беруназсинфиро ба мавзуъхои илмии парандашиносй, яъне орнитология мебахшанд.

Машгулияти беруназдарсиро хамчун машгулияти беруназ-синфй хонандагон берун аз синф ё мактаб ичро мекунанд, ки он тибки супоришхои омузгор хангоми омузиши ягон кисми биология ба рох манда мешавад. Мазмуну мундаричаи машгулияти беруназсинфй бо маводи барномавй алокаи зич дорад. Натичахои супоришхои беруназсинфй дар дарсхои биология аз чониби омузгор бахогузорй карда мешавад.

Машгулияти беруназмактабиро бошад хонандагон дар фаркият аз машгулиятхои беруназсинфй ва беруназдарсй дар идорахои беруназмактабй мегузаронанд. (Масалан,стансияи табиатшиносии чавон, муассисахои таълимии иловагй) тибки барномахои махсус аз чониби кормандони муассисаи зерин тартиб дода шудааст ва тасдики худро аз чониби шахсони масъул ёфтааст.

Гузаронидани машгулияти беруназсинфй дар таълими фанхои биология ва экология ахамияти таълимию тарбиявй дорад. Чунин ахамияти вай чи аз чониби олимону методистон ва чи аз чониби омузгорони пуртачриба муайян карда шудааст. Вай имкон медихад, ки донишхоеро, ки хонандагон дар раванди дарс аз худ кардаанд, васеъ карда шаванд ва онхоро бо боварии катъи такмил медиханд. Ин пеш аз хама ба он алокаманд мебошад, ки дар чараёни машгу-лияти беруназсинфй, ки ба дарс на он кадар зич нест, имконияти хеле хам калон барои истифода бурдани мушохидакорихо ва озмоишхо (эксприментхо)-методхои асосии фанни биология пайдо мешаванд. Озмоиш ва мушохидакорихо аз руи ходисотхои биологй гузаронида мешаванд, хонандагон тасаввуротхои амик дар бораи предметхо ва ходисотхои мухити зист пайдо мекунанд.

Дар асоси гуфтахои дар боло зикргардида хатман дар мактабхои тахсилоти миёнаи умумй тарбияи дустдорй нисбат ба Ватан васоити дустдорй ба табиати кишвар аз чониби хонанда-гони синни хурди мактабй бояд дар сатхи баланд ба рох монда шавад.

Тарбия чист? Мо тасаввур мекунем, ки ин «гизои» маънавии кудак бо нексириштй, химматбаландй ва зебогй «гизои зебогй» мебошад. Имруз тарбияи шахсии маънавй ва фархангй дар доираи вазифахои маорифпарварй, таълимдихй карор мегирад. Бинобар хамин, мактаб дар хамчоягй бо оила метавонад вазифаи асосиро ичро кунад-тарбияи инсониро бо харфи калон, одам ва ё шахсияти аз чихати экологй босавод, шахсеро, ки дар асри XXI умр ба сар мебарад. Дар замони муосир проблемаи тарбияи экологй дар мадди аввал карор дорад, ва ба вай бисёр диккати калон зохир карда мешавад. Барои чи ин проблемахо ё ин ки масъалахо бисёр актуалй шуморида мешаванд? Сабаб дар фаъолияти одам ва табиат, бисёртар бесаводй, нодурустй аз нуктаи назари экологй, ки ба вайрон шудани баробарвазнии экологй оварда

MepaamaA. X,ap як maxce, ки 3apap бa тaбиaт oвapд вa MeopaA, кaдoм вакте, ки кyдaк 6уд. Ana бapoи чи накшм Myacxmcaxm тoмaктaбй дap тapбияи экoлoгй бyзypг acт, ofo3 нaмyдa a3 шнну coли ^дакк

A3 иктибocx,oи дap бoлo oвapдamyдa нoмyвoфик;ми зepинpo нишoн дoдaн мумкин acт:

- бaйни бaвyчyдoвapии зapypияти мyнocибaти к^ак 6o эчoдиëт, таълмм, мaълyмoгнoкй вa кмcмaти вакти maxco™ cиннy coлamoн paфтaгй.

- бaйни мeтoдx,oи pyшди ибадой экoлoгй вa xycycM^rxoM pynmM эчoдиëги ^дашн.

,3ap acocи чунин нoмyвoфикмxo дap тaдкмкoтx,oи мo пpoблeмaxoи зфин мyaйян кapдa myдaнд:

1.Чoпи нoкифoяи мaкoлaxo дap aдaбиëгxoи мeтoдй-OFC3й эттами киmвap. Мавдд: Бa к^дашн анд^т-ани дoнишxoи oддй дoиp бa табиат, дacтгиpй кapдaни т^гачч^, мaйлy paréax бaxpи дapки му^ити зиcт, oмyxтaни биниши f^mo^h, a3 capгyзapoнии эcтeтикй (зиндaю зeбo), дap бapии мавчудоти зиндa бyдaн.

2.Фapoxaм oвapдaни mapoMixo бaxpи pyшди фaъoлияти дapкcoзию этют, фapxaнгии кyдaкoни cинни тoмaктaбй.

Вoбacтa бa гyфтaxoи дap бoлo зикpгapдидa вaзифaxoи зepин мyaйян myдaaнд:

- шинocoй 6o «Пaйpaxaи экoлoгй» дap мapзи бoFчaи бaчaгoн.

- тaшкил кapдaни му^ити pyшдëбaндa.

- интиxoб вa oмyзишм aдaбиëги мeтoдй дoиp 6a тapбияи экoлoгии кyдaкoни шнну coлaшoн тoмaктaбй дap бopaи Ватан.

- чамъ кapдaн вa иcтифoдa бypдaни мaвoдxoи фapxaнгй (aдaбиëгxoи бaдeй-ëpии вoлидaйнpo илoвa кapдa).

Koppo 6o ^дагон дap мaвзyи «^биям дycтдopй 6a Вaтaн вacoиги дycтдopй 6a табиати киmвap» 6a pox мoндa, мo дap назди xyд вaзифaxoи зepинpo гyзomтaeм:

- Tap6™ намудани кyдaкoн дap pyx,ияи вaтaндycтй, тaъpиxи вай;

- oмyзишм мyнocибaти тек ва xy6 кapдaн ба мукити aгpoф (ба xoнaxoe, ки мopo Mxora мeкyнaнд, ба пpeдмeт'x,oи rap^ aгpoф, нoми maxpxo, 6oFy 6ofot, гyлмcтощo);

- мypoчмaт кapдaн ба фapxaнг ва aнъaнaxoи xa^; cифaтx,oи бexтapини oRpo тapбия намудани мexнaтдycтй, нeкмю ^кбин^ дacтгмpии xaмдигap, M3xopM гж;алмят кapдaн;

- pyшд дoдaни кoбмлмяти эчoдй ва aклмю-зexнии к^дашн, фapxaнги cyxaнpoнии oщo;

-пapacгиm ^дани мyнocибaгм xMccMërm, moмpoнa ба табиат, ки xocm гузаштагани мo мeбoшaнд.

K^ara™ to cинни мактабй дap ofo3m 6ocypbaiM pyшдëбй мeбomaнд, дap 6opaM мaънaвиëги ин дaвpa

албагта mapr-ан xapф задан мумкин acr, 3apyp aci, км чунин Tap6™epo ба pox мoнд, км ба таъмини чунин cифaтxo мycoмдaт нaмoяд: xaмчyн дycгпapвapй, дoнишдycтй, млмдустй, майлу paFÔaiM ycryeop ба дoнишxo; дapк намудани чaxoни наздик ва дyp; pyшди кобмлмяти aзcapгyзapoнй; xMccMër ва тacaлият кapдaн; кушмш 6axpM 6exiap будан, мaxopaги xoxMm ва нафш xyдpo нигox дoштaн, аз pyM видан мyнocибaт кapдaн ба paфтopy кмpдopи xyд.

Биcëp мyтaфaккмpoн ва пeдaгoгx,oи мaшxyp axaмияти xeлo xaм кaлoн ба табиат xaмчyн веригам xy6M тapбияи кyдaкoн дoдaн: Я.A.Kaмeнcкмй Ta6Marpo capчamмaи дoниm xaмчyн вocитaи pyшди аклу 3ex^ xMccMër ва иpoдa мeдмд. К.Д. Ушмнcкий [9. c.162-164] чoнибдopи oн буд, км «К^дашн ба табиат бypдa шаванд», ки ба oщo аз xaмa чмзxoи дacтpac ва фoмдaoвap 6axpM pyшди аклмю зexнй ва cyxaнpoниx,oи oщo xa6ap дoдa шавад.

^e^oM mинocoии к^дашни to cинни мактабй 6o табиат дap нaзapия ва амалияи тapбияи томактабии дaвpoни Шypaвй дap мaкoлaxo, кopxoи мeтoдии С.A.Вepeтeнникoвa., A.M.Hизoвa., Л.И.Пушмна [2, c. 3032] ва дигapoн инъикoc ва pyшд ефтаанд. HarçmM xeлo xaм кaлoнpo кopxoи пeдaгoгx,o ва мeтoдиcтoни мaшxyp бoзмдaнд, ки дap мapкaзи диккати oщo acocaн тamaккyлëбии мyшoxидaкopй xaмчyн мeтoди acocMM mинocoй 6o мyx,мт, чaмъoвapй, амикт-ap ва ватев кapдaни мaълyмoтxoи дap 6opaM табиат буд, ИМВ^зилин ва В.M.Kopcyнcкaя [3, c.117-119], Р.M.Евдoкимoвa [4. c. 86-88], ТЛ^лчиц [5, c. 10-11], A.И.Hикиmoв ва ЗАМа^та [7, c. 114-116], Т.И.Шaмoвa [l0. c. 22-26], Д.П.Шмpoкмx ва ECHora [11, c. 810], И.H.Пoнoмapëвa ва В.П.Сoлoмин [8, c. 188-192], ВДУшишкий [ 9. c. 70-78], С.С.Mмpзoeв [6, c. 154155], X.A6,aynno3o,aa., M.Шapипoв [1, c.60-62].

Дap conxoM 90-ум якe аз aввaлмнxo шуда, бapнoмaи С.Hикoлaeвa «Экoлoгй чаюн» дap acocM кoнceпcияи xycycMM тapбияи эттами квашни cиннy coлamoн томактабй аз чoп бapoмaд. «Этют чaвoн» ду бapнoмapo дap 6ap мeгмpaд-бapнoмaи т^биям экoлoгии кyдaкoни cиннy coлamoн томактабй ва бapнoмaи такммлм mxtmcocm кopмaндoн дap coxaM тapбияи экoлoгии ^дагон, яънe xaмзaмoн мacъaлaи бapкapopmaвии ofo3m фapxaнгм экoлoгй дap к^ашн ва pyii^n вай дap кaлoнcoлoн, тapбиякyнaндaгoни ornp xaл мemaвaд ë xaлм xyдpo мeëбaд (гapчaндe, ки тapбиягap coxm6m фapxaнги экoлoгй xaмчyн mapoMiM му^ити pynn кyдaкoн мeбomaд). Бapнoмa acocнoкми мyфaccaл, нaзapиявй ва caw^Mmñ дoштa, мyнocибaтx,oи к^дашн ва pynn xaмaчoнибaи ornopo муайян мecoзaд.

Хдмин тaвp, му^ависти 6Mcëpe аз бapнoмaxoи таълммии экoлoгии ^дагони cиннy coлaшoн томактабй фaъoлмяти баланди эчoдкopии мyтaxaccиcoнpo нaмoиm мeдмx,aнд, яънe фа^мишм пpoблeмaxoи экoлoгми caйëpa, 3apypM3iM xaллм orno, ap3MmxoM табиат ва xaër дap pyM замин 6o тaмoми мавчудот ва

ßoxnp кapдaни зapypияти тarйиpëбии CIpaтeгия вa paфтopи бooдoбoнaи инcoнй дap caMëpa, тapзxoи тaъcиpи бaйниxaмдигapй бa тaбиaт. ammo дap бapoбapи ин лозим мeoяд, ки oдaмoн мaълyмaги дap caтxи бaлaнд кapopдoштaи экoлoгй дoштa бoшaнд, огоз нaмyдa aß cинни тoмaктaбй.

якс as шapгx,oи зapypи тapбияи экoлoгй ин тaшaккyлëбии мyнocибaти xиccиëгнoкй 6o oлaми тaбиaт дap кудакон мeбoшaд. ху6 мeшyд, ки ош,о xypcaдй вa Faмгинй мeкapдaнд, дap тааччуб ниcбaт бa пpeдмeтx,o ë oбъeкгx,oи тaбиaт мeмoнaнд, чapo ки ча^они тaбиaт кишат чудонашавандаи ча^они xap як кудак бокй мeмoнд. Кайд кapдaн sapyp ad, ки кудакон бa xaйвoнaг тaвaччyxи sиëд дopaнд. Онxopo acocaн oн чизe бa xyд чалб Mecœa,^ ки xaйвoнxo xapaкaт мeкyнaнд, aMan мeкyнaнд, caдo мeбapopaнд, дap тян^и бaйниxaмдигapй эътинo мecaзaнд.Ниcбaт ба xaйвoнoт кудакон ба pacтaниxo тaвaччyxи кам soxиp мeнaмoянд, ки ин албатта аз нуктаи нasapи амалй низ мyшoxидa кapдa мeшaвaд. Вocитaи xyби чалби кудакон ба pacтaниxo ин мутолиаи aфcaнaxo, ^ccaxo, xyшxoлиxo, зapбyлмacaлxo, максла^, чиcгoнxo ва raMpa ба шyмop мepaвaд, ки xyбтap ва ба тaвpи opгaникй ба xaëra кудакон вopид мeгapдaд.

Бo акидаи Х. Абдуллозода, M.Шapипoв [1, c.64-66] xaнгoми гysapoнидaни oзмyнxo, шaбнишиниxoи биологй, oлимпиaдaxoи мактабй фaъaлиятнoкии илмию эчодии xoнaндaгoн ташаккул ët^ra, xaмaи шaклxoи дap бoлo нoмбapшyдaи мaшFyлиягxoи бфуназшнфй ба xaмдигap алокаманд буда, якдигappo пyppa намуда дap пaйдoиш ва pyщди алокамандии байни oнxo Maxoparn пeдaгaгии aM^Hop накши мyxим мс^ад, sepo шавку завки xoнандагoн дap paфти чунин мaшFyлиягx,o oид ба омузиши xycyc^ixM биoлoгию экoлoгии oлaми xaйвoнaIy нaбaTaт дap ниxoди oнxo вycъaтëбии фaъaлияти таълимию маъpифатиpo тача^ум мeнaмoянд.

^p мaвpиди ташкилу гyзapoнидaни мaшFyлиятxoи бepyнascинфй диккати xoнaндaгaни cинфxoи V-IX ба омузиши табиати зиндаи кишваpи xyд мacъanaн, бappyиxaтгиpй ва муайян намудани pacгaниxo, бyттaxo, дapaxтxoи xaвлии назди мактаб, муайян ^дани нaмyдxoи пappaндaгaн, coaxcM биологии pacтaниxo накши мyxим мeбoзaд.

якс аз шaкnxoи дигapи мaшFyлиягx,oи бepyнaзмaктaбию бepyнascинфй «Клуби sapифoн» ë ма^фили «Хoзиpчaвoнбoн» мeбoшaд, ки дap oн oдaтaн xoнaндaгaни бoиcгeдoд, лaëкaтмaнд ва дoнaндaтapинни фaнxoи sиcгшинсcй мaxcyб мeëбaд, ки тapикд caвoлy чaвoб, чиcгoнxo, шeъpxoи дap бopaи табиат, o6, Cфтoб, xикoяxo xaM 6o т^ики шифoxй ва xaM xaira гyзapoнидa мeшaвaд.

Maxфиnи «Зapифoн» аз шкли фaнxoи sиcгшинсcй дap мактаб, ша^, нoxия, виnoят ва чyмxypй дap 1 caл як мapaгибa гyзapoнидa мeшaвaд.

Шакли дигapи мaшFyлиятxoи бepyнaзcинфй ин caaгx,o ë «Хафтаи 6иологй» мeбoшaнд, ки бapoи xapчи бeшгap бой гapдoнидaни дoнищxoи мaъpифaтй, т^бият seбoипapacтй, табиатдустй ва ташаккули Maxopaty малакаи маънавй бexдoщгy xифsи ca^Marn, тaxти унвони «Tapra xaëra галим» бо чалби xoнaндaгoнe, ки бо банду кдcмaтx,oи фaнxoи ботаника, зоология, экология, анатомия, физиология ва ба^дошЕи ca^Mara, та^ти poxбapй ва ëpm бeвocитaи oмyзгopoнy мeтoдиcгoни кacбии MyaccraaxM тaxcиnaги миëнaи умумй гysapoнидa мсшявянд, ки аз чанба^ои таълимй, т^бият ва инкишoфдиxaндaю чaxoнбинии илмй, эчодии толибилмон ибopaт мeбoшaнд.

Хамин !'apm;, шакли дигapи машг^лияткри бepyнascинфй шабнишиищои гуногуни биологй дoиp ба мякущси «Бoйгapиxoи чангал», «Сaëxaт ба олами pacгaниxo», «Олами xaйвoнoт», «Рacгaниxoи шифобаяш» мaxcyб мeëбaд, ки якс аз ма^жои гysapoнидaни шaбнишиниxo ин чалби xoнaндaгaн ба кopxoи Mycn^^^^ омузиши aдaбиëтx,oи гуногуни илмй, нasapиявй ва амалй аз cикли фaнxoи зиcгшинocй (ботаника, зоология, экология ва Faйpaxo) ва биnoxиp ташаккули ча^онбинни биологй, шинсой бо capчaшмaxoи иттиnooтй, pyщдy инкишсфи фаъслияти таълимию маъpифатй ва зexнию эчодии xoнaндaгoн paвoнa ^да мeшaвaд.

Mo дap paвaнди кopи тадкщотй гysapoнидaн кудак^о бо пaйpoxaи экологии ботамон шинoc нямудсм, ки дap он чо oнxo oбъeктxoи табиати зинда ва Faйpизиндapo дap алокамандй ба чойи зисти xaйвoнoт ом^т-анд. ^p ондо тaъcиpи дypycт ва бoшyypoнa намудан ба MyxHra зисти табиат, xиccиëти эcгeтикй, мexpyбoнй ба зс6оии кишвap тapбия дода шуд.

якс аз шaкnxoи нщоят муфид ва маъмули ташаккули xиccи табиатдустй, ватандустй, дониш, мaxopaтy малакаи кacбинтиxoбкyниxo фаъалияти таълимй - мaъpифaтии xoнaндaгaни cинфxoи V - IX, дap чapaëни омузиши фaнxoи зиcгшинocй ин ташкил ва гysapoнидaни мaxфилxoи фаннй ба шyмop мepaвaд, ки oнxopo мaвpиди т-авдики пeдaгaгй нямудсм. Бо мавдди ташаккул додани xиccи табиатдустй, шавку завк, дониш, манату малакаи кacбии xoнaндaгaн дap чapaëни гysapoнидaни мaщFyлиягx,oи бepyнascинфй дap MyaccraaxcM тaxcиnoти миëнaи умумии минтакаи Кулоби вилояти Хатлон, дap байни муаллимону xoнaндaгaн оид ба накш ва макоми маxфилxoи фаннй чунин caвoлнoмa - aнкeтaxopo пeшниxoд нямудсм:

а) Ба Шумо кадом ма^фили биологй маъкул мeбoшaд?

б) Шумо аъзои кадом мaxфиneд?

в) Maxфилxoи фаннй бо кадом мавдд гysapoнидa мeшaвaнд?

г) Шумо дap мaxфилxo оиди мавод^ои кишвapшинocй маълумот дopeд?

д) Оё мaxфилxoи фaннй бa фaъoлияги илмию эчодии Шyмo кyмaк мepacoнaд? ARKyn, натичаи ниxoии чавобхои xoнaндaгoни cинфxoи V-IX-и oзмoиmй (экcпepимeнтaлй) вa caнчиmйи (нaзopaтИ)-и мyaccиcaxoи тaxcилaги миёнаи умумии минтaкaи K^o6po дap табл... (6o xиcoби %) тaвcифy бappacй мeнaмoeм, ки дap oзмoиmи caвoлнoмaxo - aнкeтaxo 376 нaфap тoлибилмoни гурухи oзмoиmй вa 3B0 нaфap гурухи нaзopaтИ чамъан -756 нaфap ишгиpoк намуданд as чумла дap мaвpиди aнкeтaгyзapoнии мyaccиcaxoи тaxcилaги миёнаи умумии m.K^o6 вa гурухи нoxияxoи вилoяти Хaтлoн B0-нaфap xoнaндaгaни cинфxoи 5-уми (maxpy нoxияxo), 80-нaфap xoнaндaгoни cинфxoи 6-ум, 72-нaфap xoнaндaгoни cинфxoи 7-ум, 76-нaфap xoнaндaгoни cинфxoи B-ум вa 6B-нaфap xoнaндaгaни cинфxoи 9-ум ишгиpoк нaмyдaнд, ки микдopи умумии онхо 376-нaфappo тamкил намуд яънe 376-нaфap xoнaндaгaни cинфxoи V-IX-и гypyxxoи oзмoиmй (экcпepимeнтaлй) вa 3B0 нaфap xoнaндaгaни cинфxoи V-IX-и гypyxxoи caнчиmй (нaзopaтИ)-po дap бap мeгиpaнд, ки чамъулчамъ- 756-нaфappo тamкил нaмyдaнд.

Натичахои чамьбастии тaxкикaги oзмoишxoи пeдaгaгии гyзapoнидamyдa oид бa дарачахо ва мeъëpxoи «Чавобхои пyppaю caxex>, «Чавобхои ниcбaтaн дуруст, aммo нопурра>> вa «Чавобхои нодуруст>>, дoиp бa caвoлнoмa-aнкeтaxoи зикршуда, дap гypyxxoи oзмoиmй (экcпepимeнтИ) вa caнчиmии (нaзopaтИ) cинфxoи V-IX-и мyaccиcaxoи maxpy гурухи нoxияxoи K^o6, дap чадвали 1. Taвcифy бappacй гapдидaaнд. Чадвали 1.

Шаклхои чавоб ба caвoлxo (6о хрзоби %). Синфхои озмоиши (экcпepeмeнги). микдори xoнaндaгaн (376-нафар). Синфхои назораги (конгроли) Mивдopи yмyмииxoнандагaн (380-нaфap).

V VI VII VIII IX V VI VII VIII IX

B0 н. B0 н. 72 н. 76 н. 6B н. B0 н. 7B н. 74 н. 76 н. 72 н.

Чавобхои дуруст ва caxex 58 60 62 72 76 52 56 58 60 62

Чавобхои дуруст, аммо нопурра 30 32 34 38 40 38 40 42 48 52

Чавобхои нодуруст 12 8 4 12 6 24 16 16 26 24

Aз чавоб xyДДopИ намуданд 2 2 2 6 1 6 2 - 6 4

Aз мaълyмoтy ниmoндиxaндaxoи чадвали.... бap мeoяд ки чавобхой дурусти xoнaндaгoни гурухи oзмoиmии шнфхои V, бa caвoлxoи aнкeтa - 5B %, шнфхои VI - 60 %, шнфхои VII - 62 %, шнфхои VIII -72 %, шнфи IX - 76 %, aммo чавобхои дурусти caвoлxoи amena aß чониби гypyxxoи caнчиmй, яъш xoнaндaгoни cинфи V - 52 %, шнфи VI - 56 %, шнфи VII - 5B %, cинфxoи VIII - 60 %, cинфxoи IX - 62 %, тaълимгoxxoи бa тадкщоти пeдaгoгй фapoгиpифтa - 62 %-po ташкил мeкyнaд.

A омузишу тaxлил вa мyoинaи натичахои ниxoии чавобхои xoнaндaгoн, ки дap чадвали.... бappacи гapдидaaст, мaълyм шуд ки чавобхои пyppaи xoнaндaгoни cинфxoи oзмoиmии V-IX-и мyaccиcaxoи тaxcилoти миëнaи умумии минтaкaи K^o6, бa мaxфилxoи фaннии «бoтaникoни чавон>>, «экологхои чавон>> бeшгap бa нaзap мepacaд.

Maxфилxoи фaннй хамчун якe aB нaмyдxoи мamFyлияIxoи бepyнaзcинфй дap тamaккyли maвкy завк, хиа;и тaбиaтдyстИ вa мaъpифaти экoлoгии xoнaндaгoни cинфxoи V-IX-и мyaccиcaxoи тaxcилoти миёнаи умумй, дарачаи бoлopaвии донишандузй мaxopaтy мaлaкaи онхо мaxcyб мeëбaд.

Хамин тавр, aв натичахои paвaнди тадкикогхои мo, ки дap мaктaбxoи тaxcилoти миëнaи умумии гурухи maxpy нoxияxoи минтакаи ^лоби вилoяти Хaтлoн гyзapoнидa myдa буданд бapмeoяд, ки пpOблeмaи ом^тши мeтодикaи таълими мamFyлияIxoи бepyнaзcинфй aв фaнxoи биoлoгия вa экология бaв xaм дap caтxи баланд карор дoдa maвaд.

АДАБИЁТ

1. Aбдyллoзoдa X., Шapипoв M. Acocxon мeгoдикaи умумии биология. ^üymarfíe, 200B. - 232 c.

2. Вepeгeнинкoвa C.A., Hизoвa AM. Шино<:оии кудакони cинни томактаби 6o тaбиaт. M.: Пeдaгaгикa, 19B3. - 1B0 c.

3. Вepвилин H.M., Kopcyra™ BM. Meгoдикaи умумии таълими биология. M. «Maopиф». 1989.

4. Евдокимова P.M. MaшIyлияIи 6epyнaзcинфи аз фанни билогия. «Лицeй», 2005.

5. Иолчиц Т.П. MamIyлияIxoи бepyнaзcинфИ ва 6epyнaзмaктa6и аз фанни биология. M. «Maopиф», 19B0.

6. Mиpвoeв С.С. Роль внeклaccныx занятий в активизации пoзнaвaIeльныx инIepecoв j^mxca Kyляб, 1993. - С.154-155.

7. Никишов A.H., M^eera 3.A. Назария ва мeгoдикaи таълими биология. M. «KoToc>>, 2007.

8. Пономарёва И.Н., Соломин В.П. Meгoдикaи умумии таълими биология. M. «Aкaдeмия» - 2003.

Уmинcкий КД Собр. Соч. Т 2.- M - Л, издатальство AÜH РСФСР, 194&С 6-11.

9. Шамова Т.И. AкIивизaция yчeния школьников. M.: Пeдaгaгикa, 19B2. - 20B c.

10. Широкж Д.П., Нога Г.С. Meгoдикaи таълими билогия. M.19B0. - 51 c.

ИЗУЧЕНИЕ МЕТОДИКИ ОБУЧЕНИЯ ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТЙ ПО ПРИРОДОВЕДЧЕСКИМ БИОЛОГИЧЕСКИМ ДИСЦИПЛИНАМ В СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ И ДОШКОЛЬНЫХ УЧЕРЕЖДЕНИЯХ

В данной статье рассиатрывается проблема изучения методики обучения внеклассных занятий по природоведению и биологии в средних общеобразовательных и дошкольных учереждениях города Куляба и группы районов Клябского региона Хатлонской области распублики Таджикистан.

Авторм уделено пристаьное внимание на основных учебно-воспитательных задач школьного курса биологии на основе взаимосвязи с калассных и внеклассных занятияый.

STUDYING THE METHODOLOGY OF TEACHING EXTRACURRICULAR ACTIVITIES IN NATURAL HISTORY BIOLOGICAL DISCIPLINES IN SECONDARY GENERAL EDUCATION AND PRESCHOOL INSTITUTIONS

This article examines the problem ofstudying the methodology of teaching extracurricular activities in nature biology in secondary general and preschool institutions of the city of Kulyab and a group of districts in the Klyab region of the Khatlon region of the Republic of Tajikistan.

The authors paid close attention to the main educational tasks of the school course on the subject of biology based on the relationship with classmates with extracurricular activities.

Keyword; ecology, nature, biology, worldview activities, preschoolers, schoolchildren, envy, natural history, botany, zoology, resources, circles, quizzes, conferences, etc.

Сведения об авторах:

Мирзоев Салим Сайдалиевич - доктор педагогических наук, профессор кафедры биологии и методики преподавания Кулябского государственного университета им. А. Рудаки. Адрес: Республика Таджикистан, г.Куляб, улица С.Сафаров 16. тел: (+992) 905559705. Рахмонов Хабибулло Шарбатович - ассистент кафедры биологии и методики преподавания Кулябского государственного университета им. А. Рудаки. Адрес: Республика Таджикистан, г.Куляб, улица С.Сафаров 16. Телефон: (+992) 988512161. E-mail: surob.dosaev@mail.ru

About the authous:

Mirzoev Salim Saydalievich - Doctor of Pedagogy, Professor of the Department of Biology and Teaching, Kulob state university named after A.Rudaki. Address:Republic of Tajikistan, Kulob city, S.Safarov, street 16. Tel: (+992) 905559705.

Rahmonov Habibullo Sharbatovich - assistent kafedry biologii i metodiki prepodavaniya Kulob state university named after A.Rudaki. Address:Republic of Tajikistan, Kulob city, S.Safarov, street 16. Tel: (+992) 988512161. E - mail: surob.dosaev@mail.ru

УСУЛХО ВА МАХАКХ,ОИ ИНТИХОБИ МУНДАРИЧАИ ТАРБИЯ ДАР ХАМОХАНГЙ БО КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИИ ТАРБИЯ ДАР ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН

Холова Ц.А.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Дар мундаричаи Консепсияи миллии тарбия дар навбати аввал сохтани чомеаи маънавй карор дорад, яъне пояи маънавие ки якчоя бо рушди иктисодиёт консепсияи асосии бунёди давлати миллиро ташкил медиханд. Махакхои созанда дар ин рох намунахои ибратомуз аз гузашта буда метавонанд, ки Асосгузори сулх ва махдати миллй, Пешвои миллат, Президента Чумхурии Точикистон онхоро ба унвони зинаи байни гузашта ва оянда муайян кардааст. Таваччухи Сарвари давлат ба масъалахои сарнавишт ва таърихи тамаддун ва миллати точик мавчудияти онхо, дарки озодй, истиклол ва арзишхои фархангии сиёсати миллии уро муайян мекунанд. Сарвари давлат дар маколаи худ "Инсон ва афкори созандаи у" менависад: "Ру овардан ба гузаштаи миллати мо - на танхо ру овардан ба маълумоти хушк, санахо ва чамъ овардани далелхои таърихй аст, баръакс - омузиш ва истифодаи бехтарин, сазовортарин ва гиромитарин афкор, корнома ва ходисахои сарнавишти миллат барои такомули имруз ва ояндаи халки мо ва бунёди чомеа ва давлати нав мебошад. Зеро ягон давлат бе донистан, омухтан ва такя ба арзишхои фархангй ва маънавй, хофизаи таърихй наметавонад рушд кунад. Бигузор такрор шавад, як бори дигар таъкид менамоям, ки халки точик дар имтидоди сарнавишти худ, бо вучуди аз сар гузаронидани беадолатихои таърихй, харгиз ба сари касе мушт набардоштааст. Баръакс, табиатан миллати бомаърифат ва инсонпараст, созанда ва бунёдкунанда, накукор ва пархезгор мебошад, хеч гох ба идеяхои нажодпарастй ва инсонбадбинй такя накардааст, пайрави мачбурияти нажодй, фишороварии сиёсй ва таъкиби динй набудааст. Ачдоди мо яке аз тамаддунхои кадимтарини чахониро бунёд ниходаанд, ки такя ба "пиндори нек, гуфтори нек, кирдори нек" дорад. Гузашта аз ин, ба мо тартиби идоракунии давлатй, санъат, меъморй, шахрсозй, тарзхои

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.